Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 36, 8 September 1888 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ra Limakahi i haaheo ai ka Honua. Na hua Ohia Keleawe o Aīmīona Unuhiui'no Ko Unwaii Pae Aina. Helu 44 Ua pono aua pomaikai e kuu h.iku, he mea oiaio kau i olelo mai la, wn.hr a Leina Hiu i pane mai ai me ka oluolu.

la manawa i pane hou aku ai ua ui nei, ua ike 110 ka paha oc iua palii laV Aole au i ike maka i kona ano aka, ua lohe wale 110 au e like'ino kau"moa i olelo mai la. E ninau iho paha auanei oukou 110hea mai la ia pahi, nolaila ke hai aku nei au ia oukou, o keia no ka palii i loaa mailoko inai o ke pine umauma o na kaikualiino o Aeko Eleele i loaa mai ai. * . . , *<■<* ut; XX.»i3O Kl IIOKO O llel pine umauma nei,a b ka eha o na kioia , no ua pahi kupua la, a inamuli oka ike o Lekeona oia ko laua moa e maleo ai ina e lilo aku ia liai, nolaila, ua kauoha oia ia Piuke e liaawi iua pahi la ia Lola i oie ai e lilo. A maliope iho hoi o ka ike ana o Piuke e loaa he keiki a lie kokua nona, nolaila, oia i haawi ai i kela mau mea ekolu a kakou i ike mua ae nei, a oia hoi ke kumu oko Meleuwila hiki ana ike aupuni Muliwai Make i keia nianawa a kakou e ike nei. Nolaila, enā hoa heluhelu e nana hou ae kakou no ua ui Meleuwila noi, oiai aia ua ui la ke hoohuoi la ia Leina Hiu. Ia manawa i ninau hou aku ai ua ui nei, a pohea !a auanei e loaa ai ia'u ua palii nei? Pane aku 1« o Leina Hiu, ina nia ia Lola, alaila, e loaa ana ia kaua, aka ina he mea okoa ;;e, alaila aole e loaa ana ia kaua. Ia manawa i pane hou aku ai ua wa hi ilio nei, ka i ana aku, e kahea oe ina ka inoa o iloko o ekolu wa. No keia ma. olelo a Leina Hiu, ua hooko aku la «ia me ke kuhea ana ma ka inoa o Lolauo ekolu manawa. I ke kuu ail&iho no o ka leo o un ni nei, a aole pa%. i liala na minute eha mahope iho, ata hoi, ike aku la keia i. ke kupikipiki-6 ka wai oka Muliwai Make, ame he la hoi o po-i ana iluna o ka wai ©;a muliwai. Iloko o ka ma awn pokole keia mau mea ana e ike ie a i ka mao ana iho, aia hoi ua hoopfti u loa i'i ka ui Meleuwila i ka ike 'am aku i ka oku ana mai o ke poo o liln ma kaUi i kokoke iaia nei. 1« manawu i lbt>ho ae ai uh ui uei me kalel*> ino i hope, auwe! heaha hoi keia i|U kuj>anaha nui a ka launa ole. | Ika manawa ui i lele liou aku ai i hope, oia 110 % manawa a Lola i pane mai ai, e la'haku, mai īuaka'u oe no ka mea no keia oka mon au i makemake I ka lohe ana <|& ui i keia mau o!e--lo, ua ku hou (vkvf i oia me ka nlnau anii, o oc io no awkeua e Lola? Ae, wahi a Lol* pane mai ai. la mannwa no ®«au hou aku ai ua ui nei. t.e oi;*io nCfaei aia iaoe ka pahi a Piuke i haawP 0 malama; Ae, eia nee, uamoha niai ow ia'u nolo o haawi a hill [ ka manawa e kii mai «i o kana kei)^.

Owhu ji!) lioi ia, wahi n Meleuwila i paiie aku ai. Ika lolie ana no o Lola i keia mau oloio, o kona īnanawa no ia 1 luai īuai ai, a hoomaopopo koke ilio la no lioi ua T,ota ])oi nia 10 no kom, iīri ka mon ke ike nei au i na kula pepeia-n. 1 ka nianawa i lnai mai ai o Lola i ua pahi kupua nei, oia 110 lioi ka manawa a Lirhm~Hivi i niiki aku ai, ā lawe mai la a waiho iho la niamna oke alo o Meleuwila. - ■ . Ilokō 110 lioi o keia manawa i nalo aku ai o Lola ke kaeaea oka iiioana mahope iho nae ona hoaleale ana ae |i ka wai oka muliwai Make, ke liele la a pii ke kai i kamupali. Hopu iho la o Meleuwila iua pahi ni'i a paa ao la inn kona I'una. a ua walii ia lioi me ka wahi moini, 11011 a lioi ke olinolino 0 anapa ana i ke awakea.

Iloko no hoi c koia nianawa i lmlei ao ai ua ui nei i ua palii la mailoko ae o koīia wahi, a iko iho la hoi ua ui nei he eono fci like 010 nia kona kumu i hoakaka ia ko lakou mau ano pakahi me na hua olelo i kuni ia. Aia hoi uia ke alo oua pahi ala, ua palapala ia keia inau huaolelo penei: "Ē hou aku ika pahi imua ma kahi o : kou. enemi, e lilo no ia i leliu, ai ka nianawa e ani aku ai maluna o uā puu lehu la, e liōi liou 110 ia e like me ko na mau." Ua hoohauoli loa ia ka manao oka ui Meleuwila i lia ike ana iho i keia mau huapalapala. Huli hou ae Ia keia a nana ae la mahope o ke kumu oua pahi nei, aia lioi ike iho la keia i kekahi pani elaimana, aua palapala ia penei: "Ka hale paahao ō ka make mau loa.' 1 Ika ike ana oua ui nei i keia mau hua palapala. pii ae la ka ula ma kona mau papalina, a puana ae lai keia maa ~ixnana, Kāuwa mako loa oe ia'u o kena wahi manu." I keia manawa iiaoa ka ui o pupualinlu noi i ke knmailio, aia no kahi ilio Loina Hiu leo h/wlohe nei, āua maopopo iaia ke ano o kana mea i kamailio ai pēla, he eiiemi noiia. Nolaila, i>ano aku.'la o Leina Hiu me ka ninau ana aku'ma ke ano lioohuoi, healia ia mea au o'kuu haku e kamailio noi?

Aohe, o kamailio ae aua no lioi au i kii kupanalia o keia palii, walii aua Meleuwila nei i pane ae ai. Pane liou aku la no o Leina Hiu, a pehea ka lioi e make ai ia oe kela wahi manu au i olelo aenei? No ka mea, ua ike iho la au i kona walii e inake ai, wahi a ka ui. Ua pōno e kuu liaku, ua ike ae la au a ua maopopo hoi ia'u lie enemi kekahi ou e noho nei. īa nianawa i ninau hou aku a* ua ui nei, e Leina Hiu, ua maopopo no anei ia oe ke ano o ka hana ana o keia mau kiV Pane aku la o Leina Hiu, o kahi e kau ala oka huahelu kahi, oia no ke ki ekahi, a lie mau mea make ko laila e hiki ole ai ina kupua ke ku mai i mim ou. oia hoi ka uwila ame ka hekili. O ka lma heln liia. oia no ke ki elua a okalnai pele nme ka muliwai ahi na inea make olok<i o laila. O ke ki ekola. oia ka hua helu kolu, a oia no Jce ki oka makani puahiohio a me ka pouli nui. Oka hua helu elia oia ke ki o na Elepani kupua, a o kein no hoi na Ele pani i ike ia ai nia ke aupuni Amuunie iku īuauaw u a Leina Hiu i kii aku ai ia l?iuke. Okn hun helu lima. oia kē ki ona hum> unahi kupua, a ma ko laua niau waha na kukui make like ole he 52. Ao kn hua helu ono, oia ke ki ona nuuiu aeko kupua. a ma.ko lnua mau eheu na pahi kakiwi kupua e hiki 010 ai i kekahi kmma ke alo ae mai ka innke ae e ili aku ana malunn ona. O keia mau mea nao a iwu a u e lmi aku nei ia oe. ua hanaia ia eiau uvea mulalo o ka nu\na \> na kupuna o Aeko Eleele ma. ao ka lakon makana keia la Aeko Owuomaa « me Aeko Lulaula, a mamuli oku maiia oka iio Lekeona i hoolilo ai iaNi i |K>iKiki i loaa ai keia p:\hi, aka he [Hunaikai keia non, nhe pnu kalahala lnu m i\on ke hiki m«i na wa oke kann hnliamahi okn lewa h me ka homia.

Maliope ilio o keia mau lioakaka fina aka ilio Leiua Hin no ka moolelo o koia palii, ua niuau liou aku la o Meleuwila, a poliea H«i»i o Uenio ai keia paiii daiii>ana?. Pnno nku lā o Loilm Hiu, ina ko kaliea ana iho.me keia inau hnaololo: E wehe i kou mau paini puka kupua e ka inake mau loa. "™"Ar"iā naanawā'nTThoi i lohe ilīo"āTu"ār ni nei, ika nakeke ana ae o kekahi mea, a e liolo ana ke kani oeoe ona :mea paahana ma ke kumu oua pahi la, a me he imo ana la na ka maka, hemo ana ke pani oua līale paahao kamahao nei. īko la keia ina kanla liilii he mau miliona paha ka nui, a iaia 110 e «ana ann, pane nini la ua wahi ilio-nei i ka i ana mai: E kuu haku. ua liana ia keia niau mea me ke akamai lua ole, a o keia hoikekalii o na liain. akamai loa i hana ia, a i hiki ole hoi i kekahi kupua kehana. He mea oiaio, oko ia nei lua ma ko ano kupaianaha o ka hana ia ana, o ke' aupniii Uwea no ia, a aia la ilioa oia i keia manawa. A o kela man knula liilii au e ike aku la, he mau kau a kupua lakou, a ua liiki hoi i ko lakou mana ke hoopaa ike pio ke hookoino ia iloko, ano kekahi mau mea aku aole i maopopo ia ia'u. , 'i, Me keia mau olelo ua wahi ilio noi i pane ae ai, a kahea hou ae la oia, e hoi liou ena pahi <laimanu o ka make mau loa e like me kou mau. Iloko no o ia manawa, mahope iho o ka pau ana o na olelo a Leina Hiu, oia no ka manawa i hoi aku ai ua pani Ia e like me kona maxi, ake naha iho ma ua walii nei, aole he mea a ike ia ilio aka hookui ana, a |ie keu ake kupa»>»"oli

Ma keia wahi e un niakainaka heluhelu, ke ike ae la kakou ika loaa ana okapahi kupua ia Meleuwila, a me ua mea a pan e pili ( ana nt> ua pahiia, nolaila e hoomanao iho oukou, aohe, ana liana i koe ma ke aupuni Muliwai Make, o kona huli lioi wale aku no no ke aupuni Uwila. . Mahope iho oka makaukau ana o kona lioi, ua pane aleu la ua ui nei, peliea la aU e hiki aij. ke hoi, oiai aole ko'u mau lio i hele niai nei. Pane aku Ia o Leina Hiu. ua lawa no hoi oe na'u e hoilioi aku. Ua lilo keia mau olelo a ka ilio Leina Hiu i mea kanalua loa no ka ui, oiai he uuku oia i hiki ole iaia ke lawe i kekahi mea kaumaha e like me ia. Aka, aole nae he manao ae oua ui nei no na hana hoopahaohao aua wahi ilio nei no i ka pcj i hala aku. Mahope iho o ka makaukau ana q ua ui nei no ka lioi, a ]ke hookokoke mai nei hoi ke ahiahi o |ka lna o na la e like me kana kauoha i leona makuahine. Ma ka hora 5 ponoi oua ahiahi la, puka mai la laua iwapo o ko Ana, a pani aku Ia ua Leina Hiu nei me ka olelo ana, "mhi welie i kou pani puka 110 kekahi mea e ae." Huli ae la ua Leikia Hiu nei a pane aku la ia Meleuwila, ano kou wa e kau mai ai maluna ou, a lele aku kana iio kou aupuni, ke manao nei au, e halawai ana paha kaua ine kekahi poino ma ko kaua ala. Pane aku la ka ui, 110 hea hoi īa poino e hiki mai imua o kaua. Me keia mau huaolelo un ui uei i pane ue ai, u kau akn la oia maluna o ke kua o Leina Hiu, a o lei ana no hoi oia i kana pahi kupua, ake uana aku i ua ui la he kohu hololio no na aouli. I loa 110 a īiolu» iho o Meleuwila, o ka mannwa uo hoi ia i aoa ae ai o tieina Hiu iio luwkahi manawa, aho ike aua hoi ka ua ui nei i ka,hele ika !j>a nme ka laula oka ilio Leinn lliu, a ua like m1« kona nui, wo ka Ho i ka naua nku. I.h manawa i pane wo ai m w«hi ilio nei» e paa t>e a n aoa hou ae la oia no elua manawn, n me he huo aua h\ ua ka n\akn. a\a huw ika lewa kahi i h*le ai. ! He mea umu ia lieina Hiu oiai t|»a e nol\o «ua me koun haku Piuko|*m lawelwwe oia i w\ hnua nuo uui make wnle no, n oia noa «un he k<fu>a nna ia i kou;x mau kokua e e like jue knnn r\en i mnoao ai f »;oin uo kein a kakou e ike ae !a

O Hiu 1 olelo ae ai e loaa.pna ia laua ho poino īna ko laua ala, aot»' oia ka oiaie ,aka ua maopopo īelia, aip, ka ui Mauna Uwila iloko o ka poino. |. Aolo i hoike aku o Leina Hiu i keia n»ea i kona liaku opio, aka ua hnna oia ia niea, maliope auanei lilo ia i mea

na e īiueuioo nui ai, a poino palia liona ola. Nplaila e ua iieluheln, o wila a jme Lema Hiu j lele ala i ka le wa._ r . . ; Oiai o Meleuwila .a jii© kona lio ifio e lele ala 110 ke "aupuni Uwila, a i ka lioia (i_uo hoi, liiki ana laua uei 110 ke aupu»J Uwila. la"lāua i liiki aku ai, na lele ihoTāT vua nei ilalo a konio ;iku la;! I iloko oka hale 110 k,a halawai aua me kona iiakuahine. |

kaumaha na koim īnanau ka halaw&i ole ana me kona niakua hine, | liuli liele aka! lioi ma o a maanei. īup ke kaliea aun, e niamn, .aole nae lie wahi mea a pane iki mai. A no ka-nele iloko o ka hale nolaila manao ilio la oia aifl palia ika malapua, lnili ae la oia ahele akxx la iwaho ,me ku manao e hele e liuli iloko.o Ka mala j[>ua. ! laift i puka akn ai; i>valio, ;iia noi kowiliwili ana ka huelo o kana wahi ilio aua lioi ae lioi koiia kino e like me koua auo mau. ( Pene ae Ia ua wahi ilio nei, heaha keia e kuu haku? Healia mai lioi kaii, o Mauim Uwila aohe o loko, aia pahji iloko o ka mala pua, e hele ana au e huli iaia. Mai hele oe, no kg mea, aole oia ma kei» „uupuni, a o kpia 110 lioi ka moa a'u i Uoike mua aku ai ia oe oiai kaua i aakaukau ai mai 1 keia ■ |'- ika lohe ana o Meleuwila 1 keia mau olelo, ua mai Ia kona mau waimaka, a hoomanao koke ae la oia i kaua mau naea i loi,ie_ai mai na kula • pepeiao mai. , . i la manawa i nmau aku ai vta Mele uwila nei, aia oia i i keia manawa kahi i noho ai? r

Aia oia ike aupipii Dudui Liona, a uh j)aa oia iloko o, ke aupuni Uwea, walii a Leina hiu i i>aiie aku ai. Ma keia waiii e na makamaka helulielu, e wailio ae lioi, kakou i ke kainailio aua no Meleuwila nia, oiai eia laua ke liopu nei ia Hoolehelehekii, a e hoonanea iki ao hepi kakou no iui\mi Melemele a rue niau haku. I ka inanawa i paa ai o Mauna U wila iloko oke aupunl Uwea, a o kona manawa i liiki ai i jke aupuni Dudui Liona, oia no ka 0 o ke ahialii. Ap keia no hol ka 'manawa i hiki like tfglakou me Meleuwila nlft, hiki hoi iaua rio ke aupuni |Uwila, a hiki li6i o manu Melemele no ke aupuni I)ndui Liona. ' īka manawa i hiki aku ai o manu Melemele no ke aupluni Dudui Liona, e noho mai ana no kona haku, a i kona ike ana mai i karjia manu, ua piīia' ]or oia i k« hauoli . īa manu Melemele 110 a komo aku iloko. oka maimwa no ia aua ui Vanisa nei i ninau mai! ai: Pehea kan hana i lnde aku neiV i Ua Uolopono no| eia nae hookalii mea i koe aku nei oj Meleuwila, wahi a nianu Melemele i pano aku ai. ! Aia oia i hea? wahi aka ui Vnnisn i ninau liou aku ai. Aia hoi i hea, o| huli mai nei au aoie he wahi men loaa iki, walū a īuaiiu Melemele. j v> keia maipwa i kulou iho ai ka U» Vauisa ilalo, aj no kekahi nu\uawa, ua ea ae la oi| iluna a pane nu\i 1h» ana la ka | ho|H v na e hiki mai aua (aaluna o kakouL iuā i n\ai la 0 Moleuwila ta oe. ina aohe he mea nana e luwiuiueue liou nuu i ko kakou noho ana % a iH N he« :\na la kakon e pono ai. a e j>akele ai hoi mai na lima mai o Meleuwihi. * Ika lv>he ana inanw Melemele i keia niau olelo a Vanisa» ua pane akn la oia. mai kanalua kou manao no ia mo.'K a eia wale no ka tuea au e haua ai, e kauolia :iku ia !ieinadia 1 keia manawa. nna mana e n<xu\oo i mea ]>ono e hana ai i pakelo ai kakou m;>i ia Meleuwila mai