Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 13, 30 March 1889 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELE O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELE O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Lioialiiahi i haaiieo ai llor.ua, /■ ■ ■ r ■ ■ . ■ %' Na hua Ohia Kklkawe o AimioMĀ' ■ ■ -I , l\ Unuhiia no Ko liawaii Vw A ina. & I Helu 73 la manawa i pane aku ai ua ui Mel<£" uwila nei me ka leo o ke alona makua." e kuu makuahino aloha mai manao aa no ia mea, no ka meo, aole he mea n|na e hoopoino ia oe ahiki i ko'u hgr ana mai. Mamua nae o ko'u haalele antv_ ilgf ia oe, e pono au e hoihoi aku ia oe m ko kaua aupuni Uwila, ko'u one han«lf hoi, a malailo,oe 0 noho ai ahiki i kol| hoi ana mai mai ka'u liuakai, wahi a ua ui nei i pane hou aku ai. V I ka lohe ana nae $ Mauna na olelo a ke kaikamahine, ua hiol|| iho Ia kona niau wnimaka, no ka rd akahlno oia a ike hou i ka aina o'k'o-' na makua hanai a hoomanao ae la hoi i na la oiai oia malaila, a wahi ana iloko ihoona, pehea aku nei Ia ua aupuni nei o'u. Oiai no nae oia e uwe ana, a i ka pau ana, ua pane aku la oia i kana kaikamahine, ua oi I6a aku- ko'u pono ilaila au e noho aij 110 k'a moa, o ko kaua aina paa no ia, i noho 110 ia a i poino he nani poino ana 110 ia aia i ka aina paa, eia ka ole he aina le*va. Ua holo pono keia mau mea a pau i ko laua manao, a hookalii wale no mea i koe, o ka hiki inai o ka manawa e hooko ia ai o ia mau olelo. Ke aui aenei ka niknawa a ke kokoke mai nei na hora a xm ui uei i olelo ai i kana ilio Leina fiiu. I ka uhi ana mai o ka po, ua haule aku la laua nei hiamoe ma kahi i hookaawale ia no laua, a o Leina Hin 110 hoi īna kona walii i hookaawale ia, Oiai, laua e ana, aia 110 ka ilio Leina Hiu ke noonoo ala no kana mea e liana ai ke hiki mai ka i olelo ia aku ai iaia e kona haku, a ua maopopo iaia kana mea e hana ai. Ma ka liapalua like o ua po ala, ua kaia ia iho la ka ilio Leina Hiu e ka hiamoe.kulipolipo a iloko o ia hiamoe ana, ua halawai aku la me ia ma ka moeuhaue ka uhane o kona haku Lekeona, a pane mai la, d Leina Hiu, e akahele, mai pupuahulu| No keia olelo a ka uhane t> ka lio Lekeona, ua puiwa loa ia ka II io Leiua Hiu, a 110 ia mea, ua puoho ae la oia, a eia ka he moouhaiio. Ua iilo keia m«u olelo i ua ka ilio Leina Hiu e nalu ai iloko ona uhiki i ke Āo me he mea la, \\a hiki mai koia mau olelo mamuli o ka lana huakai, a e ao mui a|\a hoi ia laua e akahele. Aolo he kuuiu nui o ae i kw ajlo keia haawina ia Leiijia Uiu, oia wale iho uo ua maopopo :i ka lio Lekwna e hooko ana 110 ka i\\ Moleuwila i kana mea i olelo ai, a he mea o i:\io o ka pauia hope loa o kana mau haus, o ka lilo pio mai o kona mau euonn a me ko lakon i>oino ina k,i poho o ko iawei lima, A no k« ike aua l'oi kekahi o Lokeona ua hana ka ilio I.eina Hiu me ka naau aloha ia Manu Melemele nolaila> i halawai ai laua ma ka iuoeuhane, e kokna aua |\oi no ia ma\s olelo a l\e mea oiaio no !»■ ia, No ka moa, aole o laua makemake

e kue aku i na mea a pau a laua ī ike lii lie haku ia no laua, aka, na lakou ho e kue ia lakou ihp. I ke ao ana ae o ui|, po nei, a pahola mai la:lioi ka malaipalanui o ka la nmluna oka Muliwai Mako, a mumua ae hoi oke alaana mai o Meleuwila ma, ua makaukau ihp la ia ianei na ■luea a a i hakalia wale no ia laua , Ē like ma ke ano inau o Meleuwila :ka makaalā i na kakaliiaka a pau, pela no oia i keia kakahia,ka, aua piha hoi fcona mau nanaina, nie na lielehelena 0 ka hauoli. Oiai lakou ma ka papaaina, a e hoosāha ana hoi i ka lua, o ka inaina, me ,|ia nanaina oluolu i huli mai ai ka ilio Hiu a pane mai la, ekuu haku •heaha kau haawina pomaikai o kela qpo no kakaua huakai e hele aleu ai? !j la manawa i pane aku ai ka ui Melee kuu Leina Hiu maikai, aole i halawai iki me kekalii mau haawiaiia oia ano, a ina paha ua halawai oe ® pono oe e hoike ahe mea hOO- - hoi ia i ka manao no ka kaua iiuakai. | E like no me kou nele pela no ko ? u |iele. ahe manao aku nei ko'u la uā s halawai aku nei oe me ia mau ano, walii a ua Leina Hiu nei i pane aku ai. Mahope iho o ka pau ana o ka lakou nei paina aua. ua liuliu koke ae la no ua ui nei 110 kana huakai, a pane aku la i kana ilio, o ka rjiaka mua o ka kaua wahi e hele ai 1 ke aupuni Uwila. A lohe 0 Leina Biu i keia mea, ua ninam aku la oia nie ka :i ana aku, lieaha, lioi ka kaua olaila e hele ai? 1 E hoihoi ana kau,\ ia ianei a noho ilaila, a mulaila ae kaua no ka kaua huakai, wahi a ka ui i pane aku ii. * / 1 " manawa ua liul|Lu ae la lakou nei ae lo ka ui Mauna Uwila maluna o ka ilio Leina Hliu, a o k'a ui Mele uwila hoi maluna 110 o kana pahi kuP ua - •" ... Ika makaukau ana o lakou nei a pau, ua pane akū la o Meleuwila ika ilio Leina Hiu, e hiwo aku oe iaia no ke aupuni Uwila, me kou kali ole mai ia'u, a e kuu i kou mama lelo 110 ua aupuni ala. ; ■ Ika pau ana no o ne. olelo a ua ui ] nei, o lea manawa no ia i pane ae ai 0 Leina Hiu e paa oe a paa ia'll a mai makau ame ana la aka maka nalo aku la lalia iloleo o na r ao o ka lewa. " ' ' Oiai o Leina Hiu |ma i nalo aku ai lewa, o kai manawa ko1?e no ia oSa ui Meleuwila i hapai ae ai i kana pahi iluna aku la imua ine ka pane ana ae i keia mau huaolelo imua no ke aupuni Uwila. 1 Me he pua la i aku mai ke kakaka aku, pela iho la lja lele ana aku o aa ui nei me kana kupua. e alakai ia ana hoi o kona | kookoo kupua, a iloko no hoi o na hora pokole wale no,' ua nalo aku la keia īloko o na ao polo hiwa o ka lewa. ; V : Oiai lakou nei e| lele ana me ka lialawai ole hoi o kekahi me kekahi, ake maiiao nei hoi iekahi e hiki mua e ana ia inamua o k<?kahi a e kuu pau ana hoi ka ilio Leina Hiu i kona ma ma lele, a iloko o kr manawa pokole wale iio, kaalo ana laua nei maluna o ke aupnni Uwila. Ia manawa no i p : me iho ai ka ui Mauna Uwila, e Ldna Hiu ( eia ko aupuni malalo o ka\ a. : No keia OMO akr ui Mauna Uwila ha» hofiai ka ilio Leiiia Hiu i kon« WeManaa emi 'iho la laua noi no ke anpnni Uwila, | i A oiai laua nei e lioonn iho aua ilalo hifana ka makani ma ko laua nei aoaos a i alawa ae k<i lane 1 ha u;\, oia ka o k!a m Meleuwim; ā maiuua ao nae 0 ko laua nei !\iki aijia aku \ ke aupuni Uwila, na hehi aku la ka ni Molouwila 1 k(v aupnm l'wila. Oiai lakou nei i h|iki aku ai, aia hoi ho oia >V»au no na m|ja a pau a 0 wailio ana ka wialapua e like nio ko:\a ano» ao ka hale hoi keia oku ana no 4 liko mo kona an > iuau, a me he niea &ua noho ia no oke kanaka ka mau I» ka niaemae o na mea a pau. f 11* n\«a oiaio e nt[ makamaka heluIpielu, aole no Ue kumu e ae o ka maeunae ana o ua mea a a kakou e iU ae 1«, wale iho no, malalo o ka ma |*a kupua oka uhane o ka Ho l T wila Ka makua hanai o kk ui Mauna Uwila

: Ika pau ana oka luleou aiei kai ana iua moa a pau, ua nōho i,h6 la lakou nei 110 ka hoaumoe aiia ' uo it po iho me leona mkk'aahine ma aupmii Uwila, a noho ilio lioi ka ui. Manna Uwila, a hele aku hoi oia 110 kana huakai. ()iai lakon noi o noho ana, a i ka uhi ana niai o kā'po maluna o ka lewa holookoa; ua haliiiiiī la k'o anoano eeliia "maliina oke aupuni n, mu lit% fflP" la. e lioiko mai an*d'fta lio Ū'wila i kona aloha i kana hanaī. Iloko no nae o ia manawa, ua makaukau mai la na moa ai a lakou nei i kahi ilio Loina Hiu, a naue aku la ka ui Mauna Uwila ame kana kaikai mahine 110 ka papa aīna, no ka hoopiiha ana hoi ika lua o ka inaina 110 ia }>o hookahi a ao ae. Oiai na ui maluna o ka papa aina'me ka laua ilio ia manawa i pane mai ai ka ui Mauna Uwila me ka ninau ana mai i ka ilio Leina Hiu, e Leina Hiu, hoaha kau mea i ikeai a i hoomaopopo ai paha mai ko kakou hiki ana inai nei ahiki mai i keia manawa a kakou e paina nei? Ia nta»h,wft i kulou iho ai ua Leiaa Hiu nei ilalo, a no kekahi manawa pokole, ua ea ae la oia iluna a pane mai la, e kuu haku, aole a'u mea eae e hai aku ai ia oe, eia wale ilio no, ke ike nei au i kekahi mea e maalo mau nei iloko o na iialena o keia aupuni. Heaha ke ano oia mea au e ike nei? wahi a ka ui Mauna L T wila i pane" aku ai. ■ la iuana#a i pane aku ai Ua ilio\ieina Hiu. ke maopopo nei ia'u mē he la he aka 110 kekahi kino ho, a ma ko'u koho, aoleno ia he mea e aku, aka o ke kino aka no ia o ka lio keokeo Uwila ' Ika lohe ana oka ui Mauna Uwila ina olelo aka laua ua hu mai la kona aloha uo Koua makua hanai ka lio keokeo Uwila, a hiolo mai la kona mau wuimaka, me ka pane ana ae, | aloha no oe e kuu makua, ka mea nana ' i inalama ia'if a i iho ai au no u keia mau pono, . Eia au ko noho. nei me ka lei a kaua ka lulii hoi a'u i hooinanawanui ai me ka ohaeha iloko oia mau la, a ma eia. oe ma keia wahi, a ke hoolohe mai nei paha. oe i kau mau olelo, alaila ke kau- | °ha ak« nei au ia oe, e kokua mai oe Ii ka kaua lei oiai oia e hele aku ana i ma kana huakai. Ho mea hiki ole ia'u ke kokua ana aku iaia, oiai, aole oe i waiho mai i kokua no'u i hiki ai la hoi ia'u ke kokua, aku, aka, ua hemahema au kona makuahine, a hooki iho Ia oia i kana olelo' ana. I ka manawa nae i kuu iho ai ka leo o Mauna Uwila, ua pane mai la kana kaikamahine, mai kanalua kou manao no ia mea no ka mea, ua lawa au nie •ke k< k]ia e hiki ai ia'u ke pale aku i ■ na enemi o kūo mai ana ia'u. Maliope iho o ka pau ana o ka lakou | hei paina ana, ua lioi a"ku la lakou nei no ka vumi liookipa, a malaila lakou i hoonanea iho ai. nie na kamailio ana no na mea e pili ana 110 ka Meleuwila huakai. Ika liala ana oka hora 10 o ua po 'la • ioi aku la lakou nei ma na rumi moe pakahi i hookaawaleia a kooluolu aku la no ke koena oia jk> ahiki i ke ao ana. Oiai lakou e liiamoe ana, aole he «a&u iuea o ae a lakou i ike ai n o hoopuiwa ia ai ko v mana\>, aka, hiamoo lakou mo ku ma 'kai alilki i ke ao ana o ua ala. I ko ao ana ao, ua liuliu ae la ka ilio L«Jna Hiu v kaun apana hana, aua makankau hoi ia mamua ae o ke ala aua mai o koua n\au haku. Ma keia knkahiaka i nla ao ai ka ui Moleuwila a me konn makualune a hfto nku h ma ka rumi aiua uo ka pain» kakahiaka, a o hoopiha hoi i ka oka inainn. no ka nm ke kokoko mai nei kona manawa. l)i«i laua i helo aku ai, aia hoi, ua ike akn la ka uiMekuwna i ka iele «na o na ao. a o puhoo ana hoi uia o a maauei me h«> mak:uvi uui ikaika la ka mw nana o ana. R*»ahn la ho>\ ko« anv> o keia mau u\e>s a v u o iko noi, wahi aua ni nei i ao ai iloko ona, a konio aku la no j ka TOtni aina. kahi hoi a kaua ilio Lei|ua Iliu o noho mai tuxa me koua uiaIkuahiiw. '

i *Ifoko oia manawa ua iioha iho la ; lakou nei e ai, a i waena o ko lakou ma'nawa ©ai ana, ua nina\i aku la ka ui ' Meieiuwila ia Ma .;na Uwila a mō ka latia iKo me ka oleīo ana aku, hēaha ka olna mea lioit? īa manawa i pane mai ai o Mauna Uwila, aolie a'u mea hou, malia paha o ka leaua ilio kahi mea hou. ■ ' ~ Aohe no a'u mea liou, wahi a ka ilio JjQĪna Hiu i pane aku ai, aka, ua oi aku ka lealea o ko'u hiamoe i keia po. Ia manawa no i pane aku ai ka ui Meleuwila, owau o kakou. kahi mea hou. Heaha kau mea hou? i pane koke mai ai ka ilio Leina Hiu mo na helehelena li-o, ame ho mea 'la, he mea nui kekahi a kona maka e ike ana. Oiai au i ala mai nei, a mai nei mai ko'u rumi moe mai, aia hoi ua halawai koke mai la me ka ike ana a ko'u mau maka ka lele ino ana ana ao oka lewa, ama ka'u lioomaopopo aku, me he mea la he makani ikaika ba mea nana e puhi ana, a komo mai Ia au iloko nei, wahi a ka ui Meleuwila i pane aku ai, Iloko o ia manawa i ninau aku ai ka ilio Leina Hiu, e kuu liaku, i kou manawa i ike ai ia mea ano e, heaha ka mea au i hoomanao ae ai? Aohe a'u mea i hoomanao ae āi, aka 0 ka'u koho nae, na kekahi makani ikaika e puhi ana ia lakou, wahī aka ui. Ae, e kua haku, wahi a ka ilio Leina Hiu i pane aku ai, elike me kou koho ana na kekahi makani ikaika e hoopuhee ana inaao o ka lewa io a ianei pela no a uanei ka kaua huakai e heie aku ai. - - - . •" 0 na ao au e ike ala, aole ia lie mea 1 e aku, aka o kou mau enemi no ia a e i holo ana lakou no ko lakou wahi e pee ,ai i pakele mai ia oe aku, a <» ka makani ikaika au i manao ai, o oe no ia, 'Nolaila e kuu haku, mu he mea ale fc aole no kaua e halawai ana he kino a he kiao me ka mea au i manao ai, kahi lioi a ka kaua huakai e hele aku ai. 1 ka lohe ana o ka ui Meleuwila i Ina olelo a kana ilio Leina Hiu, ua pii iaela ka ula ohelohelo ma kona mau I papalina e hoike mai ana hoi i kona i inaina piha, a pane mai la: | T JBe mea oiaio kau e kuu Leina Hiu, j aole au i manao o keia mau mea a'u j i ike ai he hana la ia e pili ana no ka kaua huakai hele, eia ka oia no„ a ua hiki hoi, na ia manawa e hoike mai i ko kaua nele, wahi akaui i pane aku ai. j Ika pau ana oko lakou nei paina kakahiaka, ua hoi aku Ia lakou nei iloko oka rumi hoolāpa, a noho iho la. Oiai lakou uei e nolio ana, ua pane aku la ka ilio Leina Hiu, o ka manawa kupono keia no kaua e hele ai no ka kaua huakai. He manawa kupilikii keia mawaena 0 ka makua a me ke keiki, no ka mea» e kaawale aku ana laua no ka inauawa 1 akaka ole ka loihi, a malia paha p ko laua ike hope ana na paha ia. Mahope iho o ko lau» nei hui alnh» aua, ua k>iu> iku 1& u* ui ileleuwila uei iloko o koua rami, ak&hiko iho la iaia me koua nahu hololio, a tta ka uaua aku i kou-\ kuUna, me he la q k« ui holv>lio iii o ka iewa. A o kou* uiau aauaiua * pau, aoī« ia i kaawale ak« mai ko Piuke ae» a he opio k'»ue «aopopo oi«. 1 ka pnviaua o kona miu heuiaheuia ua puka iu*i 1h kn ui iw&ho,. ui*v kebi li<ii & kaaa Uw a 'u»? kou* & h<i«loulou au» i kti «.loha i ks.us, l«i h« kaikamahioe. Oiaika, ui i pak<\ u* pame mai oia i koua i k* i mai, mai i k<ni wauao uo'u % uo ka mea, o heV? qo au h hoi euai. E noho i»e \iou mauno eia uo au ' imua o kou rlo i tis manaw* & pa,u, a a ■ ?ko hou uo fv« ī-* oe wahope iho o ka hooko o ko % u makeoiakē. ! Ia aaauawa i hooi »ku ai ou. ikoaa ! uiakuahiue, a kuikui aVu la i*aho ! 1 kahi Uoi a k < ili > Leina Hin e ] oiai aua \ koua haku. |la Mel*uwtla i hiki <*ka «I» ua , oiakaukau kaos ilio a i haknlin wale ]ao iaia * kavt aku v *\> ka hto ia oke | ho* k e l' U tßanawa i huli ai ua ui %«i & j aku la i k« a)oW ho|Kf i fe>t» liaakuahiu*» a kn; aku U \&atfcua q ka« ua ilk\ !