Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 37, 11 September 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Unuhiūi no Ko HawaiiPae Aina. Heln 60. PANE aku la ua Piake nei, hele no oe e kokua, ina oe he amanoio mai i ka'u, alaila, ua hiki no ia'u ke olelo wale aku no, a e hemo no ko lakou mau iima me ka ike pono o kou mau maka> Ia manawa i pane aku ai ke alii, kahaha, he keu maoli oe ake kanaka pakike, ahe mea pono ke hoopaa ia oe iloko o ka Halepaahao. Pane hou aku la o Piuke, ina wau e paa ana iloko oka Halepaahao malalo o kau kauoha, eoi loa aku ana ka poino o kou poe kanaka, no ka mea, ua hoao lakou e aihue i keia waapa. ika lohe ana o ke alii i keia mau olelo, ua piha loa ia oia ika ukiuki, & kena ae la oia i kekahi o kona mau koa o hopu ia Piuke a lawe aka rio ka Halepaahao, aua eleu mai la hoi na koa me ka manao e hopu ia Piuke. Ia mannw» no i pane aku ai ua Piuke n&i, Ena naonao oke aupuni h&o nei, mai hoopa mai oukou i kekahi o ko'u mau lala, o <>i aku auanei ka poino mamua oka mea kupono, e hookuu mai oukou ia'a na'u no au e hele. Ia manawa i puka aku ai ka leo o ke alii e olelo ana, E hopu iaia / E hopu iaia ! Aka mamua ae oka manao ftP't ona koa e hooko aku, aia hoi, ua kaawale aku la ua Piuke nei mai ia lakou aku no 15 ananaka mamao, a pane mai la oia, E ke alii, i hookahi hapakolu o kou lahui kanaka no ko'u aina kakahiaka, a i hookahi hapakoln no ka la e kauaai. ~

Ia manawa no ua Piuko nei i hnli ae ai a luku aku la i na kanaka e kuku mai ana me ka weliweli nui, me kona mau lima» elua, ame he mea la, oka wili ana a ka puahiohio he koe ak&iekahi o pala, ao ka Piuke hoi, he pau mai na keiki aka poe nunui, e hina ana lakou ma o a maanei eke alanui, a e haule ana hoi kekahi poe iloko o ke kai, a e lohe la ana hoi na leo uwe mawaena o kela me keia mea i loaa na eha ae auhee ana hoi kekahi poe iloko o ke kulanakauhale, a iloko ona sekona pokole walend ua pau iho Ja ka hapakolu o na kanaka o ke kulanakauhale ika make a eha, a koe ke alii ame na kaikamahine ekolu, ke kuhina a me ka elua hapakolu o na kanaka, a ua make hoi ka poe kanaka e pipili ia ana e I kefa manawa hoi aku la ua Piuke nei a ma kahi o kona waapa e waiho ana, ike iho la keia i ka waiho mokaki ona kino make, pane iho la ua Piuke nei i kona waapa, Ē kuu hoa aumoana ua hooko oe i ka'u kauoha, nolaila, e hookuu ae oe ia lakou, no ka mea, ua pau takou ika make, ao ka manawa no hoi ia i hemo ae ai na lima o ua poe kanaka la.

I ka manawa a Pinke e luku nei, aia hoi ke alii ke puili ala kona mau lima ma koDa umaunm, ake haka pono ala kona mau maka maluna o Piuke me ka helelei ana o kona mau waimaka i ka honua, a ke ike aku la keia i ka uliipa īa mai o kona mau makaainana me he apana pepa !a, e lohe aku ana oia i ke pohapolia ona papalina me ke poo o koua poe kanaka i ke pai a na lima o ua Hapa Ilio la, a o keia mau mea a pau an& e ike nei, oia ka mea nana i hoopilihua mai i kona manno, a noho iho ia oia ilalo, a i ka pau ana hoi o ka Pike luku ana # hoi mai la oia, a iaia i hookokoke mai ai imna o ke aliij ua kukuli iho la ke aiii iWo a paue nku la, Ekaopio, ke uianaoio nei au o Piuke ao oe, ake uoi aku nei hoi au i kou oluolu o kala mai oe ia'u, a o ola hoi au ma kou lokooialkai.

Ib wa paūe aku la o Piake, he mea maa mau ia'u, ioa au e hoopuka i kekahi mea, e hooko no aa e pono ai, a I hooko 010 ua, alaila ua lapuwalo loa ia an, giolnila, aole an e hoopai aku ana op., tjo Tcr m?a im hewa maa ko'n waha i ka olnlo an« i kane oe na kun kaikoahine. Pane aka la ke alii, E ola mau loa ke alii Piake, ka weli oke ao nei, nolalla, e hoī kakon n na na koa e kii mai e kanu ina kino make, a hoi nui aku la no ka Halealii. Oiai lakou e hoi ana, ua kau ka weli malana o na ui 3 a me ke Kuhina, a no ia mea i pane ae ai kekahi mau ai. mai noYakou a mare i keia kanaka, eiaka he kanaka huhu hikiwawe keia, a pane ae la hoi kekahi, he maikai paha kela, aole no ojp e huhu wale ana, aia no a ike oia ika hewa, alaila pepehi, pela ihola keie poe ui e kamailio nei ia la koaiho. Ia lakou nei i hiki aku ai i ka Ha!ealii, ua puni ae la ke kulanakauhale i ka lohe, na Piuke i li&na i keia mea kupanaha, a noho iho la lakou ilalo, a ke hoomakaukau ia mai nei hoi na mea ai, a e leha ana hoi na makā o ua Piuke nei ma na paia oua hale la, a ike aku la oia ina mea kaua a ua Wela Babala nei, a 1 ka makaukau ana ona mea ai, ua naue aku la iakou no ka rumi aīna. Oiai lakou eai ana ma ka papaaina, aoie ai pono mai o ke alii, no ka hopohopo ia Piuke, ai ko Piuke ike ana i keia mea, ua pane aku la oia, E ke alii heaha la kou mea eai pono ole, oiai nau pouoi no kau mau mea ai, aole na ka w&a, okoa V

Paoe mai la ke alii, E kua hoaloha maikai i loaa ia'a i keia maaawa, ua

hopohopo ko'u maeao dou, oiai, e lilo ana no paha oe i hoaloha no'u no ka la okahoaloha, ahiki mai kou la oka inaina, oko wehe mai no paha ia ika pili, ao ko hoopoino mai no paha ia ia'n.

Pane aku la ua Piake nei, Ina owaa kon hoa holo ma na wahi a pau o keia ao, hai aka wau ia oe, aole loa āu eimi i mea non o poino ai, e hoolilo no au ia oe i alii maluna o'u, a ona poino a pau e ili'mai ana maluna o kaua, malana ia o'u, ina oe e nana i ko'u mau hoaloha elua e noho alii mai la ma ke aupuni Muliwai Make kekahl a ma ke aupuni Aikanaka hoi kekahi, na r u no i imi ka pomaikai a loaa, aole nae au i lawe mai ia mau mea no'u, aka ua haawi aku au 110 ko'a mau hoaloha, a pela hoi me oe, aole nae oe i hoaloha pili paa me a'u, aka haawi e nae au i kuu kaikuahine ia 00, oia ko r u hanau mua, he wahine oia e noho alii mai la ma ke aupuni Bube iloko o keia hora a kakou e kamailio nei. Nolaila mai hopohopo kou manao no'u.

la manawa pane hou mai la ke alii, Pehea ka hoi oe i pepehi ai i ke Keiki Alii Alago, no ka mea he hoaloha ia noa ?

Ae, he oiaio kau niau olelo e ke alii, aka ua hoao oia e lawe i kuu ola, no ka manawa mua, a he hope wale no ko'u hana ana, ua hoopaa oia ia'u iloko o ka Halepaahao, a ua lioihoi oia ia'u i ke aupuni Rube e li ai no ka hewa 1 maopopo ole īa'u, aka i kana hana ana pela aole i ko kona mau iini, a eia ka ninau ia oe, Ina e pepehiia oe no kau mau hana maikai me kou hewa ole, heaha kan mea e hana nku ai ? Pane mai la ke alii, e pale no hoi paha oe nou iho, Ma ke ano hea oe e pale ai, wahi hou a Piuke. Me ka pah> kaua, wahi n ke alii. Ae, me ka pahi kaua, aole anei oe e hoopai aku iaia i uku no kana mau haua lapuwale ia oe ? wahi a Piuke. Ae, peia uo, wahi a ke aliī. Ina pela, mai hoahewa mai hoi ha oe ia'u, oiai nona no ka hewa, aole no' 11. £ia wale no ka'u olelo ia oe, a oia hoi kau e hoopaanaau ai, E hoopaanaau mau oe i ka inoa o Piuke i na la a pau o 0 kou ola a ana, ai poina oe, he oiaio e make no oe, Ia manawa ua pauo mai la bo alii, e malama no au i kau mau olelo i na manawa a pau, aolē hoi au e hoopoina 1 ka inoa Pmke. I ka ana o lakou paina ana, ua hoi aku la lakou no ka rnmi hookipa, a malaila lakoa kahi i htx>lnana iho ai, a ia manawa no i ninan akn ai o Pi-

uke ike alii, He oiaio anei ua holo mai kekahi mau moku mai.ke aupuni Pamß, me ka olelo mai aia o Piuke me lakou ? Amo ke noi ana mai e aku oe i na īkaikamahine nei a kou "tihina Nui ? .

Ae, oia inau olelo a pau nu i pane mai la, ua pololei ia, me ko' lakou olelo ana'mai, ina aole au e haawi aku, alaila e luku ia no ko'u aupuni q ko lakou alii mo ke kokua pu ana mni o Piuke, wahi a ua Wela Babala ala.

Paua aku la p Piake, eia ka'u kauoha ia oe, mai no oe a kamailio iki i kekahi mea e pili ana no'u, a e papa pu aku hoi oe ina kanaka, a o ke kanaka e hooko ole ana ia kauoha he make kona uku hoppai. Nolaila, ua hoolaha aela ke alii, aole eae ia kekahi kanaka e kamailio 110 na mea e pili ana ia Piuke, ame ka hoopuka j\na i kona inoa, a ua hoouna aka la ka alii i kona mau koa e hele e kanu i na kanaka i make ia Piuke.

Ika pau ana o keia raau mea u pau, ua noho iho la o Piuke ika Halealii a hoi aku la ke Kuhina me kana mau ni 3, pane aku Ia nae o Piuke, e hoi oukou aka la apopo, alaila hoi liou mai kakou ianei e noho ai, no ka mea aohe i ike ia ka wa e hiki mai ai ka poino, nolaila, aole e hewa ko kakou makaukau mua mamua ae oka manawa,

īka pati ana oka Piuke mau olelo f ua hoi aku la ke kuhiua Kopaka me kana mau tri 3 no ko lakou home, a hoaumoe iho la o Piuke no ka Halealii, a i ke ao ana ae, aole he mau mea hou i lohe ia, ama ke ahiahi oua h nei, ua haī aku Ia ke alii ia Piuke, apopo e hiki mai ai ua mau moku nei no ke kii anamai ika lakoa mea i makemake ai. .

Pane mai ia ua Piuke nei, ina pela, e kauoha oe i kou poe koa e hoomakaukauia lakou, ama ka hora 7 o ke kakahiaka oka la apopo e akoakoa mai ai lakou noka pa alii nei.

Ia ma&awe, ua hooann aka la ke ulii i kona mau koa no ka hai ana aku i kona mau aliikoa e hoomakaukan i na puali a «ahookoia me kahikiwawe,ai hakalia wale no ika manawa i kauoha ia ai lakou.

Ike ahiahi ana iho ua akoakoa mai la na ui 3, ke kuhina ame kana wahine, aua hoolauhanaka iīi hoi ka home okealiiiapo.

A ma ka po ana iho, oiai lakou e hoonanea ana, ua nīnan aku ia o Piuko ike alii, E ke alii, ua lohe wale no au no kou moolelo mai ke keiki Alii Alago mai nae, a i ko'u lohe ana mai, ua hauoli ko'a naau, a pehea Ia ia mau me«, ua pololei anei? *

Ia wa i pane aku ai ke alii, he oiaio, qo, aka nae, i ko'u lohe ana mai he oi aku kou īkaika mamua o'u, nolaila, ua kanalua au, no ka mea, o kahi pauku hao wale no ka'u wahi mea ikaika, a i ko'u lohe aaa nou, he oi aku kau mau mea mana, nolaila, ua hopohopo au oiai, heaha ka ikaika o ka'u wahi pauko hao mamua o kau, a oia ke kumu o ko'u makau ia oe, a ua ike iho nei hoi' au i kau mau hana kupanaha, nolaila mai manao oe he ikaika ka keia wahi pauku hao a'u e maiama nei. Pane akū la o Piuke iaia, Mai hea mai ia pauku hao i loaa ai ia oe ? Mai ko'u mau knpuna mai no, wahi ake alii, ?. ?o!e nae i maopopo ia'u mai hea mai la kahi i loaa ai, aka ua lohe wale mai no au, mai kekahi Pilikua mai, o»i oia e noho ana ma ke ano he Moi no keia aupuni, alie alii no hoi ko'u mau kupuna, ua paa pio nae laua malalo o keia Pilikua 4 lie makuia hale hoi ka laua hano#e ike mau ana hoiiaua i kahi e waiho ai o na mea mana a ua Pilikua la, aka i kekahi la u& lawe uialu ae la oia i keia pauku hao aua Piiikua la, a pepehi aku la iaia a make, a hoi hou ka noho alii i ko'u mau kupuna ahiki i keia la, a pela i iilo mai ai ia'u keia mea mau«. Ahe, akahi no a maopopo ia'a, ua laki oe ika loaa aua o keia luea ia oe he kokua uiaikai loa keia uou no ua pilikia pokole, a no ke aha la oe i makau wale ai i&'u, hai aku au ia oe me ka oiaio, ma o keia pauku hao a ua'u ponoi, ua hiki loa ia'u ko luku 1 ko ao holookoa, Ia manawa 1 paue aku ai ke alii 4 ua manao no au e hana makau wale mai no au ike kupua Aeko Ēleele, oki he oi loa aku koua maua iko keia wahi pauku hao» v

Heaha ka hewa, wahi a Piuke ina ua oi aku kona mana i kou, aole uae oe i hoau me iū, alaila heahs ka waiwaii? a pehea'hoi oe e ike ai i kona ikaika ? līe keu kou naaupo a makau walē, kai no o ka hoao, a e ike ana no hoi paha oe ho oi loa aku kona ikaika, alaila ao hoi paha olelo aku, e hoaloha kaūa, a oka pau ae la uo ia, ahe hoaloha ka olelo aua.

Iloko o keia mau olelo a Piuke, ua heneaelaka aka aua mau alii la, a, hoomau aku la no If»ua ma ka laua hana o ke kamailio a >vale i na hora kuliu o ke kuīuaumoe, a hoi aku la lakon no ka hooluolu ana no ia kogna po ma na rumi like ole.

Ena hoa īiouhene o keia Nanea, ke manao raai nei paha oukou, aoīe he komo mai o ka maaaoi aloha iloko o Piuke no kana aloha, e hai aku au ia oukou, ua liko ke aloha o kana wahine i keia manawa ioe he kui houhou poli, e hiki mau ana ke aloha o kana wahinel na wa a pau, a e hoehaeha mau ia ana hoi kona ' manao, a ua liko hoi oia me ke kanaka i poina kona papale ika hale, ka hele a haupu ao ike alanui a huli hou i hope, pela np o Piuke, ina wa a pau ana eai ai, e noho ai, a o hele ai e haupu mau ana oia i kana wahine, a ulu mai la no ka manao e hoi i ka home o ike i kana aloha, ao Ie hoi o hihi, oka hele ana pua niniau ike oue, pale ka lima huli ke kua i ke aloha.

A oiai o Pinke ma kona rumi moe, j ai ke kakahiaka ana ae, ua alaaela] na mea a pau* a koe no o Piake, aike . kani ana oka hora 8, ua loho ia aku la na kanaka e hooho mai aaa, Ei ae na moka elima oke aupum Pama ke na hae e welo haah; "■> ana i ka makani.

11010 mai la hoi ua poe moku nei a ku iiio la, hookuu ka heleuma alu na pe«, a haulo iho la hoi na waapa ilalo a holo mai la lakou no ka aiua, ike aku la hoi nskoa oke alii, holo aku īalakou a hai aku la, ei ae na koao ke aupuni Pama, he mau tausani ko lakou nui, Ika lohe ana o ka alii, ae la oia, a holo aku la no ka rtimi o Piuke e moe ana, a pane aku la, E Piuke ! e Piuke! oka moe no ka kau, ahea hoi oe ala ae a hele aku hoi e kokua ia'u. Pane ae la ua Piuke nei ji na huaolelo oka hoopilikia manao, Ina e hiki mai lakou, alaila haawi aku na kaikamahine ake kuhina, mai aua oe, mahope kakou pau loa i ka make.

Ika lohe ana oke alii i keia mau olelo, ua kulou iho la oia ilalo, a puka aku la i waho me na kaina wawae o ke kaumaha ame na manao !uu!uu, ua pane ae la oia i kona kuhina penei, E kou kuhina Eopaka, eia kaua ilōko o na haawe oke kauinaha, no ka mēa, wahi a ke kanaka i kapa iaia iho o Piuke, e haawi aku i kau mau kaikamahine na ka Moi o ke aupuni Pama,

Ika lohe ana oke kuhina, me e kona haalnlu a me ke kaumaha, a iaīaua no e noho u ana me ke kaumaha no keia mea, komo aiia na puali koa oke aupuni Pama iloko oka pa alii, a hele mai la na aliikoa a ku iho la i mua o ke alii, a pane mai la iaua me ka leo o ka hookano, Eka Moi oke aupuni Hao nei, ano e haawi mai oe ina kaikamahine a kou kuhina i trahine na ko makou alii, a i hooko ole oe i keia alaila koke no oe a me kou mau koa, no ka inea, eia o Piuke me Aakou ka mea i kau ka weli a paui ke ao nei.

1 Ia manawa 1 huli ae ai ka Moi a pane aku la i koua kuhina, Ē kuu kauwa maikai, aole au mea nui e hai aku ai ia oe, eia walo iho no, e hooko aku oe ika makomake oke alii oie aupuui Pama, e like me ka'u mea i hai mua aku ai ia oe, i pakele ai ko kaua ola a me ko kaua aupunī, e kuhi ana au heōiaio ka keia kanaka e olelo nei q Piu* ke ia» eia ka he mau olelo hoopuuipum wale ibo no aana. t fMu, i O ke kuuiukuai oke kopaa ma ka UiAkako u ILapalakiko ma ka la 2S o Augate > ( he 4 keuetu a uio 79 hao ke keneta no ka paona. j — ■ ite p&ikau hookahaka ko ua puali ioa ualu ame kumau, uia ua po Poakah. a lue Poalua e hiki tuai aua. Seps,ViuaVa 13 a uie 14 ma ko Kue.i o Ha(eaHi, alauui Moī,