Ko Hawaii Pae Aina, Volume X, Number 12, 19 March 1887 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

J[A lOIU HOI NANA II WAWAHI I?A I'ANI PAA O AINA I'O. Unuhiiano Ko līaieaii Pue Aina. ■ M Helu 86. Ho ia aiea laoi, aa jtioi īlio la uo ia lakoa ponoī iho eo, a i p»uo loa nae aole i kii aka ia Piuke a ma Lekeona, hoo kahi no ka lawa, ua pa aku la uo hoi aa poe eepa nei. Ua aioau aku no iiae o Piuke ia Lekeona i ke kamu o keia uiaka aua o ka* na ilio punahele, ua hahai aku ua Lekeona ala e iike me na mea i hoike ia aenei, a oia ka i oielo ae ai penei: . . Kupanaha inaoli no ka hoi keia poe kapana lapuwale, kai no hoi i haawi mai lakou ia'u ika maua a pau, ame ka ikaika a'u e paa nei, e kuhi ana au aole la o lakou kuleana la hoi i koe, a ia'u la hoi ka make ame ke ola ona mea a pau. O kela kaikamahine hoi kekahi, nona ka make e pono aī, aole hoi e hiki, ua make e hoi ka'u mea i aioha ai, ua hiki hoi, malanaauanei o lakou ko'u inaina nui.

Ia wa i huli ae ai o Piuke a ninau ae la i kona lio, pehea ke kino oku īlio a kaua. Pane aku la o Lekeona e hoihoi kaua i ko'u home. a malaila o wuiho ai, a o ko kakou wahi auanei ia e waiho ai ke make kakou, Ae aku la o Piuke } keia mau olelo a kona lio, a hoiliiii iho 'a o Piuke i ke klno o na wahi ilio la, a me kona maa waimaka no e hiolo apa, a me na olelo kaukau pa no hoi a paa ae la iloko o k& ili Lekeona. Kau ae la ua Piuke nei maluna o ko-

na līe a be uina ana o Da wawae oua Lekeona ala i ke aupuni Paroßelo a he poha ana i ka lewa, iialula ana na wawae o ua Lekeoua la ī ke aupuni muliwai maka. Lele iho la o Piuke ilalo, a komo aka ia laua iloko okp laua horue; aia hci\ ua wela mai la ke aloha o Piuke no kana ilio, i ka ike ana aku i ka hale ka home hoi a lakou i lpakaha ai, a i holoholo ei hoi.

0 keia honae, oia no kahi i loaa ai o ua wahi ilio ala, a ma|oko o ua home la i waho ia iho ai o Leipa Hiu no ka manawa mau loa, ua nohpi iki iho la o Piuke ma no ka hoike apa i ko laua aloha iaLeinaHiu.

A pau ka laua hana ana i kahi pono no ka waiho aua j ke kino make o ua wahi ilio ala.

Ia manawa i pane aku ai o Piuke i kana Lekeona, i hea kaua e lele hou aku ai?

E na fcoa heluhelu o keia nauea, ua ike maopopo oukou ma k«ia wahi, aohe kuhikuhi puuone e ae a Piuke e ui aku ai, a 1 ole he mea e ae paha nana e hoike mai i ka poino kokoke e hiki mai ana, oiai ua make ae I|a uo o Loiua liiu a me Walika.

Hookaki wale nowahi a Pīnkeehooua ae ai, oia no koua boa uhai aliolo o keia nanea mai kona mauawu i loaa ai » Piuke a hiki iloko o keia lioi-a a kt\* kou e kamaiiio uei. Ia Piuke 1 uioau aku ai i ua lio ala 110 k» laua wah*i e hele aku ai, ua paue aku la o Lekeona ia Pinke i keia mau olelo penei ; E kuu haku, e kali kaua, aolo e hiki ia kaua ke pulaie e aku, uo ka uieu o Aeko Eleele ke uoho mai la uio ka makaukau i nn wa a pau a knua e kiki *kti al, 'He luea i m&opopo ma ko'u uoouoo &me ko'u ike, !iē mku puulehu kaua uana i na kaua hoouakoa aku ana, oiai o kona pula kaumaka Ji keia wa e ala, o w uo, o kaua wea i eueuii loa

a no'u hoi konā huhu palenaole e noho mai la, oiai ua haawi maa kaua i ke ia» iaia, o Ua eha loa kona naau e noho mai la. Nolaila o kali kaua mo ka hoomauawauui, mai mauao nui oe uo ko kaikuahiue, oiui un noho kane a wahiue laua i koia munawu. Aka o kau wahine aole oia i hina iho a hooko aku i ka iini o ua Aeko la, aohe hoi o Piuke wahine, no ka mea ho kuleana kona, aia o kana keiki, aolo ona pilikia. ~ No liinakaīā hoi, ua manao no o Ae"ko epēpehi ia Liuakula, aka ma ko Piuke wahine noi ikaika ana 1 kana keiki ua ola oia.

He like no hoi ko lakou noho ana ma ke aupuni Liona, a o ka ui Alesetela hoi ka hanai a Liona Ulaula i make, aia pu lakaa a pau ma ia w&hi hookahi ahe maikai ame ka olaoln ko lakou noho anfi. Ai ka lohe ana o Piuke i keia mau hnaolelo, na palua a pakoiu ia kona inaina, nka ua uumi malie oia no J;a wa ana i ike ai ho pono, ahe hiki iaia ke pulami ia lakoa a pau. O keia ka wa a ua Piuka ala i mauuo ai e hooko i koaa iuaina maluaa o kana mea i enemi ai, oia kana i olelo ai penei: . 0,06 ka mea e moe ole ai ko'u po a hiki i ka lalau ana o ko'u mau lima ma kou maueheu e Aeko Eleele.

Maanei e na hoa heluhelu, e kali iki kakou no na,wa e hiki mai ana a o ka wa hoi a Lekeona i manao ai oia ka manawa kupono, a ua kali no ua Lekeona ala i ka wa pono, a i ole ia, o ka wa paha e waleā ai o Aeko, aka aole i loaa īki oka wa poao, pela pu no hoi me Aeko.

Nolaila ke kali mai Ia no hoi laua o ka hiki aku o Piuke ma, alaila oia ko laua wa e hooko mai ai e Ul;o mo ka laua mea i manao ai. Oka mea hoj nana e hahainei ia Aeko ma io ko ma noho ana, he kookoo, ua hai mua ia aku ao ia oukou iio na mea e pili ana i keia kookoo, a aohe paha.he hewa i ko oakoa mea kakau ka hoike hou ana aku imaa o oukou. • . .. ... v . 0 keia kookoo, no ka liona alii no ia o ke aupuni Liona, ka makuakane hanai hoi o Piukeona, a penei ka hana a keia kookoo.

Ina e makemake ua liona ala ss ike i ka ano o ka noho ana o kekahi aupnni, alaila lalau no oia i keia kookoo a ha•hau ika honua, alaila e pii no kekahi punohu uwahi a hohola maluna ae o ke poo o ka mea nana e paa.ana i ua kookoo ala, a e ike no ia i ka noho ana o na mea a pau. ■

īna hoi a kaua ana lakou ia wa, e hoike ia no maioko o ka puuohu uwahi e kaua ana uo a pela aku, a pela hoi i nalo ole ai na hana a Piukeona, i ua hona ala, a pela pa no hoi me Aeko e hana nei, ke ike nei no oia ia Piuke ma i ko laua noho ana« ua ahuwale na hoolula ana a Piuke no Aeko a oia ka Aeko i pane ae ai.

Aole epio ka mamo a Aeko i keia hapa īlio lapuwale, a hiki aku 1 ka'u mamo o keia hope aku.

Aka e akahele e na hoa heluhalu, alia oukou e hooiaio i na olelo. kaena a keia Aeko. no ka mea, aole i hopo ka kakou hapa ilio, ka mea nona na lima panaheie, eia no oia ke no kona enemi. A hala hou ae la kahi mau la hoo, aia hoi, loaa aku la ma ka hihio ia Aeko ka moe uhaua peuei; lke aku la oia ia Piuke maloko o aiua Po, o ia a me ka lio Lekeōiia, a me kana iHo Leiua Hiu. a iko pu aku la uo | hoi oia ia Piuke e ku aua uie koua ma- j kaukau uui a*e paa aua oia uie kaua ili { aoLekeoualioi e lele pau aua koua uiiu. wawao, a e ku. makaukau aku aua no hoi na Aeko la, * Ia wa no i hahau aku ai o Aeko i& Piv\ke, aka naeaolo oia i make, aUakau hoa aku la uo oia ia Piuke uo ka lua o ka mana\Vf\ s aolo 110 ia i mako, uo ia mea. hitf akn U ua Aeko la ia Lekeoua a make aku la, a lelo hou aku la ua Aeko malnna* ō Piuke a hakaka liuia maoli iho la ua Aeko Eleele ala aie ka hapa ilie» Fiuke, I keia manawa a laua « hakaka lieaa aua, make iho la o Piu- - E hoomwmo e na hoaheluhelu, Jbe ! mwahawe palaueka w&le iho na kela

na Aeko Eleele e liQoljs>£;phi nei iloko o kona puniu. I ka make ana o Pialko wu, puiwa ae la ua Aeko ala mai KQDft,jbiamQe ai', a ike iho la oiu he luoo ..kan» niea i ike ai, a puana ae la ua Aeko Eleele la penoi: Mahalo walu au i ko'u mau kupuna i ko lakou hoike ana mai noi ia'a i keia mea poliihi\u, a me ko lakou haawi pu ana mai nei lioi ia Piuke kuu enomi iloko o ka poho o ko'u lhna. : Ho mea hou hoi ka make ole ana o Ytōke"l~kela kookoo, "a i" kuu lima no ka oia e make ai, kahaha!"n'anT\vālē oukou e na kupuna i hele aku i ka make. He oiaio keia hoike a ka moe, e hele io au i aiuaPo t ilaila e maka ai o Piuke ia'u a e hookaulana hou ia ai koV inoa ma keia mua aku. Aole i pili iki na maka o uti Aeko la a hiki i ke ao ana, no ka nui loa o kohaaoli no ka loaa ana o keia mop maikai iaia. No 1a mea hoi, aole i hoopuka aku aa Aeko ala ia Piukeona I keia mea, a ma kekahi po ae no, moe hoa iho la np na Aeko la. a oia ana uo, ka loaa aku o Piuke iaia ma oiua Po a lanakila hou no o Aeko.

O ka mea i auo e ae, oia noko ka ilio Leina Hiu pane ana mai ia Aeko penoi: Nau ka lanakila e Aeko Eleele a o oe ke alii a mau aku. No keia mau mea kupauaha he elua i hoike īa iaia ma ka moeuhaoe, oia ka mea nana ī hoopuolio ae iaia, a ala ae la oia, a hoala aku la i kaua ipo, ke kaikuahine hana lokoino o Piuke, ana hoi i hoi paumi iho ai malalo o ke ana iliwai like. 0 keia wale no ka mea nana i kookuemi hope ika mānao o ka Lekeona i manao ao, oia hoi keia:

hele mua laaa e luka ina aupani; a pau, mamua o kona make ana, ame kekahi mau mea e ae hoi a pau a Piuke i maaao ai, a me ka mauao hoi o ua ui kaikuahiae ,ala o Piuko i olelo ai poaei; O ke kane e loaa aua ia Piuke ms ka ikaika o kona mau lima, alaila o kana kane ia. Aka nae aole i ko ia mau manao ona peia, a o kona mea paha ia i ae ai ia Aeko, oia no ka mau o kona huhu ia Pīuke, no ka hoole ana i kona manao e mare me ke keiki a ke alii hapauea, nolaila kekahi kuinu nui o kona ae ana e hina i ka hewa a haalele ina olelo kauoha a Piuke. i Aka ke ike nei ōukou ena makamaI ka heluhelu i ka hana apiki a keia ksi- | kamahine lokoino, a ua wehe ka pili a i makalii.

!□ ke kumu nui paha o keia hewa mailoko mai no ia o na olelo paa a Piuke i kauoha ai, a me ke kue mawaena ona a me kona kaikuahine, a oia paha ka hopena o na hana alaua e like me na .ilelo hoohiki aua ui ala i hoole ia ai e Piuke.

E hoomanao oe e ka mea heluhelu, a ,ma keia lielu iho, mai poina oe i ke ki- j lohi ana iho i ka moolelo o Piuke,o ike ole oe i ka ikaika piha o Piuke ma ai-, na Po e like me na huaolelo e kau ae ' !a ma ke poo o keia moolelo ka mea na-, na i wawahi n» pani paa o ke aupuui o! aina Po. Ia Aeko eleele i hoala iho ai i kaua ipo, a ala ae la oia, a paue aku !a oia penei*. E fcuu ipo» e haa\e»le aua au ia oe, uo ka mea, ©liele ana au 1 aina Po e hakaka ai Piuke, t>o ka mea ua moe iho a «tiv loem kn moe uiaikai ia'u oiai ua hoike mai ko'u maw kupuua o ka po ihala e aku i ka make.

Ua laaa ko'u maaao <> mako aua kou kaikunauo Pu\Uv ia'a, u lsv kou mnoao i koiait Pano mni !a nn kaikualnne nla o Piuke ponpi' | Aelo o make o I'iuko ia oe 4 aole m hoi i kekalii kupaa e ae, owau wale uo konn ra?s e make ;u ke koolohe oe i ka'n mau mea a paa e kuliikuhi aku ai m oe. s oia auaaei kau o liaua aku ai īne ka pv>lotei. 1& koke uo o Aeko Hllaalo i puīwa ae ai a paue aka k m«s kōia Qiau hu*olek\ d i»«k« ai. U<m ko ikukH uui t

wahi a aa kaikuahiue iokeiūo nei o Pifike. Pane hon aku la uo hoi ua ui ala penei: ' Aole e make kua kaikunane ia oe, bana oe i kou akamai, kou ike, kou maua, a m"o kou ikaika a jpu !on, aole e ruo« ku kokahi o leoua umu mikiao ia oe e kuu ipo. IkaloheaiiH o Aeko Eleele i keia mau Luaolelo, pii koke aa la no hoi ka— inaiua lapuwaīe o keia aeko, a pane aku la penei: oe e ike ai i koua mak&ia'u, - a lohe ae oe ua make ua kaikuuaue ala ou ia'u. Ae, mahopajiaau q ike ai i ko make— - a lohepu aku uo hoi, aole i uaake kuu kaikuuane ia oe, aka o oe ka i make, wahi aua ui ala. . , No keia mau olelo a ka ui, ua uui loa ae la ka huhu o ua aeko ala a pane aku lapenei: He'keu ka hoLpe >kg ,&lojia houpuupu !a'a t kai nohoi ōīpa luaolpei. mai kou i ko'u mauao, fa o kou,olelo okoa mai no e uiake a o aaakemake uo paha ia..

Nolaila o kua alolaa, eia au ke liele. nei no ka hooko ana akn īio'u imi maluua o kou kaikunan»}, u me ka hanohauo e paliola ia mai a&a īmua o'u u»ai na wahi mai a pau o ka lionua, a e haalele ana au ia oe. īa manawa no i pane hou aku ai ua ni ala penei: Mai heīe oe, no ka mea he eueu ana ole kuu kaikunane, nana e alo na lae ino o Kepohoni, au hoi e paakiki mai ne! no ka hele. Nolaila e kuu aloha poo paa o kuu mau la opio, o ka hua keia o ke ola, noho mai kaua, he aina no, he hale no, aohe o kaua pilikia, e nana aku au la oe, a -pela mai hoi oe ia'a r - a pehea ua hewa aku la oe ia la?

Oiai hoi aohe he maneo hou aua mai o kau kaikunane ia'u i keia wa, nō ka mea, aa lilo au ia oo i kona enemi i keia wa. Iloko o keia mau olelo a aa ai alajia nui loa ae la ka huhu o Aeko Eleele me ka manao paha he hoopauipum ua olelo a ka ui, nolaiia ku ae la ua Aeko la a hele aku la ma ka rami o Piukeoua. - ■ . laia i hiki aku ai malaila, ua hai aku la laua, a kamaiiio iho la laua no ka moeuhane a ua Aeko Eieele ala, a pane mai la o Piukeona me ka olelo mai penei: Make oia ia kaua aole e pakele, uo ka mea ua pololei loa na lioike ana a *ka po. Ua pane aku la o A£ko Elele ia Piukeoua penei; E hoomakaukau paha kaua i keia wa no ka iiele ana,

Ae, wahi a Piukeona i pane koko aku ai, Ia wa, āla like mai nex .ua meH pau loa, o!a lioi na kaikualiioe elua q Aeko Eleele, a me ko Piuke kaikualūae* ka makuahine hoi o Piukeona, a me kana ui Alesetera ame ka ui a kuka like ibo la lakou a pau. 0 na uiea Uoi a pau i holo lakou noouoo aua uo keia, hu&kailiele u Aeko, oia keia; Ua liooholo ua mea a pau» o lakou no a pau loa ke hele i aina Po, uo ka, mea i na e hele ana o Aeko ma a haalele i na wahiue, alaila e Ulo aaa la Piu- ; ke, a 1 e holo lakou n pau, alaila aole elilo ia Piuke.

Ika holo !!ke aoa o keia mau olelo, Wis«Hke ae la lalioii m&loaa oaa aae» lele j»aei: . O br ui a pMi loa 5 toalttna laWa o na awpani kapaai liao !io o Hukamaka ni, Pinkeona malūna o kaua man ilio »ta*, a o Āeko Eleele hoi maluua o ka lk> lawe I«ta Walapina Oiai lakou e lilo an» ika la\vt aka imuo tia laen lele, me ka owe iu iu i ka lewa me he mak&n' pualiiohīo »1« ka hele olulu. Ak« hoi aia fca hauoli it<e a& manao o ka hookiekie o ke oaaluea oke kup>ua Aeko i keia wa, me koua mauao, aole i ike mai o Piake i kei* mau hana ana, Ak* wft ko Ukou aUheleu aaa hoi u& hookuMui Uope ia Uiow* uo k% umm» «lauui o lakou e hiki aku ko<s «o **.ui oa ku> oia vrt&i a wt« ua qim lioi U Hupuui,