Ko Hawaii Pae Aina, Volume X, Number 18, 30 April 1887 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.

Ki KūiiU HOĪ NANA II WAWAHI NA I'AN — - FAA OgAINA PO. Lnuhiia no Ko Ilawaii Pae Aina. Helu 91. Ako ua lolie nae au mai ko'a kahu hanai mai o ka Nani o Maaoa Uwila ko'a laakualnne, a o (7re6D Eegle ko'u makuakaae, aole nao i ike ia laua, a no ko'a iko ol<3ia laua, nolaila aole au i naauaoio I6a o ko'u mau makua ponol lauu. j. Ei& lioi kokuhi moa apiki a'n e iii.i aku ia oe;, ua lohe au he kaikuu&uo ponoi uo'u o Aeko Eleelo no ka mea hookahi no o maua makuakane, Aka eia ka mea apiki, ua hoao mai iio oia ia'u mo kona imi ikaika ana e lilo au i wahine nana, a no ka nui inaalea a akamai o ko'u kahu hanai, aole loa au i loaa īa lakou, eia ka ua make

mai nei m oe. He mea hou kt:ia ia'u, ua hoopalau au iko kape i keia v,*a, a aia kuu kane la. i na aupuni liilii o Aineti, ua hai au mē ia ma ka moe uhane, ua ike au i koua mau heleheleua,. eia nae aolo i lihi lauaa mai kona ui i kou e kuu aloha ku īioheuohou hoi ieoua <> kuu mau muka t: ike nei. .'. ' Owai.'koua i'nop, wnhi a Piuko i paue aka ai. • O Moiuna Bar koua inoe, he keiki oi.i ua Bar ke kupua ooa mokapuni liilii, ka mea nona l|a ike kilokilo kupanaha, a ke ma.uao au ua ike mai la no oia ia kaua, aka mai kuihe kou naau no i:t mea, oiai aole au i haawi aku i ko'uae a mq, ko u hoole no ia hoo palau. Pehea ke ano o ko olua hui ana ma ka moe uhane me ua keiki ala, wahi a Pinke. Pane aku 1« ua ui (ila me ka i ana aku penei: Aia 110 hoi a moe aii i ka po, a o ko'u hai aku la no ia me ub keiki āla a oko mana kamakamailio ilko la 110 ia, me he mea ala e likeme keia a kaua e kanAilio nei, a loihi ka mnba olelo ana, me koūa koi maoli mai ia'u e oehu koke no.

Aka oia mau uianao apuhi a ua keiki ala ia'u, aole au i ae aku, a i puoho ae ko'u hana, eia ka he riooe, a ua ano aloha no lioi au i ua keiki ala m« ka moe nhane no. Pela io anei ke ano o kau moe? wahi a Piuke. Ae, pela io no ke ano o ka'u moe, wahi a ka ui. Eia kekahi, ike ole hoi paha e, eia ae no ka hoi ua u!, a na ka ui no ka hoi e imi Bf*ai, nolaila ua haawi aku au i ko'u ae ana nou e kuu aloha, nī) ! xa mea, o oe ka mek i makemake, kb| noho nia rio a loaa ka moe laki o ka pd, \ ka no a Aialoeloe, hd!e no a loaa kia 1 mea i liana'u ia iloko Kaaoun, ouaonīi' ia pua ke pili mai ma kuu aoao a owau ' ke hoa. Pane aku la ua Pi uke ala, -pela uq ka hoi e ualo U 3 la lxol koua makowai 0 iini mai aua. la manawa i* pane hon aku ai ua ui ala nw ke awo hoooiakeaka īa Piafe pouei. Aiie, uo ko uiftkvnvtu ka paha kou mea i hiki mai nei i o'u nei ear He oiaio kf\u e ka «i o mtu\ua Owila noi 0 ko'u kumu i'ui no i|\ o ka hiki mai i ou nei,wwaiii « Piuke, Aka, ua maopopo 110 ka Piuke mau aaea e kaniailio nei, ne wau olelo hoohenjo wale no ia. 1 ka pauaaa o ka laua nei uanea ana uhi mai la ka uoe o ke ahiahi, ike oio fa aku feo waho, pane akn U ua ui a!a ia Piuko- e kua aloha, u\;\hihitahi [*aha oe? ' ■ ' ' '

Pane mai la ua Piuke ala, maluhiluht ao koi palia, aka ao]e e liiki ia'a'ke oki pu wale ika kaua mau kamailio aoa. Ae, r>ela io uo o kuu nlohn, nolni!» uaAvai\vui 010 kci& mau ktvmtvilīo tma a kana. I k*ia mauawa i huli ao ai nn ui a!a īho īa oia i kokahi kauīa ynln e lewalewa aoa ma kaptua nani o uu liale aoiani alo. !_ , I fcdta manawa u tia ul iīlu i"luiTā~iho ai. e lik© me ka imo ana a fra maka, kn anaka liokeokeo me kona mau hiona nani, a pane ae Ia i kana hanai ka ui hoi o mauna Uwila. Heaha keia kaliea o ke ahiahi e kuu lf>if " rPaneakula ua kaikamahine nei penei—E haule anei ka la ona mokapnui liilh ? ~— —— Ua pane mai la ua lio tvla me keia mau huaolelo penei.

E kuujianai, aia no me oe ka mamio no ia mea, i hiki ole lioi i ko'u manao ke kaupapa ana, no ka mea e huli ana ke a!o oko kaua aupuni ilolo, a e inu aēa ka makewai o ka 1 honua paa ika wni o ko kaoa muliwai nei.

Nolaila, e kuu hnnpi aloha e, aole e mau ana ka maluhia, aka na ka hua e hoike m&ka aku ika poe makapo, ,utv hulihia ko kaua aapunv--&uhe& oo e kuu miliinili, ua hiki, hooko ia.

i ka lolie aua o ua ijii ala i keia mau liuaolelo, aia hoi hiolo makawala mai la koua eaau waimaka e hoopalu au& hoi i kona mau papalina luhilahi me ia mau kulu wai ma-u, a i maa ole hoi iaia mai mua mai.—U, he mea oiaio

Ika wa a ka ui opio e uwe uoi, ua loaa pu np hoi keia haawina i kona kahu hanaī, aia wa koke no hoi i nalo aku ai u& lio keokeo la.

I ua lxo keokeo nei i nalo aku ai, aia hoi, holpi koke ae 1$ ua ui ala i kona mau waimaka? k«rae la oia iluna a ])anaaka la i ka ipo Pinke, e hoi laua no ka hoolaolu ana. I m maa opua ala ma ko laua rumi moe, ua makaukau na mea a pau a i iiakaha wal© no ia laua, a hoi aku ia laua a moe iho la. Ia wa, a pehea iho? a penei: Hilikau ae la na makau a ka lawaia (na ui) i Wailoa, elna opua i ke ala liookahi - aao la po, Mahope iho, nojio aku la laua me he man mea alana nlāre īa, a ike ia ae la ,no hoi paha ka Ui o Mauna Uwila a me ke Koiopa Uneuue o ke aupuni Rube. Iloko o na mahina 4 o ko laua noho ana, ike īho la o Piuke ua hapai kana wahine,4a ua nauoli koke kona naau no keia mea.

E waiho kaua eka mea heluheln i ke kamailio ana no Piuke ma keia wahi a e huli ae kaua a e uana aka hoi no aui Linakula {% me kekahi mau ui e iho hoi. Mahope iho o ka nalo ana o Piuke mai ko lakou mau maka mai, a hala he mahina hookahi o ko lakou kali ana, hoomanao iho la lakou ua make paha oia, aole paba. ...... j' Aka mahoue iho o ko- lakou ninau ana kahi i kekahi, ua hai ia mai la ka mea oiaio e na ui o Aiuapo, no ka mea na ka laua mau manu i hai akn, aia o Piuke i mauiia Uwila ke hooninipo ala me ka Nani o Mauna Uwila, a hapai oia ike keiki na Piuke, a'eia ko oukou ola iloko o ua kaikamahine ala o mauna Uwila.

Eia n«e k« kauolia īa oukou, mai hanaino oakou i ko koiki ana a nio kona makuahine (oia p Pinkooua,) ī ka lehē ana o Liriaknla i keia wau hnaoielo, na pii ino ntai !a kona hnhn, a olelo koke aku 1r oia i ko alii e kapili i& kekahi moku nona e hoi ai i ke aupani Uuila. 0& feokft m ka boku, & iloko <v | m uaāhiuh %' -»& |\aa ! ae UR raoH b t a kan iho la na mea ti pau a w* IMuk? ona kekahi, a koo no tvx ui BH\e a roo WhiN». 1« Lumkula ma ihiki aku ai fke aupuni Huila, ua ike mai la na niakna a ua knlu koko ■ ko laua mau 1 ka ik<* aoa mai i ka laua kaikamahine aloha. . TJa akn la hoi ke nlii i na »ēa #pan i haSav Wku o ka laua j*itamaMno mo ka m.wkai oho iho la lakon mo ka oiuoln a

me,k& maikai, u Lala L r ekalii mau maiiīaa liou 2, aohe uo 4 he kou aku o Piuko, aUe uiau la aa«liope a uj& ba amoa la o" kekalii Ib, ik© ia aUu la keia muku o liookomo pololei mai unu i kc tv\vrt kn uioku o ko uupuui Iluiln. Aole uo hoi i Huliu ilio ia hookouio aua mftf, ua inli miū la ua īnoku ala i ka unpo, n Io!o mai Ia na kauaku iuka o ka aiua, a pii pololei aku la uo ka bule alii. ī k'a lilli,l~{ūm"aku ō ua~~pcō~~k:umk'ur uei, he poe ui wale 110 lakou a puu, mnluna aku o 300 ko lakou nui, a'hookabi o lakou he keiki i kiuohinohi ia me ua hoailona o ke alii, a o ka iuoa o teia keiki alii oia no o Morduo Bar. " Ia iakou i hiki aka ui a ku mawaho o ka halo alii, ia wa no i like ae ainakauaka ni apau, a ku liko ae la I keia manawa hoi i oili mai ai ua keiki alii Morano Bar nei a pii aku la iluna o ke alapii a hui akula me na nlii a me na kaikamohine ui a'pau'oka Imakni a Linakula. Ua hoehaeha ia kfv naau o koia poe a pau iko lakou iko ana aku i ka nani hwolo o keia poe kaikamahine* a aolo hdi pe!a nfJ knikamahme o ko lakou mau aupuni liilii.

I k« hai ana aka o an ui Morauo ala me ke a!ii, ua hoopnka nku Ia no oia i kona manao penei: E ke alii, i kii mai nei au i ka ui Ale setela o ke aupuui Liona ī wahine na'u no ka mea ua lilo kA'u mea i aloha ai ia Pioke. Ia manawa i pane koke mai ai o Piukeona penei: I niii ka ikaika, e ke kanaka hookano naaupo, manao oe o iea'a lei aloha oia kau wahine. I ka lohe ana o Bar i keia mau hnaolelo, ua kauoha koke ae la oia i kona mau koa $ hopu ia Piukeona, oiai ua ike mai la oiahe opio wale no o Piukeona, ahe hooknhi walo no oin i kona ano. . Aka ia lakou i lele mai ai mo ka manaoe hopa mai i ua opio ala, ua lele koke aku la oia me kona eleu nni a hoo maka koke iho la lakou o hakaka, ailoko o keia hakaka ana, ua make ika opio li9 50 aoi mau kanaka, ahe 13 o iakou i hoeha ia.

No ko lakoa nui loa. ua hopu pio ia iho ia o Piukeona, aua paa ma k£~poho o ko lakoa lima. Ia wa hoi, ua haawi ia aku ia ka ui Alesetela 0 Liuakula haaa aloha ole, me ka olelo pu aku no hoi tao keia mau huaolelo. E lawe aku i keia wah'mo, no ka mea onau ka iuea kuleaiia malooa o keia kaikaoiahine. Mo keia haawī ia ana aku o ua ui ala ua olu koke iho la ka manao o ua Morano Bar ala, no ka mea he ui no kona mau helehelena. Mrftoua ae nae o ka hoi ana oua ala ua olelo mai la ofe ia Linakula penei: Pehea kou manao no koia keiki opio a'u e paa pio nei. Paae akā la ka ai Liaakula mo keia mau hu&olelo niakona ake aloha ole penei: E lawe aku i keua keiki e like me kon makemake, aole nn'ii kena keiki, ina no oe e pepehi iaia a make ua hiki

no. I kn iohe aon o ka opio Piukeonn i koia man huaolelo, pane koke mai la oia peaei. A% okaukana ka in ia'u, m& au e he!o aua a i pakole aiai au laai keiapaa pio aua o'u, alaila o oo aaanei ka mua o kō'u ukiaki, I keia \va koi i lawo ia aku ai ua Piukeoua :v!a $ ua liina o ka enemi a me kana walnne pu lioi kekahi. I ka waa ua pio e lawo iu la, aia lioi nana aka )a ka maknaMne o ua opio la i ka sfm'ē ia o kana mea a!ota a kulu ilio !r. »\:\n waiawka, aka aole e Uiki lau» lvē p uii inai, uo ka mea lio \ uoīio hoopiti >valo aka uo keia maliope' o h«t Oiai o Piukeoua i kkv\ aku ai iluna o ka moku mo ka paa uo o koua mau *a \tae i ka nakiikii ia, a o kana lioi no'ka rumi o ke keiki aln Morauo Bar. I makaukau ana hoi o na tcea a pau e in!i aua i ua moku ala, ua liolo Aku !a wa no n* anpunl !iitii. A ma vm ata, na kauiaiiio aku !a

ka ui AleaeUla iu Morauo I3ar i keia mau liuaolelo peiiei: - . .

_ Aole a.u eao i koa inakeinake oe e pepelii uu i i kuu kone, aka īna emau koa lioola aaa iaia a ku i kou nina, a Qjalama/>c' iaiu a.liiki i uoua make aua alaiia e Itot>ko uo ua i kuu kiao auu, a uau Loi keia wuiwui a u-nu aku iaa wu a pau. Aka Loi iuu .uole oo e hoololie wai ana i ka*u e oiolo aku nei, alaila aole ,~ttuc~av. uku uū./olUo ,*u i wjkhīnā"»āū " a liiki ī ko'a mako muiuoino mau lim'a. I ka lohe aua o ua keiki ahi Morano JJar nei i keia mau olelo, a oia kana i paue aku ai peuei; ka ni ua biki loa ia : u ke liooko aku i 1; ui mau makemake a pau, a mai hopohopo k>u meinao no ia Aka hoi, aole au o ae e hookuu aku iaia, ao ka mea ua nui loa ko*u poho no ka make aua o ko'u mau. hoahele, a aole au e lawo i koua ola, aka e hoopaa no au iaia a hiki i kona mau l(£liope ma keia ao. . .. ; Iho ia mea, koi ikaika aku la no nae | ua ui ala e hoohiki mai ua'Morano a ua hoohiki io mi.i.laua Morano ala, a kahi no a kuu ia aku ka meli oko aupaui Lioaa a liaalo i ka Uu o ka mamane. 7 ' : ; . "

Iloko o na naahiua 2 keia holo ana a ku aku la ka moku i ka aina, a lel<vaku Ia na mea a pau a ua piha hawoli na makauinana a me na poe a pau o fca aina, no ka loaa ana he wahine ui iko lakou keiki aUi.. .

Ano ka makuakaue hoi o ke keiki alii Morauo, ua noke oia i ka uwe mai ka wa aka inoku i haalele ai ike aupuni Huila a hiki i ka wa i ku aku ai i ka uiua.

liia ke kumu o ka uwo ana o.ua kilokilo nui nei o na mokupuni liilii, —ua ike aku la oia i kaua keiki ia Morano e lioi uii«i aua mo kona lawe pu ana mai i-fcs keiki a i'iuke, uo ia mea, maopopo ihp lu i jaa Bar nei e make.aua laua īa Piuke aole o pakele, a uo ia mea kona kamu i uwe ai, a i ka wa a kana keiki i hikī aku ai e uwe mai aua no ua kanaka aia. A hiki aku ia lakou i ka halealii, a o Piukeona hoi np ka halepaahao o na

aupuiii liilii. ♦ Ike mui la ua kilokilo Bur nei i kana keiki a me koua tuau hoahele, a oia kaua i paue aku ai i kaua keiki me ka i aua aku pouei; £ kuu keiki, e Morauo Bar e, iiealia keia mau haua au. iluhaku la o Mor?\uo a uaua pouo aku la 1 koua makuakhue» ka pahaohao, a paue aku lū. E papa, ike aha'i' a heaha la kau aaea e uiuau uiai uei No kou lawe pio aua luaī uei i ke keiki aJPiuke, a ke hai aku uei au ia oe melaoiaio, e.make aua kauo, aolekaua e ola. Paue «ku la ua koiki uel mo ka olelo aku penei. Heaha iho la ko kaua mea e make ai ia Piuke, —e papa, —naaupa oe, a owai ia mea o Pmke aHi i ike ole ai, mai kaualua oe ao kau keiki uei, a owau auanoi ka paukalahaia o ko kana mau aupoui liilū a me ko kaua uiuu lahui kalia makaukau mau au e paio me PiI uke i iii wa a p&u, a o koua iuoa, aoie ia he mea no'a e weli ai a kueuai hope hoi, aka e kali oe a hiki mni ia mauawa, a la wa auuuoi a hoop&u ia ai kou kuhiliawa, Ika lohe aua o ka maku&kane i n% ©lek> kaeua a kaua keiki, aole oia i kiliaai ikī 1 ktma uiau oielo, oiai ua kiki ī koua ike kilokiio e ike i ua mea « pau i haua ia e me ka lauakUa uui, a aoho kupua ma o ka lewii ;i iuo ka li. 'ima o i kona poo, u lu ikaika Un;o'c lioi fcoua, uola* ik hon m ii j kaua keiki. Ma ia hope uk\ ua uoho iho la ua Moiauo i>ar hL« tu<s ka ui Ale<set«?la ma ke &uo kam» a wahiue, a uo Pinkeona

hoi, aia oia i!vko o v.a a uae ua poiuo lio uai o k:»v< aku ana mahma o "koaa o!\v! opu>, a hfrahft la hoopai 110 \oi:;i pejvhi r.nA ī na kos he 50 » oi i mako o Mor»«o. M;vsi;ol o w-iiho e« MW h?!x» Lela ao kots «in?i, \ o tuvu no- kvafc uo ko sapui;i TT«SU t n nAna toa afevi hos tio ks k-,vi* Piwke,

Oia! o Piukeona ma i hāla aku al, a j ia hoi ta nolio o!«o!o iho o Lina-: me kona kaikoele a me na kaitua-, hiae Aeko Elee!f. { Aka nae hoi, &e hookahi a lakoa oiea ■ inaioa i koe, oia no ka oi o ka alalaau,: no ka mea, i kela hora keia hora e uwe maa «na oia no ksna keiki. aohe };kiqo | o koua manao mal ka Ja i lawe la aku ; ai a hiki iloko o keia hora f o kana hana | maa no o ka nwe.

He mea ehaeha loa hoi no koea naaa ka ike ana aka i kana keiki e hana ino ; ia ana ena liina menemene ole o ea | enemi, a no beia kumn, ua lilo loa ka uwe ana a Piakē wahine i mea iuo 3oa | i ko iakou manao. | A ma kekah! la, ua'kaka like iho la aa ]Joe wahine nei e hookuke i keia wahine, a ua hooholo like koke iho la lakou na Linakula e hole aku e kipakn ka ui Piako wahiae. He!e aka la ua Linakula nei ka paahi nui a pane aku la me keia mau haaolelo penei. Eka wahine a Piuke, aole anei e hiki īa oe ke hoopau koke i kou uwe ana no kela keiki. : - I ka lehe ana o ka ui Piuke wahine i keia mau mapuna olelo walauiaimai in_Liaftkmai,—aaaa-poao raru !a kona maa uiaka noheuohoa īa Linakiila, a e hiolo makawalu njai aua no hoi bona mau waimaka ma o n maanoi o hoo» pulu nuh boi i kona iu'au papalina, a oja lioi kaan i pane'mai «5 me keia maa hnaolelo pene'h ——£hbtuakui(i e, kuu makaui.aka o kahī nielīliīni neī, kuu kuleana hoi i hiki m&i oi i koa home nei a i kuleana pu <ii hoi wiiua me kuu keiki, he mea hiki Ōle ia'u e hooko aku j kou mauao, oiai ua eh'ieha loa īa ko'u uo ka haua iae ia o ka'u mea i aloha <;i he keiki, t>ini owau a me ia, o tnaua wale no ilokojp ia kauuiaLii nui a ka j)ilikia i hoo knu'mni ai, a na maua hoi o auaoao ia mau h*awiua ēh«ieh;i, a no oukou hoi, aoie aaTike i ko oukou mau manno: pakahi. i ka pau aua o ka Piuke wahine kamailio aua mai, aole hoi o Linakul-i hoolohe nku i kana mau mea e olelo mai ana, a paoe hou aku la ua'Linakula ala pene;: -E ka wahine a Piuke! iua o ka uwe kou mea uana e malama, alaila e hele i! kahi o ka uwe, inalia o loaa mai kau i 1 ka uwe hllahila ole, a he kamalii kou hoa e like ai. I ka lohe hoa ana o ua ai ala i keia mau huaolelo, ua koho koke iho la oia, aole keia he mau olelo maikai a ka haka bale, aka he mau olelo feeī» u ka hookuke maoli mai nO) a e hiki ole ai hoi iaia e noho hou iho no kekahi minate hou iho, oiai he leo no ka wea waiwai, a o ka mea pono wale uo iaia e ku ae a maloeloe a hele aku no ka imi iina i kahi o. malumalu ai kono poo, ■ a e maluhia ai lioi kona kino mai na pilikia e ili hou aku ana malima o kona kiw palupalu. I Nolfiila, me ka haawe o ke kaumaha i kaa iho maluna o ui ui ala, ku koke ae la oia me ka hookaulua ole iho, a niau he!e aku la me kona mau wahi pono kioo uuku.

I ua ui nei e hele ala i ka loa a me ka laula o ke aapuni Huila, hiki p!;u la oia ma kekahi aoao o ua kalanakauhale ala. A oiai iia ui ala i hoea aku ai i kauhale o ka poe kamaaina, hoolauna aku la oia me kamaaina o ua wahi kauhale nei, me koua olelo pu aku naeia lakou penei: . ■ ■ • E na kamaaina o keia wahi maliliini n'a i kipa mai nei, e oluolu mai oukou ia'u e noho pu aku me oukou a hiki mai knu kano, alaila he oku no ka'u īa oukou. No keia bele ana o Piuke wahine, ua oluolu maikni loa ka noho'ana o Linakula me kona maa hoa wahine, aua kuikaln mau ko lakou noho aloha like; aaa. !

Maaoei kc ike tici oe e l;a mea bela i ka poino o na iiana a ka ui Linakul» e:a lse kamu nai o keia uana a Linnknla e like me keia, iio kona imiiu !oa ia Pinke i ka lilo ana mo ka wahine iiou.

Nolaila, ua maopopo īa oe e ka mea helnhelu, ao Piuke keia kumu i hewa loa ai. ina ao!c oia i imi i waliine f>ou nnua, iua la ao!e e loaa keia mau liaawina ehaeha maluna o kaua keiki a. me kaDa waliiue, ka mea hoi a ua Piuke la i kau )eo mai ai—-e malamn jXsīio ika wah'ne n me ke keīki. E ku'mai ana ma koia si\*n iloko ae I nei o Mei, na īuoku a |*ui malalo iho j nei īuai na awa kuwnho mai. me īia pi- j ha waiwai 110 kei« auaiua: Hattie S-' Bangs. mai Houokaona mai; Kiapa|

Hope, nmi Port To\vnstnid mai: Klapa Timour. inai Bosetoun mai; Kiapau Cornk J s, mai Livapulu luni: Kiapa C O. \Vliitmoro, iuai Dopartuie I!ay mai; Jolmi \Vorster, mai Nanuiiuo mai; | Soottisli mai Livapulvi mai. | laa e na poolu im. ka kkou t hmiH juh o keia mau kiik luuui l:i u k« f Paeaina e li6ifeo o aku noi. aiaila o {v- • uaikni ana lakou. |