Ko Hawaii Pae Aina, Volume X, Number 4, 22 January 1887 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

A EUEU HOI i> r ANA I WAWAIII KA PAUI PAA 0 A4NA PO. Unuhiia no Ko līawaii Pae Aina.

Helu 78. A ije nui aku no hoi na alii i lilo ilo | ko 0 keia Iokowai, maj ka wft kahiko mai, 0 ka wa nae e HIo ki, oia no ka wa e hiki ae ai ka4a. ! A he mea maa mau l{oi 1 ke alii a me kana mau kaikamahiue a mo kona wa hine pu no hoi kekahi, 'ka hele ana e anau i ka wa kakahiaka nui, a e poelo ele ana no ia manawa. Oiai nae lakou 0 hoomau ana ? ka he le mau ana j ka auau i na kakahiaka a pau, ua lilo aku Ia ua mau ui ala me ko laua makuahine pu hoi kekahi, aole nae i ike ia ka mea nana i lawe, a hiki iloko 0 keia Ia. 0 keia ae la na mooleio no keia loko wai a oia hoi ke kumu o ko ke alii ma naoana e noi ia Piuke ma e loaa āna īaia keia mea huna kupanaha. * —Lohe ae la na ui a me na alii i keia mea a kaumaha ko lakou naau, aka o Piuke, aole ona kaumaha no keia mea, ua like ua mea huna la i ka ilio Leina Hiu me he aniani kilohiī ala a ua hahai mua aku la hoi oia i keia mau.mea a pau'imua o kona haku f iake. A pau ka lakou mau kukai ojelo ana ua uaue aku la lakou 'oj pau loa ma ka papaaina, no ka mea o ko lakou paina awakea no ia, a ai pu }ho la ua Piuke la, na alii a mo na alii koa. Aole lakon i hookae, no ka mea, aole no he alii o Piuke, aka ho kanaka ku pua, a pau ka lakoa ai ana, ua hoi hou ae la lakou a pau ma rumi hookipa a malaila i haawi, ae ai na alii koa i ka hoomaikai ia Piuke, a haawi like aku la hoi na ui, na aiii a J|ne Piuke i ke alii 1 hoopoino ia, j' Ua hoohiki aka la 0 Piuke, e hiki kino aku ana oia no ha aupuni nei e like me na mea i hoike mua ia no e Pi uke. A huIUioi aka la na koa no ka moku a hoi loa aku la hoi no ko lakou aina, a oka meanui hoi ma ko lakou waha, oia no Ue kamailio ana no Piuke, kona oluolu, ka ui a me ka ka opiopio, a aohe nae lakou 1 ike, pehea la ka ikaika ana o keia o opio, i kaulana ai oia a li lo i mea makau ia. Hoi eku la lakou a hiki iluna o ka mokn, a h«li hoi loa aku !a no ko lakoa! anpuni, a kn aku la lakou iloko o na la ! 5 ma keia huakai. Hahai aku la hoi lakou i ko lakou alii 1 ke anoo Piuke, kona oluolu, ka ui, a me ko lakou ai pu ana ma ka papaaina hookahi, me kona hookae ole ia Iakou a me ka haawi like ana mai o na alii a pau o ke aloha ia oe, a ino Piuko pu ho hoi kekahi, ;a e hiki mai aua paha oia iioko o na la elua inai ka lu apopo aku. 1 ka lohe aua o ke alii i keia mau ole io hoolana mauao, ua nui kona hauoli a pane ae la oia penei. Akahi paha a ola keia mau iwi iu Pi uke ke hiki mai, Ia wa no kanoha ae !a ua hlii ala i na kanaka a pau e hoomakaukau lakou ina mea makamno a pau e liohola m;i na alanui apau, oia hoi nalole 1 kiiu>hinohi ia me ke.gn!a a me na mea !iko a pau. ■!" O keia mau mea a pau i lioomakau kau ia ao !a, oia ka lakou hoohiluhilu no Piuke, a pu ae !n hoi ke alii i kona hale alii no ka Mki mai 0 Piuke, ua makaukan lua mea pau i manao ia. Oiai 0 Piuke raa e n.->ho ana, aikeae la kahi ?lio ua ku ka woku 0 na aliikoa 1 ko lakon aina, ia wa pauo aku*!a ,ua wahi ilio !a.

E fen: haku, ua ku ka moku o ua alii koa | ka aina, pehea kaua, e holo paha kaua. Ao aka la o Piake, ae o holo kaua. la wa kumuilio uo lu ua Piuke alu 1 kanu nlolm, iua oia kekahi o liolo aua ma keia huakai, 09 uku la oia, ae owau no kokahi, a hooliihi pu ao la ua ui a pau a ua holo keia mau mea a pau ia Piuke, a haawi na aloha me ko alii, a iho akn la lakou no kai o ka uapo mo ka uhai ia aua akuhoi e kaaaka mahopn o Piuke ma a kau ilana o ka waapa, knnm ua aloha hope loa. Ha holo aku la ka waapa a pili i ka m<jka, ua kau ae la na mea a pau, a hao ae la no hoi o Leina Hiu i kona mana hia na pea, nos is paisi ka ihu, a ku no ke aupnni.DanekiIa.

Ia manawa 1 hol0 aka ai ua moku la 6 like me ka makani paahiohio, hu na kokolololio lua i ka ohuku ale, maī ua la nei no a po, a ma, ke,kakahi aka 0 kekahi la ae, kalewa ana ua moku ktlpnr. la liiawāho o ke aupuni o Z)auo kila. Aia hoi na hae ua hele a halii i ko ke kai, a hohola hoi na poa mo he ehou msnn ala. I keia wa hoi, na ike ia mai la ka mokn e ua kanaka o ka aina, oiai mai ka po okoa mai no ke kiai ana o na kanaka a hiki i ke ao ana 0 ka la i olelo ia ai, ua h'iki io aku la no ua moku la, 'holo nku la ua moku la a hookuu iho la ka helouma a me na 1 ca. Ia manawa hookahi no hoi, ua ike ia aku la na hae 0 ka aina e pii ao ana ma luna o na pahu hae, he hoike hoi no ka haiuoli ia Piuke no*"kona hiki ana aku īlaila. Ike aku la hoi o Piuke ma i na kanaka he lehulehu wale e hi-o moi ana ma ka tiapo. tJa hookuu ia iho la ko Pinke ma waapa dala, a kau iho la lakou a pan Ipa, aJio!o aku Ia laknn nei no ku nina I 'apaolīku lalakounei. ] Ia manawa i iho like mai ai na lima o na kanaka i ka waapa QjPiuke ma, a hapai aē Iailnha o ka \iapo mifo l'iu ko ma no noho no ilnna o ka waapa. tla haawi like aa la na kanaka i na leo paiakuli o ka huro no ke kupua Piuke. la wa i lohe pu ia ae ai na leo walaaa 0 na kanaka e olelo ana i ka nani o Pinke ka maikai Kanai hemolele a me kana mau ui pt» hoi kekahi. A eia pu hoi ke alii elemakule ke ku nei me kona kaa alii, i hele hoi a luluu 1 na hoohiluhilu o nahae like ole ā me na mea nani a paa i halii ia ma kā.'u'apo a ua laa hoi na Piuke e hehi mua i keia mau mea nani. Ua lele ae la o Piuko ma mailuna iho 0 ka waapa, hele'mai la hoi ke alii 'a haawi mai la ! ke aloha, me !3bna mau lima haa'ulu a knlou iho la oia e honi 1 na lima o Piuke. Aka, huki mai la o Piuke i kona lima a pane aka la i ka moi, penei: E kuu makua alii, mai hoohaahaa oe ia oe iho, uo ka mea, ua Oi ae kou ihiihi i ko'u, la wa huki aku la ua alii ala ia Piuke no.luna o ke kaa, me na ui pu hoi kekahi, a kau ae la lakou apau loa, a holo aku Ia lakou no ka hale alii. Iu wa ike ae la o Piake ma ina kauaka 0 ku lalani ana ma na pipa alanui, me ka hohola ana i ka Iakou mau mea makamaea pau, haawi ae la o Piuke x ke.alo.ha ia lakou me kawehe aaa i kona pupale. Huro mai la na kanaka me na leo o ka hooho hauoli ana i na manawa a pau h hiki aku la ke kaa alii ma ka halealii o ka elemakule. Ike aku la o Piuko i ka hale o keia alii, he nani a he maikai maoli no, lele iho !a o Piuke ma ilalo, īa wa i puka mai ni na kaikamahine a ke alii eīema kuh mē kana keiki, a hw)kipa aku !a Piuke ma iloko, a hni ae !a !akou ilo ko o na a!oha oiaio, me he moa la, na ike m«a lakou ia Piuke ma mamaa. A noho Inana iho la lakou maloko 0 ka rumi hookipa o ka halo alii, i hoo nani ia hoi rae na mea nani he nui wale. • Ua hele mai !a na kuhiua o ke alii a me aa m&ka hauohano a e aloha ia Pinke, ann komo ka* iloko o ko !akon man naaa pakahi uo ho kona o|sio a uaku no hoi 0 'lke me ko - r , , •

Aka nae, pehea la oia i ikaika loa ai a Ulo. koua iuoa,J mea 0 mak{iu nui ia ai oia. A pau ka lakou ike ana, nauo aku la iakou a pau ma ka papaaina no ka ai ana i ko lakeu aina kakahiaka, ua haawi ia Uoi kekahi paina maikai loa ana »o Piuke ma i koia wa. \A i ka paa ana o ka iakou ai aua ua uaue hou xuai la lakou no ka rumi hoo i akab) 110 a loaa i ke alii elemaku iekekahi i ui maikui ana me l'iuke, kana mea i inanao ai. Ua kamsilio iiio la lakou i na mea a pau e pili t"a i ke kauoha a uaalii la, a hahai .aku la no hoi ua alii elemakule la i na mea a pau e pili ana i kana waI hine a me kanu mau kaikamahine elua i nalowale— — ' G na mea a pau a ka moi e oleio nei, ua liki, i iu me ka na alii koa i hoike ai ma ke uupuni Huila ia Piuke, i lipi,ke mua la ae nei ina na helu aku nei i hala. A i ka pau ana 0 na olelo a ke alii, ia wa pane aku la o Piuke. Jbi ke ahi, aole au e olelo aku ana ia oe, ua ike au i ka mea nnua i lawe, aoie no hoi au e olelo aku aua ia oe, aole e loaa ana ia'u, aka 0 hoao no au e like me ka hiki ia'u k.e hana. Iw manawa pano'mpMa ke alii, j ka i ana mai. IIa lohe au, ua make o Aeko Eleele ia oe, a ina ho oiaio kehi, ulaila 0 loaa ana no ia oe keia mea nana i lawe kuu wahine a me kuu mau knikamahine alii eloa,' 0 kou loho ana ua make o Aeko Eleele ia'u, he oiaio ia, aka ei& no oia ke ola nei, wahi a Piuke. Aka nao hoi, o keia mea liuua, aole au 1 ano maopopo loa, aka, o ka hoao ka mea e ike ia ai, nolaila o hele kakou e nana i ka lokowai. m»5 'u s tnt T1k<< , nei namea.a pau, a hele aku nei lakou a pau lon. 1 ko lakou noi hiki ana aku i ua loko wai nei, a o ka iuoa hoi o keia lokowai oia no 0 Lihela, i kapaia ma ka inoa o ka moiwahine Lipelai make i ka wa kahiUo. Eu aku la lakou nei nana i uu lokowai ala, he naoi a, maikai kona mt.ukae a Le kupono loa hoi keia wahi no ka hele holoholo aua.malalo o ka malumalu.o na laau aāl'u a īae na pua e popohe maikai mai nnn, Kiiohi iho la o Piuke ia lalo o ka wai, he lauua ole mui» kuhikuhi mai la hoi ke alii ia Piuke ma i kahi ana i auau ai ine kaua mau kaikamahine a me kaua wahiue, a lilo ai hoi Iakou. Nana aku la.hoi 0 Piuke ma me ka manaonao no na hiona o ka nalohia ana o ka wahine a me na kaikamahine a ke alii, a pii ae la hoi ke okakala o ka ili o na mea a pau, Ku iho la lakou no kpkftjii maa hora j a huli hoi aku ia lakou a hiki i ka hale ! alii, a h® nni m knnnka i hele mai e' ike ia Piake a>a. : Hoi aku la hoi na moa apau no ko Iakou mau home, a koe iho !& o Piuke ma wale no me ko alii a me kana mau kaikamahine. la wa «ae 0 noho nna lakou ma ka rnmi hookip», 'ua pane mai la ke alii' elemnkule ia Pioke. ' ! Pehea kau ike aua i ka lokowai? a pehea la kou mauao no keiu mea? hiki no auei la oe ke ike i ka mea nana 1 lawe r !ona pu hoi o kuu wahiuo a me r kamahine. Pola kuu manao aua, uka aole i mao popo loa, wahi a Piuke, aka i keie kakahiaka poeleele au 0 hoao akn ai e lia-, na, ke lnki. Ac mai la ke nlii ino ka olelo pu mai E ninhalo 1-a 00 0 Lu opio makuu olo» e hoopomaīkaī i;i !u>i kuu huakai lua keia haua poliiluhi. ilaawi akv\ la o Piuko i kona aloha a uie kouH mahak> i ko alii eleiiiakule, a hoouiaikai pu akn l:v hoi iaia no koaa oluolū, a hoi aku la uo ko lakou meu rumi inoo like ole.. Aka, kono «ku ta o Piuke i na ui a pau e lioaumoo pu Iakoa a pau ma k& rumi hook:īhv 1* ka o ko lakou !nvfcx!u no i-\ i koe oia ia &upuni, uolaila ua hoi aku lakou e uioe 0 īike mo ke kouo a Piuke. I* e !&oo ana a 1 ka hiki 4u* i

ka hora 1 o ka wanaao, ua hophikilele ia lakou e ka Ieo kalahea o kahi ilio Leina Uiu: E Piake, o ka moe 110 Iea kau, aohe anei ou manao lie hann nni ka kaua o keia la, e like me kau mioi ana i ko nlii nolatt«;-e ala a e hoomakankau oi kakahiaka, Puiwa ae la o Piuko mai kona hiamoo aua a honH uku la 1 kona mau hoa a'u lei, em āu k<f helo rifer*i wae aina o ianei, nolaila e noho oukpu j a mai hoolaīaliu kekaīii o oukou rt hoi |amiau. | E kali oukou ia'u i na la 4, a 1 hoi | ole au, hoomanao iho onkou ua make au. Aka, mai manao iho nae oukou no ka Ljnake ana t a kuko iho oukou e hoi, aole pela, noho malie uu'-.uu a L'iki kalio Lekeona, alaila nana 0 kuhikuhi mai i ka oukou mea e hana ai, a o kana olelo oia ka oukou e. hoolohe. He wa kupilikii loa kela o na opua i ke kaomi ia e na ao naulu a ke aloha ipo, a no la mea i pane like" mai ai ua poe ui la me ka leo aloha, i ka i a.nu, E malia mai e ke aloha i ka leo uwe a kau mau lei e ka,ua aku nei, e noho mai no kakou, mamuli auanei makou hoohemahema ia e ko alii. Hoole mai la o Biuke me ka olelo mai, aole oia e hana ia oukou pela, no ka mea, nana ke kauoha ia'u e hele i kana hana. Mahope o keia, ua hui ae la Iakou iloko o na kipooa o ke «loha hookaawale a hele aku Ia o Piuke ma kona ala hele no ka haua i waiho ia mai iaia» A.o kana mau kaiapola hoi, aia ke hapapa hele nui la ma na paia o ko lii kou hale me 'ka feanao ua pee o Piuke, aka nae, "ua hala e ka Puulena" 1 aia i ke kao o ka lokowai kahi i ku ai. E haalele ae kakou i na ui eha e hahow'a ūui lallīāuhale, a ukali aku kakou mahope o ka huakai a ka eu o Bube. la Piuke i oili aku ai mai ka hale aku, a iloko o na kaina mauia, ua hiki aku la oiame kana wahi iho ma kp kae lokowai 0 Lapela, kahi o laua hana i hele aku ai. Oi»i laua ma ke kae o ka Iokowai, ua pane aku Ia o Piuke 1 kana ilio, i ka i ana aku penei: Pehea kauu 0 ike ai a keia kupu nana i lawe i ka wahine a ke alii. Ia wa pane aku la kahi ilio, aole kana e ike ana iaia, aka aia a niakau ole oe, alaila ike kaua. Aka, aole nae kaua e ike ana i«ia ,koi& aina, uka ma kona aina honua kaua e ike ai. Pane hou aku la o Piuke, pehea kaufi 0 hana ai? Penei kaua e hana ai, e lele like ka ua iloko o ka wai, a auau kaua, e ike uo kaua iaia, aia uae a nui ko ikaika e Piuke, alaila pakele kaua, wahi a ka ilio. Paue hou aku la o Piuke, mai makau oe no ko kaua make, no ka mea, aole i moku ko\i man lima punahele. Pana aka la kahi ilio, pala ka pouo.e kuu haku, alaila loaa ia kaua, ka kaua mou e imi nei. Ia wa ao haule aku la ua Piuke nei iloko o ka wai me kona mau pono no a «au, a haule pu aku la no hoi me l-«hi iiio. Ia laua i haule hke aku ax, oa moe aka la ko laua mau aka, i ka home o ka moo kupua Kolokakela. lke ae 1» ua moo ala i keia mau mea e lana ana iluua o ka ili o ka wai, pane ae la ua moo ala. Aoie ou makemake ia oe e Piuke, uo ka mea, ua heie mai nei oe e pepehi «ole au e kii aku &ua ia oe e pepeUi. m Keike nei oukou e ua hoa heluhelu i ke akamai o keia moo, no ka maa, ma kona ano kupua, ua ike oia o Piuke keia ka hapa ilio, a ua maUu oia ke kii mai o uiake oia ia Piuke. Laoa iho ia nae o Piuke liua a loihi, aoke wahi mea a pii iki niai o ua moo kmpuanei. Pane eaai !a kahi ilio ia i ka i ana mai peueii K kuu Uakv\ aolo e pii mai ka moo, uo ka ua ike mai la ia kaua. a ua uiaopopo mai a kou ano* a uolaiia, a hoi kau ma a e hoao hou ka*4 vrahi a L&iua Hm i aku ai*

$QwpitftB !a ma lia walii a pau a lakou e makemake ai e Lo!o. Oko na Halae inaa aawaa lioi iie kalipiiipi, a o ko la- ' kon inoa lie pol<xia (proa) oka lakou haaa liookalii no me na pake oia ka . maaaauwa, lawe ohaa a ukana palia 1 kekahi manawa. I ka hoolai ana iho o ka moku e kuu ika heleuma, ua holo pololei mai la kekahi waapa Malae a pili mai īa la ma ka aoao oka moku (he kanaka liilii a eleelo keia,) a pipii mai la ilunp o kā mokn, a ua like loa ko lakou man: me ko na keko. Aole i pau. I