Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 38, 18 September 1886 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo. [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA Ka Olali o na Aupuni Hui O AETO ELEELE. Ka Eueu hoi nana i wawahi na pani paa o Ainapo.

Uauh.nn vn Ko līawaii Pae A ina. Helu 61. IA VVA huli aela ke Kuhin» nui a honi ue ia ī kana maa kaikamahine, a £u.h ua waimaka e helelei ano, pano nku i» uih, E ka'n mau lei, eia eukou ke, hookaawale aku nei mai o'u a%u nei, a eia ka'u kauoha ia oukou, e noho me ka hoomanawanui, a mai poinn hoi i ke aloha no ko oukou man makua, aowe kuu kaumahn ame kuu lunluu no oukou, !ioie au i manao ww e līlo ana oukou na ke kane hookahi, aole no o'u makemake e lilo oukou i wahine na kela Pilikua, aka aoie e hiki ia'u ke aua īaai, no ka mea he haawi na ke aliL I ka Sohe ana o ua mau ui la, ua hoo kaumaiiaia ko lakou manao no ke aloha naakua, aka e m heluhelu, mai ko mo pu oukou iloko o ke kaumaha a me ka luulau, a mai pihoihoi hoi ko owkou j ke aupuni Hao, aole ina kē aupuni Pa ma. I keia mi.nawa i hui aloha ae ai na ui me ko I/ikou mau makua ame ka Moi a he mau minuie hoi ia no ke kau mat% aka aole i liuliu iho, ua poha mai la ka leo ona Alihikaua, e i mai ana, Ua lawa ka ike aua, no ka mea, he wa keia no makou e hoomakaukau !ii uo ka hoi ana aku i ko makou au puni, a no ia mea huli ae la na ui a he ie aku la. Oiai ua mau ui la e hele aha, aia hei ua puali koa o lie aupuni Pama ke ku kekakehā mai la, ake ku aku nei no hoi na koa oke aupuni Hao me ka pi ha ika makau, ake lo!re ia nei hoi ka leo uwe oka ohana ame kekahi poe e ae no hoi kekahi, a aie, nae ka lili oko ka Moi manao maluna oka mea e hia moe kolohe mai nei. Maanei ena hoa, e aui ae ko kakou alahele no ka kakou koa Piuke. Oiai hoi ke alii i hoi mai ai mai ko Piuke rumi mai, ua ala loa ae la oia a komo iho Ia i kona lole a hele aku la a

ma ka puka aniani, kiei aka la oia me ka ike ole ia mai e kekahi mea, a ike aku Ia oia i na paaH koa oke aupnni Pama ekn mai ana ine ka inakankau, a ua ike oia ina mea a pau i hana ia, aka aole nae ieuae na halu oka ina ina oua Hapa Ilio !a, aka ika ike ana aku o ua Piuke nei i ka hahai ana aku osiajji a ke KuEina mahope ona alii koa, akahi no a pii mai ka inaina wela 1 kona puuwai, a hemo koke aku la!' oia iwaho, a ike ae la oia ina alii a me na poe hanohano a haawi ae !a oia 5 ke aloha kakahiaka, aua like hoi na he lehelena o ua Piuke la i keia manawa me ka opuu rose i mohoia ae oke ka kahiaka, nana aku oe lamalama lua na helehelena o ua Hapa Ilio la, a no ke komo wahi maina hoi paha ke kahi, pipii, lua ks ula ma kona mau papalina.

Ia aaaiiawa i pane aku ai ua Piuke uei i na aliikoa e lawe ala ina kaika mahine, E kela poe lapowale, e aha ana oukou i kena poe kaikamahine 1 Ia wa ua huli like ae la na mea a pau e nana ia Piuke, » pane mai !a hoi ua mau aliikoa uei me ka leo oolea, he aha kou kuleana ninau mai ia makou ao keia mau ui ? Aole uo ka paha i lo he ou mau pepeiao, e lswe ana makou i wahine na ko makou alii, oia, niaau mai hoi oe i lilo aku ai oe i moepuu no keia+uau kaikamahino. Kaliaha, wahi a Huke i paue aku ai, luake lioi ia wai f E hoihoi hou mai oukou i kela mau kaikainahine, aole o oukou wahi kuleana oka lawo :ma, a iua aole oukou e hoolohe i keia, alaila o kau aku ana au i ka imike weliweli m&luua o oukou a pau.

la manAWH hole mai la kekahi alibikaaa a ma ka lanai o ka ha!e alii, pane mai !a, E ke kanaka opio, ke aloha nei au bo, ao ka rnea, ua ike aa aole oe e pakele i ka j)oho o kuu mou lima me k« kokuH ole "i«j o Piuko, ka uaoa i kau ka weii iun ko oukou mau aupuni nei, uolaila, inai hoao iaai oe e keakea i ka makou haua. Ia wa i poha aku ni ka 100 o ua Hakii lu, E kii moii u mnnno nei e pakaha wale, he makemake au e ike ia kauaka 0 Piuke, auaaa au e paio me ia a me ko oukou maa puali hqlookoa. Pane mai la ua ahhikaua oei, iuape!a, e kali oe uo liookahi mĪDute, h hoi aku Ja oia uo kona pnali koa, a iaia i hala aku ai,' ua pane aku la o Piuke Ina aliikoa e paa ana inaui 3 me ka huhu, Ena koa lap«wale, e hookuu koke oakou i ke'a poe kaikamahine i keia manawa, no ka mea he poe lapuwale oukou,

Iloko o kein noan oielo n Piake aohe be wahi naea a hooiohe i« aku, h ibo aka la aa Piuke nei mai iuna aku o ka hale alii, a ka ihoJa raa ke anua o lalo loa, aia manawa hoi i ike aku ai ua Piake aei i ka oili ana raai oka alihi kaua me kekahi kanaka nui, nona paha na kapaai kiekie he 10, he kanaka o kulana ikaika ame ka hiehie, aua lehia maoli no i na mea kaua. Da hoopuniia kona kino noe ke kapa kila, a o kima pale kaua ma kona lima hema, a ma kona hma akau kana pahi kaua Ika ike ana aku ona alii a me ni poe maka hHnohano a pau, ua piha loa lakou i ka makau, a na lohe ia aku la fea leo oke alii e olelo ana, E Piuke o ke aupunī Pams, »3 lawe i na kāikamahine na ko oukou alii. Xka lōlie ana oKa Hapa Ilio i keia man olelo ake alii, ua pane aku la oia i ke alii, I hookahi hapakolu o kou p<je kanaka e make 1 keia la mamuli o kou manaoio ole, a i ke kokoke ana mai hoi oke kanaka i kapa iaia iho o Piuke, a ua ike maopopo aku !a oia i kona ano a pau. E welieweho iki aku an ia oukou \ kft ano o keia kanaka o. ku /īeMmaa o ka Hapa Ilio", ka mea hoi i kapa ?aia iho o Piuke, O ka aina hanau o keia euen, oia nd ke aupuni o Kamaleko, abe kanaka Eameleko oia ma ka olelo ana o ko 1a ila pōe, e noLo aliiia ana hoi eke kanaka nunui oia o Nei'ila, a o keia kanaka hoi e kapa nei iaia iho o Piuke, ne pokii ia no keia Nerila, aohe he mea nana e pai bo lauā mau poe ma ko laua anpuni. Elua aupuni e noho ana malale.") keia mau kanaka, ao ka inoa ponoi o keia kanaka e kapa nei iaia iho o Piuke, oia no o Nete Nerila a eia kahi moolelo pokole no keia kanaka a, me ke kumu o kona kapa ana iaia ihd o Piuke.

Oiai ua Nete Nerila nei e hoomaka ukau auu no lia holo mai ike kaua i ke aupuui Hao, ua hiki aku la ka lohe i o lakou la, e olelo ia ana, Eia ma ke aupuni Eubō kekuhi kanaka ikaika loa ma ko kaua ana, aohe ona lua ma ke kakua ktua, aohe mea kaua ma kona lima, aole oia e oui, aoie no he ike ia aku o kana maumea kaua makonakiuo aka, oka mea kupauaha loa, e paa loa aua kona mau euemi i ka make iloko o na minule pokole loa me ka loaa ole o kekahi ahailono. Ika lohe ana oua Nete uei, ua hopohopo oia no ka hele apa e kaua np kahi ana i umnao ai, oiai wahi aua Nete ia, Aole hiki ia'u ke hele e kaua me kekahi mau aupuni e aku, mahope aaanei loheia mai au eke kauaka ikaika kupanaha o ke aupuni Rtipe, a ke koke hoi nu. Oke kumu nui oka manao ana o keia Neto e hele e kaua

i ke anpnni Hao, no koia ukui ui no a ke Knhina; akft i kona lohe ana i k» ikaikft o ka Hapa Ilio, ua kaohi oia i kona mau manao, a na kali oīa ahlki >?al© i ka loaa ana aku o ka olelo hoo!aha a ka «īoiwahine o ke» aupmil Mo* kalina, a ua auo kanalna hoi ka manao o aa Nete la, aka aolo i liuliu iho, ua ho€a mai la ka hoolaha a ka Moiwahine Lioa Kola o ke anpiuii Hnila, ua make Pinke kana kant>, a o kn mea e loaa ai kona kino, e lilo no ka hapalna o ke aupnui Huila iaia. I ka iko ana o na Net*> nei no keia hoolaha, noīaila nln ae la ka manao iloko ona, e hoololi ae 1 kona inon a t ka inoa Pinke, a na hni ao !a hoi oia

me ke nlii o ke aupuui Para«, a ua haaa Iftoa tpa ka mea i aalo mai na poe e ao. Ma 11 ala mauiim aku un wakau no lakou la Wela B«baltt mo keua p«uktf hao, aka mamuli o ko hoololi aim i koaa iuoa, ua makau wule ua Wolh Babala la, a kaoi hoi ka a-k» sv un.Nete la, me manao o hooko ia ko lakoa makemako, t\kt\ in>lo ho hopenanoko ka iuea lawe wele i ko hai inoa, Maanei e na hoa heluhelu, e huli ae kakou a uana aka iko kaua ana aka kakou koa Hapā Ilio. Oiai ua Nete nei eku ana in-ua o Piuke, ua pane aku fa o Piuke, E ke kanaka nui, owai kou inoa ? Ia wa i oaka ae ai ka waha o ua.Nete nei a pane mai la, O Piuke ko'u inoa, ka īuea I weli nui īa. O hea kou aioa hauau ? wahi hou a Pioke. O ke aupuni Ilupe, wahi a Nete. Ike ole hoi au iu oe ilaila, mahea la o ke aapani Ilupe kou one haua.u ? wahi a ua Piake nei i ninau hou aku ai, O! knlikoli kau mau olelo niele. Heaha iho la hoi ia, he mea hewa iho !a ka hoi iaiaoe i ko'u ninau pono aku hoi i kou wahi i hanau ai, malia ua ike lihi iki no paha au ia oe a hoomanao ae Ja au, ooeioka ka i hakaka ai me ka Moi Makali a make ai. Pane aku la oia, pololei oe, owau no ia, a mai ninau hou mai oe ia'u. „ i Pane hoa aku la o Piuke, he keu oe ake kanaka lapuwale, manao paha oe he hapo loa au o kau hana'ana mai pela ia'u. Ia mAnawa no i li-o ae ai kona mau pepeiao, a haīkea ae la kona mau hēleheleua, pano mai la, mai hoopuka" mai oe i kela hnaolelo lapuwale, o ike ee i ko make loa ia'n. Aole 'o'u makau ia oe a me kou puali holookoa, wahi a ua Piuke nei. a o ka W8 no hoi ja oua Piuke nei 1 wehe ao ai i kana ili huki, wehe oe la i elima opi, a owili ae Sa mana klhi eha, a pane iho Ja, e lukn aku oei na puali koa oke aupuni Pama, a nou aku la oia i kana ilt a lele aku la me he ahi 'la e a aoa. I ka manawa i lele aku ai ua ili la, o ka manawa pu no hoi ra i lele aku ai o Piuke malnna o ua kanaka niinui laa paa aka" la ina lima ona, a pane aku la, e mihi mai oe ano imua o'u nou iho, ina aole pela, alaila e lawe koko no au i kou ola. Iloko o keia mau olelo a Pmke, aole be malia iki mai o na Nete la, aka hooikaika ae la oia me ka oai ino ana ioaianei. - Ika ike ana o Piuke ika oni ikaika ae oua Nete nei, pane ae la ua Piuke nei, aohe Piuke o ke Aupuni Pama ke hiki mai ikala o kuu iuaiua, a kulai iho Ia ilalo a hina iho la, wehe ae la i ka pahi aua nunui nei, a oki iho la 1 ke poo oua Nete la a moku, a eia no hoi kana ili ke holapu mai nei i na puali ?:oa oke aapuni Pama. Ua like ua' ili Ia me kekahi pauahi nui, » e waiho ana na kino make he mau puu lehu, a i ka ike ana hoi o na koa o ke aupuni Hao i keia mea kupanaha; na holo aku la lakou iloko o kahale alij, a mamua ae oko lakou komo ana aku, ua pau, loa aku la lakou i ka make ia Piuke, a ua kau koi ka weli ika Moi no keia mau hana, a e lohe ia aku aua hoi ka leo oka Moi e olelo ana, O ko'u mau' koa no ka e make pu,

Ua ike maopopo ua Moi mauaoio ole nei i n» hana hook&la kupua a ua Fixike uei, oiai, aia ka puuoliu ualii oka Ili Legeona ke nee liele ae la ma kela; aoao, a eia hoi o Piuke uei uiamua' pono aku, a ke mea haoliāo loa i ke ulii kona īke anā ikā Ikaika o ua liuia e keiaopio, 1 aehuli aua hoi na r|uke ! ma o a maane!, aote hoi ana pai ana o hala, aua like ke poha me na kapuai hao o na tio kaUa e holo aua ro ko knhua fea\ia, a e watswa*a ana boi. ua koa me ke pal\o aiaa ika houua, a iloko o na miuute pokole toa, ua komo r,'va la oia iloko o ka puuohu uaUi,

I ka uiao aua at o ka uahi 4 ua ike ia aku la ua Piuke nei e ku mai nua iloko o ua puu lehu, e opiopi aua hoi i ili, naua aku la hoi ke alii i kalu r. n« puali koa o ke aupuui L'aiua i ku ai, us| ike aku la oia aolie lio i koe, a huli ae la hoi oia um kekahi ;» ike aku la oia i na klno makeo koni

poe koa e wniho ODi ole mal ana, a awb! a t>a nlii la, ho mea oiaio, ua make he hapakolu o ko'u poe koa, Auwe ! e hooineln ia ana ka paha aii i koa ole, nkn ua hiki no, no ka mea aole au i maiiaoio akn in Piuko.

ta nmnawa i ho-o iho ai ua Piuke nei i knna ili iloko o kona pakeke a hoi mal la oia no kahi a na ui ? e noho ana a pane aku In oia mai hopohopo oukou no'u, no ka mea, no oukou nu i laku ai i keia ifian puali koa, a mai hoopoiua i ka inoa Piuke, ka mea nana i h(xipakele ia onkou.

. Ia inpnawa i kukuli iho ai ua poe ui la, a puili mai la i na wawae o Piuke a pane m&i 10, E Piuke ka ikaika, e ola mau lo.a. oe no.kau mau hana maikai, a hoi akq la Inkou nei a hui pu me na alii, a lia/iwi mai la lakou iua hoomaikai ana me ka lianlulu o ko lakou mau kino, a wahi a lakou, He lohe wale no ko makou i ke kaulana o Piuke, rae ko I makou waoao he kanaka nuiia o Piu- | ke, eia ka he #pio, aua oiaio kau mea : i hai . mai ai, ao ka makou mau olelo ino a pau nou e oluolu oe e kala mai, a ua aie nui makou i kou lokomaikai, a ona hooponopono ana o keia aupuni maluna ia eu, a nou keia aupuni a mau loa aku. Ia wa paue aku lao Piuke, aolo o'u mauau no ia mau mea, hookahi wale no a'u mea i makemake ai, o ka noho kuikahi like ko'u makemake, anou eke wahi a Piuke, e lilo lo no oe i kane na knu kaikuahine, a eia nae ka'u olelo ia oe, a o kau ka hoi ia e malama loa ai ahiki i ko kaua hui hou ana aku ma keia mua aku, E holo oe noke aupuni Tiupe, a e noho oe malaila no na inahina elua a ekoiu paha, alaila hiki &Ti<mu ikilH, mai noho nae oe no ka hale a!,i:, aka e hoohalike oe ia oe iho, me he kanaka kaahele la a makaikai hoii'aa, īio ka mea, ina paha oe e hoike e aku nna ia oe iho i'mua o kuu kaikuahme, alaila aole e nele kona hoole mai | ia oe, a pela pu no hoi ia'u, a o ka.hope e hookoia keia mau olelo % kaaa, no ka mea, i keia manawa no e holo aka ana au no ke aupuni oka hiena Pelio, ho makemake au ehlo oia i kane oa kekahi o ka'u . mau panaa pee poli.

Ika lohe ana o ke alii ame ka poe hanohauo no ke kupu hikiwawe oko Piuke maaap no ka hplo, a hookaawale koke mai hoi ia lokou, ua pane aku la ke alii, E ko'a makamaka maikai, ke uoi aku nei aa i kou oluolu, e kali iki hoi kou holo aua ano kekahi wa okoa hou aku, oiai aole ka hoi kakou i liuliu iho, o kou heie koke no ka ia, a auhea la kou moku e holo aku ai, au e manao nei e holo aku. Paneaku Ia o Piuke, aole au e noho 6 iike me kau oielo e ke alii, no ka mea ua haiki loa ko u mana|ira, nolaila eia au ke hele nei, a mai poina oe i ka'u mau olelo ia oe, a me ka inoa o ka mea uaua oe i hoopakele, ao ke aloha no ko oukou, a haawi ae la hoi na aloha lulu lima, a huli aku la no ka aapo ka pahu hopu.

Xa lakou uei i hiki aku ai uo ka uapo u* iaaawi ae la lakou i ua aloha liope, a panee aku la oia i koua w«lii waapa, a ia uiauawa uo i uiuau aku ai ke aiii; O kou moku iko la kena e liolo uka ai la? Ae, wahi a Piuke. K.ababa, wabi ake alii, iae* pela, e noho oe a paa ka moku, alaila hookuu aku au ia oe e hele. Pane mni ia o Piuke, aole au e āolio no »o ka me», ua kokoke Joa ko'u naauawa e heie aku ai ma ka'u huakai, a pauee aku lu oia i koaa walii waapa a iaua aka ia jloko o ke kai, kaawi ae ia ke «loiia hope, a k&u aku la ua Piuke uei, a iiolo aku la, a iloko o na sekoua pokole wale uo, ua ualo aku ia oia lioko oaa aie hauupanupa o kp> { uaoauH, a p«u aku ia ko lakou uei ik® aua i ua keiki 'la o ke aupuui Kupe, w ka uiea ke Uao ia ka uiakaui uiahope. a hoi aku U uo Uoi lakou uei uo ka hait> aiii. Aoie i /xim.

I ko aiiialū oka ia 10 o Sepateuiaba ma ka haīe noho o Kev, J, Waiameiu, ua ia e ia ma ka mare o E<lwaru IloUlinn me Misjsj .f?ebecst li. Mahope iho o ka n\are ana, ua nialauiai& he papaaiua.mama ma ka home o ka wahiue mā Kamakela, A n\a ka Poaouo ae, na malnniāia he ahaaina ltiau ma Pulehn Karvalama no ko lawa hauoh&uo.