Ko Hawaii Pae Aina, Volume X, Number 8, 19 February 1887 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

A UOI NAXA I WAWAIU NA I'ANI PAA O AINA PO. Unuliiia no Ko līawaii Pae Aina,

Helu 82. IA ua&npwa i pane jcaai ai ua Walika nei, e Piuke, aohea ku kakou huakai, no ke aupuui Konekiia anei 'i Aole, wahi a aka 110 ka o ka moo Kolokekila. Ae, walii a Waaka, hakalia loa kau hele ana e, ka opio, īpa kou he manao no ka hikiwuwe ilaila, alaiia ua hiki koke no no ka mea, maloo ka wai, a ke kokoke aenei hoi e hala na lu au i oielo ai i kuu mau waiiiue a me kou kaikuahine. Ia wa pane iho la o Piuke iaia iho, kahaha, ua ike no ka juoi kela wahi ano holoholona, ua poiaa loa a-.i i keia mau mea a'u i kauiailio ai, a .imu ka hoi e keia Walika e hoike hou .mai ia'u. I keia manawa i pape aku ai o Piuke ke aa aku nei au e heihei me oe aia i na mea o kaua e e ana i ua aina la, no ka ipea ke oleio mai nei oe i kuu lohi, 'oiai aole o f u makeinako e wīkiwiki, wahi hou ana. I trulei iīiu lo UU ua Walika nei, a wafyi aua, he Hapa liio mama io no keia, aua like no mo ko'u mama, nolaila aku Ja ua kuhikuhi puuone nei ilpko oka hu aea a ka makani puahiohio, ia hoololi ae ai ua Walika pei i kona kino a lilo ae la oia 1 liona pai, a hoi mai la oia i q Piuke !a me ka wili ana o ka makani puahiohio mahope ona.

Iloko nae o keia mq.u hana hookala kupua a kē kuhikahi punone Walika, ke ike nei no o Hiu, a ke hai nei no hoi oia ia Piuke i na mea a pau, I ua Liona Walika nei hoi i hiki mai ai, ua pane ae la oia, e ko makou haku Piuke, e kau mai maluna o'u i hiki koke aku.ai kakou i ua wahi nei. Ae mai la oia a kau| aku la mjalana o ke kaa o ua Walika nei. a e Uke me ka anapu ana o ka nwila, aia hoi noho ana lakou nei a ekola i ke aupuni o ka moo Kolokekila, me ka haalele ole ia hoi o ka Ilio Leina Hiu e Piuke ma, no ka mea, ia Walika e kuu pau ana i kona mama, aia no kahi Leina Hiu mahope ona kahi i ukali ai me kona mama nui. Ia lakou nei i hiki aku ai, aia no hoi na pio 4 6 noho mai ana. haawi na aloha ana, a paue aka la o Piuke e hoi paha kakou i keia mauawa, no ka mea ke kali ioa ia mai nei paha kakou. E hoomanao e na hoa heluhelu, 4 ka nni o keia poe pio, 2 kaikamanine, ka makaahine a me hookahi keikikane, b keia no ke keiki e hapai ana iloko o ka opa o kona makuahine a kaili ia ai e ka mo6, a ua piha lioi i keia opio na makahiki he iwaka!rta, he nani a he mjwkai kona mau helehelena, aka aole no nae i lihi laana niai mahope o ka kakou Hapa Ilio. I ka makaakan and o na niea a pau «a pane a"ku !a o i kann Ilio, e kaa IHo, aahea ke ali* e luki eku ai ktv koa t ' īh manawn i pane mai ai o Waliks, eia ia'a ke al«nni ia*d, a e hiki no ia'n ke pnlumi ia kakou iloko o kn manawia pokole loa. !■ Ia roannvra no i !ulb ae ai xia Walika nei i kona kino, a loli ho\i !a kino e !ikp mo kino a pane akn !a oia in Pioke, e hukihuk'» palua mni ce i na hnln o kiU nvui eihon o !ike mo ko onkon »01, j!i o palna akn i na hn!n i ke!s a me keia o mikon, m e ho<ipi!i ae i na man hulu la ma r • a o ko oukou xrs no k o i ano!s. a e lele rto kakou m.-iloko o keftf» lua ahikii ko kako» fcki ana ilnnao ka aina, iloko o na sekona pokole !oa. !

Ika lohe an& o Piake 1 keia mau olelo, oa ae aku la oia, a hana iho la e like me ke kuhikuhi aua Walika aoi, hukihuki palua mai la oia ina hulu a puluu uo lu ia lakou a pau, a kuhikuhi !u ok ike auo o ka heiia ana.a iloko aI» mauawa i lele lik<j ae ai lakoa he anela la, a ē muuiulu ana he mau tauBaui kanaka ma ke kae o ka lokowt>i o Libela, no k:a mea ua hooi&ha ae ke alii elemakule, o ka la ia e hoi mai ai p Piuke. ■ " ~ Ua noho hoomanawanui keia poe me ke kaii ana, mai ke kakahiaka mai ahiki ika wa a lakou i ike ai i keia ppe aaela e lele ae ana mai ialo mai oka lua, no k& uit*a uu maloo ka wai, oiai na hao ka mana o na makani Ehiku, a waiho maioo iho la ua lua nei. ke alii hapauea, ame na ui'no hoi ke-! kahi e ake aku nei e ike i ko lalsou makua, aka ika wa i hooho ae ai ua kauaka, ua kiei aku la lakou a pau, a ike aku la ua ui i ka oili ana ae oka Ilio Leiua Hiu ma ka'aoao o kona haku, ua hoomauao ae Ik lakou, o Piuke uo keia e boi mai nei mo kana mea i hele ai e huh, aoie lakou i īnake, aka ua lilo lakou i mau aaela. Iloko ona sekoua pokole loa, mai ko lakou wa i ike aku ai, aia hoi noho ana lakou nei ilona, a hui ae la lakou iloko oUu kipona walohia oke aloha walohia, a e hopu hewa ana hpi na lima no ke ake e ike ia Piuke. Iloko o keia manawa ua hoi jjku la lakoo a pau no ka hale alii, a malaila kahi o lakou i ike ai me ka hoomaopopo aua iua helehelena o Piuke keia, a o ka wahiue ae hoi keia a ka Elemakule me kana mau keiki, a.ua hui hou ae ia hoi lakou me ke aloha walania, o ka wahine i ke kane a me na keiki. I k<t maha ana o kq, Hapa Ilio, ua hai piha aku la oia ika moolelo o ka-^ "<«■ >u ut nH ••-ninu' u K.K Ūop?, © fl" ke me ai a i ike al hoi ma na helu i hala. 19 ; A i ka wa no hoi i pau ai ona olelo a Piuke, ua panai' pu mai !a no hoi kela aoao no ka hai ana mai ike koko a lakou i hoopaapaa ai, a i kuhihewa ai hoi ka elemakule o ke koko ia o Piuke. I kekahi la a(y ua akoakoa mai la na mea a pau mai ka poe kiekie aka poe no ba hoolohe ana ika huakai imi wahine a Piuke, aua hai oia ina mea a pau, a me ka make āna o ka moo Eolokekila iaia, a i ka hope o kana kamailio ana, pane aku la oia, aohe he kupua nana e hoonaueue hou i ka maluhia o keia aupuni.

Ika pau ana ona olelo a Piuke, ua puia ae la ka lewa Ina leo huro o ka hauoli, a holo akti la ka lel> ikuwa ma na paia oka laa e liamama ana/ a ke ninau ala hoi ka opio Piukeona iloko iho ona, nohea la hoi keia mau leo hanehane a'a e lohe nei. I kft hala ana aku o ia la, p noho iho la hoi ke aupuni me ba maik -i, i kekahi po, oiai o Piake ma e noho ana, ua pane aku la ke kaikaahine o Piuke, i ka i ana: E kuu kaikunane Piuke, e ninau aku ana au ia oe, aole anei i hiki mai i ks wa e hoohui ia ai au me kekahi mea kino i like me koa ano ? Pane aku Ia o . Piuke, aale i maopopo ia'a kau mea e kamailio mai nei, ina pa'ia ua ike oe, aia no ia i kou manao aua, oiai aole i ku like ka mea i loan i'a'u ma ka'u huakai me ka mea au i mauao ai, uiai kuhihewa kou manao, o keja keiki i loaa mai nei ia'a oia ka mea i loaa mai ko'u ikaiks, aole

I loa pela. j Taue aku la kona kaik\iahiue, oia 110 kei«, no ka mea, o ka'u i olelo aku ai ia oe, aia •"» ke kanaka i 'loaa mai !6ko mai o kou ikaika oia ka*u kaiie, a uolaila aul laanao ei o ka'n k:\ae koia | ke oluhlu 00, Pauo ako lā o Piuke me ke ano hu- | liu, aia uo ia i kou mauao, aka ke hai ! aku uei i'.u ia oe, aole &u e uoho aua e | ike i kou tuare ana, eia au ke nei ! Ia roanawa i paue aku ai o Lina K\v !m. o hooko oo i ka maiiao o kou kni. 1 kuHhine, mai ana, no ka moa ua t>o!o--lei p oU>lo nei. * Pauo hou aku !a o Piuke, o hana ' olua ? iike mo kn i«ea i hiki ia olna, a rm ke «n o ka marsawa & iko i ka hopeiia oka olua raa liaua paakiki, aole hbi e ike .&o lana ißaxe 8us t |ka o oe ke ike o ka i»es e kokua lua iaia, nolaiia auo ka wa «'o'u : f ai. 4

Ku ae la ua Piuko nei iluna, huli ae la oia a pane aku la ia Piuke'Wahiue, mai no oe a mare i kekohi kaue, o make mni 00 ike keiki a kaua ia Piukeona, e npho oo mo laua uei ahikii ka wa n hui ai no ke aupuni Eupe, ke hele nei au e hoopau i kuu iuaina, a maluna aku la auauei o ko aupuui hea 0 hooko aku ai au i keiu ahi 0 lalupa nei ilokp, o'u, wale nae ke ni e aa mai an» e paio me a'u, Huli hou ae la oia a pane iho Ia 1 kana wahi ilio, pehea kou manao, e hele pu ana anei oe me a'u? Pane mai.la ua wahi Ilio nei, ooe no ke helo oka mea 1 hewa, aka n koii kaikuahine ua pono oia, Ika lphe ana 0 Piuke ina olelo a kana ilio, ua palua ia kona inaina, a no ia mea 1 huli ae ai oia a pane aku la i ke kuhikuhi puuoue Walika, pehea hoi ofej ae no aneioe 0 hele pu me a'u? Pela kuu manao, co ka mea ua hele inai au mahope ou, aole hoi mahope o kekahi mea okoa ae. la manawa i pane mai ai o Piuke, o 06 auauei ko'u hoaloha a mau aku. Oiai o Piuke ma e kamailio ana, ua pane mai la kona kaikuahine 1 na huaolelo oke aloha, pehea la keia mea au e hana nei, e haalele mai ana ka paha oe ia makou e noho i kesa aina malihini, oiai ua hele. mai makou mahope oq, a o oe hoi ko makou kamaainu, me kou ike iho no hoi h« poe wahine wale no makou, ahe palupalu hoi na lala, ua ike no hoi makou o oe wale no ka mea i kauoha ia ae e holo m&i, aka mamuli

iioi oko makou manao e hele ana; no la hoi kakou a hoi aku no, ahe mea hauoli hoi ia uiakou ka ike ana Ika nani j kela ame keia aupuni, eia ka e haalele mai a»a oe ia makou, a aloha ole no hoi oe, |(l «- ■ - »■ _beaha ko'u aloha ole ia oukou, oiai eia no hoi oukou ke imi nei 1 makamaka a i kamaaina no oukou, kai no hoi o ko'u aloha aku Ia no hpi ia i imj aku la a ioaa, a e mare no hoi. paha oe, no ka mea, aole ka hoi oe i ae mai i ko'u manao i hai aku nei ia oe, nolaila e hana aku oe e like me ka mea i holo i kou manao, a mai hoao.e imi ae i ka Hapa llio, ao ko aloha no ko oukou a pau.

, He olapa au» oka uwila ka lakoa luea i- ike, ai ka imo aua iho oko lakou mau maka a i ka naūa bou ana ae aia lioi aole o Piake ko lakou hoaloha, ua hala aku la oia me kaua kuhikuhi puuone uo kahi a lakou i ike ole ai a a ahu iho ia ka hoka i kapak»), a ua hele aka la o Piuke malplo o ke kuhikuhi aua a Walika no ke aupuui Puloaelo ka pahu hopu. 0 keia aupuui Paloselo, e noho hoomalu īa ana ena keiki alii ekolu oka ohana hookahi, o Lefio ka mua, o Lafana ka lua, a o Lafaie ka hope ioa o lakou, a e noho ana lakou me na wahine lehuiehu, a he nui na hana lapuwale a keia poe keiki alii, e pakaha ana ina waiwai oka poe waiwai, ama ia ano i manao ai o Walika e lawe aku īa Piuke ilaiia, & e hoopau ia ai ka īnaina wel» o kona puuwai, aka ua ia nae ko laua manao o kekahi mea, a oia ka ko oukou mea kakau e lioike aku nei.

Oiai o Piuke uia e aUai nei ka pupu* iii enu manao huhu, a haalele iho la hoi i kona kaikuahiue a me uiavi wahine, e noho hoaa aua ai|jß i hea o Piuke kahi i hele ai. I ka manawa a Piuke e lawe ia nei e aa ehea o keia wahi manu hookolohe A ai& hoi ka lio Lekeona ke noho mai !a i koua Uome» a e kilo aua hoi oia i na haua a koua haku riuke, a o kana no hoi ia i paue ae ai, e nui ana keia hana iua aole e kokua koke i;i, a ua maopopu no hoi iai«, ua hewa like no laua» ua wikiwiki o Piuke ika huhu» a ua ae o!c Uoi kout\ i ksvv\a i oklo uiai ai o waiUo uany, ka haua, Ika ike aua oka Lekeoua i keia uiau uiea, ua puoUo ae la aa kaeaea uei o ku Muliwai Make, a hann ae !a kona ihu i ka makani, ahe «ma ana ka kona muu «apuai hope kai ke aupuni MuHwai Make ahe poha anakai W !ewa halulu ana kapuai o na Lekeona nei mahope o Pinke ma, a pane aku !a, e knu Laku, e hoi kana. la manawa i huh ae ai ua Pinke uei a īke ae Ia i koua ho. haaw i mai k 1 ko»a sloha, i a-i a ne !s, e knn i hea e hooko ia ai knn inaina*

, P&Q6 īho la ua lio nei, lioi uiai kaua iaai liele oe, e JUoi kaaa a maiiope hele mai oe. Jtfaa&o ai)ei oe, na liai aku e pepehi ia poe» aole, nau no» aokaiueu aohe kauaka naua e aa e hak&kaiuakoiaiuau liui a pau. E hoi aia kou Uoa hakaka i ka homp o kaua kahi i uoiio ai, ke kaU mai .1® * a hoi paha e ua asko huuu, a e pau īho ai no hoi ko »ho. - - Eua hoa, e hoomawao oukou i keia he hoopunipuui, aole he hoa hakaka, aka o ka akamai keia o Lekeona, i wahi e_hoi ai o ua-Piuke-ala, a hookahl eo hoa hakaka o ua Piuke nei o ka ui Lioakula no. Ika lohe aaa _u.. Huke- i keia mau huaolelo, ua paue ue ia oia i koua hoa hele peuei. lua he oiaio keia mau olelo a ka Lekeoaa, no ka makau hoi o ke kuhikuhi puuone Walika i ka lio Lekona, nolaila pane aka la oia penei. oka oiaio no ka ko lio e kamailio mai la, no ka mea aia ma ka home o ko lio kekahi o na kupua ikaika loD.be kanaka ikaika, aole paha i akaka na ai a olua, nolaila e hoi kakou i keia manawa. Ika lohe ana o Piuke, inanao iho la oia he oiaio keia mau olelo, a hoohuli hou ae la kona kino, a ae la oia malaea o kona lio. He nina ana o na kapuai wawao 0 ka lio Lekeona kai ka lewa, ahe poha ana ka na ao hakumakuma, ai& hoi halula ana na kapuai o ua Lekeona ala ike aupuni Muliwaimake me ka maalahi. # I ka 116 Lekona no a haule na wawae 1 ka lepo, haule aku la no ia o ua Piukana huaoielo kupua. ini hoi k ft Pane aku lao Lekoona, me keia mau hnnolelo, ' Ālia hoi paha, aiā hoi paha a kuu iho kā nae. hof aku paha oe iloko o lro kaua hale, n hoi mai ua kanaka ala, alaila u hakaka no hoi. Ae aku la o Piuke a hoi aku la iloko oko laua hale, ia mahawa i lele ae ai ua lio Lekeona la iluna, a keehi iho la kona mau wawae i ka honua, a naueue ae la ka honua, a oili mai la na lio ula. uīa 5 a pane mai la—heaha ka huaolelo e ka haku o makoa.

I kanaka aui a ktt īauaa ole, a ikaika hoi 1 hoa hakaka no knu haku> i ko ai kana mea i olelo ai, a pau hoi kona huhu, wahi a Lekeona. Ia manawa I pane mai ai ua mau līo la penei. Ina pela, aohe kaaaka t aka he aapuui maoli no nau i moeuhane, ia wa nalo aku Ia ua mau lio Ia aku aua hoi kanaka nui la, aole no hoi o ke kana.ka nui a lohe mai ike ao, o kona poo ua pulu ina ua awa oka lewa 4 aole hoi i ike ia aku ke nana mai ka honua ae* lalau ae la na lima eueu o ua kanaka la i ke aupuni anuenue, a lomilomi iho la iloko o kona mau lima 4 a hoohelelei iho la ina mea a pau a haule iho !a ika honua.

Ia mauawa, u& heomaka Uou aka la ua kanaka la e lalau aku ia mauua uwila, ka home hoi o ka lio keokeo uwila e uoho aua me kaua waiwai mak,%mae» aka i ualima palaualelo, o ua k&uaka la ilalauakuai. Aia hoi loaa koke i.e oin ina uoiii a na liuia o Piuke, a ua ia wea i hoouiaiau ike kiuo puhuluhulu oua kauaka la, a kiua ao la oia iluua o aina aiii, a lilo iha la ka hoiae o Aeks? Elee uoho ana i mea ole, a hoopuehu ia «e ia iakou a pau. Kau 1« q maluua oka 4» kla mwa, oia hoi o WaUuna « kojua tuau k&ikuahiue hoi maluua o ko lau« mau aupuui kapuai hao Uo. a ia iaJtou» a koe aku 1h hoi ka ui \Viwto, kaua wahuie, A malalo hoi o na kuhikuhi ana a ka lio lawe leta, ua htki poiolei aku la lakou a pau ma ke aupuui Liona, ka home hoi o ka opio Piukeou* e uoho mai ta, a aohe hoi a kakou nana uo lakou. e h»3i ae no kakou no Piuie. Oiai i wa, eia ua Piuk* uei k« puliki n\a na o tva k&naka i isni a v>* a liHli (holl ca W*gu Ma I noi k« h?le aU ia o \ia kauaka j>uhutuhnU U a mabo ka wa\.

Tks fte oka Lekeoua ii's hewa kaoa i meuiau w, oi&i oa Loopueha I» o Aeko Eleele mai kooa jboaic ae me 1 k# Ia w% p«oe Ihp 1* aa Lekeona ala. liaha, e polao ana fca hoi au, no fca mea aa hiki aka !a o Aeko E!eele ma i kahi 0 ka opio, Me bo mea la. R Joca ana paha k«kahl poino doī wa keia mua aka, a haaha la auaoei hoi ka hewa. owau no hoi pa~ ba ka laahi. Me keia maa huaōlelo ua Lekeona !a 1 pane ae ai ( !e!e hoa ae 1a oia ilona a liaule ibo !a i ka houua, a naueue hoa ae !a ka houua, a oili apa kona maa lio ulaula 5, a pane mai la a kna haka, Ia maoawa I paue akn ai oa Lekeona r la peoei: * E !awe koka aku i keia kanuka, no ka mea, ua nui loa ka hewa tna kr«ia hnna aĀa ®'o. Aohe he haaolelo, aka hd akakn, wa hi aua poe lio la, a nalo «ku la ua kanaka ala, a hina iho !« «a Piake !a ilalo me ke annu ana. lfu ae la'na Piuke !a iluna, a ninau aka !a i kona lio ixmei: Heaha keia, aahea ka hoi <u hoa hakaka, aole ka hoi au e iko i kona mau maka, a o ka nalo e no ka hoi keia. Pane aku Ja kona !io, ua make oia a āa£ēwawau,~Diūāīr"āFa7ā"uā'"Piuke'ia —heaha hoi kou hewa.

Aole au ē hai skn ia oe. aka oka hewa oia ka'u e hai aku, ua hewa au e kau haku, n ke kumu nae o ka hewa aole oe e ike i keia manawa, aka eia ka'u olelo ia op, e hele kaua e luku ina aupuni » pau e noho ana nle na manaoo ka pakaha wate, mamua oka hiki ana mai o ko'u mau !a hope, a oia ka'u e aloha aenei no kaua n me na wahi a kaua i hele ai. Ika lohe ana o Piuke i keia mao olelo, ano e m ia kōna raau lielehelenp, a pane aku 1«, heaha keia e kuu hoaloha 1 Aole e kuu haku. wahi a ka lio Lekeona. la wa no i huh ae ai o Piuke a pane aka la ia Walika, e iele oe no ke aupuni Ahi, a e lawe mai i ke!a wahine e □oho ala ilaila. Ta manawa, he leha ana ko na maka o ua WaliKa nei ka mea i ike ia aku, ā oka hu ana aka makani a he lohe ia aka, o kā lele a na aua walii Walika nei, aia iloko o ke aheahe, a he kea ana iho kai ke aln n *-ana ie- < Ahi, imua hoi oka Ui Manu Keokeo. I ka ike ana mai o ka Ui i keia wahi ano holoholona, i iho Ia oia iloko ona, e poino ana ka paha au i keia wahi holoholona. Oiai nae oia e nalu ana pela, ua pane aku Ia ua Walika nei, taai inanao oe pela e ka ui.

Ika lohe ana o ta ul i keia leo, ub paiwft ae la oia, a paue iLo la iloko ooe kupanaha maoli keia wahi liololiolona, pehea la oia i ike ai i ko'a mau mauao, laianoe kamailio ana no pela, aia no oa Walika nei ke ike ala, nolaila, ua hai aku la oia 1 ke ano o kana huu* kai mai ka mua a i ka hope. Ika lohe ana oka Ui i keia mau olelo, ua eleu mai la oia me ke ano kanalaa no ona, oiai aole oia i kamaaina 1 keia ano holoholona, aka wahi ana, o.a like no a like, ina e noho ana he make no, a ina no hoi e hele ana mahope o keia wahi holoholona a e make no, aka ina he alakai ka ia nei no ka make, ua make no, a īna he ola, alaila ua pnlekana au. Ia manawa i ka ae ai ua Ui nei a haawi ae la i kona aloha, ika pane ana ae; Aloha oe eka home a'n i noho ai, iahi hoi a'u i hele mai ai 110 ke aloha i ke kane, me ka manao e ola ana la hoi keia man iwi iaia, eia ka aole, i hele nma ia no ka hoi o a'a me kuu kaikaina mahope o Piuke, ina la ua pono, aole hoi e hihi oka makau honua wale mai no, aloha wale nae oe e kein houie, eia au ke hele nei mahope o keia kii no kahi a'a 1 ike ole ai, ina nae hoi he elele no ka pono. Me keia maa huaolelo i huli iiou ae ai ua Ui nei a pane aku la, pehea la au e hiki ai ia oe, oiai he uuku loa kou wahi kino ? Pane mai la ua wahi Walika nei, ao ie oe e kau ana maluna o'u, aka, e haki mai oe i elua hulu o kuu eheu nei, a e hoopili ae ma kou poaeae, a o ko kaaa wa no ka hoi ia e lele «i, mai aia* kau oe, no ka mea, aole au e iawe ana ia oe no ka poino, aka he pomaikai noa ma keia hope aku.