Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 51, 18 December 1886 — NO BIUTE. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

NO BIUTE.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

A KUKU 110l MANA' I '.WAWAIH KA I'ANI J'AA O AINA PO. Unukiiano Ko līawa'iiPoe Aina. Helu 73 IA MANAWA i pauo ak u ai ka U Pola ia Pmke, E Piuke, e oluolu paha oe eku ka moka o kakou ' maauei, no ka mea he Wahi maikai loa keia no ka ka ana, a o oe ame kahi llio nei ke holo iūka, a e noho no hoi maua i ka moku nei, a e kokua no &t|i ia oe ma kahi mea hiki ia'u. Pane ae la kahi ilio' Leina Hiu ia Piuke, E hpoko aku e like me ka ka Ui Polu mau olelo, oiai he pono k.;na. Ia manawa no i k«uld akn ai fca hele uma aua wahi Ilio nei, haule na pea ame na mea a pau, a hookuu pu aku la no hoi ua wahi Ilio hei i ka waapa, a 6 keia no hoi ka waapa a Piuke i auwana liele ai ma ka moann, a knili ia ai hoi eka Ui Polu iloko oke aupani Uwea, a-kakou lioi i iko ai ma na lielu i hala. la manawa i huli afj: ai o i?iuke a pane aku la i kana aloha, eia au ke hele.nei, a e noho hoi oe me keia hoa o olua, a lauakila maua alaila, hoi mai maua, aua ae aku la kana wahine me ka oluolu, a kaa aku la o Piuke me kana Iliono luna o ka waapa, n holo aku la laua no ka aina. Maanei e wehewehe aku au ia oukou i ke kumu o keia kaua ana a mē ke ano o keia kanaka.

O ka iuoa o keia kanaka, oia no o Nelila, ka mea hoi e noho nlii ana maluna o na aupuni elua,, a o ka muli iho 0 keia kanaka, oia o Neele Nerila, ka ,*nea i make ia Piake mu ke aupuni Hao, a o kona hanau mua keia e noke nei i ke aupuni Rupe. O ka alihikaua ma ko ke aupuui ao ao, oia no o Mon elo Rost, ua hoouna ke kaikuahine o Piuke ia ia e holo mai e kokua, a oia kē kumu o kona holo ana mai, afea mamua ae o na la i hala, ua haawi pio ae ua kaikuahine nei o Piakei kona aupuui ma ka lima o keia i ka hiki ana mai o Mon do Rost, ua hoopauia keia haawi pio ana a ua kaua kokp iho la laeu, uo ka mea ua hele lako no ke k'.;iki o ke aupuni Muliwai me kpna mau koa, 1 kokua ia aku hui e na .kanaka o ka aina, a o ke kumu o keia kaua ana, penei no ia. Oiai na makahiki i halu ae, aia hoi he G aupupi e noho malak» o ke kanikau no Piuke, me ka lana o kona manao ua make io no o Piuke. | 1 No ka loihi loa o ka manawa aole he lohe hou ia o Piuke, ia manawa i ulu ae ai ka manao iloko 0 keia Nc-rila o holo oia no ke aupuui Rupe } 'a e noho ma ia aupnni me ka l'awe anK ae i ke kaikuahine o Piuke i nana, uo' ka mea ua lohe tna« ola o k? kaikuahine o Piuke ka moa e doho anii ma ka ! noho alii, he oia a n|ie ka uani, a wnhi ana, aole he ikaiko! o ka wahino no &a hakakk aua. Nolaila ua liouluulu «o Ia oia i konn poe koa ikaika u pau, |kau aku.la iualuna o na moku he 12, » holo aku la no ke aupuni Rupe. Ia lakou i hiki aku ai, ua ike koko ia mai la lakou, no ka mea i ka manawa no lakou nei e hookomo nei iloko 6 ke awa, a ku aka la lakou liei, a lelei aku la na koa i uko, me ke kukala pu ana ao hoi o ua Nei'ila nei, I kii mai uei au i ka ulii wahino o oukou i wahi. no na'u, no ka mea, u.v kauoha mai oia ia"u e lilo kona kaikuahiuo i wahino na'u, nolaila ko*a uiea i hoīo mn vu i. tTa hai akn la *:a lohe i ke Kiaaiui a me ke a!h wahi r.r, hiki m;n koknhi kaMka nui me koiui mm luok'u he 4f»

Ia i kii mai nei ike kaikamahine alil i > wahine nann. ; Mahope iho oka lohe ana o lee kaiknmihino nlii i na olelo a ke kannka a me kona iko maka maoli ana hoi i ko ! ano pilikua o ua kanaka l<vua,kuko iho i la oia <i mnhuka, uo ka mea wahi una, aobe kohu o ko «ilika mo ko ninaUni. Nukuouka iho la ke kaikamahi.io ia Pioke, no Vona lioouna m»i i keir. kuna!ta pir,akft i kane nana, aolo hoi i , e kohaai ke kaunu ana. No ka paa ana o kona manao e mai iiuka, nolaila, ua hoomahuka aku la ke i kia.aina iaia i ka waonaheīe, me kekahi 'i kauaka hanai holoholon», oia no ka makaakane o Mon do Rost, ka mea ana i i kauoha aku e hele moi e kokua iaia. laPiuke mai kokoke aku ai i ka ainp, ike aku la ia i na moku o*Nelila e ku aiia, aka hoomau aku la no laua i ka holo ana, a pae aku la i ka aina. -Kleu ae la no o Leina Hiu, i ka i ana «ku ia Piuke, E hele kaua i ka Halealii oiai, ua hiamoe īa o Nelila i keia wa. Aia ka i ka hale alii ke kalohe? i ūinau iho ai o Piuke i kana ilio. Ae r wahi a ka ilio. Oko 1 aua nei pii aku Ia no ia, aia 1 aua i kokoke akn ai mawaho oka pa alil, hoea mai la kekahi koa mailoko mei o ka pe, alii, e iho ana i ka uapo. Niuau nku la o Piuke, E hele ona oe ihea o ke koa? Owai oe? wahi a ke koa i panai ninau aku ai. Owau he kamaaina no keia aupunij wahi a Piuke. " " " : M&ke oe ia'u, wahi a ke koa. Weh-e ae la ua wahi koa nei i kana pahi a hoao mai la e uhau ia Piuke, la wa no i lele aku ai o Leina Hia a nanaliu aku la i ka lima oke koa, haule īho le kana pahi i lalo i ka honua.

Miki alm la 6 l?iake lilo iaia ka pahi a hoka iho la na wahi koā la, aka uwa ae la na wahi koa nei, ia wa co i paa koke aku kooa waha i na lima wikani o Piuke, a pane iho laoia peaei: Hamau! moe malie i ke kapu o ko haku aiii; ula mai auanei na hulu u i o kahi ilio nei la, pilikia oe. Ua hiki, nou ka aina lie aea hewa wale no keia. Ninau aku la o Piuke, Maihea mai nei oe? Mailoko mni nei au o kapa alii, tvabi a lte koa. Ninau hoa aku la o Piuko, He nui no anei na koaoloko? Ae, he mau tausani paha ko lakou nui, wahi a kahi koa, Hiki ana no iaoe ke komo hou aku iloko o ka pa alii, ioa oe e lioi hou aku aua ilokof wahi a Piuke. Ae, ke manao au e koaio hou iloko, wahi a ke koa. E komo hou oe, a mai hoao uae ōo e mahuka aku, o loaa aku auanei oe ia r u kauwa make loa oe, wahi a Pinke. Ke hoohiki aku nei au me ka oiaio, a 0 ka oiaio wale no a pau, aole loa au e hoat> e hana pelB, wahi a ke koa. Pane aku la o Piuke, E komo oe a lawe mai i kekahi lole koa no'u, a hoi wikiwiki mai oe, Komo aku Ia ke koa 'iloko o ka pa n hele e lmli i loie koa e like me ke kauoha a Piuke iaia. Aka no ka loaa ole, ua hole aku la oia a ma kahi o kekahi koa i knia loa ia ekaliiamoe, hoao iho 1a oia s wehe. Ko ka paakiki a mo ke ahf> pulikiliki 110 hoi o ka lole, ua hoonaue pu ia ke kino o ke koa e inoe an«, nokiln, u« puolio ae la oia a ike m la i ka mea nana i lioonioni i kona hia~ moe, oia hoi he aihue lole. 1 Hopu ia iho la kahi koa a kwe ia aku la imua o ha alihikaua, me ka hahai pu ia aku o kona hewa. | Oiai kahi koa e hookolokolo ia aua, aia hoi hele kapalulu ana ko kipuka k&ula ili a ke pamolo o ka Muiiwai Make. 1 O ke kumu o kei«. mamuli no ia o ka ik© o kahi ilio Leina Miu, a no ia | mea, u?t hoike aku oia ia Piuke i ka mea pono e h.ma ai, & oia keia e holapu hele ia iwaen» o na piha a e moe kla kukui ann, | Luka aku la ke kaula ili a Piuke i Ina koa a hiki i ka mehauieha ana o ka [alii koe wale no ko loko aku o ka hale.

Ano kokahi mnu minute, nn pane mai la kahi iliOj peoei: E komo kautv o Pinko. " Ao; wnlii a Pīnke. Lelo aku ln n Loinā Hiu maluna o ka pa n liaulo maloko, weho raai la i ka pulftv a Uomo nku la o Piuke iloko, Ia Pioko i kouio aku ai iloko o ka pa iko iho'la lnua i nn kino make o na fcoa kiu' (vvlm r> liila kukui anii, Hoi n\fti !a ka ili Legeonß, īalau iho' ln o Piuko a hoihoi iho Ia e like kona mau, a hookomo iho la iloko o ka pakeke, a hel6"nku Ia laua no ka hale nlii. la laua i hookokoke akr. ai i ka hale alii, aia hoi halawai akr> la laua me kahi koa i loau ai i«'< 'uua" iwalio. Qoe iuai la ia? i ninau mai ai kahi koa ia Piuke. Ae, wahi a Pi ike. Pane raai la ke koa, Aoho ± loaa ko lole, no ka mea, ua hopu : eia iho nei &u e ka uiea nona ka lole a'u i hoao iho aei e lawe walu, Ua ike anei oe i'ka mea liou? i pane hou mai ai kahi kon. Aole au i ike, wahi a Piuke. Heaha ia iuea hou? i innau aku «i o Piuke. Hp;ahi laku i holapu inni nei ina kauaka mawnho 'mai Ih. Haman, noa ka taki. Ma kahi a'a e hele ai o oe pu kekahi, A mahea oo e hele aku ai? wahi a ke koa ia Piuke. Alin, wahi a Pinke. — Ia laua nei no e kaoiailio auo, ike ia aku la kekahi ona alihikaua e puka mai aua, a ike mai la i kahi koa e ku aku ana me kekthi kanakn, pane mai la oia, penei : E aha ana oe e kahi koa kolohe? Kulikuli »a oe, wahi a k#*koa. Pane mai la ka alihikaua, Makemake aneioe i ka hakaka?

Io!t lie iuaketnuke i kti hakaka, ia.e a'a e hakaka ni, v/abi a Piake 4 I keia wa i klau iho ai ka alihikaua i kana pahi kaua nia kona aoao a paa ae la ! v kona lima, a mamua ae o kona lioo.aaka ana mai e liili ia Piuke, ua paa e aku la koua kani a-i i ka nmii welawela a Piuke, a hookalii no pai ana a Piake, hoolana i ka wai. I ka haule a naake ana aku o ka alihikaua ilalo ua lele iho la kahi koa maluna e pnlukn ai. Na ka nui o ka leo o ua wShi koa nei i hoopuiwa ae ika hiamoe oka poe o loko oka hale alii. Aia iakoui puoho mai ai, aia hoi ua hoolale aku la kahi Leina Hiu ia Piuke, i ka i ana aku, E komo kaua, oiai ua hiki mai ka wa e kapapa aku ai i- na liana i koe ko ka hoomaēmae aku i na kupua, Komo aku la o Piuke ma a hiki i ka rumi ake alii e moe ana. A laua i komo aku ai, aia hoi ua ala ae ke &lii a e makaukau mai aus\ j puka, aka ike e mai la oia ia Piuke a pī.iau mai la, Owai oe? Owui paha oo keia f«!au? wahi a Piuke. I keia wa no i ioho ia aku ai ka uakeke uua niai o na ruuii o ae, a ouio ole ua piha mai la ke keeua i na alihikaua me na uiakaukeai kaua, a o ka hoouiaka iho la.uoia okn hana u ua keikikane, lle uui a Lolii;iiena lakou l,i, akahookahi svulo iUo uo kA Laua euou, uoua kv\ olelo j ia, "ilookahi uo līawae lauhue K.oua,'» l keia wa, hoohuli ae la ka kaua eueu i koua kulaun tua kn aoao hema q k&, keena, a o kahi kaeaoa Leiua Hiu lioi tua ka aoao hikiit:i.

Ua hooili ja ke kauH me ka hahana i iwaeua o ka ponli tua ke ano aua kapa- ; kahi* oia hoi me uh mnknukaa kaua ke kaUi hvkho, h o kii kttkoupukou&kou& ho ««!<* «hit, turtu u»«v* dka o koaa lim« wīkoui wul*» iho uo kaua uiau, »ea kaua. Ho uiea hoi uoa e ka mea holuhelu o niuau iho ai 4 peLM la o Piuko c pakeL» ;u. A<sho o pakele uo ku iuoa v.;i iko pu uni la uo kaua i kd liouiAliouiA iuaoli, Aku uae hou he usoa e hauoli at kaQR u&au uo ka IUo mau o ka lauakila kam&liao k Piuke oiai he >vr.hi mokn kiMkahi whlo iho uo oin o - .n na luoku uumu jvv\M nVA'. mh i*i?» o aksi

aohe e poholo ia moku lie pauleii lana ahe ikaika kamahao ka jJloaa i koua mau lala mai ka pb mai. ' j Uoko o keia kaoa aun, ua ulupa ia a iieoneo ka eueipi lualoko o na paia o ka halealii, a oiai o Biute e au aua 110 kahi ilio, uwe kapalili au.: raa ku aoao. Niunu iiio lu o riqki;, pehea ka eneui uiu {tou uor<> ? Ua pau uui ika uha nho ueo waln ibo ka lakou hole iluua okn papahele, i oiai ua puu na wawae i ke kole 1 ku ua uaea o ka hoonana. oke aiii Nelila., ua mahuka aku oia mapao eia no kona mau koa o ka halealii, aka, iHia i puka aku ai, nolo oia i ike i kokahi o kona mau koa, manao koke ae lu no ia o Piuke koia kuptteu mana 1 laku kona mao. kea rne kana ilio o Leina Hiu. Holo aku lajoa alii nei a kau ilana o ka moka me ke kaaoha ana i ua luina e huki i na pea a e hoi koke no ka aina, me ka hoike pti ia aku oka lohe i na moku a pau. , Huki iaae la na pea ono moku a o ka hokua ona ale ka hoa olelo me ka makani he fea wiui mahojpe. Lana haakei ae la ka manao o ua nlii nei no kona pakele mai ka poino ae. E waiho iki kakou maaaei do Piuko me kana ilio a me keia alii hohe wale e mahuka nei, a e nana iki ae kakou i na hana aka Ui Polu a me ka Ui Lina Kula. Ika ike ana mai oka Ui Polu ina moku e holo aua, pane ae la oia i kaUi Lin'a-Kula. E kuu makamaka maikai, ke īke nei au ina moku oke pnuwai eleele ke, pati nui la i ka holo; ma ko*u manao ua kana pu mai nei laleeu me ka kaua aloha aua auhee mai nei lakou. He mea pono paha ia kaua e kokua i ka kaua kane ma keia kaua. Pane aku la o Lina Kula, pehea kaua e hana ai, oiai aole a kaua mau mOfv eha kupono e make ai id kaua kela poe moku lehulehu e holo mai nei. i . Alia, wahi aka Ui Polu. E uoho iho oe ma ka ihu o ka moku, a e hele ao au mahope. I ua Ui Polu la 1 liala ai ihope o ka moku, kahea ae la oia penoi:

E keia aheahe makaui, e lawe aku oe i kuu kauoha a hai aku i kuu kiaī ie, Lola, e holo mai oia uo keia wahi. X ka paa aua o koia mau oJele>i lawe ke ahe m&kani i kaiīa elele a o ke oweheweho mai la no ia e ao. X na mokn o ke alii Nelila o holo mai nei, kaalo ae !a kekahi mau moku rua ka aoao oka moku kupua, a e uaua mau ana hoi ka Ui Polu iwaho oka moana. Ike akn la oia i ke kuakea mai o ke kai me he paahiohio la e wili ana i ka ililaamania oke kai, a hiki loa mai la hoi ka aleale a hoolaliluli ae la ika moku kupua. la wa, pane ae la ka Ui Polu, e|a ae kuu kiaī ke hele mai nei. Aole īio Uoi 1 liuhu Uio,, hahani ana ua Lola uei uua ka aoao o na moku o ke ; aiii Neiila. Hamama ae la ka waha o ua pihi aui la, uauahu ae la 1 na uioku kipi me ka hoaloaio ana ae i k* kai, a iloko oka wa pokolo, ua pau loa ua poe uioku kipi h i ke okaoka liilii me ka make pu ana oka mokn oke alii, a au nui aua ua kolohe ika moana, me ka mnuao ae o ka moleu kapua kahi e hoolana nui ri ! na ntiwao o lakou a manao se ke ola ai ! ao i kßlo pnlch\i, eia ka he luahi lakoa 1 im ka Ui Poln. I na olulo aukai e ht>papa aua ma ka a<vao o ka moka, we na leo kuwo īio ka make i ka vraha o ka pihi kupua, e kaae aua hoi e hoopnkdeia lakou. Aka, paae iho la ka Ui Polu, aole i l&wa kahi akea oka moku uo oukou, huhu ia mai auwun kakou eka oua o 1» moku» ika hehi ia oka oueki, auo ia mea, imi ia aku ke o!a ia Hiua f aolo maaa e hoopakele aku ana ia oukou i kmUokekaaa. Na ka wliau oka moaua a me ks vmha o ka Ta uai i sfiūka ae ia lakou a pau toa i k& make. O &eia i*a nni, e na hoa kauuu o UU moolelo, aole oakou e haoliao aua, oiai, J ua kilohi maa ?a a maepopo ;a J oukou; oia uo ke kohoia kiai oks auJ puui To, ke ho: uau& i ! kelo i ka !u> Lekoon^,

Ika wa i pau loa ai keia poe \ ka m a j ko* aole walii ahai lono hookahi. Oiii mai !a ka la i k© Lakahiaka, a liuhola ae ja i kona malamaUma a puni na kihi eha o ka honua, me lie !a e olelo mai ana "a make oukou e pono ai." Uft ike no o Piuke ua make ke alii mahoka m» leona poe kanaka. laia e iho ana i kai me ka maimo e kii i kana mau wahine, halawai aku la oia me na kanaka o ka aina a kunou aloha mai la lakon rae ka einau ana mai. O oe no anei o Piuke ka mea a makou e kanikau nei ? Ae aku la o Piuke, me ka oleio pu

ana aku, — E hele ana oukou i hea? Pane mai la na kanaka: lil liele aaa 1 makou no ka hole o ke Keiki Alii Mon do Bosa no ka hoomakaukau ana i 'ke kaua. I akti !a o Piake: E heie oukou a Uoike akti iaia e hoi ae 110 ka halealii me kuu kaikuahine, I ka lohe ana o na kanaka i keia mau olelo a Piuke, holo akn la lakoo ā hoike aku la imua o ke Keikialii i na mea a pau a Piuke i hoike mti ai ia lakou. 0 ke ala ana ae no ia o ke Keikialii mai koua moe ae, a e lalelale koke ana oia no ke kaua, oiai aole lakou i ike i keia mau mea a Piuke i h&ni ai. 1 kona wa i lohe ai i kria mau olelo kauoha koke ae la oia i kona mau kahn lio e lawe raai i konn Ho, no kn mea, aole i manaoio i kela mnn 01010. Hoea mai la koua lio imua ona, kau koke ae la oia a holo aku la i kai o ka uwapo me ka ukaīi pu ia e kekahi maualiikoa. 0 ka mea mua loa ana i ako ni e ikf, 0 na moku o ka poe kipi, aole nae oia ' 1 ike iki. He mau apana papa laau wale no kana mea i ikeaku e lana ana i ka ilikai, akahi no oia a manaoio i na mea i hoike ia aku imua ona. A ia lakou ma ka uwapo, halawai pu iho la lakou me Piuke oiai oia e hapai ! ae ana i kona waapa no ka hoolana ana —iioko o ke kai - Hui iho la lakou me ke aloha, kekahi i kekahi, a ua hookahe ia hoi ka waimaka oMon do Rosa eo Piuke. Ninau aku a ninau mai na mea hou, auhea ka hoi ks aloha a kaua ? Aia no iluna o ka moku, a oia ka'u e kii nei, wahi a Piuke. la wa i pane aku ai o Mon do Rosa na kona mau aliikoa e kii, aka ua hoole aku o Piake. Olelo mai 1a oia na kana wahi ilio Leina Hiu e kii. Kauoha koke iho la o Mon do Rosa i kona mau aliikoa e lele mailuna iho o ko lakou mau lio a e panee aku i ka waapa iloko o ke kai. Haule aku la ka waapa iloko o ke kai, kau koke ae la kahi ilio iluna a he . hookahi no aoa ana, oka holo aku Ia iio ia o ka waapa a pili ma ka aoao o ka moku. 1 kela wa a kahi iho o holo la mo kona waapa no ka moku, ia wa no i kauoha ae ai o Mon do 7?o?;a i kekahi e kona mau aliikoa e holo awiwi no ka halealii a e lawe mai ike kaa alii, A o kekahi hoi, hoounaia no ka hale hanai holoholona, kahi a ke aliiwahine e noho la me ka makuakane o ua keiki la. Aolelakoui mamao loa aku, hookomo mai ana ka moku kupua i noho kapena ia e Leina Hiu, aohe pea, aka holo i ka makani nui. Komo mai la ka moku a pili ika uwapo a lele mai la ua mau ohua wahine la, lulu lima pu iho la, a me na muki aloha ana. Kaa nui ae la lakou ma na kaa a |1910 nui aka la no ka haleahi, Hiki aku lakou ua piha mua o loko o ka ha-: le i na kanaka. Uo ka mea, ualohe mua aku la lakou I ua hoi mai o Piuke, aole hoi i make e like me ia 1 manao ia. Mamua nae o ko lakou hoea ana aku, ua hoomaemae ia ae ln ka hale a me ka pa, a o kahi koa ua noho oia ma ke ano he ona nona ka hale. Mai poiua e na makamaka no kahi koa, no ka mea, e lilo nku ana oia i alii ina keia mua iho,