Ko Hawaii Pae Aina, Volume XI, Number 43, 27 October 1888 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Ka Liiuakalii i liaaheo ai '-:a Honua. Wa HUA OIIIA iu;Li:AVv*)'; O Aimiona Unuhiia no h'n ihueaii P"c Aina. Heiu 51 Mni loaa ole no palia ia'u o Piuke ina owau wale no kai pii niai no ka mea o ke kiai ma ka ipuka kahi e komo mai ai iloko nei, he iio oia. a Jie ohana no hoi no ka Leleeona', a o kona inoa o HvVamakani. A pehea ka oe i hiki ai i keia aupuni' walii a Meleuwila i pane aku āi mo ka oluolu. Na ka lio keokeo Uwila au i lawe mai a hiki ia nei me ko'u kino r> aua huna ia iho au malalo okn l , ua noho hoaloha hoi laua 110 k ilii nawa loihi. i'u nae e pee ana me ka pihoihoi, Uoi lohe aku la au i ka ninau ana a Hukamakani ia Uwila. "Heaha aa huakai a knu hoaloha oka hiki iiem alia

Ia manawa no i pane aku ai o"liJwila i hoihoi mai nei au i kuu walii milimili nau e malama, e liele ana au no kekahi liana nui, a hoi mai lioi au, alaila, kii hou mai au.

Ua lilo ia lie mea maikai ia Hukamakani, a no ia mea, oili aku la au mailoko aku o ka hulu a-i o Uwila, a pahu ana ilaMf"ik na lilo no hoi au i mea punahele loa ia Hukamakani.

I kekahi la oiai maua e paani ana-. a e lialuku ana lioi na kapuai o Hukamakani, ua puiwa kona mau haleu a puka mai la i waho e nana ai me ka manao heaha la keia.

Iko Aeko Ulaula ike ana mai ia'u, ua hele mai la oia a pane mai la ia Hukamakani, nolioa mai nei kena popoki au, maiia paha na Lekeona mai nei kena popoki i hoouna mai nei i mea no kakou 0 poino ai. Pane aku Ia ua Hukamnkaui nei, na kuu lioalolia mai nei keia popoki, na Uwila, a i hoihoi mai nei oia na'u e malama a liiki i kona lioi ann mai mai ke kaua mai. Oiai 110 nae laua e kamailio ar,a, aia au ke lelelo la ma na kapuai ame ka huelo o Hukamakani, a 110 ia mau hana a'u, ua punihei loa ia ua ui nei, a la we ia aku la au iloko o laua hale kahi hoi a Piuke o noho ana me ka mnnao ole ae he niau hoaloha kekhhi. I ko'u ike mua loa ana ia Piuko. ua liu mai la ko'u alolia nona a kokoke e hiolo iho ko'u mau waimaka, aka, ua pale ae au ia mau mea, maliope ananei au ike ia, a loaa 010 lioi ka'u mau mea i kauolia ia mai ai 0 huli a loaa Heaha ia mau mea i kauoha ia ai oe e huli, wahi a Meleuwila i pane aku ai. O ka mea a ka lio Lekeona i kauoha mai ai la'u e liuli me ka hoomanawanui, oia no ke aupuni l'woa nei, na kulapepeiao na kahi oiimu. a me na pine umauma o na kaikuahino o Aeko E!eele. O keia maii mea mana ka Lekeona 1 maka'u l< a ai. a ina aole keia mau mea ina no ua kii. mai oia i ka haku o maua me kona kannlua ole. Iloko nae o keia mau mea niaua he hookalii wale no mea e make ai o Piuke, oia tto hoi ka pahi ia oe e paa la. a o ke kuiuu nui 110 hoi ia <1 ka liaawi ia aim na Lola e īiialama, o UIo hou auauei ia laua [na kaikualiiue o Aeko Ele ele.J

A aia i boa ke pine umauma a me na kalii oniaa au i olelo mai nei? Ua lioi. liou iio ina kaikamahine o Ae.ko Eleele ke jiine umauma mamuli ime o ko laua hui pu.ana mo Linakuk ka jvahme mare a Piuke e imi i wahi e īii.-ike ,'ii <> Piuki.' iu i;ikou. A u na kaiii omnu lauolio, aia no ia Loia kahi i'paa ai, ahe mana ko ia mau mea i hana ia ai. Aole nao e loaa i kekahi mea, no ka niea, ua kauoha paa o Piuke iaia, aole e haawi i kekahi inau mea mana eāe i ku mea e noi mai ana, a oia no ke kuhiu o kona liaawi ole ana mai la ia oe i ua mau omau 'la. I ka loaā ana iiae o keia mau inea a pau ia\i e like nie ka'u mea i īiai inua aku nei ia oe. ua liuli hoi aku īa au no ke aupiini muliwai make, mamnii nae 0 ke kii hoil ana mai a Uwila ia'u. I ka lohe ana nao o Meleuwila i ka inoa o Uwila ka lio keokeo, ua hoomanao ae la oia, o ke kahu hanai lio ia o kona makuahine, ahe kupunakane hoi nona ma kekahi ano. Mahope iho oka pau ana oko laua paina ana, ua lawelawe ae la o Leina lliu i na moa a pau loa me ka hikiwawe, a hoi akula laua i«> ka ī'umi liookipa o ko laua liale liou. Oiai laua inalaila, aia no na manao iioku o ka ui Meleuwila kahi i hoonaku ai, me ka mahao e lohe aku ike koona oka loaa ana o Piuke ia Leina Hiu nia. lloko nae o keia manawa. iia pane hou aku ia ua ui nei, ika loaa ana ia oe o keia mau moa a pau, a pehea o 1 Piuke. Pane aku la ua wahi Leina Hiu nei, ua noho no oia ianei a mahope kuu kii ana mai iaia. la'u nae i liiki ai iko aup- 1 i muliwai mane, ua piha hauoli loa ka Leke- 1 ona, ht> ka mea ua maopopo iaia ua loaa ka'u mea i hele ai e huli. lloko no lioi o ia maimwa i luai aku ai au i na mau moa mana nei imua o kona alo, a nie ka eleu oia i hooliio hou a? ai ia'u i kiho ilio. Aole no lioi i kuu ilio ka nae, pane mai la no hoi ua Lekeona nei. e'kii oe i ka liaku o kaua a lioihoi mai. Ūa pane aku au iaia me ka olelo ana e aho nau no e kii ka haku o kaua a hoihoi niai. Aka ua pane mai la oia me ka olelo ana, e hele oe, a ina oe e ike ika pua mai oka uahi, hoomanao ihooe he make ia uou, alaila kuu ka mama a pau no ke aupuni muliwai make ka pahu hopu.

A ina aole e ac o Huleamakani ia oe e komo iloko, alaila e hoowalewale 00 iaia a liiki ika liapalua like oka lewa inai nei aku ake aupnni Anuenue, a owau ke hele aku e hakaka me ia.

Me keia maa kuhikuhi ana a ua Lekeona nei, un ]iooko alai la au no ke kii ana niai ia Piuke.

la'u nao i hiki mai ai ma ka ipuka kahi lioi a kaua i komo mai nei, eku ana o Hukamakani me ka makaukau no ke kue ana ae ia'u,

Ua hoao.au mo kuu manao e komo iloko nei, aole nae 0 hiki, a 110 ia mea ua imi au i kumu nona e hiki ai iaia ke uhai mai ia'u no ka liapalna like o ka lev,- t i, auakoio ia manao. la maua i hiki ai ma ua wahi ala he uina ame ko poha ka'u i lolie/aia lioi nolio anaka lio Lekoona me maua. a o ko laua hakaka iho la no ia. 1 hai aku nae au ia oe o kuu haku. iiookahi walo 110 mea aka lio Lekeona i makau loa ai ia manawa. oia 110 ka ili o ua l.ekeona nei ia Piuke. lienha kn waiwai oia mea ? wahi'a Meleuwila i niuau aku ai. Ho maiia kona ioi aku ka ikaika i ko kokahi mau mea mana oaea na kupua. a he hiki no ke hoopio i ka ikaika o ka lio Lekeona. Oiai o Lekeona ma tt kuu ana iko laua ikaika, a ua ike ne la hoi o Piuko o poino aua o liukamakani. uolaila. ua wehe ae h\ oia i kaiia iU punahole mai kona ik>li ae. a iloko ona opi wne i hookuu mai ai bia nie na huaolelo 0 kauoha an» jKniei. L lele oe me ka hikiwawe a hopu aku i ka I»okeonn, lawe aku mu. uo na papakii eono o ka moana. a waiho aku iaia malaila no ka hopena okvU\a v>la, a huli hoi mai 00 i o'u nei.

0 keia kekahi lvana aloha ole a Piuke i hana ai īnaluna o maua, aka aole nae ia i lilo i moa no mana e huhn ai n Imalolo nku hiin. i No ka moa, ua hoohiki iiio niakou, ina no kekahi ka pililei, e kokua iifm kokalii, a pela hoi kekahi. 1 ka manawa nao aua nei i hookuu ae ai ika ili lele, ia ike mai la no ka lio Lekoona, ahe īnea mao popo. e poino ana oiai ano ia niou i Jiaawiaeai.ua Lekeona nei i kekahi peku helu ekahi ma ke poo o Hukamakani, a malielo ia ae la uo elua apana, a ina kona hanu hope loa, i ike ai kona mau haku iaia. Ua make ka o Hukamakani? i ninau aku ai o Me-leuwila. Ae, walii a Leiua Hiu i pane aku ai, a mai kona kmo mai i loaa mai ai kekahi mau mea kupannlia. Heahaia mau mea kupanaha? Kai no hoi o na j)c|>na iwi kuamoo a me ke aupuni kapuai i hao lio o Huka- | makani, wahi a Leina Hiu i pane aku j ai, aia nao a mahope aku hai a)fti au i ka moolelo oua aupulii nei . " Ika lohe ana nae io ua ui nei i keia māu olelo, ua Hlo ia i mea nana o, hoomanao ai, amohehi mn kana noonoo ana, hia paha eia no ua aupuni nei, i na ua lilo ia i aupuni hooilina nona Oiai no lioi ua ui nei o noonoo aua i kana mea e hana ai 7 aia hoi, pgne ao la o Leiua Hiu i keia mn*rmiaolēlo penei; i Ika manaAva no hoi-i pa'ai'ka lao o Hukamakani i ko peku a ka liokeona, o ka manawa no ia i paa ae ai oka pu a-i oua Lekeona nei me ka ili, a huki ia aku la ina papaku oka moana. me ka liiki ole hoi i ka j Lekeona ke p;ilo ae i keia poino nni. A iua paha aohe Lie hoaloha ma ka moana, ina la ua waiho na iwi ma ia mau papaku, a o ka lanakila no paha ia o na mamo a Aeko Kleele. Aka, oiai nae ka |li o huki ana e lilee me ke kauoha, aia hoi paa ana ke kahi i ! a mahope, a mamuli oke kauoha ua hookuu aku ka ili, '"a poliolo aku la ka Lekeoua iloko o Lola, lawe aku la hoi oia a hookomo aku la iloko oke aupuni Po, a ijnalaila oia kahi i aoho ai uo kekahi mau hora.

He mauawa loihi ko'u kali ana, lioea hou ana ua Lekeona nei, a liuliu iho la no ka maua huakai imi ia Piuke ko maua haku.

Hoouua liou 110 kela ia'u o lielo me ka liaawi ana mai ike aupuni Uwea, weiie ae la i lee piae amauina 'a liookuu mai la i na ilio kupua elua. Pane mai la oia ia'u, "o liele oe nie keia mea, a i%iki oo i ka hapalua like oka lewa, alaila hooima aku oe i līeia inau ilio elua o kii m Piuke.

E noho oe me ka makaala, no mea, ika wa e kikji ai o keia mau ilio imua o Piuke, lie īnoa oiaio e hookuu mai ana o Piuke i kaua ili, a ok& manawa no lioi ia e hoi mai ai o na iiio, a I ' 4 e ike 110 oe ika punohu uwahi e uluii ana mahopo o na ilio.

Hoomanao iho 00, o ua ili ala ia, a 0 kou wa no hoi ia e hoomakaukau ai Ike aupuni Uwea uo ka hoohamama ana ke kaa pono malunn ae ou.

\A ke paa ua ili ala ia 00, alnila o ka loaa uo ia oka liaku o kaua, hoi īuai oe a na\i o kii aleu ka haku o kaua". 0 keiu ao la ke kauoha ia'u a hooko aku la au e liko 7tuMa. 1 hai aku nae au ia oe o kuu liaku ua paapio io ua ili noi ilo|jf* o ko aupu Ui l'woa, a o kona 'lkaika o uu holo aun iloko. Mahopo iho oka paa ana oua ili noi, ua kii mai !a ka l.okoot?rt in piuko, ino koua manaJ> no hoi o loaa mai ana no hoi na knikuahiuo o ole, oia ka ua haln laua 'la, n koo iho la o Piuko mo ka ui l\>ln. Iloko oia maiiiawa i ui!iqu nmi «i ua Melouwila uoi, a mahoa iho li Ihi' i nalowalo ai ua njau kaikuahiuo noi o Aoko Bloolo? | j l*a kau laua npaluna o k<* laua au j puni kapuai hao, a hoi aku la imua o ko laaa kaikuuano suo ka uūhī }vua i mn« ona. vj No ka iuoa v un luHuma mai d Aoko Eloolo ia laua o kii o popohi i;rfl>vuko, j aka aolo i paa ko laua vuana<\|.uai wa • h<Hvkāha ko īuao.ao i nwui o Piuko, a |valo M ln i ko kaus»a a ko laua kaikunauo. ■

Ika hala ana aku oua mau ui nei, hiki mai la no hoi ianei, a e noho aku ana o * Piuke me na man'ao i helo a kupouli loko ika hana ake aloha. Mo ka Imna nui i hana ai ka Lekeona i watlf o hoi ai o Piuke, ae. ole ka ] hooi>unipum ia ana .akahi no a ao mai oia e hoi. , j Ua kau ae la ua nei inaluna 0 koua lio me a hoi aku la no kn anpuni muliwai Make. 0 keia ae la fca moolelo pokole o ko Piuke nolio ana i«a keia aupuni a hiki i kona loaa ana iii maua. la manawa i paue aku aina Meleuwila nei, he keu io m kela a ke kanaka aloha ole, a pela paha a uanei au ina e loaa aku ana ia kaua. e •Aole wahi a Leina Hiu i pane ai, oiai aia i inua ou he mau hoike kupono e hik.i ai iaia V; ike inai h o keiki oe nana, a o kana w«I<) no auanei e niiiiu inai ai, owai koi\ mau makua? 1 Alaila e hai aku oo me ka hoike ana aku i keia mau meft okolu, a i kona wa o ike iho ai i keia mkii mea, e lioomanao koke no oia he keiki oe nana. Ika lohe ana <i> .Moleuwila i keia ipau olelo, ua paul ae la kona manao kanalua, a noho iho|la keia me ka hooinanaoaua. | | 11-oko uae o keia &nftn-riwa a laua nei e kamnilio nei, keli(>okokoke aku la i ka hora umi o ka pa, a no ia mea i pane ae ai o Leina Hiu i kona haku penei: i | E kuu haku opipl eia kaua i na hora auuioe i keia a he inea pono o hooki ko kaua ana n ue leokahi manawa akji|«lie manawa kupono keia no lfcoluolu ai. Ae aku la uq; *l|eleuwila nei a hoi aku la laua nei l?lf)Lluolu no ia koena ' laiMeanaWia aku la keia hiamoe ma kona a o Leina Hiu ne lioi ma ka . hei hoopilikia ialaua no Jāso ahiki ike ao ana", n āole no hoi -he mau : haawina a lea pe e hoopomaikai mai an.a ia laua. . Ike ao ana no oua po nei, oka me? mualoa a Meleuwila i hele ai e nauī mai kona ala ana ae,, oia no na ao opuf e kuku mai ana, a e waiho mai ans hoi ma ka laina liookahi imua o konr alo. !' ona opua lewiii lioi aia no lakoi' ma ko lakou mau alahele e poai pun: aua o like me ko lakou an<f mau.

Oiai nae ua Meleuwila nei e nana ana ika nenee a na' ao opua, lioomanao koke ae la oia no na ao opua elua kahi hoi o ke ®jupuni Moeuhane a kona nīakuakane Piuke e. nolio ala.

Ua hiolo wale iho lanokona mau wa maka ika ua mea oke aloha ika nmkua, a pane wale ee la fto i keia »au huaolelo, eia anei oe e kuu papa iloko o kekahi o keia mfu ao opua a'u e ike nei? ! | Ika manīiwa :: kuu iho'ai na hxxaolelo ua ui nei; lia hoi noho ana o Leina Hiu imiik ) kona alo, a pane mai la i keia jnai| l.uaolelo penei: He mau waim&a aha keia e kiui haku e hiolo nei? ■{" | * Pane aku la ui i|i nei, he mea iiupanaha paha keia oi ala mai nei no hoi ko'u a ma keia j wahi, Jmli aku nei no hoi au a kn lele ae a ua ao op«a. j ! la i\ianawa i !iu j>u ae ai au no Piuko. a mo he mea.la, aia oia iloko o kela iikui ao opna e hoolai mai 10, me lie moa la e hoa in»i ana ia\i e kii ako iaia, n oia ko kutau i hiolo iho nei kan mau waimaka au fc oi o ike mai la. I ka lohe ani o Leina Hiu i keia mau olelo, kuhm i lio la oia ilalo, ano kekahi manawa ea ae la oia iluna a pane mai lar ' f E hai aku ani au ia oo 'ne ka oinio o ka »nea au i nianno ai air. ilaila o Pinki\ a hiolo hoik nx mim waiinaka not>a, aole pela ka o aio. hb hoailon* hW ia no ko kaua i\fclo, a he mea aoli" ō hM\;\ ana i ko*a la ka kaua mfa 'i hele mai uei oliuli | No ko aha hoi, i pane aku ai ua x»i Meleuwila nei | No ka mea, Hke no ia mea axi 1 ik*> iho nei n\e ho mwuhane la o k v lioike ai\a inai oka inoenhai*» n» hana i kokahi i«ea, ho hoiko a,lft» ma* ia i ka nolo iu« ko ao, a he ar»o liko no koia pela.