Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 52, 25 December 1886 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

A. EUKU 1101 NA'NA ī WAW'AIU "nA' , I , A'SI _ _ PAA O AIXA PO. Unuhiia no Ko Ilaieaii l*ae Aina.

Helu 74. IA BIUTE ma i luki aku«i, ur tiele mai la na kanaka e īko iai;v ame kana waliiu®, c hoike ana i ko lak<N« h<vuoli no ka laaakila i'loaa h !ako\i, Ua kukm uku la keia louo a hikiimna 0 ke kaikuahine o Piuke, oiai oiaoeoho ana malalo oka malunia aurv a kokaLi kanaka hanai holpliolona e uoho ana ma ka waopahp!" o Rab3, ua pauo mai la oia i ko kauaka uana i lawe aku i ka 'lono iaia. Ua ike pono a hoomaopopo auei oo i ke ano a uīe na helehelen» o na kanaka la au e olēlo mai uei? 0 Biutc no ia kon knikiuuine, ka niea nona na helelielena naui a'u i p-oina 010 ai, wahi a ko kauaka. Pane aku la ke Aliiw/ihine, E imi mai ana paha oe i maa no'u e poino ai. Ke manao nei au, ua kipe ia oe e kela alii lapuwale Nelila hoppunipuni, 110laila aole au e manaoio aku I kau, aia ! wale no a hiki kino raki io'u nēi, a ik6 ! naaka aku au iaia, alaila mannoio aku aui kau. 1 ka lohe ana o ko kauaka i keia mau olelo, huli aku la oia |ioi 110 ka lialealil laia i hiki aku ;vi, huike aku la oia i na inea a pau a ke kaikapoahino 1 hai mai ai iaia ia Piuko. Ika lohe ana o Piake, ua kulu iho le kona mau waimaka nokona kaikuakaahine, a pane aku la oia I ke keīki alii. . / ' ■ E noho oukou, a e liii ae au' 1 kuu kaikoahine, oiai ua oia i kela kanaka lapuwale. ' Kau ae la o Piuke malaua o ko kaa' a holo aku la no ka hale o ko kanaka hanai holoholonp, kahi o kona kaikuahine i noho Jl. Ika hiki ana aku o Piuko ma, ike mai la kona koikuahiiie iaia, kulu iho la kona mau waimaka a lele mai la hoi oia e apo i kona kaikij'nane, a uwe iho la laua. Mahope iho o ko laua uv»'e ana, pane aku la o Piuke i kona kaikuahiue: I kii mai nei au ia oe e hoi kauo, no ka mea, ua make ka niea nana i hoopuehu ia oukou, a noUila aohe hopohopo ana 1 koe. Ae mai la kona kailiuahine, a o ka wa no ia i kau ae ai laua hia ke kaa a hoi aku la no ka hale alii. ' Ia iaua e hoi ana ke alanui, ua uinau aku la koua kailkuahiue,, Ihea ot> 1 keia mau mahina loihi i hala, ae nei? Pane aku la o Piaki», I ka imi "ioaa" imi waiwai a imi inoa hoi no kaua, I akn la ke kaikuahiuo, Ua huli hele ia mai oe a hiki ianoi, me ka -nanao ia eia la oe iauei. Ano ia kuuiu, manao paa iho la au ua uiake oe. jSiuau uiai la o Owai ka mes i huli mai ia'a iaueif t Oka ipo ake alohai ka ehA ako ili, wahi a ke kaikuahine.

He mea hou ano kā'u « hai uku ia oe, w»hi « Piuke; oi;v lioi,' ua leaa aka o Aoko Ellolo ia f H, a ua hukaka pu uiaua « poiuo oisi īa'u, vka, ua Uo> pakele h*u aku uo au iaia. 1 ku lolie aua o Aiuehua 1 i|ia oleio a koaa kaikunane uo Aoko EL\-10, uiuuu aku U oia, o Aeko EUvlo k\\pu;\ anei kaa i o!«?k> mai jun* Ae, oia mx wahi a Piuko. J 1* miūMwal patie kka ai kbua ' kaU

kaahine, heaha la kou mea oka hoola hou ana iaia, kai no oka pepehi aku a make, a lilo mai hoi ia walii la kaua, !io īenlea nn 1a ike anpuni folo ika iewflj ho uauen hoi ka uoho ana, a he mnkemnke no hoi aa e ike aka I ua wahl kupanaha oun poo kupua Ja, ab!o hoi e hihiua hou ia aku hoi e o<y o keia ae la na olelo ake kaikuahine o Pioke.' Ika huiaua aku hoi oke aliiwahine me kooa kaikoeke, ua hui ae In Kikou iloko o ke oiaio, a e hoopuluia t ana hoi ko lokou mau lihilihi e na ku ■ ia waimnka a ke nlolia. I Iloko o keia manawa aa hoi mai la jna poe a pau i hoopuehu ia e ke alii ! Nenlla, oia hoi ke Kiaaīna a kahu au- | pnni hoi, me kana wahine a m« ka laua ; kaikauiahine ka Ui Emalia, ke aliiwa- : hiua Maknli mn kana (Ji Julia ame Piulie waLiine, ka makaahiue o ka opio eohU ka moolelo a kakou i ike aenei ma na helu i hafa, ai?okookein poe o lea makualiiae pouoi kekahi o Piuke eia no oia ko oīa uei, a ua hai ae la lakoa uae ke aloha welenia, aolo lalioui pili raa ke ano he io hookahi ahe'ohana ahi ma k$ hanauna hookahi, aka mamuli no ia o ka lioohui ana a ka kakou koa, a ike ia ai lakoa he poa hanohaao no ka aina, a he kohu ohaua alii la oo ka aiua ma ka nana aku. 1 lawa Tio h pau ka lakoa ike ano, ua pok» koke mai la nona ninau ana, I hea-eo oko makou haku iloko iho nei o keia mau mahiua loihi, a i hookuhi no k«t po o kou hiki ona mai uei, o ka no ka ia.

Ua pane aku o P'iuke ina ninau a paua kona poē makumaka, aua hue | pau aka oia i kona moolelo o ka hele ana a mo kona pēpehi ana ia Aeko Fi'e ele, e like me ia i īke ia e kakou ma na helo i hala, ama ia ahialii i haawi ao ai na makaainana i ahaaina hauoii no ka hoi hoa ana mai oko lakou koa ka mea i manao ia ua make, ke koa kaulana hoi naua i hookiekie ae ike anpuni Rupē, a lilo ai oia i aupuni kupua. Ua hookaulua iho la o Piuke ma uo ke aupuni no kekahi mau la, uo ka hoo maaliii ana aku hoi ike aloha o komi kaikuuhiifo a me na makaainana a pau o ka aina. '' * A hala ae la kekahi mau pule, ua liuliu ae la ua Piuke nei no kana huakai no ke aupuni Aikanaka, kahi. hoi a kona hoaloha e uoho mai la, me k malama ana i kaua hoohiki, oia hoi aole oia e mar-e i kekahi wahine aia a o ka wahine i kapa ia koua inoa o Polu oia kana wahine, ano keia hoohiki ke kumu o Piuke e holo nei ilaila, no ka mea, ua loaa he wahiue ma ia inoa, a aa kamaaiaa kakou uoua. Ika makaukau ana oua mea a pau ao kd poe e holo pu aname Piuke ma keia huakai, oia uo kahi koa kolohe, o Piuke me kana Ui ame Polu, ke kaikuahine o Piuke, ka Ui Emalina, ka Ui Julia a me Piuke wahine, a he mea oluolu no hoi ia i ko Piuke mauao no ka lawe ana aku ehoomakaikai ia lakou ma na aiua mamao. Ika makaukau ana, ua kau aku la ua poe o holo ana maluna oka moku, kau n» pea aholo aku la ka mokulloko oua ieo huro ona makaainana e hoopai a kuii ana ika lewa, a iloko ona luiiuUo pokolo wale uo ua ualo aku la ua moku uei, ao ka mea hoi uana e malama' hei iko aupuni, oia uo ke alli Kinr,inn. M-?nnei o hoalu iki iho ai kakou i ke kamailio aua uo Piuke, a o aui iki ae hoi kakon no Piukeoua, ka mea uana e hooaaaeuo aka i ko oukou mau puu» v. ni e na'hoa ke hiki mai i koua mau la kannka makua. Ua kaalelo kakou ike kamailio uua i koua moololo uo koua hoMuia ike uupuui Lioua, uol;\ikv, e kawailio kakou ma kahi o koua hnl> wai hou aua me koua niakuakaue hauai ma ko aupuui Lioua. L h omauawa uui eu& hoa a puka liou as,u i ka la apopo. MaAua 6« oka hui aua oka opio au? uiaku», ua i k nia uiaku|i hauai kauu mau uiea a pnu i ha ma Aina Ahi, uo ka mea ūa t

kilolii mua ua Liona nei iloko o kana kookoo raaua, a i ko laua manawa i har lawai ui, uu niimu koku uku la uo koua makua Lionn, Pohou ka Luukui o kuu keiti>? l'aue wku lu ka aole i holopouo Lmukai, v Nb kealia lioi ? waliia kona, inakua. Ein hoi paliH, hnkaka e mai nei hoi maua rao kela kanaka oliou manu,, mai uiake tuai nei uae au, eole kekahi kauaka e kokua mai uei ia'u, pakele ai au, aole nae uu i ike aku nei i kunma« .wahi a ka opio. _ Paoeniailaka Liona, o ka mea uana i Lookaa walo i ko olua haleaka ana, oia no ua makuakane nei on, a o ka mea .au 1 Lakaka pu inai nei, o Aeko Eleelo knpun, Ika loho nnn o kfi opio i keia mau oleloj ua pane nliu la oia, ua liai mua tn&i 110 im kanaka Ia ia'u pela, aka aole ru i manaoio aku i kaua/ no ka mea up. hoopunipani mua mai oia ia'n, a aole ana hoi oin i ike i ka'n mea e hana aku fti m?\lunfv onn, i loaa ai he uku hoopai no kana mau hana lapuwale, a ke ike ao lu uo hoi oukou e na hoa ika manao o keia opio o kuko nei e popehi i kona makuak-uio, una ke au oka inanawa e hoilie .mai makeia hope aku. Koho iho hi !;a opio ine kooa nalu au.'i iloko iho omi, ikaik'i inaoli no ko'u makunkauo, no ku mea, he ikaika no hoi aa raa ka'u ika iho a ine kela kanaka eheu, eia nno ua lilo muua i niea ole i iiiua o konu ikuiku, u ina he wahi mana kupua iki ko'u, aole no o akaka ana na mea ikuika o maua, wahi u ka opio.

Ma kokahi imiu 1a .mai, ua koi ikaika loa Ka opio i kona makuakane kou e haawi umii mana aāe ka ikaika piha nonn, nka.na hnna kona makua Liona, no ka mea, ua maopopo ruua iaia ke ano o keia hg keiki kipi, aolie maknakane iloko o kona la inaina, nolaila' pane nku la kona Allkua Liona, aohe a'u ikaika ene e haawi aku ai ia oe r aka e noho oe pela a īke aku au i ka nui kuuono o kou kino, alaila aoaku au ia oe, alaila ike ka hoi oe i kou ikaika. , Eahaha, he makemeke au e hele hou e hakaka tīie kola kanaka eheu i keia mauav, r H, uo ka niea, ua paa ka maua olelo hoohiki; wahi a ka opio. Pane akn la kona makua Līona, mai helo oe, o hoolohe mai oo i ka'u, alaila ka hoi make.uH kanaka nei ia 00, aka i hoololie 010 mai no oe i ka'u, aohe no e m&ka ia oo ua kauaka la. Iloko o keia mau oleloa kona makua aoho uo iw hooloho ia aku, nolaila, noho iho hi no ka opio a hala ae la kekahi la, kui hou aku la no oia i kona makua hanai e hookuu mai iaia e hele e hakaka me Aeko Eleele. Pane mai la kona makua, mai hele oe, aka aole he hoolohe ia mai, aOUUke no me ke ano paakiki mau o keia dpio, peia no oia i huki ao ai ma konaiano ikaika lioia, akau ao la oia o kona man lio lelo, a lele akoH uo ke anpuni Ahi, / laia i hiki aku &i a kom*s iloko o ua aina nei, ua hiki loa ako-IU uo keia mawaho o ka halo, a ku aua, ua puka mai la ua kaikuahm» o Aeko Eleele a ike mai !a i keia !h*m»kn maikai, nolaila ninan mni 1« hn»i me"Ja hooma hie pu aua iho, kau £ka opio ui ? A rku nei oo ?

Pivtip nku h\ ka opio, Mai ke aupuui Lion!\ mtvi nei au, A 1 hele mai Uei au c hnkaka mo ko kwnaka ohou mauu. Iloko o ka t\ ka opio e ka» mailio «un, na pu;\na ne !a ua ui, "A ho nani 10 no ia p\j-i Lamalama 1 ka luoa o Lftllihul!. ,, He mea, oiaio, ua komo ka mauao hoohihi iloko o ua mau ui aei uo na heleUeioua usi*i o Puikoou», uokila hookiU l»u.\ a s>:\ue<> mai la i ka uoho me kn } v vue ana m«i, eia ka uoho e uoho iho oe. a kii ae au i ua hoa hakak.i nei o\\. In luanawH i nalo aku ai kekahi o lauii u ku Hua iuiua o Aeko a imw aka U, li ko ui;<\u\ kaikuuaue, aia uta ka rauii hcn>kipA kekahi kanaka uj, kui uo hoi o riuki> k& uaui i ike k* eia no ka hoi u.i anai, ma ka'u hoomaopopo ak«, he mau Inohioua koua i Hke we Piuke. h nit> he la he kelki l\uo mi l\ o AoVo aole ke>

la he keiki okoa, oke keiki no kena a Piuke, e hele aka au e pepehi īaia. Panē koke aku la o Aeko r TTlftti!a kona kaikuahine, mai pftp?hi oe i ka'n kane. Ia manawu, puku aku la tio hoi o Aeko Eleele a ike nku la no hoi ika opio, haawi na aloho, a ninan aku la no ua Aeko Eleelo nei, Eia hou no oe» i heie mai nei no oo e hakaka hou kaua? Ab, wahi a ku opio me ka mak:iu ole. Kahaha, wahi a Aeko Eleele, aole pono kaua e hakaka hou, e pono kaua e lilo i mau.hoaloha maikai, aona moa i hala 4 ua hala ia, alaila e haawi no au i kekalii o maa kaikuahine i wahiuanau, I na'a, heaha ia meu lio wahiue ? a ka opio. Aole ka oo I ike ia mwu ho wahina ? wahi a Aeko Eleele i ninau aku ai. Aola, wahi a ka opio. Eia hoi paha la, o keia maa T7i e ho. omahio mai nei, aolē keia i fike me ko kaua ano, he like nae ma ke kino, & ma kekahi ano ae ua kaawale loa, a ua wehewehe aku la no hoi oiai ke ano o ka wahine, ke hele la a kahi wai q Kamakn. No ka maopopo ana iaia oke ano o ua mea la. nolaila pano aleu la oia, aole e hiki ia'u ke lawo mai, no ka mea aole au i ikeika malama fina, o ka inoa wahine, ua noa ia na'u ao ka malama ana me oe aku no ia, a ke ae ne! au 1 koa manaoe noho hoalolia kaua, a eia ka'u ninau ia oe, Pehea la e make a! o Piuke ia kaua ? Pang"āku la o Aeko EleelF,ire oiaio anei kena mau olelo au e ka opio.

Ae, he oiaio keia, uo ka. mea ua nui ko'u huliu īaia no kana mau'haoa iioopunipuni ia'u, o ka lua iho nei keia o ko'u huli ana iaia īaa kc ano aloha makua. eia nae he maā hana lioohoka mai kana.

Ia manawa i pane koke aku ai oaa Aoko Eleele nei nle hauoli, ua make oia /lole e pakele, o oo no nae ka mea e make ai, ua lohe au, oke alii oke anpuni Liona, he kupua ikaika loa oia, hookahi ana kookoo mana a hookahi kookoo hoike akaka, a aia me.ua lioiia la kekahl liona kahiko loa he kupua kahiko loa oia, o Liona Ulaula kona iao«, ua lohe wale no au nona mai ko'u. mau makua mai, me ko laua olelo inai no hoi iaa e loaa ana ia liona, alaila aohe he kupua ma ka lewa a ma ka honna nana e pepehi iaia, na nni ko'a imi ana i ke aapuni Liona a me ke aupuni Pahaohao o Sselobiona koa kupunakane, a hookahi knpua i koe olaila i keia wa, oia ka mea nana na m&kani paio 8, he 3 ilio ma keia inoa hookahi, o Hius he knpua kahiko oia e ola ana no ia manawa, o Hiu eloa, ua make oia ia Selobiono, a o ke kolu o na Hiu, aia oia me kou makuakane kahi i noho ai, aua kamaaina oia i ka home o Hiu Kahiko ka mea nana na ewala, a o Liona Uiaula nae ke kupua ikaika kookahi. O koua īkaika & me kona maaa a pau aia ma kona mm iwl a pao* a o ko Ha ili ame kona hulu, ina oe e aahu ana, nalo oe aolo e hiki ia'a ke ike aku ia.oe, aole no ho mana kapua uaiia « iko ia oe, a o kana kookoo ke hili oe i kekahi mea a niake». aole he maua aana e hoola hou 1 ola Uou ai ia mee. O keia mau mea nae a pau a'u e hai aku nei ia oe eka opio, aole au i ike maka, aka he lohe mai ko*u, aole »o e hiki ke hele ilaila, no ka mea, aole t lawa ko'u ikaika e hana aku ai. Ia wa i p&ne aku ai ka opio, ina pela e leie kana o kii iua mau mea mana la?

Aote e hiki ia'a. no ka aohe o'a mana i koo i keia maaawau ua. hao aku ke «kam&i a me ka maalea o kou aiaka&kaue,a oia iho la uo eiu la» aia uxad la oe ko poao» a i pouo o!a mai ao ia oe, u» hiki iho 1a no* eia uae k&'u kauoha ta oe* kc h\ki 00 ike auptuu iiiona, o kau maa mea g kii mtii»W4a uo ku kookoo mauH <v me ke koc!i»o hoike «kaku o ko makaaka&o ō loaa ia 00 ia mau ka hoi klaoe o ka home uohe a T^ ? " Uiauln, ao ke ko aua, uo hoi ia. Q kau m*keUMik<s» & hook&hi aku au e huli &i, oie. ke kuhiiuhi uuuoae & us Liou* he haipa U011& * % »»_ hepootem!in?la pSfSj I»ō*, m Hkfc uo Vo&a v»ui mo ka P«to» * «a hiki i koaa mauia ke hoioU i ua kaua a ua um « h* ika koua ao nsk h\i&a &u WuJGI. oUu\, .

Uoa nliU la uu AeU> l'! iMmaoil »kattlui t>la i l; i nihuHi »nni B» me» . JUaD«» 3.'-.r» f»K'i ..•«"V--ala.ia aohe knpua bja l;:i »' :i «<•' ;i : - J • kaiionua, naua e1 / ■:' ..*!'• ! ' ' e ka alaila lilo ka c> koa bj:i kaakane i mea ole h oe, .1 0 ke konea no hoi i« o koa makeainke i- tn opio. n 0 ka iaoa 0 ua manu nt?i, oin no o M"ftlika. Ke ike ae la oukoa t- ūh mrtJ;nniFikii I ka mea a Aeko Eleele e hai • uei i ka opio, ao kn laua 111 m hoolala hiim koi i'i i wahi no e make ai,, aka, e kali kakoa 1:0 kn nianaiva s hiki 1 ' i»ai ai ia mau polno. I ka iohā aua o ka opioi keia mau olelo, ua hauoii loa oin, a paue nku la, Akahi no au !i hooi?uo nku i kau nmi ol'ilo, h nolaila, e li!o krma i tni.tu honlolia maikai, ae Ji!n luā * l.h i'i 1 nnu meahui nokn paio ana 1• k 1 ,<i Pi'iLe. I l.a'holo au'i u Ueia maa ilum la u», ua makaukau ae la ka opio e hoi no koua hoiKe, n u kiiim liuuolplo 1 pane ibo ai, Kin «u k<>" hoi noi, a ina e.loaa folia kelu mau UKa n« i.iwi m«i nei, alaihi hiki huu rn«T nu i on nri, e kali nne oe ia'u iloko o na mnhina K>i hi, it aohe he hown i:in e I ko' 1 i.v \ Aloha kaM, 11 1 k.i J <-i īio kooa hoiiie u n?sc» •> i;a hauoli, a pela, no Ji 1 ur * kup-i 1 Aeko Eleele, a- ua lan.u mai Ka mpaao o"Ua Aeko Eleele nei e mako nui o Pinke iaia ke lona na m'en a p»U rina i knuo'ha aku ai i k*. opin. __ ■ Oiai o Aek<. E'eela >.!i •• iiaii.iilio. ana no'keia m'iu la'n u-. mnopopo krs laua mnu meu n pa;! i hnnn oi i kfi lioLekeoun, ui: • nV-;.. l, ; r,i iui io o ua !io nd, n i k<" ! i i:ie k'i i k;.i nna 'i koii'i in'in kapuiii, Ih» iinn i;a niea o lohe ia ana ena ku; : ,u a nan, a e hiolo ana hoi kona m»u waimaka nje ka huaolelo'O ke kaniuhu nie ko -alolia pa!enr» ole nona iho a 103 kona hnlai Piuke e au ala ika moana rae 1;n n-m io, ra« ke akaka ole hpi laia eia he mnko noen a" me kona lio Lekeona ke h.v - wnkankan ia nei, he poino hoī e hiki ole ai iaia ke pale r aka wahi a ka iio_ L?.kiumn r He mea e ike ia ai o kou ikaika piha e kuu haku Piuke ke haule nu ika make, ahe mea hoi no'a e'lan.aliiila ni ke haule e oe i ka make.

O keia ae la na olelo a ka Lokeoiia, oiai, ua Ike ae la oia ma kona aao kiio aia o Aeko E 2ele me ka opio e imi ana i wahi no Piuke e make ai, a ma keia inau hela mamua'. aku'nei o hiki niai ana, e ike ai kakon i ka piaio o keia mau olelo, a e hoomanao boi no ka \va e hiki mai ai o ke knna weliweli mawaeiiH o Aeko Eleele a ruo Piakeo. no ma ko !aua aoao, a o Piuko lioi mo kona Ljo Lekeona wn ho )au■: nono, a ma keia kaua ana i loaa al kek/iīii hapa oko kakou moolelo i hoike in ma ke poo, "Ka euea hoi nana i wawahi na ' pani paa o Ainn Po", nolaila e hoomanao ena hoa, e hiki aku ana kakou no ia wahi. A e kamailio uoi kakou maanei no ka hoi ana o Piukeona i kona home.

lam iiiiki aka ai imua o koua makaa haaa), ua liui ae ia. la.ua, ai» mai niaaa hoohuahualaa mai kona makua hanai iaia, Pehea aku nei kaa huakai V Maikni no, wahi a ka onio. Ua make aku r>ei nae paha ko lioa hakaka ? wahi a ka Lioua. Aoie, wahi aka opio, ua haaikane mai uei oia rae a'u. He maikai hoi paiia ia, a noho iho la laua, eia nae, ua ahuwale ka iaua uoa, nolaila mamuaae oka hiki ana uku o kaopio.ua huna aku la ua lionaHei i kona mau kookoo knpua, ai ka hiki aku oka opio, ua hoka iho oia, uka aole no oia i niuaa aku, uu hamau oia, a o ua helehelena o ka maalea ke hoalii aua malona o ua opio nei. E waiho kakou ewa hoa heluhelu ike kamaiho ana no kei.l opio, no ka mea he maaawa loihi kana e hoMnianawanui ai a hiki mai i ka mauawa e hooko la ai o kona mau "iini, nokila e kimaiiio kakou no Phike enu r,!a i ka moana p ke aupuni Aikauakn.