Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 42, 20 October 1888 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Honua.

Na hua Ohia Keleawe o Aimiona

Unuhiūi no Ko Ihwaii P"C Ainu. * Helu 50 He moa oiaio e Jia makamaka heluhelu mai ka paa ana o Piukeona ame Mauna Uwila iloko o ko aupuni Uwea a hiki i keia wa, akahi no laua a ike o Piukeona keia a o Mauna Uwila lioi keia, ...j " Iloko o keia manawa ua pau ae la ka lakou nei paina ana, a eleu mai la no hoi o Leina Hiu nia kana apana hana i maa iaia he aoa •ai i, nnkeke ana na pa, a i ka lua o kc ma ana, ua 3ialo aku la na mea a pau. Oiai lakou nei i nolio pono iho ai, ia manawa 110 i ninau aku ai o Mauna Uwila Piukeona penei: Ua iohe mai hoi au ua muumuu ia kekahi lima ou, eia nae lee ike nku nei. no ah he elua no ou lijna. He oiaio kau mea i lohe ai, aka ua nālo ia. mai ka loaa ana mai ia'u o keia lima ku'i, ahe oi aku keia aka lima kupanalia. I hai aku au ia oe, o Pmke kuu makuakane he ikaika oia ma konamau lima, he punahele oia n!a kona mau lima' a o kana mau mea e 01010 ai, oia ka laua e hooko ai.

Aole kupua raahinfi ae o ka lewa a aohe hoi malalo aku <> keia mau papaku e hiki ke kne alaiia Piuke. Owau nei kai iioao a me AekoEloele me kuu manao e noho alii an maluna o na aupuni Hui he 52 'o Aeko Eleele, eia iftie, aole i helu ia kona ikaika i na mi lima punahole o Piuke.

A mai i'ke ia hoi' paha na ikaika o na lima o maua, ina i loaa ■ mua keia lima ia'u ia njiHnawa, ina paha na ke keiki a ua ki}j makua paha ka eha. Ua liala ia manawa, a eia au malalo ona e noho aku nei, nio hoomanao ana uona a me kana mau haua i na la i lialaaku la. I hai liou aku no au ia olua, he kanaka paakiki oia, aole e hoi 1 hope a hiki i ke ko ana o kaua mea i inauao ai e hftna. A o kekahi mea apiki aku o kela kauaka. o kona hooomaopopo ole i ke auo , o kana keiki, a he ho|va maopopo loa oia e hilahila ai oe. ' ' * Hoko no o keia nimi au i hele mai ai e ike mua loa iaia iloko o ko'u mau la opiopio. a e noho aua hoi iloko o ke, ia run\i o Piuke a \ue kn lio Lekeona, a he hana ano nui ka laua e hnna aua ia īuanawa. O ka'u huaolelo e pano aku ai s owai la o olua o Piuke ko'u u\akuakane? Ua pane mai la oia ii\e#na Iniaolelo a ka awaawa, aole maun i ike ia n\Aja o Piuke, a ik> kana mau olelo hoohoka, nol«ih\ ua ho\ akuau uo k:\hi a*u i hele mai ai me ka inaina pih;\, A no ka loaa ole ia'i' o kokalii kt>kua e hiki ai ia'u ke i>aio ;\ku ino kuu makuakane, nolaila ua luku aku la au i na ilio a pau o ke auimni P.di?*o!tao, a na i* hana ana. i nunwuuuui knu linu ; , a oia ke ku\nu o ka loaa ana ia\v v> ke-j ia iKŪno. I Aka i koia mauawa. ua like au r<u>*J ka men muunwuv ole, mau ko'u elua, f

Ake hai aku nei nae ! au ia olua, ua laki olua ika makana ia ana mai oke ia aupuni Uwea, & o ko' olua hoike oiaio no hoi ia. ! • O ke na aupuai he mea ole wa1e no ia i lima ptmrlhe]e oua Piuke īuii, iiHi ku manao nae o Aeko Eleelo, o kona puu kaua lanakila ia, e pakele ai mai na kupua aku, eia nao aole i helu ia ka ikaika umii o na kihi eha o keia aupuni i" na limā "punahele o ūa Piuke liln: 71 —— ~j ~ " — Mahope mai ka weli o Aeko Eleele, aua hooikaika nui • loa oiā e imi i kuniu e make ai o Pluke iaia, ao le nae lie mea i kokua aku iaia, owau wale no. * i Mahope iho nae oka loaa ana oka moeuhane ia Aeko Eleele, ua lana liaakei ae la ka manao oua Aeko nei, a me na huaolelo oke kuhihewai puana ae ai~ōia, penei: E make ana oia'la'n, a ano ko kakou wa e hele ai no ke awpuni Po, a malaila a ua nei e make ai o Piuke ia ka.kou. | Nolaila, liuliu /le la makou a hele aku la ma'ke ala-'.lewā, e hiki aku ai i )te aupuni aileankka.

.; Na kekahi kohola nui a ka launa ole i lawe aku ia makou a komo ana ike aupuni Po. j I ka manawa aā'iukeoua i hoopuka ae ai ike koliola| ua hoomanao koke ae la o Meleuwila,; aole ia he koliola okoa aku, aka o LS!a no ia ka mea ana* i ike ai ma na hortt wiamua ae. īlokō no hoi o keia ! manawa, eia 110 kahi Ilio Leina 33[iu ke hoolohe nei i ka moolelo a e hahai nei, a ua lilo hoi ia i me| i|auoli loa nona i ka lohe ana i keia.jfeiiati mea, a hoomau aku la no ua Piukē6ae|, nei i ke kamaiano • Wahi h ua nei i J>a^eJiou a£K ai,'o ke aupuni he aina liani oia a mstikai, a he mau pani kupua kupanaha kona. Maloko o iā aupuni; i make ai ka lio Lekeona, a nia ia no hoi i make pu ai me Aeko Eleele. īa manawa i ninau aku ai o Mauna Uwila, nawai i pepehi ia Aeko Eleele? .Na ke kai i hoopoino iaia, manuli nae oka hemo ana oke pani puka ia Piuke.

* A pehea oe i pakele ai, wahi a Mauna. Uwila.i panamai aji. I ka manawa no i hjemo ai ka puka, a hoomaka mai la.ke | kai e komo, ua komo pu mai la no me ua kohola nei a.poholo ana au iloko., He manawa ole uo hoi ia noho ana nolio ana makou ika aina maloo, a ana no hoi o ; Piuke ma kona m?ffl liina 'i na pani puka o aina Po. Mahope iho o ia manawa, ua liaalele ae o Piuke ia makou ja hele mai la oia e huli ika mea ana i |ike ai ma ka moeuhano; j Heaha ke ano o ka | moeuhane, i ninau hou aku ai ua Maima Uwila nei. 0 kana mea wale i hai mai ai i kuu ninau ana aku, ua ife[e oia he kumu laau. he muliwai a me ka lio keokeo hiilu nani. Ika lolie ana no oka ui Mauna Uwilai koia mauiae», ua hoomanao knke ao Ja no oia, ole Uwila no ia, no ka mea o k«la kmu laau no kona ipuka, ao ka m uliwai ka wai o ke ola, ao ka lio keo ioo 110 hoi kona kahu hanai. La manawa i paue h m aku ai o Piukeona, iho o ka hala ana mai o Piuke, ua liuli hoi ae la makou uo koaupuni Huila, a malaila i loau ai ka iH>ino ia\i, j, 1 iawo pio ia ukn la au no na moku- ! puni liilii, a malaihA nu i noho ai ahiki ! i kvuv loaa ana ae ia Piuke e.like mo ka\\ luea i hoik? mwa ak\i nei \a: ' oe. , * | O keinr ae la ka a u;\ Piuke-! t>na nei i iiwmiaikeik > aku ai imua o j ka ui Mauna Uwila s ;i ua Ulo hoi ia i j uwa e'hauōli ai no ko ia . Ano Leiua Hiu K<d, eia no oia ke .noho nei u\e k:\ hool ohe no ua mea a . a Piukeona e ksm£ilio uei, ano ka me:\ hou aole oiu i ike no ia mau moa i iuuia va, a he wm» hauoli nae nona ka lohe a\m i keia m«u mea hou, a eia nae lakou nei i ka hora 10 oka po o kamailio nei.

i Īlolo 0 keia manawa, ua hoomai.kapkau ae la ua wahi Leina Hiu nei i mau'moe no kona poe liaku, a e like me konft ano luipua pela no oia i hana aku ai. Me ho mea la i imo ia iho ko lakou nei mau maka, aia hoi leu ana he ekolu mau moo nani lun ole, i okoa hoi kekalii i kekahi. —— - — — E uhi ana na uliimoe elaimana i omau ia nīē gula e kuwelu aua.'maka„āōao o ka moe, Ia manawa i huli ae ai ua Leina Hiu pane aku la i keia mau olelo, eia na tr#?a a pau, ua makaukau, a i hakalia wale no ia oukou. Iloko o j.a wa, hoi aku la lakou nei maluna o na moe i hoomakaukau it no lakou, a hooluolu iho la no ia koena po, ;Oiai lakou nei e hoolai afla maluna 0 namoe, he ana ka lakout nei 1 iohe,-aia hoi, ua kaawale ae Ia kekahi moe inai kekahi, a pau ae la kōTSkou ike ana i kekahi me kekahi. lO ke kumu o keia uina, ua hemo iho la na rnmi tia Ana nei, ao ka rumi helu 1 kai ia Jteleuwila, helu 2 ia Mauna Uwila, .a oka rumi helu ekolu kai ia Piukeona, a o Leina Hiu no hoi ma Mp puka. " -

j Ua moe lakou me ka oluoīu a.liiki i jko ao ana, a aole he poino i halawai mai me lakou, no hoi lre hoopomaikai aka po oiai lakou e ka-ia ana e ka hiamoe . I Ike ft<> ae, ua hoomakaukau koko iho la no o Leina Hiu i ija ai & pau mamua ala, £iMrtg.af o ko-" nu poe haku. ;; . , - , A oiai - l#kou a pau i ala aia kpi makaukuu na mea a a e kukuku aku mahu o na inea ai a ka lakou walii leuke Ilio. ilahope jho hoi o ka pau ana o ko iakou mau kino ika hoomaemae, ua .hiel&like m?u la lakgu no BBiPfsin§i. a noho iho la e hoopiha Ika lua o ka' inaina. ? Oiai lakou eai ana, a o ka hapalua like paha ia o ka manawa, ua pane aku la o Meleuwila i kona makuahine ika i ana aku penei: . I keia la .au e haalele iho ai ia oe makuahine, a hele aku au no ka huli ana ika mea a'u i manao nui loa ai e loaa.

A ina au e halawai me na ulia oka pomaikai, alaila, hoi koka mai au, a ina aolo, o hooniau no au i M huli ana a hiki i kona loaa ana ia'u. Ika lohe ana o kona makuahine i keia mau olelo a kana kaikamahine, ua hiolo iho la kona mau waimaka, a pane mai la, alia paha oe e haalele mai ia'u. Pane aku la ua Meleuwāa nei, aole aii e haalele aiia ia oe, aka e hooko au ika hana i haawi ia na'u e hana, a e noho oo ma keia wahi aliiki i ko maua hoianamai. !Ua lilo aela ia he mea maikai i kona makuahine, a eia no hoi ke hooloho nei o Piul&ona i ka lauaTa mea e kamailio nei. • •- , i Aia nae iloko o kona mau manao na hooiiuoi ana, me ka olelo aiia iloko iho ona, heaha la koia huakai u kuu kuikualiine e hele nei, ! Ina he huakai no ka paio ana nie kekahi kupua, alaila e noi aku au i koua oluolu owau kekahi e hele pu aku nio ia, a malia o hala ae kekahi make ma ka'u pale ana, a o ka loaa no iaoka pomaikai, ! Me keia mwi manao e hoonaku ana ona, ea ae la oia iluua a pane mai e kuu kaikuahiue, aole anei e hiki i kow oluolu Ha lawe pu aua aku ia'u ma kau huakai.

! Ua manao au pela e lawe ia oe ina uae he huakai ka\i uo ka paio> aka hK k» aua au ika mea i wauaua oia ujwwuua, al« he mauawa uo e hiki mai aua, e h«.k4o ia ai e like me kau moa i ! O kv>\i mauao, walii a Meleu>vila i j jiaue aku ai, e noho oe me ka makuaj o kaua ahiki i ko\i hoi aua uiai, uiai ka u huakai ma i. I kali olua \«\i a hala na la he 20, hoiho olua aole iloaa ka\i unia i hnli ai : a ina e hala ua 1« he kaiiaha, h(vuuanao iho ohia ua make au, a ina hi> aloha kou in\\, alaila e hoi olua iw ke anpuni Vwila, lawe ae oe \ ka o ka puwawa." ola, a hiitf ae uo ko\i v*hi e loaa ai.

Me kein mau Imaolelo i lioopuia hope ae ai na xii nei, a noho hou iho la lakou nei e hoopiha _ i na ttia o ka iuaina, ahe mea maikai no hoi ia i krt Piukeona manao i ka lohe ana i na ol#lo a kona kaikuahine. Mahope iho o ka pan ana o ka lakou mau jfetna ana, un hoi ae liP lakem no hookipa~ Trhoolnnna jho Imiokekahi manawa. Ma ka hora 9 ponoi oua la nei, ae pahoīil ana hoi na kukuna malamalama maluna ona ululaau āme ka muliwai Make. . - xfc' Iloko oia manawa i hoomakaukau iho ai ua Meleuwila nei iaia iho,a i ka nana aku, me he ui hololio Ia no lewa. lloko no hoi o keia manaw'a, ua makaukau ae la no hoi ua walii Leina Hiu nei a i hakalia wale no i kona haku a kau aku.

Ia manawa no ihuli ae ai -āk Meleuwilanei a pane aku la i kon'a makuahine, ua hiki mai ka manawa e haalele iho ai ia oe, a e noho me ka hoomanao he keiki kau e hele "ana a hoi mai no ka manawa i mrtopoj>o ole. Lele akn la oia § honi i kona, maktiahine, a pela no hoi' i kona kaikunane a huli ae Ja oia e kau aku maluna kalftf wahi ilio Leina Hiu. i Mamua ae nae oko lana nei liaalele l aaa iho ike aupuni muliwai Make ua pane ae la ua Leina Hiu nei, e loaa no ka olua mau mea a pau i makemake ai ke kaliea ae ma kuu inoa. I loa no ia MeleuWila a kau aku, a me he imo ana la na iea maka, ua nalo aku la laua nei iloko oko lewa me ka loa.

Ma keia wahi e na makamaka lielu--helu, ko ike ae la kakou i ka nalo ana f o Meleuwila ma iloko oka lewa, a e hoomanao hoi kakou, aia oia ma kana huakfti makua, a o ka hopena o ia huakai ka kakou mea nana aku, no ka p&a&aikai me ka 010. Nolaila e na makamaka lieluhelu, e waiho kakou ike kamailio ana no Piukeona ma, oiai aia no laua i ke aupuni muliwai Make kahi i noho ai, a e nana ae hoi kakou no Meleuwila a ine Leina Hiu e lele ala. Oiai o Meleuwila ma e lele nei, a e lele ana iioi laua malalo ona alakai ana a ka īiio Leina Hiu, aole he walii meaa ikeia afcp; oka aina alauanei e hele nei e huli. Mai ia manawa ahiki i ke aiāalii ana aole no he walii mea a ike iki ia, a uo ka uele ame ka uhi mai oka po, nolailu, ua kipa ae la laua nia ke aupuni Anuenue a hoaumoe iho la maloila no ia po, Mamuli o ke ano kainaaina o ua Leina Hiu nei ike aupuni Inu nue, nolaila ua loaa koke ia laua. ' Aohe hate o luna oua aina uei. ano ia mea i kukulu ae ai ua. Leina Hiu nei i hale no laua, a e like uie kaua hana mau, ku ana kekahi liale nani i makaukau i na mea a pau. Oiai laua nei e paina ana iko laua aina ahiahi, ua ninau mai la ka ui Meleuwila:

E kuu T.oiun Hiu, owai keia aina a kaua o noho nei? Paue aku Loiua lliu, u ko aup*mi Anueuue keia, ka aiua' lioi oua kaikuab.ine o Aeko Heelo. 1 keia aupuui i uoho ai o Tiake īue ka ui Poiu a uie ua mau kaikualiiue la o Aoko Eleole, |Me ka n»i oka ame ka poino !o ka hoomauawauui Ttua i waki o hoi Iwu uiai ai ua Piuke uei, a i kt kukoko aua uae « puui ka makahikī, akaiū uo a ioaa iiou oia me ka uui uo oka poiuo. ... Ua »obo au me kuu kiao popoki o Ufcfam īue ka uiaaloa aliiki ika ioaa mk o tti 00® a pau a kuu ltaku iiftk«oßA i kauoha inai ai iau e Uakilo ka aiakaala. i ole ia ai oo* walii s u* lf«teu*rik nei 1 paue ae ai. Maiiiuli o Vo\i aa.o maaW i Ulo &i ko lakou iuhu uoouo 1 uioa ole» a uiaaao 3k> la lakou aole au lie kupua. tte popoki uo ka ua uiau ui a mauiuU o ko v u aaui iliaua iaai.4k«i trftac&a« ualiloka laua i?oiwki i mos. ia e laua, a owau a me' Piuk* ua puuakele loa iuiua o ko Wwu iu.au slv\ aua uoa li,<ti ia*u m. Vat>u a pau o ko lakou liale% A.oh i p%u, '