Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 26, 30 June 1888 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Limakahi i haaheo ai iia Honua, i*A HUA Ohia Kelkawē o Aimiona Unuhiia no Ko liaieaii Pue J uia.

Heiu 34 No īa mea, ua liopu ia ae lt\ ua Elina Towela neī e na kanaka a lawe ia akula imua/> Haunelana, I ka hiki ana aku o ua Elina To\vela nei imua o Haunelana, ua niōau mai la oia, heaha keia? la manawa i hai aku ai ka poe naua i lawe aku, o keia ke kanaka unna i oleio mai nei, e ola mau loa o Fiukeona. Ika lohe ana o Hauuelana i kei'a mau huaolelo, ua-pane aku la oia, pehe» oe i manao ai e hoopuka i kela mau olelo, oiai e make aku ana oia iloko ona lima o kuu lahuikauaka. j la manawa i pane aku ai ua Elioa nei me ke.kanalua ole, he mea; aio e ke keiktalii, owau nei ka mea.i l ka ikaika lua ole o Piukeona, a ua koho au aole he kauaka ikaika e likeme ia, a oiaka'u i hoopuka ae aī J e ola mau loa o Piukeona. 2sinau hou mai la ua Haunelana nei, i maopopo ai i# l . oe kona ikaika, a i hea hoi kou wahi i ike ai iaia. Ia manawa i hoike aku f i oīa i ka moolelo oka liuki Bim o Piuke i ka moku o lakou ī ili ai ,»a me ka. hakaka ana oua Piukeona nei" me na keiki o Aiua Hila, e like me ka kakou mea i lohe a i ike ai hoi ma na helu i liala akunei. 1 ka lohe ana o Haunelana a me ke anaina kanaka i keia mea, ua i>ii ae 'a ka huha hikiwawe o ua Hanuelana nei akenaaela i ka Ilamuku e lioopaa kgke Towela) iloko o ka U»lepaab«o, "

Me ka eleu a me ka liikiwawe i hooko aku ai ka Hamuku o ke aupuui, a noho aua ua Eliua To\ve!a uei iloko o ka halepaahao.

Oiai oia e lawe ia anii uc k'ahalepaahao, ua hoopuka oe la oia i keia mau huaolelo, "lua o kuu haku kela (Piukeona), alaila e kau mai uo auauei oia 1 ka hoopai ma!una o keia lahuikauaka a e lilo auaoiō! lakou n pau i moa ole iiuua o kona aio,"

Ua lohe na mea a pau i keia mna olelo, ak»j aole oae lakon i hilinw, oiai ko lakou manao naalūu* HauoelAua, » be hapa uuka Wftle no o ra kaoaka e kokua <*nft ma I ."hna To\rela aoao.

Mahope iho oka paa aua ku o Eliua Towelft iloko oka ha'•» aliao, ua iiooholo koke ia ae la ka h « nai e kan aku ana laalan» o Piukeonn t ia hoi. o li ia oia malana o kekahi smst a i hoomakaukaa i»j nona ko kieAie he I(X> m«t ka houua »0. a P hoouiakaukaula me n« uiea » psu mako kok® ai o Piukeona.

E i»a makamaki h«lnhetn, fe<* : iko no !a uo kakou i ka hoopaī o kau nt,n nua oialaaa o Piukeon», oia hoi ka mako juak»«mana.

Aole no Kol kakou i x>oiu» ikaH ia ana o Piuke ka Hapa īlio e kr koikialii A»ago, oialkona mau la Kka haakoi e nohoalii ana, * pei» 00 kR knkoo Piakoona » hanaia n«.

Aol© i ike * k<?U tuan 0 hauft i» oW fti* no o\n * mt> kaaa aikane Boti» iluna o ka moktt kahi 1 aoho M, ke Vas ia hoienakoa.

Mflhor e i'lio o ka pna ana ska o Elina Tcwelfi iloko o ka \ia hai ia aku Ja ka lohf. iim moa a pau, ma ka Ia apopo 6 hiki mai ana e Jdi ia afetT ai o Piukeonft a me kana aikaoe b lFtwo īh reai i oka nfei no kā hōopaa hiih nku ia lana iloko o ka liale paahao 0 Pohakueleele. O koia hale paahao o Pohaku&leele oia kokahi hale paa i hana ia ē na lina kalaiia. iioLiuia knna.kao ke aupuni Eupe iloko o kekahi pali iiohaku nui, nona hoi ka inamao mile. Ua haua ia he mau iumi lehulehu 1 haua ia uie na pani like ole, a ma ka ipuka o kela ame keia rami, ua kau ia na hohi. - Aia mavr&ho Joa oua hale paahao

uei, ma ka puka komo mua 100, ua palapalp. ia keia mau olelo, "Ka ipukai o ka o? .!ie." :

Ua kau ia keia mau huaolelo pe!a no ka mea o ka poe a pau o komo ana iioko o ua hale uei, aole he manaolana aua uo ko lakou pakele, a pela iho la i lioopaa ia.ai o Eliua Towela iloko o ia hale, e noh'o oia malaila a hiki i ka hopeua.o kona mau la. Ma ka i'umi helu ekolu oua hale paaLao uei, i hoopaa ia al o Elina ToweU. kii mea hoi a kakou i ike mna aenei. A na mauao pu u© hoi o Haunelaua e hoopaa pu ia Piukeona ame Bone Helene iloko o hale paahao nei a liiki i ka wa e makaukaa ai o kona li ia, e like me ka mea i hooholo ia e kona lahuikanaka.

Ika lohe ana ona kauaka 1 keia mau olelo, ua hoi akn la lakou no ko lakou maa home iho, me ka hoomaliao ana uo k'a la e hiki mai ana.

I ka uhi aua mai o ka po a hala aku la ia me kona uani nui, ama ke kakabrtka o ua la uei i olelo ia, oiai hoi na kakuua mal«malama okala e pahola ana mainua o ka honua, aia hoi, ua ike īa aku !a ke kaoo nui ona kanaka e naholo ae ana i ka uapo.

Ma ka hoomaopopo a ko oukou mea kakaa» aolo lie la nai e ae i ike ia ma ke aup.uoi E-upe e iike me keia, no ka aiea, ua liuliamaiii uiai ua kuaaiua.. Ua piha ka uapo, piha o laaa ona hale, a e uhi ia aua kekahi kaliua akea ena kanaka, no ke ake e ike aku ia Piukeo.ua. Ika lialn ana o ka hora 9 oua kakahiaka nei, aia hoi ua ike ia aku la ka pualikoa e maki uiai ana mailoko maii o ka pa alii, a e ;\kali ia aua lioi e ke keikialii Hauuelaua. Ika Liki aua uiai oua Pualikoa uei ua ku ilio la 'lakou uia kahi kokoke i ka uapo me ka lako pono iua mea kaua. Iloko no hoi o ia mauawa i lele īaai ai o Haunelaua mai luna mai oke kaa alii, a kau akn !a maluua oka waapa ka moku kahi e noho aua o ka kaI kou Piukeoua. j Ia Haukelana i hiki aku ai ilua» o ka moku, aia hoi, e uoho mni aua uo koua mau koa, me ke kiai makaala aoa i ka iakou iawehala. la mauawa no i hele aku ai o Hauueiaua a wehe aku la ika puka oka rumi kaUi e noiio aua o Piukeooa. Ika ike aua mai oaa Piukeoua uei i koua hauau mun, ha ku mai la oia a hele mai, a uaua no hoi ka hele, haiiai waie mai la uo hoi kaua aikaue lioua Heleue.

Aole i mauap o Piukeooa i kii aku o Hauueiaua ia iaua e lawe mai ika ai- : ua, aLv a ia laua i ku aku ai iwua o Hauiiulau», ka uiea uoūh ka uaau i piiia i ka iokoiuo, ua pauo mai la oia E Uoomakaukau la oiua ilio no ka lelo auu uku i ka aiua, 1 k« loii«» <>ua aku o Piukeoua ta« i keia uiau ott»lo, ua komo tuai la ka ttiauao kauoli iloko oua uo ka iko wahi aiua liou aku. « Ika uiakaukau oua, ua ihp aku !a lakou uo ks wiuips, mo ka paa uo o ua iiiua o Piukeoua ma iloko o ua kupee koh^awe. A oiai lakou e iiolo aua, aia ka uaīuaua o ha uioa a j'su ui&luua o Piuke oua, a o ; aua Uoi lakou ika maiialo no !ū ;;a uhuī Iu» ole. Oisi Ukou i luki aku ai iluua oka uaj>o, us tko u;fti la oa kauaka i ka uani lus o'o o kola koiki, Ijo opio wajd fio o;s, aka ua liowa ika wai na iaoa he uaui.

Oiai na kauakii e hoonau aua i Ub nani o Piukeona, n «ohe a lakou ,iuea e hoohalike ae ai o Piuko wale no, aka ua hauie iho oo kona ui. t)a lioopihn ia kn lewa me rta leo buro t> mnliHlo «ti« i ka nnni o Piukeona, n iloko y i« leo huro i Inwo ia aku ai o Piukeona mn iloko o na kuea | huinaha o na koa. •4 ma hūinaiolu īwaeua oka hninaha ikn ihn »i na ~ Piukeona uei nae kana aikano, a he mea e.kn mokumoku ahua o ka.aaau iko aloha, ao ka mea jhh k« wnlia o-Ba kanaka a pau e lolie ia aku noi. okn nani walē uo o Piukeoua. Ma keia wahi oko kakou moulelo e ike ia ai ke kupauaha launa ole o ua Piukeona nei, a e lioopahaohao mia hoi ike auaiua kauaka e ukali ana - — I ka makaukau aua o na mea a na kai aku Ia ka pualikoa a īue ke ānaiua kanaka uui luahope. Oiai ke auaiua e liele iiei, he mea hikilele i ka manao o na kanakn ka ike ana aku ina laau a pau oke kulauakauhale e kulou mai ana, a o na 1.1010holona hoi e kukuli ana, a ua mae hoi ka nahele i ka nani o Piukeona.

Ua piha ka lewa ina leo lnuo, a e lolie ia aku ana hoi, e ninau ana kekalii i kekahi me ka i ana, healm keia o na laau ame na holoholona, oka hopena anei keia o ka lionu ?

Ua iilo keia i meā pioo o na kanaka ] oke aupuni Rupe, no ka mea aole ij maopopo ia lakoii ke kumu ame kalii 1 hoea mai ai o keia . A malia paha o oukoii kekalii ena makamaka hekihelu o keia i kowo ka manao }KK)huoi 110 keia mau mea. Nolnila ke hoike aku nei ko oukou mea kakau ike kumu o kahi i koea mai ai o keia mau mea. Ua ike kakou ma ka moolelo o Piuke ika makuahine o keia keiki ame koea wahi i lianau ai, a ma Tta 111 w kona makuahine i kulou mai ai na !aan e like me ka kakou i ike. aenei.

Ama ka aoao hoi o kona makuakane, no ka mea, he holoholona no oia, a o kona aina lianau bo hoi keia, pela lakou i hoom«ikai irmi ni ikn lakou milimili.

Ahe mea kanalua ole iko oukou mea kaka\i ke olelo ae, aohe he lua o na kupua i ike ia n\a kei« ao o Piukeona wale no.

Ika hala ana o kekahi mau hora ua hiki aku la lakpu niawaho oua lialepaalmo nei o Pohakueleele, kahi hoi aka kakt>u Piukeona e noho aku ai īlie ka maopopo ole iaia o kona hopena. Ua iike o Piukeona i keia manawa me he kanaka kuli la, aole oia i ekemu iki mai kona paa aua ahiki i keia liora a kakou o iko nei.

Iloko o i;i mauawa oiai 110 na iuea j a pau eku ana me ka miuamina uo Piukeona, aia hoi ua nakolokolo mai la na hekili iie kanaliiua kuniamakia, a uhi mai In hoi k;\ uoe uo kekahi inau mium«\ l ka mao «ua ao hoi o koin mau moa ua hoopiha ia ko auaina kanaka mo ka eohia ika ike aua aku ina anueuuo he 52, a e noho ana lioi iwaena konu kekahi kaikamaliike ui lua ole, a e kau aua hoi maluna oua 1110 keokeo olua, i oi aku hoi ke aliali o ko laua mau huhi i ko ka hau. E waiho ann mamua o kona alo ko* kahi me« poei>tH\ a e paa ana hoi makouh liiua kokahi kookw, nona ka luilali i o» aku iuauiua o ke vlaimui\a a mo k» uioiui, h e uhh' i»ololei ana Kv x i ki>ua ; aka. iloko ,u uh ao hakumakunia oka lowa o kaakokoki inai aua. , Ua maulo ua mea a i>au uo ikwr« ikaike aua i keia U rittkeoua, aolo i hvm iaia kekalii haa uiua o ia auo. i Oiai ua luea a pau e waiho luauie aua> ame kaua aikaiie Ikme Holpue iwi kek»\\i, aia no ka kak\>u ke WMta |hu»o nei i keia mea kauiaJißo ahiki ika nalowak aua iloko o ao iiakuuiakuma v» ka lowa e |vUai *nai aua. ] l a Uk» keia uumv ka uaiiiio i ua PiukiKHiH e U\huu*» uui ai īlokv v \ma uo k;\ mes :xna i tko ai. a :u;u ilio oua, 5Ui« >' >» v j\,ki !o ana iuai k-eia iviiio ao a k«n t luuia alolia 010 iu l a!aiia, ataß;i o l.uli uo uu ia >v a,uiki i b>a WMi i» ! u. • ]

I ka naanawa lioi i pau ae ai ka. eehia yna kauaka a iye ke keikiiilii Haunelana, a o kana mea mua loa aio i kot>n, wa i ala.ae ai o Piukeona. laia i ala ae ai, ua ike aku la no ia Piukeona e ku mai ana, a o na koa.a. iiie na kanaka akahi no lakou a ala ae mai ka waiho ana a ka maule. Hoko o keia manawa, me ka hoohakalia ol< iho, ua kauoha ae la ua īlaunelana ina koa. e.hoouaa aku ia PiuJieona amo Bona Helene iloko o ka liialepaahao. r Me ka eleu —i loaa ina koa, ua hoo-, paa ta aku la o Piukeona a me kana, aikaae, a huli hoi inai la lioi ke auaiua no ko kulanakauhale. .. lua kanaka e hoi nei, aole he mea, nui oae a lakou e kamailio ai, o kela | mea kupanaha wale no, ka mea hoi nan& i hoōpūiwa mai la Iskbu ma na minule i hala ae. , Aia, iloko ona noonoo oke kaikialii Haunelana na manao lie nui kalii i laawili ai, a e ninau ana hoi, no hea mai la kelft kaikamahine ui, a. wahi ana i paue ae ai,. ina lie wahiue maoli oe, a ke ola nei oe, alaila e imi no au i kumu hqu e loaa ai. ike ua kanaika oke kulanakau hale holookoa oke aupuni Eupe i keia in.ea.kamahao, a ua manao no lakou no Pitskeona no ke kumu i hiki mai ai ano e. • 1 k£Jiiki ana oke keikialii Haune•laiiā ika halealii e noho mai ana no kona uū&uahine. liahai aku la keia i na mea a pau inai ka ,jcn.ua- a hiki ikr hope, ai ka īohe aūa o koaa inakualiiue, ua kulou iho m, ilalo. A hala kakahi uau minute, ea ae la, oia pane mai la, E kim keiki, ho houj| uui ke hiki inai ana ma keia hope alai.

No ke aha lioi, walii a Hauuelaua i nināu aSn aī. . Ne liapalla mai uei rxir ĪHtl fiī(i<ES!l *> TY) "Til ia P^[j.A kuu kaikiinane, ua auo like nō feoua ha»a ia me keia. Ma keia walii oko kakou moolelo e na makamaka heluhelu, e wailio ilio kakou ia Haunelana a nie kona makuahine e kaiaailio aua, aua ko laoi ko laua makemake ua paa aku la o Piukeona, ake noho ala oia iloko o ka liale paahao o Pohakueleele. Nolaila, e kamailio pokole aku. ko oukou mea kakau no Piukeona ame kana aikane e nolio ala iloko o ua liale paahao nei. ■ Oiai o Piukeona ma i komo «ku ai 1 iloko. a paa mai la hoi ka puka, ia nianawn no i honi aku ai keia i ka hohouo kanaka, a hoomanao ae la keia he kanaka 110 ka paha o loko iiei. Aole keia { hoopuka aku i koua liua, aka noho malie ilio la no laua no kalii mau minute. Iloko o keia manawa i ninau aku ai o Bona Helene, heaha ke ano o kela mea kupanaha a kakou i ike iho nei i na minute i hala ae nei ? In manawa i pane aku ai ua Piukeona nei, healia lioi, o ka'u ia e mwuoe nei. aole nae lie maopopo iki ia'u. Ke ike ae la no oukou ena makamaka helulielu i ka lioole aua o Piukeona no keia wahine ui ana i ike ai iloko ona anueuue he 52, ao ka mea hoi a koua uoono i hoopoina ai, a malia paha o o\ikou no kekalii i poina nolaila e wehewehe aku ko oukou mea kakau ike ano o keia kaikamahiue n mo kona >vahi i hiki mai ai. He mea oiaio e na , makaiuaka helu heluhelu, ina kakou e nana aku iloko ka nvvvlelo o Piuke, alaila e ike uu ka kou 1 ke kauolia hopo loa a Piuke i ka aa keikx oiai oia ma ke aupuui inoku pnni liiHi. I'a t>ane aku ua Piuke nel j.venei K noho o< me ka "Koomanao, iua e ik». ana o<? iua anuenue Ue 52» a e uohv ana kekahi kaikamahine opio iwaeua aole ia he me« e. aka o kv>u lux4a ia ; he Uaku hoi maluua o ua he Aol*» !h>i ho wahi nuw a Uvvn>,v ae <■ , wa nei no keta mau olelo» vu ai na uhi mai !a ka jvuli oka umluiw on«. At4e n<> he kuuiu eae o kona liiki Mia mai t keia a a kakou i ilo ae"nei x luvkahi wak'no okealohaa k|V.;t waku* h k >kv aua ina s kona makuakaue Piuko i ai. f (Mti $Mu)