Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 8, 23 February 1889 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Honua. Na nuA Ohia Ki-:lbawe o Aimiona 'Unuhiia no Ko llawaii'Pae Aina. Hel'u 68 Ma keia ao ana ae, ua hoomau aku la no ua Piuke nei ika lele ana inua me ka hoololi ole ae i kona ala heie, a hookahi ana meae kau nui nei oka ike aku i kana mea e huli nei.

No ko ianei maluhiluhi, nolaila, ua haule aku la keia hiamoe, a i puoho ae ko ianoi hana eia ka ua ahialii, a hoomanao iho la keia i ko ianei paina ahiahi. Mahope iho o ka pau ana o ko ianei paina ahiahi, ua hoonanea iho la keia me kano nana ana i n&—«ao o ka lewa a e kilo ana hoi ike ano o kela ame 'keiamea, . 'v. - Oiai no keia. e hoomau ana i ka nana, aia hoi, ua hoopuiwa lea ia oia i ka ike ana aku i k&pua ana mai o keia mea malamalama w mamua pono no o kona ala h©le, a i mamao hoi mai ia ianei aku. Ia m&nawa i pane iho ai oia iloko ona eia no ka mamua o ko'u alahele ka mea a'u e huli nei, a e loaa ana oe ia'uikeiapo. Me keia mau manao kuhihewa ua Piuke nei i pane ae ai a hoomau aku la no ika lele ana imua me ka haka pono ana no hoi o kona mau.maka i kahi o ka malamalama ana e ike nei. Oiai no oia e haka pono ana, aia hoi me he mea 'la nana i pani ae i kono mau maka, a pau aku la ko ianei ike ana ia mi-a, nalowale iho la hoi kana mea e huli nei, a haha poele iho la keia i ka papai no Honoiulu ia.

O ke kumu o keia pouli ana, a nalowale ai lioi ka malamalama ke kuhikuhi polotei a loaa ai ia ianei o ka mea ana e kau nui nei, ua hoopio ia ke ahi o ke aupuni Keahaialoa a ke noho ala ia aupuni me ka poeleele, a na ka malamalama o na mea nani nana e hoomalamalama 'la ia aupuni. He lioohoka maopopo ana keia i ka kakou Piuke, ae hoaa hele ana jioi oia ma o a maanei, aka, aole nae oia i paualio no ka huli ana, aka, ua hoomau no oia pela, Me ka maopopo ole ia ienei o kena mea e hana aku ai, a r.a maopop.o hoi ia ia ua hoohoka ia oia, nolaila, ua hoomau alft la no oia i ka hele ana imua, e WKiele ia ana hoi j n* makani o ka lew&, a e kilihune ana hoi na paka ua awa, aka, aia oia ke noho ala iloko o ka lai o kana ili lele. He eha la a he eha po o ko ia nei hoomanawanui ana e huli i kana mea i* lia ai me k? paualio ole, aika liina o na po, aia hoi lohe aela keia i ke kani a kekahi raau manu i waena konu o na hora o ko kuluaumoe. No keia leo kani o kekahimaumanu & ianei i lohe ai, nolaila, ua hoolono ae la keiiH a iaia no e hoolono ana, kani hou aua no ua mar manu 1« no ka elua o ka manawa me na leo kani ano e, a o ko ianei ala ae Ia no hoi ia. Ia ianei no hoi i ala ae ai, aia hoi, halulu ana ua mau manu nei mawaho* a me he moa mai ana 1110 ko laua mau 'uaiuu mawaho o ka ianei ili kle, E hoomanao e na makamaka hehihelu, aole koia ho uiau manu okoa aku aka, o keia no na kiai makaala, o ke aupuni Keahialoa, ka mea hoi i hoiko mua ia aku nei i ka helu i hala, a he

mea maōpopo eia o Piuke ma hahi kokoke i ua aupiini la. Iloko o ka manawa a na manu e lialulu mai nei mawalio, aole i maopopo ia Piuke heaha la ka hana a keia mau uka ua komo mai no na hooinanao ana iloko ona, lie kupuii keia mau mana, a peliea la laua i lnki niai ai ma ia wahi. Oiai no keia e noonoo ana iloko ona pele, aia hoi, ua ike aku la oia i ka pii ana ae o ke ahi me kona ikaika, nni, a i ano kokoke mai hoi ma ka ianei \vahi e lele aku nei. Ia manawa i puiwa ae ai ua Piuke nei, me 4ca olelo ana iho iloko ona, oia io ka ua aupuni nei a'u e imi nei, a ua pomaikai au i loaa ana ia'u, a hoomaopopo iho la keia heinanu kiai ka keia ana e lohe nei i ka halulu mawaho, me ko laua kani mau ana i kela a me keia mamawa.

Iloko o keia manawa, ua lioopaa ilio la ua Piuke nei i ka lele ana o kana ili lele, a kau malie iho la i kahi hookahi me ka noonoo ana iloko ona, no kana mea e hana aka ai malwna o na manu oiai eia laua ke hoao mai nei 9 kue mai ia ianei. No ka maopopo ole o kana mea e hana aku ai maluna ona manu, oiai aolfe ana mau mea mana e ae, nolaila, ua kauoha ae la ua Piuke nei i kana ili me ka olelo ana penei: E ka ili o ka Lekeona, ina he mana kou e hopupio aku ai i kekahi o keia mau manu, alaila, ano ka manawa ou e hooko aku ai. I ka pau ana no o na olelo a Piuke, oka manawa no ia i "hooko aku ua ili nei ike kauoha,.a e like me kona ano mau a kakou i ike ai pela, no oia i hana aku ai a paa mai la kekahi manu,

Ika ike ana.o ka lua ona manu ua paa pio kona kokoolua, nolaila, ua huli aku la oia e hoi iloko o ke aupuni Keahialoa me ka mama nui e hoike i na mea a pau i kona mau haku. Ika ike ana nae o Piuke aia ke huli hoi ala ka manu, me kona manao kuhihewa, ua kauoha ae la oia i kana ili lele e alualu aku mahope o ka manu. ' " . Ua manao o Piuke iloko iho ona, e hahai aku mahope o ka manu i loaa ai iaia he alanui e komo aku ai iloko o ke aupuni Keahialoa, aka, ua poho ia mau manao ana ona pela, no ka mea, ua halawaī oia me na poino, Iloko o keia manawa a Piuke e hahai nei ika manu, u,a komo aku la ka manu iloko o ke ahi, a ma kahi no hoi a ka manu i komo aku ai, ua komo aku ia no oia me kana ili lele.

I ka.manawa no a Piuke i komo aku ai iloko oke ahi, ua hoomaka mai la ke aiii e ai ika ili oka Lekeona, ano ka ikaika oka a ana ake alii, nolaila, ua pau ae la o ka ili, a ke ike ala hoi o Piukf ika mahanakana, a me lie la e pau ae ana oia i ke ahi ke hoo mau laua*! ka lele ana imua.

No keia mea, ua huli ae la laua nei i hope a hoi hou aku la ma ke ala a laua i komo mai ai, a mamua ae oko laua puka ana aku iwaho, ua loaa ia lauahepoino.

I keia manawa no hoi, ua puia ae la ka lewa me» ka hohono oka hulu o ka ili oka lio Lekeona, aua hiki ke honi ia ka hohono ma na wahi a pau o ka lewa a me ka honua. Mamuli oka poino i loaa ia Piuke ame ka pau ana o kana ili ike ahi, ua hoomanao ae la oia i kana omole wai ola o ka manawa hope loa. "Wahi ana iloko iho ona, o pono au e hoao me ka wai o keia omole, a ina e hoi hou ana kuu īli lele o like me kona ano mau, alaila ua pomalkai au. Me keia mau olelo iloko ona, ua wehe ae la oia ike £ani o kana omolo, a lulu iho la ma kahi o kana ili i pau i kē ahi, a hoi ae la no hoi ua ili nei e like me kona mau. lloko oka manawa aka hohono o ka ili Lekeona e pahola ana, ua honi mai la ka ilio Leina Hiu i keia moa hohono, a mahope iho oka hala ana 0 kekahi maaawa, ua maopopo iho la iaia, aole koia mea e ao, aka mai ka iii mai no ia a kun haku Piuko, He moa oiaio, wahi aua Leina Hiu nei i p&ne ae ai, ua poino oe e kuu haku ma ke ala au i hele aku la s ao ke kumu o keia hohono, me he moa la ua pm paha ka ili lele oka lio LektK>na Ike ahi, auwe! alolia ino oo o kuu liaku.

Me keia leo kaniuhu iloko oka ilio j Leina Hiu, ia manawa. no i pane a-e.ai j ua wahi ilio nei, e kaj>ae ana au i kau ! kauoha e kuu haku no ka manawa, a e j huli aku ana au ia oe. | Iloko o keia manawn, ua aou ao la j ua ,wa]ii ilio noi ,no ekulu inanawa, a j o wawalo helo ana hoi kona 100 mo he S hekili la ka hakui ika lewa, aoka ! manawa no hoi in oua wahi Leina i Hiu nei i oili aku ai mai.ko aupuni , Muliwai Make aku no kahi a kona haku Piuke e noht> mai ana. E like me kt olapā ana o kaTiwila, pela no ka liikiwawe oka lelo ana o ka ilio Leina Hiu, a iloko oka manawa pokoLe loa, nolio ana keia ina ka aoaoo kona haku. , Iloko o keia manawa i ike mai ai ua i kana ilio, u£ym&& ft .mai oia, heaha keia e nui n4 —"itu e kuu Leina Hiu, he pilikia anei? Ia manawa i pane aku ai ua walw' Leina Hiu nei, aohe pilikia oliope, aka nou ka pilikia a'a i lielo mai nei e kokua. Pane aku la ua Piuke nei, aole o' u pilikia i keia inanawa, aka ma ua minute mamua aonoi, he mea oiaio ua loaa ia'u he poino, oia hoi ka pau ana o kuu ili nei i ke ahi, aka i keia manawa ua hoi hou oia elike me kona wa mamua. .

Ika lohe aiui o Leina ELiu i keia mau olelo a kona liaku, ua lilo ia he mea maikai i manao, aua pau ae la no hoi kona manao kaumaha no ka pilikia, o kona haku. Iloko o keia a laua nei e hui ana, aia ke lialawai la ka manu kiai me kona haLu, kona poo hoi ma ka oihana, - a mai iaia aku hoi e hiki aku ai imua o ko lakou haku ka ui Maloa. | v Wahi a Leina Hiu i olelo ae ai, e kuu haku, ia kaua e hu? n&i, ko iije nei au i kokahi manu e hoike anai kg,- ; na mea i iko iho noi, a me koua pakele ana mai ia oe aku, a o ka'u e kauoha aku nei ia oe, e noho oe me ka ala loa, oloaa lipu he ulia a o kou poino no ia. I ka lohe ana o Piuke i keia mea, ua pane aku la o Piuke, oia iho la ke kumu o ko'u poino ana iho nei, ua uhai aku au mahope oia manu, me kuu. manao ma ia hahai ana o'u e loaa ai ia'u ke ala e komo ai iloko me ka laelae, eia ka auanei he ,iio ka mea e loaa ana ia'u. ' \ Hookahi o laua xxa paa pio mai ia'u a eia no oia ke paa nei malalo o ka ma lama ana aka ili lele, a o keia auanei ka mea nana e koliua mai ia'u ma kekahi mau mea ke iiiki mai ia manawa,

Me keia mau olelo aua Piuke nei ua kauoha aku la oia i kana ilio Leina Hiu, e hoi no ke aupuni Muliwai Maka. , Iloko o keia mahawa, ua haalele iho la ka ilio Leina Hiu ia Piuke, a huli hoi aku la no ke aupuni Muliwai Make kahi hoi a ko'ha mau liaku wahino e hiolani mai ana.

Ia ianei i liiki aku ai, aole i ala mai kona maii haku, ii aole no lioi laua i iko ika hei'e ana a Leina Hiu, no ka, mea ua kaia ia lauk e ka liiamoe. I ke ao ana ae o ua po la, a oiai oia. e hoomakaukau aiia ina mea ai a kona f mau haku, ua puka mai la ka ui Meleuwila a pane | mai la, he hekili aha hoi ko ka po upi o papaaiua ana?, Ia mauawa i pauo aku ai ua wahi ilio nei me ka lioopuuipuni aua, aole paha ia he liekili, aka o na kapuai kani ia oka lio Lokeona ke lohe.ala hoi oe i ka paapaaiua i ka lewa. lvai jio hoi ua make ka lio Lekeaua, i pane aku ai o Meieuwila. Peia io no, aka, malin paha he hoaiiona ia no koua aia hou aua mai, wnhi aua walii Leiua Hiu noi i pauo aku ai uie ka hoopunipuui uui. He moa oiaio ena makamai a, ke ikeaela no kakou Ika hoopunipuui nui o kahi ilio Leina Hiu, uo ka «iea ua ike no oia noup 110 ka mea i>aai>uaina a ka ui Melouwilu i loho ai, t\ka, ua hoike aku uaoia;t ika mea oiiio ole» ' | j Ua manao o Leiiia H«u ina oia e hoike aku ana i ka tuea oiaio, aiaila, e ninau mai auanei o Meleuwik i k'o kumu o kona hana ;\na pela, e lilo mai paha auanei i n'tea nui nolsi!a ke kunm o kona olelo am * kona haku wakino.

}, ■■■ - ■■" j a feia wahi e namakamaka helu|7 e U jpkn iaoolelo o Piukeona, e veaiho j |!Tu-i ke kamailio ana.no ka ilio oiai aia oia ke v noho ala mau haku ike aupuni Mūli8 ' a 6 kamailio hoa ae hoi kat' manu a me Piuke. \Vanu kifti|i komo aku ai iloko o ite # okooko ana ua kuupau aku ol \\ kana mama lele no kj»»flMnanao o a 0 jj 0 i atta poi n o Uke 4 k. keia e lele ana me ka hoo-

ma • iloko o hookahi liora paha ° &na, ua puka aku la keia i»bi aoao oke ahi, kahi lioi a ka « noho ana iloko o Wtarnm. . ii#wahi aka mdnu i hiki akuai, ola o ka mea nana e hooponoVI na mea a pau, a ina keia wahi 1 ho^ku»ikei». la ka roanu kiai e Aeko ko 6 i a mawaho ae nei o kakou kokal», a p a '. p aa pio aku nei u J;©koolua, a owau o raaua kai P a ' s % r toai nei momuīi o ko'u nui ma- ? ia H&&.no ia mea, e kauoha aku oe mi oke ahi; e 'hooi ae i ka ikaAA> ; ka oi aku o kona wela iko o Aeko ka manā mana mea a P au ' ua kauoha koke f e k %>ia ina kiai oke ahi e hooi aku * oke ahi, a lie manawa ole ua aku la ia mau kauoha, a ala Kfe okooko oke ahi ioi aku k° a €wela. iko rta lua ahi i pahiku ia iho o ka holopono ana o / eia < ; H!ea, ua ninau hou aku la o Aeko 1 ifeaaau kiai, pehea ke ano o ia kuJLt Hke aku nei? aku ai ua manu 11(1 j_Jguaka >iaoli no oia i ko'u ike ■ a£o-&02, Ji£' J oia <~ ft e kuW*>w»na nqTffona īuau »1...^ kona mau kipoohiwi me l.a puapujai mai ona helehelena nani ma kona mau papalina. . | .

He kulana konā oke kon a me ka wiwo ahe manaolana ko'u e hoea mai ana no oia iloko noi.

£ like me ka inana a me ka ike i loaa ia Aeko ka luna nui hoi maluna ōna kiai a pau, ua pane aku la oia i ka 35anu kiai, ae. aole aku la kena lie mea e, aka o l?iuke kena ka Hapa Ilio ka moopuna hoi a Selobiona, a hookahi wale no mea e pono ai, aia a ae mai ka haku o kakou, 'alaila, hiki ia kakou ke hookomo mai i'aia iloko nei. A ina aole oia e iae mai, o ka haawi aku no palia i ke kino e inake alaiia, e pale kela a me keia mea nona iho e like me ka iieaika i loaa īaia, no IBrmea, ua lohe au, aole he kupua e ku aku imua ona, a ua oi aku kona ikaika i ko na kupua a pau, Nolaila, e kali cje pela, e hele ae au e'halawai mo ka haku o kakou a o kana mea e olelo ai, alaila, oia ka kakou e hooko aku ai.

Ua manao o Aeko eia no la ke mau nei ko Piake ikaika e like me ka, mea ana i lohe ai, a no; ia kumu i kau e ai kona weli a hoojra|ka ai oia i kela mau olelō i kona hoa, aole hoi lakou i lohe ua niake o Piuke a ua ola hou.

Iloko o keia inaiiawa, ua haalele iho la oia i kona hoa, a kamoe aku la kb Aeko ala hele no kahi o ko lakou hakft e noho ana, aua niaopopo no hoi 1 ua ui nei na mea a pua mamua o lohe %na aku ia Aeko k6na pu kaua nui.

la Aeko i liiki aka ai imua o mau haku, xia pane- mai la ka ui Keahialoa, a oia uo lioi ka mun oua ui nei, a iua koua iuoa u n i kapa ia aji ko aupuui ILeahialoa, IL\ oklo au(i mai ponei: ; Heaha keia o k(iūpau uei ika mama e ka maua kaujs>*a hooloho? ho pilikia an«il' | j Ae waki aua Ā|eko uei i paue aku ai, eia ka pilikk u4 kokoko mai. Heaha ia \Km v w \hi aka ui Koahialoa i niuaa aku ai īuo na heleheU*na o ka mino aka. ! 4 j Ka ttapa Iho ihuke ua hiki maji iiiawaho o na palena o ko ai a©l, P»o akunei iaia hi hookahi manu kiai, &no :a kumu au i kiki mai la i o olua uei o loh<? i kvf olua mAnaoī malia paha e i&we aua kekahi o olua i&ia i kano % aho mei makohowa wak no |hoi ko kuo aim aku iaia, w ahi a Aoko. , ' ; ( 'Lf 0t0 , , ®» a .: I