Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 35, 1 September 1888 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Limakahi i haaheo <.i ka Honua, Na hua Ohia Keleawe o Aimiona Unuhii(i o no Ko Ihnmii F<>e A ina. Helu 43 Ilawa tio a kuu iho ka leo o ua ui Meleu'wila nei, o kona manawa no ia i lohe aku ai i kekahi leo. rae he hanehane la ke ano i ka pane ana mai: Aloha 110 oe e Meieuwila kuu kaika mahine haku. O keia mau huaolelo i paemai ai,ua lohe pono loa aku la keia, a me na helehelena o ke pihoihoi i hoomanao iho ai oia iloko ona, o kuu naakuākane Piuke paha keia.

E hoomanao e na makamaka heliihelu, oka 133ea nona kela leo a kakou i lohe ae la, no ka kakou ilio Leiua -Hiu no ia, ka mea hoi i moe kau a moe hooilo, a eia ka ka wa o kona pomaikai. a ike hoi? ana oia-.i na waW ansvi hnlohe lomuaai. Oiai ka ui Meleuwila e nalu ana ilo ko ona no keia leo ana i lohe ai, ua pane ae la oia me ka ninau ana: owai ka mea nona keia leo a'u i lohe-ihonei? 0 oe no anei kena e Piuke kuu makuakane? Ia manawa no i pane hou mai ai ka leo, aole au/o Piuke, aka owau o Leina Hiu kona hoa make, ahe makuakane no hoi nou ma kekahi. Ia manam i ninau hou aku ai ua ui nei, a aia i hta o Piuke, ua ike no anei oe iaia? Aole au e liai aku ia oe ia mea a hoola mua oe ia'u. alaila, e ko aunnei kou makemakeje ake me kau e ninan mai ■ la, walii a % aa Hiu. Auwe! lepo ka keia e kamailio mai ana au he kino la e like me ko'|| iei, wahi a ua ui nei i pa-1 ne ae ai. | ] Ae, he k«i make au. aka iua oe e j ae ana e ho|| ; ia'u, alaila e loaa no ia j oe ka pomai*;', walii hou a Leina Hiu 1 pane mai $j.. j No ka m|Oi>po ole o ka Meleuwila j mea e hana ak. ai, nolaila, pane ae la' oia, heaha uanei ka'u mea e hana aku ai i ola 3io ai oe? Ia manawi i>ane hou mai ai ka leo o Leina Hiu;-ahea ka hoi ka wai iloko oka omo%ula nu e malauia la, a me ia mea e «kulukulu iho ai oe iluua o kuu mau%i uei. Akahi no a| kakou e na hoa heluhelu ika waimo kela wa l ' - ui i lawe mai ai s ka munao no ia o na Kula pepeiao Huoha ai iaia e kii i ka wai o ka punawa ola, i hiki ai ke ola liou o Leina »i i kumu e loaa ai o Piuke. W

He mea oiaife iu e uu liou holuholu, 110 ka mea, wo he mea e ae e loaa ai o Piuke oL® Hiu walo no. oia wale no ka me«iiki ke huli. Ma keia mua® e ike ai kakou i ka alo hou oua A Hiu nei mo kona haku opio, raa »aia paa oka lewa. Ika lohe ana®tia M olouwila noi i keia man olele.w hoomanao koko ae la 110 oia i ka o» ana e paa nei. eia ka oia ka hana 4 imea, nolaila, ninan hou aku la oia, ®nahoa kou inau iwi kahi i waiho ai?« Eia mnanei. w«akaleo i pano mai Me ka eleu a i*a liikiwawo loa ka ui i ku ae ai a holku !a no kahi o kn leo i pae mai ai, iho la no hoi ke ia ina iwi eJwaihAi a i ana.

' TJa lilo i mea liaohao nona ka īke | ana iho i keia mau iwi, a walii ana i 1 pane iho ai, aole keia he iwi no ke ka,naka. aka he iwi paha keia 110 kekahi holoholona. . Mfi kHn mon Imaolelo oia i pane ai, u wolie ae la oia ika omole ana e paa ana, hookulu iho la i kekahi kulu iluna o na iwi e WQ,iho ae ana, a me he imo ana lā TraTkā~makā, ftlāTToi noho ana kekahi wahi ilio huelo muumuu nona hoi na helehelena. i pmii ia p. ka nani. I ka inanawa aka ui iike āku ai i k&ia ilio nani, ua puiwa loa ia oia ame ka makau, a pane ue la, kupanaha, he leo uo ke kanaka, oia ka iie kino Ilio. Ke ike ae la oukou ena makamaka heluholu iko ola hou o Ilema Hiu, a he mea maopopo ma keia mua aku. e lehia hou ana ka lewa iaia. [O keia iho la ke ano oka hoola ia ana o Leina Hiu, aoie hoi e like me ka ke Alakai i hoike mai ai mamua aku nei, he like ole ka lakou me ka makou, no ka mea ua hoolaa o Leina Hiu a me kona mau haku ma ke aupuni Pahaohao o Aimiona, a o ka makou na Meleuwila no i hoola, o like mo ka oukou i ike ae la.]

I ka manawa i ola hou ae ai o Leina Hiu, lele mai la oia mai kona wahi i waiho ai iloko ona makahiki he 15 a oi, moe iho la ma na wawae o kana kaikamahine haku, a aoa ae la iloko o ekolu mauawa.

Ua like keia aoa ana a Leina Hiu me ka hoonaueue ana a ke olai ikaika loa, e lioonaueue ana hoi i na papaku oka honua, a e wawalo hele ana hoi kona leo ma na paia paa oka lew, a me he niea la e olelo aka ana i na kupua a pau, eia au o Leiiia Hiu, ka moopuua a Hias, ka mea nana na makani paio lua ehiku. 1 ka pau anaaeo keia niau mea, ua p:me mai la ua o Leina Hiu, oe e ileleuwila' . eia au he kokua nou ina manawa a pau, Ia mauawa i pane ak\i ai o Meleuwila, aloha no oe, a nowai keia aina nani a'u e ik3 nei. 0 keia mau mea a pau, no ka lio Lolieona no ia, a he kokua ikaika loa oia no kou makuakane a hiki wa.le i ko laua haule ana aku īa i ka make. , Aolo aiiei e loaa ko laua kino ia ka- - ua ke huli P He loaa no,* aole nae i keia manawa, wahi a Leina Hiu i pano aku ai. Mahope iho o keia manawa, ua niuau hou aku la ua ui nei i ke ano o ka lakou mau hana a me ko lakou noho ana i ka manawa i'hala.

Ua lialiai aku la ua wahi ilio nei mai ka mua a hiki i ka hope, ahe nianawa loihi loa hoi ia a laua nei i noho ai no ka hoolohe ana i iia hana i hana ia e kona makuakane Piuke, aualilono hoi ia i meā hauoli nona. 0 . . No ka nanea loa o ua ui nei i ka hoolohe ika moolelo a Leina Hiu e kamailio nei, nolaila ua ano poina loa iaia na hoomanao ana no kona makuahine a me na poino e ili aku ana nialuna ona, no ka mea aia kona noonoo ke hoohana ala no na mea e pili ana i ko • na makuakane, a mo kahi e hiki ai iaia ke imi a loaa. » Eia laua nei i keia manawa i ke ano aliiahi, ano ia mea i hoaumoe iho ai ua ui nei maloko o ke Ana o lea lio Lekeona, i kokna ia hoi eka ilio Leina Hiu. E hoomanao oukou © na makamaka heluhelu, e like me ke ola hou ana o Leina Hiu, pela no i hoi hou mai ai kona mana iaia e iike me ka ninnawn i hala.

Nana ue 'a o Loīna Hiu ma o n maauei. ao!e he nioo ana i iko at, «olaila aoa «<* la oia no hookahi maiiawn, a he manoua oh» loho aku la keia ikn nakeke mai ona mea linn;i, me he i»oo kamana ia e |tāna nnn i kekahi moa, a i ka meha nna iho. ku ana keknhi moe i oi aku kona tmm" i ko na mea na ni a pau a ua ui nei i iko ai. Aolo na ka mou.e ao koia i hai:a. aka na ka kakou Leina Hiu no. malalo hoi o kena mana pilia. a o kn ol ua hoi keia o ka mnnawa o ko kakou iko ana i ka na oihana kaiuaua, Ika mukaukau ana ona nioa a pau ao ka moe ana, a nmhopo iho hoi o ka pau ana oka paink ahiahi oka ni, ua hanlo aku !a keia hiauioo mo ka nalu ana iloko ona no na haua kupanaha a wahi Ilio.

oiaijta ui-e nalu ana no keia mea, aia hoi ua kaia ia aku la oia eka hiamoe kulipolipo ika aina moeuhane hoi me Niolopua. Oiai ka xu e hiamoe ana, aia hoi ua noonoo ilio la o Leiiia i:iiu i kana mea e hana ai, a wahi ana he mea pono ia'u ke helo aku e makaikai m.ua i na wahi a'u i holoholo ai i ihl la i, hala, mamaa o kuu hooko ana aku i ka makemake o kuu haku opio, — Oiairke —aiiiwalrm7y crkgr po e hoolei pau ana i kona malamalama inaluna o ka aina, a e ahuwale ana hoi na kualono, ua puka aku la ua Leina Hiu nei iwaho, a pani mai la ike Ana, ame na huaolelo hope i pane ae ai oia a lelo aku no ko aupuni Ilupo. Ua kaal<9 ae ua Loina Hiu nei maluna oko aupuni Hupe, kahi ona ame koha haku i aiolio ai no kekahi inanawa, a wahi ana i pane ae ai, he oia mau no ke aupuni Hupo, a owai la ke alii e noho nei i keia manawa.

■Haalele iho la oia ia aupuni, a laele kaahele ae la ma na aupuui a pau ana i ike ai, ao ke aupuui liope loa nna i ike ai a hoi mai no ke aupuni Muliwai Make, oia no ke aupuiai Kanekili, 0 keia aupuni Kanekili, oia no ke aupui i make ai o ua o Leiua Hiu, mamuii o kona kue aua aku ia Aoko Eleele, i kii mai ai i koua mau haku wahine, a mamuli o kona hili ia ana e Aeko Eleele 1 ke kookoo i make «i oia, e like me ka kakou raau mea i ike ai ma ka moolelo o Pmke. Oiai o l.eina Hiu e nana uim maluna o ua aina la, ua pane ae ia oin,, aloha no pha oukou na haku, aia aku nei la oukou ihea kahi i noho ai? Me keia mau oielo hope o Leina Hiu i pane ae ai a hiali hoi aku la oia no ke aupuni Muliwai Make, kahi hoi a kona haku opiō e £cuhia 'ia i ka hia» moe. ■ ' '-i '■ .:' P ' ■■" -• ; ■ ■ AJa kaioya i'2 poaōī c> uta po lae; lio-* ho hou ana ka ilio Leina Hiu iloko o ke Ana ma Sa Muliwai M.'iko. 1 ka manflwa i komo aku ai aa wahi Ilio nei, up, lohe aku la keia ika uu mai o kekahi mea, ku iho la keia me ka hoolono ana, a. hoomaopopo i'ho la keia, ua loaa ia he' moeuhane i kona haku kaikamahine.

Iloko no oia manawa, noho iho la o Leina Hiu me ka hooniaha ana, a aoleiliuliu iho ko ia nei noho ana, ua puoho mai la o Meieuwila me Da helehelena oke pihoi|ioi, u. ike mai la i kana ilio e noho nku a,na no ma ka aoao o kona moe.

Pane mai la oia mp ka olelo ana, eia no ka oe ke ala mai nei? Ae, wahi a Leina Hiu i pane aku ai i kona haku. I keia manawa a Hiu e kamailio ana, aia o Meleuwila ke nana ala ma o a maanei o ke Ana, aka aole ana mea e ae i ike ai o Leina Hiu wale no. No keia mea, ua n: nau aku la o Leina Hiu, Heaha keia mea au e ake nei e ike? Healia hoi, maanbi uo hoi au i ike iho nei, aole 3 nui ih<l> nei nae, wahi a ua ui i pane mai ai. Pane aku la o Leina Hiu, pehea ke ano o ka mea au i ike ai? Ia manawafi lioika aku ai ua ui nei mai ka mua aka hope o kana mea i ike ai, ai ka lohe ana o Leina Hiu i keia mea ua hiolo iho ln kona mau waimaka, uo ka mea ua mnopopo iaia 0 kona mau haku no ia. Mahope iho oka pau aua o kona uwe aloha aua no koua mau haku, ua huli ae la oia a pane aku la s o kau mea 1 ike ai, u i loan ai hoi ia oe ma keia po, he moeuliane ia. Hoiiha ke ano oia men he moeuhano? wahi a ua ui nei i pane aku ai. Paue aku 1« o Leina Hiu, oke aiio oka inoenikane he iuea hoopomaikni mai ia oe i kekalii mnnnwa, ahe mea lit>opunipuni no hoi i kekahi nuuiawa.

Ma keia moe nae i loaa ai ia oe, ua loaa ia kaua he pomaikai. aho me« iioi © hoopokolo mai ai i ko kaua luhi uo ka imi aua aku ia lakoa, Peliea i maopopo ni 'a oe ia mau mea? 0 ka'u hana keii i m«a■ 'oiai au n uie ko u n\au haku e noho pu ana, a he mea akaka wale no na |x>ino o hiki m&i ana. ; i Ika lohe aua oka ui Heieuwila i koia mau olelo ua hnnoli Kki oia, a wahi ana i pane ae st. ua poiU'oA.ii -ui ma keia huakai n u, no ka uvia ana iii'u he kokaa waiUi. ;

,E na makamaka heluhelu, he mea oi|iio o ka maka mua xto keia o ka loaa ftjja iaia o keia mea he moeuhane, a no ole iaia o ke ano o ia mea • h,Q moeuhano, no ke kumu o koua ninau ana. Mahope iho o keia mau kamailio , a laua ua haule hou aku la ua ui liHel hiamoe no ke koena o~kā manawa |;i koeo iapo. ■ __ |i Ma keia hiamoe , ana oka ui «iWila, ua haule ak\ji la no hoi ka ilio ! Xteina Hiu hoeluolu, oiai ua luhi loa ano ki akahi np hoi paha kekahi a lawelawo hou ma kana oihana i maa , i nu la i aui aku. , Qiai laua e ninipo ana ika lawe a a ma4ca wanaao okekahMa ae, ua loaa iho la ia Leina Hiu kekalii : mo&uhane, oke anp nui o kana, mea i penei no ia; ■: ua ike aku Ia oia i kona haku Le- , keopii e noho mai ana mawaena oua ao <$3ua elua, a mahope aku ona, he e waiho mai ana, a.oka hua aia nei i lohe , aku ai. oia no ka pang ana mai o ka 110 Lekeona, e ala a O I®K>.makaukau, a oia no lioi ka manawa £jj>uiwa ae ai o Leina Hiu mai ko■na Epimoe ae, a ike, iho la oio lie moeku kana. ā o Leiua Biu i ala ae ai, ama no kilokilo ua maopopo iaia na pau, nolaila, hoomakhukau ae la na mea a pfl|,u mainua ae oke ala"||a mai o kona Hoku.

mea a Leina Hiu i ike ai a e iini Jga noi hoi ma kana moeuhane> oia no aina na>ni ana i ike ai mahope aku &ka lio Lekeona, a walii ana, he me%Jpaio, aia ma aina nani kuu hakt®Piuke kahi i noho ai. lJsboike ia ma ka moolelo o Piuke ua lāK,ola,.ia o Piuke e ka luiane o ka lio ]Mtepna ke ji\ipuni Koeuhane, ; mjtime&°l e ia e kekahi mea, a aole hin i Mai' kupua i'ike ia enpūiii o ka lio wale ( no. 1 Aka, i keia manavra, ke ike ae la kakou i ka hoike ana o ka, Lēkeona ike aupuni moeuhane ia Leina Hiu ma ka moeuhane, aka ua koe ke ala kahi e hiki pololei* aku ai i ka ipuka o ua aupuni la. ! Ua maopopo i ka lio Lekeona na manao a pau oka ui Meleuwila, nolaila oia i hoomaikeike e mai ai 'mamua ma o Leina Hiu la, e like hoi me ka kakou mea, i ike mua aenei maluna, a na ke nu oka mauawa e lioike mai ia kakon ma keia mua iho i ka mea oiaio.

■ Mahope iho o keia manawa, ua ala ae la o Meleuwila mai kona hiamoe ana, a ike ae la keia ua ao, a aia ka la iluna. ' Ia mailawa ala ao la keia a wehe a-e 'la i kona muumuu 'moe po, komo mai la i kona n§m kahiko, ai ka pau ana 0 kona mau hemahema, ua noho iho la keia Maluna o papa aina i hoomakaukau ia e Leina Hm. A oiai ka Ui eai ana, ike aku la oia Ika liolo ana aku oka ilio Leina Hiu aku iho la ma ke poo oka moe, aoa ae la oia 110 hookahi' manawa, a he ike ana aku ka Meleuwila i ka owili ia mai o ka moe ana, i moe ni ia po. ! Kupanaha maoli ijxa hana a keia wahi ilio, "vrahi a Meleiiwila iaia iho. O keia mau olelo} a ua ui nei i hoopuka ae ai, ua maopopo 'wale mai la no iaia, a oia ka ua, Leiua Hiu nei i pane mai ai: '

0 k6ia Jlio la ke j auo o ka'u hana, a lie moa keia 1 maa ia'u, a uo kou aka bi a ike i ka'u mau Uana oia ke kum\i ;o kou olelo aua pela^ : Mahope iUo pka maona ana oua ui uei, ku ae la oia a liole aku !a iwalio ina ka walia oke a naua aku la maluna o ka Muliwa|i Make. lloko oka a ianei e nana ana, aia ka iini iloko oi\a kahi i nolio, ai 110 ka maikai a mo ka nani oia waA oiai hsia e nanea uuh i ke £o n\ai &ke ahoahe kehau, ua jkvuo ae la ouv aia la ka hoi i hea |is\t me i * kii nun iuei? . ! 1 ka lohe aua o J Leina Hiu i keia »iau oleh», ua niuau iuai la oia s heaha ia mea au i kii mai uei? A nawai i haawi nUi ia oe? , ♦ He4>ahi aia ka u. l«ola ia ia nui, a ua Ppke i haawi iai\, a o kaua luakaaa h4*> loa ia na N u, a o kana kauolia i knu tsaku;ihmo, ua u e kii i loaa o\ia kokua uo\i. ! 3 A,ole i p*vt.