Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 33, 18 August 1888 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELE O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELE O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Limakahi i haaheo ai' ka Honua. N.a hua Ohīa Keleawe o piiona

Unuhiia no Ko iinwaii Pae A ina, Helu 41 Iaia i hiki aku ai iloko o ko lau'a hale, ua haupu ae la oia no ke aupuni Uwea, a me ka lele ino o kona oili i holo aku ai oia no ka rumi i waiho ai o ke aupuni Uwea Oiai oia i hiki aku ai, aia hoi, aole ke aupuni Uwea a o kona pahu waīe no ke wailio ana. Ua lilo keia i m©a e pono 'ole ai o kona manao, a wahi ana i pang, ae ai, ua hewa loa au i ka hoolohe .(® $jia i na olelo a kuu mau kulapepeiao, aoīe hoi e hihi ua puni au i ka hana maalea a keia wahi manu me kuu manao he poBJ3 t Ia Iioi ikaua īuaw lrajni, ptr- kn aolfe.' , Pane hou ae īa ua ui nei, he mea oiaio, ua lilo aku nei ia oe kuu aupuni Uwea, a o ka hooilina hoi a kuu'makuakane Piuke i waiho mai na'u, i kokua hoi no ko'u alahele e huli aku ai iaia e like me kana kauoha. Ke lawe 'la oe e kena- wahi manu i kuu aupuni Uwea, a i keia la ke hoohiki nei au e īilo oe i enemi no'u a i nui ko ikaika pakele oe mai na lima aku o ke kaikamahine o ke aupuni Uwila. Okeia aela ha olelo milii a ua ui nei a me kana mau oīelo kaena. aka, aole nae he wr.iwai, oiai lie mihi make j ana no ia, a ua hala no hoi ka wa o ka j milū ola. ! Ina no i haupu inua o Meleuwila i ka manawa a laua e ai ana, ina no ua inoe kau a moe hooilo ke kaikamahine 0 ke aupuni Melemele mn ki lepo o ke aupuni Ūwila. Aka, no keia manawa ana e niihi nei aohe lie waiwai, no ka mea, aia ua manu Melemele nei me kana ukana i ke aupuni Dudui Liona kaīii i noho ai, a ke ku 'la hoi kana kaena, o ke kaikamahine no o ke aupuni Melemele ka oi, a ua ike aenei hoi kakou aia ua manu Melemele nei ke lele 'la 110 k®--auj>uni Rupe no ka liooko ana lioi 1 na luanao īokoino o ka ui Yanisa. Oiai na manao e luaiele ana iloko o ua ui Meleuwila nei, a no kekahi manawa aa hoomanao ae la oia i kona mau kwlapepeiao, nolaila, ku ae la oia a īiele &ku la no kona runii moe. IaU i hiki aku ai, lalau aku la oia 1 kahi pahu i wailīh ai o kona mau kulrpepeiak i wehe ae la ia laua, a mt na kulu no hoi o hiolo aua ma kona n»;\ papalina i paiie aku ai oia me lie l iki la lioi i ka makua: Ano I hiu mau hoa kamailio, ua ili iho mamia t»'n ka hanwina o ko kaurr»aha a kahi no hoi au a hooiaio iho i ':r oia :o ka oīua nioa i ololo mai ai ia'u, n kila, aoīe au e hoahewa aku ana ia e aka, ina he aloha ko olua ia'u, ala [;, e lioike mai olua i ka mea a'u e nii h aku ai. Ae. kii a laua, a o kou makemako ka maua «hooko ai i «a wa a pau. Ift ma wa no i "ninan aku ui nei. ua Icp no .-moi olua i ko aupuiii Uwen ? ~ Ao, a m oin imua o kv a'o ka ūi Vaniwi i |ia manawa, a ko makaukāu 'la no ke li ana e hoopaa ia Piukoona iloko o ualupuni Uwea 'la.

I ka lohe ana o ua Meleuwila nei i keia m x au ōlelo, ua Iioomanao ae la no oia na kana- manu no i lawe, a oia kana i ninau liou aku ai: Owai ka mea nana e kii ae uiia ia PiaktMjna ?" O mami Melemele ke kaikiunnlnne o ke aupuni Mēlemele, walii a ua mau kulapepeiao liei i"]ifine liou aku ai. Owai ia mea o manu Melemele ? waEx a Meīeuwila i ninau Iiou aku ai. 0 ka mea au e ninau mai nei, oia no ka mea au i lioopunaliele ai, aoka mea Jibi a maua i hoike aku ai ia oe, aka, aole rtae oe i manaoio mai. Pane liou aku Ia no laua, o manu Melemele lie ui oia no ke aupuni Mele.mele, lie' liapa mnnu a lie hapa knnaka oia, a mamuli o ka memele o kona liulu i kapaia ai kona inoa o manu Melemele. He elua wale no laua a ko Iaua mau makua, he keikikune ka mua, oia o Eeinadia, a he hapa n£> hoi oia i ke elia a i ke leanaka, a o kona home noho' o Ainadia, a o laua na koleua ikaika o ka ui Vanisa. 1 ka lohe ana o Meleuwila i ka inoa Yanisa, ua pane hou aku la oia me ka ninau ana aku, Owai ia mea a olua e olelo mai nei ka ? Oia ka ui o ke aiup\$ii Dudui Liona, ke aupuni omaomao hoi iloko o ka moana, a ma ka ikaika o kgu kaikunane Piukeona 1 lilo aioia i Wahiae nana 3 mamuli o ko Piukeona uhaki ana i ka Iaua olelo aelike oia kona kuiau e hoouna 'la ia manu Melemele e kii, n mailaila mai e hoea mai ai ianei no ka hoopaa ana ia olua iloko o ke aupuni TTwea. I ka lohe ana d Meleuwila ī keia mau olelo a kona mau kulapepeiao, ua pii ae la ka ula o kona maa me he la e Jjlfr * i-pilaa,, " w.M v Pehea, v e loaā ana no anei is?UTa iinakila ina au e kii ana i ko aupuni l?wea i keia manawa ? ae īa' 'kona mau kulapepeiao, aole oe e pakele mai ia manu Melemele, oiai ua loaa aku la iaia ke aupuni Uwea a oia no hoi ke kumu o ka ikaika, a ke noho mai la kela me ka makaala. Ua lilo keia mau olelo a na kula pepeiao i mea kaumaha loa i ka manao 0 ka ui Meleuwila, a he mea hoi ia nana e noonoo mau ai i na manawa a pa u I ka ike ana hoi o na kula pepeiao I ua lilo i mea liana nui na ko laua haku [opioka noonoo ana i wahi e hoi liou | mai ai ke aupuni Uwea iaia, nolaila; i ua pane liou mai la laua me ka olelo j | ana mai: . j E ko maua liaku, ke ike aku nei ma- j ua ua lilo i mea pono olp i kou manao | ka lilo ana aku o ke aupuni Uwea, aka i aole no e loaa ana ia oe ke ole e loaa kekahi kokua e ae nou. Nolailu, o ka maua e olelo aku nei ia oe, ke lilo nae hoi ia i mea pono i kou manao, a i hai aku no hoi maua ia oe, a ke loaa nae.ua mea la ia oe, alaila o ke ko no ia o ko makemake. . I ka lolie ana no hoi o ka ui Maunauwila i keia niau olelo. ua hoihoi koke mai la kona mau nanaina, a me na helelielena o ka hauoli i ninau liou mai ai oia: Heaha ka olua mea i manao ai, a e liio lioi ia i kokua no"u? Ia inaaawa i pane aku ai kona mau kuia pepeiao, e kii oe i ka pahi ia Loīa ke kohola iiui, 110 ka niea, oia ke kolu o na makana a kou makuakane Piuke i waiho iho ni i mau kokua nou a 1 alanui h«>i nou e hele akvi ai e huli iaia, a wahi hoi aua i pane hope iho ai, "aole he mea e ae e loaa ai o oe wale 110." I ka loho ana o Meleuwila i keia mau olelo. ua lilo ia i Hioa īianoli nona a oia k'ana i pane hou uku ai. peliea a uanei e loan ai ia'\i: He loaa no ia oo ke luaiiae» oo o kii, a ua maua 110 o kuUikuhi i ko ala kahi e loaa ai o ua pahi. la. t>iai lakou nei e kan\ailiv> nna, aia hoi ke j ana o Maima Uwila. a ninau ana no lioi ia ia noi no ka laua uiauu, nie koua manao uuo aole īa i ike kaua kaik;ULtahitio. ln manawu no i iiai aku ai v keia i na mei\ n pau, a i ka Iohe ana a» o ka ui Manna Uwila i keia moa, aa Iux>kaumaha loa īa oia. a pano no la. o poino ana ka kaua. :

He mea oiaio e na makamaka her!|; helu, mai . lilo io n'o ka ni 1 i pio na ke kaikamahine o ko auptmi Melemele ina i lawe pti oia Mae'na lapepeiao, aka i kein manwa he mek. paakikiloa ku hni ana 3 walii e poiilo ni o Mele.uwila. Maliope ilzo o ka pau ana o na ohek» a ka ui Mauna" Uwiln,, ua pane aku .1,1 0 Meleuwila i leeia mau huaolelo: E kuu makttthfne t inai knufiJmk(ffl manao no lilo anrf v oke aupuHi. Uwea, Eo' ka mea, e hele aku ana auie huli i kahi e īoaa hou mai ai o ko aa» puni Uwea. Mai heleoe e kuu nolio mai no kaua, owai aku n ua. n<|i ,iu kupnīE —o, h'iki maī i ko kuua waK. ' ;• •V < ?* liei. ■ ■ fc J . . - ■ ■ Pane aku la kana kaikiuuahine, ao^ 1 au e noho ana, aka e ana au e hlp* li i pomaikai no kaua, iThe mea no hpī keia e ao mai ana ia kaua, e inakaala . no kaua iho. i A he mea oiaio, weiIiī a na kula par peiao i hai mai nei ia'ii, ina e loaa ana ka pahi ia Lo1b,, alaila o ka loafi hou no ka ia'o'ke aupiiln" Uwea. Ia manawa no i ninau iho ai u;t lVflleuwila nei me ka i ana, heaha ka mpa pono au e liana ai i loaa ai ia*u ka pahi kupua. ■ ■'.**. Pane ae la na .kula pepeiao, niamua o kou hualele ana ihp ike aupuui la nei, e jkii aku oe i ka wai o ka nwtliwai oli malalo o ke kumu laau, a liookomo iho iloko o kekahi oy.iole guja, a e huna ia mea ma kou poli. I ka lohe ana o ua ui nei, me ka oia i hooko aku ai, a he pokole no ku ana ua ui nei mo ka mak&ii- %',>! V". l ■ ;w . >«4i8le ai, a e hiki mua hoi kakou i k<. aupuni Uwila nei mamua o ka hiki ann mai o manu Melemele. Huli ae la ua ui nei a pane aku la i kona makualiine, ano ke haalele nei au ia oe e kuu maku|ahiiie, a e hele hoi au no ka, manawa pokole a hoi mai a e ike hou ana au oe mahope iho o ka hala ana o na la elua mai keia la, aku. ' I ka lolie ana o ki|, makualiine i keia mau olelo a kana kaikamahiiie, hiolo iho la kona mau waimaka, hele aka la oia no ka rumi hookipa, a liuki ae la i ke kaula gula e lewalewa ana ma ka paia, a he manawa ole ku ana na ilio keokeo elua. Ia manawa i pane aku ai ka ui Mauna Uwila i kana | kaikamahine, eia kou mau lio ua makaukau a i hakalia wale no ia oe. Omau ae la ua ui Meleuwila nei i kona mau kula pepeiao a pane ae la, no hea ka kakou huakai? No ke aupuni Muliwai Make, wahi a kona mau kula pepeiao i pane ae ai me ka maopopo. la manawa no i honi aku ai oia i kona mukuahine, u kau ao la malunao na ilio e lua, me ka ipane aua ae i keia mau olelo, no ke aupuni Muliwai Make', a nalo aku la ua ui nei iloko o na ao o ka lewa iwaena hoi o na anuenue he 52, a e nei nakolokolo ana hoi ka lewa i ka paapaaina a na hekili. Ma keia wahi e na makamaka holuh$lu. ke hoiko aku nei ko oukou mea kakau, o keia ka hooEiiaka inna loa ana a ka ui Meleuwila e liele ma ke auo ho kon oia ;i he eueu lioi no ke aupuni X T wila, a 6 kona hooko ana aku no hoi koia e like me na nu a i wanana ia mamua e like me ka >ne \ i hoike ia ma ka moolelo o Piuke. a ma keia mua aku e ike ai kakou i ka oi aio. Aole hoi e like ka ke Alakai i ho\ke ai, na Āimiona \Muuua Uwīla) i hoola liou īuai ia Pwke nui, ma muli o ka haule aua o l'wepa (Meleuwila) i ka hew;». Aohe oinio *ua, aka na oukou iio e hooia iho ina oukou Uo poe e hoomanno nua i ka v\u>v>lelo o uke, A e hoomanao īio hoi oukou, aolo he mea e ae naua i kmv\ aku i ka inqa 0 Melouwila. hookaii wale tu> o Mauna Uwila. e like iuek|e kauoha a Piulie 1 «oho a i lianau mui ke keik» he k;\Skamahine, e kaiv\ no oe i ka iuo\a tuu kou aoao, nolaila i kai»a aku ai oia i ka ino» Meleuwila, i ps kui ia hoi me ka hope o kena iwoa, o a ua kupua i kapa aka ai. a aole hoi o Ai miona a ke Alakai 0 olelo mni nei !o Mauna Uwila i?u aka. ke hoike aku nei makou e like nie ke k\>pe i loaa niai n< laakou. |

"Ua ike ao la kak<j>u i ka laele. ana ol Meleuwila no ke Muliwai Ma-: ke, a ke nolio ala 11.0,1 kona makualiine i nie ka lioomanao no, kana kaikamaliine alolia, nolaila e jvvailio kakoxi i ke kamailio ana no Meleuwila, a e kaniailio 'liou ae hoi kakou no ka munu Melemeio huakai. , ; ■. _ Oini o manu Melemele e lele ana, a ma ka wanaao o kekalii la ae, ua liiki aku la .oia no ke aupuni Eupe, a mawaho loa ihāi o ke kiilahakauhale i kuu iho ai oia rae ka ike 'ole ia mai e kekahi mea. ► 2foho iho la oia malaila a hiki i ke 'ao ana, lulu ae la oia i kona kino maa liīo ae Ia i kaikamahine opiopio, ' i kekahi mea ke kupaa iho. 1 la manawa i liele aku ai oia 110 ke kulanakauhale e w.aiho mai ana imua ona. Oiai keia i hookokoke aku ai i ke kulanakauhale, ua ilee mai la na kanaka iaia nei, a hoolio mai la, auwe ke kaikamahine ui, a o ka nani lua ole hoi ma ke aupuni K,upe nei. Ua kuhihewa keki?,hi poe o ka ui Li- ' na Kula la, aka ma te ano i loli iki na helehelena i lioopau' ia ai ko litkou kuhihewa. ' ī ka hiki ana aku'o ua ui nei imua o na kanaka, ia manaAva i pane aku ai oia. aloha kakahiaka oukou e na kamaaina, 1 ■ Aloha nō oe e ka waliine ui. Pailē aku la na'kamaaina, malihini na maka la ea? Ae, he malihini,! no ka poino ana mai nei o ko makou moku ma kela huli o ka aina, nolaila, na h'ele mai nei au ma keia walii, ine kuu manao e loaa ka'u mea e huli nei. Ia manawa i haupu ae ai lakou ne 1 m<~ - ka %>omanao ana ae, lie wahme ahja e oeie ana e huh i"kana kane, nolaila njnau hou aku la lakou, Huii, a owai Ka mea o ia manao ana e loaa? " I ; , Pane aku la ua ui nei, o Piukeona ke keiki a Piuke. j Pane aku la na kamaaina, aolie ē loaa ana ia oe, no ka mea, ua hoopaaia oia iloko o ka hale paahao no kekalii hewa i hana ia e ia. Nawai i hoopaa iaiia iloko o ka hale paahao? ! Na Haunelana komakoualii. Pane hou aku la ua ui nei, e oluolu anei oukou e lawe aku ia'u no ka hale o ko oukou alii. | Heaha a ua nei hoi ka hewa, he mau kmo hoi paha keia i make malalo o %au kauolia e ka ui|, a, hele aku la lakou no ka hale alii., tia lilo i mea e haluwalaau ai na kanakake kulanakauhale i ka ike ana mai kaikamajhine ui, me ka ninau ana o kekahi i ;kekahi, nohea mai nei la keia wahine |ui. he wahine paha keia na aka aole nae he mea nana e hooia aku. t ! I ka hiki ana aku jo lakou nei mawa ho o ka pa alii, ua pane aku la na kamaaina, eia ka hale alii, nolaila e komo oe, a e hoi no lioi makou. Ae aku la no hoi; ka ui, a haawi ae la i ke aloha mawaeha o lakou. Ilokono o ia mankwa liuli aku la ua ui nei a kikeke aku la i ka puka pa, a 310 kekahi mau sekoiia, ua uina mai la ke pani puka a wai|io hamama mai la imua ona. | I ka manawa i heiliio mai ai o ka puk», ua ike mai la na koa kiai, aka ao!o e hiki ia laun ke nin|au nwi, ik> ka mea un hooeehia ia lauk 0 na holohelena nani o keia ui. ■ Komo aku la keia mo ko koakoa ole ia mai liolo loa ?iku la 110 ka liale alii . * - J la ianoi i hiki aku ai ma ka lauai 0 ka hnU\ ua pii la koia mo i\a kapuaimama, a kikoko aku la koia mn ka puka komo mua lea, a no lioi k$ pukn o ka vuini Ikh>V ipa A.0I0 i liuliu maht>po ,iho v> kona kiana aku» aia hoi loho aku la oia i kn-halulu ana mai o na kapuai wawae malokv> mai. a homo mai la hoi ka puUi ia .manawa. (: Ua hoopnwa in kv koiUialii Haunoma i ka iko aua mat 1 koia «a piha ok i ka oehia, a no V.okahi mwa akahi uo oi.a a p&no iuat i ka 1 ana ao, « ko«u> hoi pjvU;< lualoko 0 |a waliino opio. J (Aōi« i (Mia,)