Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 28, 14 July 1888 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Limakahi i ka Honua. lk hua Ohia KelLawe o Aimīona - Unuhiia no Ko Hawaii Pae Ama. v Helu 36 Iloko nae o keia manawa, ua pilia na uaakaliiki he 15 o ke kaikamahine, a ua kupono no lioi iaiaka hooko ana i kona makemake e liele e huli i kona makuakane, aka, aole nae pela ko Mauna Uwila manao, oiai e noho ana no ka pumo hana o ke aloha keiki iloko ona, Ike ao ana ae o ua po nei, a i ka la no a oili ae, ala ae la no ua- kaikamaliiiK'nei a liele aku la i ka hoohala maiiawailoko o ko lauamalapaa e like no īae kona ano mau. laia nae i hele ua lawe pu aku la nia nie iip 1 i • w U me ! 11 ' kum i 11 ko. tT-r i. 1' ia 1 - . > b» iIM i J K i 1 pa Oiai nae oia iwaena o ka inalapua, aia hoi, me ka eleu oia i huki ao ai i ke kaula gula, a o ka maiiawa no hoi ia o « ua aupuni nei i mohala ae ai me he r pU;> rose 'la i mohala ae i ke kakahiaMfi, ā heie ae la ua aupuni nei ika ufi. . 3na kihi eha o ke aupuni Uwea e nēe aei, aia no ua kaikamahine hei ke lAm pono 'la i ke ano kupkianaha o ka hjjim a keia aupuni. |"Oiai ke aupuni Uwea e wailio kahela ina e like me kona ano mau. ua pii# oa ia ua kaikaiuahirfl> nei i ka Imuoli i kona ike ana ina pua nani a nie kauanaina o ua aupuni kamahflo la. loko o keia manaWa i pane ae ai na ipepeiao me ka olelo ana, ua keia uni i hoohui ia Piuke nn> ka Ui .i, kajiaku hoi nona keia aupuni au Se 'la. Ua hiki loa i keia anpuni ;aili mai i ka mēn au i makemakena ma ka honua a ma ka lewa paha, ■ pomaikai nui lioi keia nou ina e uhia keia mea ia oe. , a nanea loa ia ka Ui nia keia mau a riie na kamailio a na kulapepoiao, ajahala anao kekahi inaiuwa. ua h«)i h<>ti ae la ua ui nei ike aupuni e like me kona ano mau. to o keia manawa i pane liou aku ulapepeiao, e ka Ui Moleuwila ka oke aupuni Uwila, ano ka munawa e hele aku ai e ike i kou hanau2[ l ala °' a iloko o ii;t piiikia i i ke» anawa. I'Aiawa i pane aku ai ua kaikamß**iei (MeleuAvila),auwe, he elua Bne * W nea e h°°P a kelo ai, a pehea i mao l%ai he lianau mua ko*u ? i pane aku ai na kulape pei a °Jftuea oiaio he elua wule no °^ ua 0 ou unui > ' u> keiki kane Aa Piuko ame ku l'i o ka UlulaaR ua kapaia koua inoa oTiukeona, lia aupuni honua oia: ao oe p hoi ka llhope a Piuke nie ka Ui o Mnuna uo ka lewa nei oc, a e {volio. uuna e luxniaueue i kou i kulana, n« a ua ]au «a ua makau--1 kau oe i ho nui. k Oka nēana ona aupuui kauaka. iie nolio i»i ( a e mauao ana fcek;ilu p e noho il# jua]\ui<n o kekahi, nka i loho <h*, ;!- uka kou k«iku uaue, aolet ua ka hoima e Hke nie ia, aka.V kunm o konn ixnno, us olelo oiil o | a e mako ma ka poho lima muH laniuua o koua kau aiia ak A uialuna ona

0 ]<a n.'ea nana i liojki pio iaia. oia no ke keiki a Aeko Eloelo me ke kaiknahine u Piuke, auu like no oukou a like, Jie hapa ka lionua ahe hapa i ka lewa nei, ak* o'ka Piuke inau mawo. nn ni aku maniua okn Aeko iiioele, wahi a na kula pepeiao e kftmaiiio noi. • 1 ]pi iohe ana o ua ui Melewwila nei i keia mau olelo, ku aela oia a hoi aku la iko laua hoine me na helehelkna na kaumaho, kalii lioi a kona makiia hine Miluna Uwila e noho mai anā7 Oiai oia i'hiki aku ai akalii 110 a ala mai kona'niakuahiue mai kona hiamoe mai, hoihoi loa aku la no ua kaikamahine nei i i kana mau mea i lawo aiama ko laua walii i waiho ai, a hul 1 lioi mai la oia no kft rumi hookipa. - la Meleuwila no a noho iho, komo ana no kona makuahine, a pane mai la, Ea, healia keia ou e kuu lei, a lieaha hoi ka hana nui a kou noonoo, no ka inea, ke lioike mai nei kou mau helehelena i ka liawina o ke kaumaha. Ia m»nawa i pane aku ai kana kaihe mea oiaio © kuu Aakuahine, aa-lpaa ia'u leekahi haawina kaumaha mamuli oka hoike ia ana mai nei ia'u, ao Ua mea la a'u e kaūmaha nei, oiakeia: Wahiana kula pepeiao i hai inai nei ia'u, e hele ka au e hoopakele i ko'u kaikunane e noho mai la ika poinOj a o ka'u hoi e noi aku nei ia oe, e oluohi anei oe e liookuu mai ia'u e hole'? / % Ika lolie ana q kona makuaiiine Mauna Uwila i Wia ua kulou iho la oia ilalo, ano kekahi manawa, huli ae la oia a pane mni la: E kuu kaikamahino, mai hele oe, uo ka mea, aole ■ ■' 'i1):... , i •, 1 n (r . < „ ) "k tui ' Luu nt f ' II" > >( flti f ) V ) >; < i. .ft lu\ l . it, i > 1>" >.>• 1-i ' iie ltviki jm. m-' •!<« ]iu mai e Jiele no oia a hoi mai, eia ka he hoi };oino ana keia-ona. Nolaila e kuu kaikamahine nloha* mai paakiki oe no ka hele, a ina oe e hele ana a haalele mai oe ia'u, alaila o kou alolia ole no hoi ia ia'u, a e aho kou pepelii ana ia'u a make mamua o kou hele ana aku e hooko i kou makemake.

Ua hoopuka ka Ui Mauna Uwila i keiamau olelo iwahi e kanahai iki inai ai na manao o ua kaikamahine nei, aka aole nae pela, he kali no a hala ae kekahi manawa hoopuka mai no oia no ia manao hookahi no. Ua lilo keia mau ole)o a kona makuahine i hoopuka aku ai i kunm alalai niai i kona ala hele, a aia hoi oia iwaeiiH o keia mau mea elua, o ka hele a me ka noho. • Nolaila, ua hooholo iho la ua kaikamahine nei iloko ona, e noho oia a malia o loaa he manawa kupono no kona.makuahine e hookuu mai ai iaia e hele, ao ke ko no ia o koua makemake. •. O ka hana uiau a ka Ui Meleuwila o ka ninau mau i kona mau kula pepeiao ike kulana a me ka poino o kona kaikunane, a o ka hana no hoi a fta kula pepeiao oka hahai mai ina mea a-pau e like ine kpna niakemake. Mahope iho oka hala ana o kekahi mau la, a 110 ka paa loa oka manao o ua kaikamaliiue nei 110 ka hele ana e ike i kona kaikunane. Nolaila, ma ke kakahiaka o kekahi la, ua i>ane aku la ua ui Meleuwila nei, i ka i ana aku penei: kuu nmkuahine, ko noi liou aku nei w<> au ia 00, o liookuu raai oe ia'u e hele ae no hoi au a hoi mai, a e ike hon bo nu ia oe e kuu makuahine mahope iho oka naj>oo ana okala o keia la. Mamuli o ka pakela pāakiki o Meleuwila ike noi i konn makuahine y noun Hlt> ia i mea hooululuia aku iaia inn oia e aua hoa ana. a 110 ia mea i pano aku ai komk maku:\hino Uwila, i k« i aim nku peiun: Ke !u>*>kuu aku nei au ia oe o k;ia k:uknnv,\hino e lu>le. a e !ike mv R «u rtlolo o kuu kaikamahm<\ o iko liou inni asia oo iu'u vuahojH> iho o \ta na anu ;tku oka la, noUiln uh jjoiw kou mnnao, a o ka hooko i ka 01010 ka :noa o pono ai.

Iloko no oia manawa, me ka eleu nui wa Maumi Uwila nei i liopu nku ai uia ka paia o ka rumi i kekahi kauIa elaimana e ly\valewa ana, a Imki mai la mo ka ikaika Me ka n 1110 ka ij»o nna n ka i.onka, aia ]oi hu ana imua o laua keka-lii mau ili<>, no laua .na lmlu ioi aku ke aiai i k ) ka hau. •" Huli ae la u,i Mauna Uwiia nei a pane «ku lp, i kaiia kaikamahine, eia koa mau lio o holo ai. _ Pane aku fa ua kaikamuhine nei, aha keia mau mea e ku mai nei ? Pane aku.la kona makuahine, o kein mau me» eku mai nei, he ilio laua a no ke aupuni Paliaohao inai laua. _ _A na keaha i hiki mai ai laua ianei'/ •wahi aua kaikamahine nei i ninan aku ai. ; Pane ■ aku la ua Mauna Uwila nei. mamuli hoi oke kauoha, a oiai hoi ooe ka haku maluna ona mea a pan a kou makuakane i imi ai. la manawa i pane ae ai na kula pepeiao, o keia na ilio mama loa i oi akii mamna ona mea lele a pau, ana kehi mau ilio no lioi i alualu amo ko lan? ' haku ka mama o ka lio Lekeoiia. Ua maopopo ia kakou ia mea ene makamaka heluhelu, ke hoomanao at kakou i ka moolelo o Piuke, a mawaho oke aupuni Ahi, i hopu ia ai ua Lekeona nei e Piukeona. Nolaila oia no keia mau ilio a kakon e kamailionei, a aia hoi ko laua hookele ana malalo o ka ui Mauna Uwila., Mahope iho oka pau ana oke kamailio ana a na kula pepeiao liopu liou aku la ka ui Mauiip Uwila i kona }@d koo a liaawi niai la i kana kaikamahine, me ka olelo ana mai, e lawe i keie mea a e hana e like me kou makemaK'.l. v, ko k:mu. i'anui ... ■ i lii. ! l'ikeiUill > 1 1 » rU M u ■ i, r i».\ I iookooo hukiakn ilio iiq kahi au i makemake ai. A.pau kana aoao ana i kana kaikamahino no keia mau mea, pane ae la oia i ke kaikamahme mo koiia mau waimaka no e liiolo ana, ano ka manawa nou e kau aku ai oe maliina o- laua, a hele aku oe no kan huakai. Ia manawa, ku ae la ua Meleuwila nei iluiia a puka aku la laua nei iwaho

kalii h<>i aua ilio e> kaīi mai ana oka hiki aku o ko laua haku. Qiai ka ui Meleuwila a m kona makuahme i hiki aku ai iwaho, ia hoi e hoopuui an& iia auueuue he 52,, • ona ao hoi oka lewa iko lakou naix ina hakumakuma. Ta manawa kukuli mai la na ilio imua ona me' lie iiaea la e i mai ana ia ia nei e kau aku. lioko o-keia inanawa i haawi ae ai ua ui Meleuwila uvl i koua aloha liope i kona makualiine, a e paa ana hoi ma kona lima akftu kana kookoo, a ma kona lima hema hoi ke aupuni Uwea, a e lewa ana no lioi ma kona mau pepeiao «a kula i>epeiao kupua. Ia manawu i kau ae ai ua ui nei maluna o kona mau lio lele ilio, hapai ae la oia i kona kookoo a hou aku la marq.ua onā, me ka paiie ana aeikeia mau olalo: "Ilalo i ke aupuni Kupe." E hoomanāo on« Haakamaku holu hekt, o keia ka luāilawa mua lo« a Mo i hele ai e ike i kona kaikuuane e like me ka kakou i ike mua aonoi ma ua helu i hnlu aeu«ai. A he mm oiaio Ho hoi, o niaka mua oko Melouwila ana iwia iho nw ka lowa i* iuh ka honn«. f w: * * j' 5 " " He mea oiaio no hoi oua makamHka heluholu, aolo 1 lialawai o Piukoona' me Meleuwila kona kavk\iahiuo ho ki no ahe kino, aka u« in« j na holo-, hekma."' ! ' ■ | Oko kumu oko laua 010 | «na, no ko k<nno ana oka !i;iohao iloko o mo ka nuwn ana iloko «vwai !i\koia.k^ikanu\Mno, No koia *ian;u> kanalun a ixnns. ia PiukcH>na, me ka hoomanao o!e «o ho kaikuahino kekahi ou:*, nolaila, uu hoi aku )n u» Molouwihi noi mo ka hilahi 1« nui, aolo nao mo kn naau iuKiua, &ka u\o ka naan 110 i piha i ko nloha n<> na hann i Uaua m maluna o koiM knikunaae. J . j

Mahope ilio o ka nalo ana aku o Meleun'ila mai kona j makualiine aku, aia lioi.ua liuli ao la q Mauna Uwila a lioi aku la" iloko o konp, ium i. Ilokp o ia raana|wa, me ktv elou nu,L oia i liopa ae ai ina kaula kula o Ic■walowa ana nia na !<ihi elia o kona vumi, Ko ka manawa 110 ia i holo iho ai nn paia aniani kaniahao (> ua rumi a ik<ī aku la oia i kana kaiknmaliiue e lete no. No kekahi manawa pokole mahope iho, >m īiee aku la oia i ke aupuni Rupe mamua pono aku o kana kaikamaliino, ahe lieluna nui hoi ona kanaka eku aua hk* kekalii pali pohaku, nona paha ka mamao he 50 palm mile mai ke kulanakauhale aku. o Mmmā Uwila i na 7ne7Tir pau i.liana ia, ame na lielehelena nani o-3&ukeona, a oia kana i pane ae ai, ae elua wale no nani a'u e ike nei, o Piukeona ko ka honua, a o Meleuwila ko kp, j[ewa nei. Wafeiana i pane hou ae ai, he mea oiaio, q na heleheīēna o ko olua makuakane,|iia ia maluna o olua,. aka o koua liaule iho ia malalo oky .olua. !■ ■ ■■. O aft|Kia rose 0| ke aupui Uwila nei ahe wale iho, aka o olua lie oia mau ahiki i olua xnau la hope o keia cJa ana. O ae la na plelo a ka ni Mauna Uwila, manao maoli 110 oia aole he nani j| Piukeona e loaa ae ai ka nani Mele\»vila, eia ka ua like no a likē, aohe oi. ī • ' |' " -'v ! He mA uiaio ena makauiaka helurheluj i k®alft i hoike ai ua Piukeona nei i-'-oaīw nani e like me ka kakou m «a i jtaana helu i hala ae nei. manao iho aka, mamuli o mana ame ke kokua ana " ■■■■' : *' 0 ka honua e ,like mai ana. A ma na kuahiwi o ka aina hope loa^ 1 ike aku ai keia i ka pulolo ana aku o kekahi mea a nalo aku la ma kekahi aoao. ■ i O keia no na aupuni he 52, o ka mea ana i ike ai, oia no| o Meleuwila e kaapuni hei<! ana i ua mau aina la, a mahope iho oka napoo ana oka ia ua hiki hou aku la na Meleuwila nei i mua o kona makualmie. Ma keia wahi ena makamaka heluhelu, ua ike ae la no kakou ua hoi liou ka ui Meleuwila aia ke noho ala me kona makuahine, ; aua hooko lioi oia i kana olelo. | Nolaiia e waiiio, kakou i ke kamailio

tf|jh ka ui M ( elev\wila a me koua makuallme, a ma keia iuua aku e tke l»u uo kakou ia Meleuwilu maluna 9 j koua mau ilio. A e iiana ae koi kakou ia Piukeoua a me kaua aikaue Heleue e uoho ana iloko o ka Hale o Pohakueleele. | Mahope iho oka pau aua oka Piukeona ma kauiailio aua, auo ka uui loa o ko laua iualuj.iiluhi, ua liaule aku la laua hiauioe. . 1k» wauaao, oiai 110 o Piukeoua e k»ja ia ana e ka hiamoe, aia lioi ua halawai aku ia t>ia nm ka moeuhane kekahi kaikauiahiuo ui, a o ua ht_ K ieheleua a pau, ua like uo uie ke kaikaiuahine ana i ike ai i ka la i hala ae. | ta mauawa i mai ai ua kaika r unUiiue uei, pilikia, 1« ea: wahi » Piuij£ona i paue aku ai, hou mai |a no ua kaikauiahi r aenei, a pehea ilio la ka pono oka uoho (Oiu i keia wiUii me ka liooikaika <ile 0 puka mui kei|t wahi aku'; I'aiUi la keij», ua i io» aku pon*. e uoho no au p*.k a Uiki i ke ko a«a o Vo lnkou biak*. ninko. Km&u 3i»»u aku |a"no iaikHiualūuo uoi me ka pauo ,ami aku, alaila a 1k ou luakau i ka ! Aolo, no ka moa, ho kiuo luako aku , mokek. ■ I kou makuakano a iuo kou ma- . kuhhiuo? walu ;v u;\ kiukn*s;»limo iuM j i linau hou iu;u ;u| | Wano aku la kota. a heah.; kou nia- ■ ina an o hai ilku aua ī V<v huKi 01 raau makua, ! j |4ofe l |MWL '