Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 17, 27 April 1889 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Fonna. Na hua Ohia Kelkawk o Aimioka Unukiia no Ko Ilauoaii Poe Ama. Helu 77 ī ka manawa a Reinadia ma e kamailio ana no ko lakou pono, aia no o Meleuwila ma mawaho kahi i hoaa hele ai, no ka inea aole i maopopo iaia kahi e komo ai iloko, No keia hoohoka ia ona, nolaila, ua pii ae la no ka inaina iloko ona, a wehe ae la i kana pahi ame ka ikaika i j loaa iaia i hili aku ai ua ui nei i kana | pahi kupua ma ka hapalua like o.ua i puu ala. Iloko o ia manawa i maliele ia ae ai ua puu nei iloko ona apana elua 3ka mana kupua o ka pahi a ua ui nei, a e ku mamao'ana lioi kekahi aoao i kekahi, ~ He mea oiaio, iloko o keia manawa i ike'aku ai ua ui nei i kekahi kulanakauhale nani, a me na helehelena o ka hauoli i liooho ae ai uauinei. ! Ahaha! loaa oe ia'u e kena kolohe, e pee wale no oe aole e pakele, a na oukou auanei e makaikai mua ha paia 0 kuu liale paahao nei, no ka manawa hope loa. 0 keia mau olelo a ua ui nei, ua' kuhihewa loa oia, no ka mea, aole oia i ike "ua hala ka puu lena i Hilo, ua imi aku la i kahi o ke ola." No ka mea i ka manawa no i mahele ia ai ka puu i na apana elua, oia no ka manawa i'oili akit ai ka opu me kona mau haku no kahi e pakele ai, me ka ike ole ia e Leina; Hiu ma. Oiai, ua hao ae la hoi ks£ mana o ka npa dia, i hui pti ia hoi me ka mana o Raina Hipa, a ala ke lawe ia ala ena eheu makani. A e nana ae hoi kakou heaha la ka ka ui Meleuwila mefi e hana ai ina aole e loaa ana kana mea i makemake ai, Ika manawa i pau ae ai na olelo ana aua ui nei, oia no kona manawa 1 pane iho ai i kana ilio, e kuu Leina Hiu, imua kaua no o kela kulauakauhale e waiho mai la. Iloko oia manawa, me he imo aiia la. na ka maka nolio ana laua nei iii'awaho oka pa, a ike aku la hoi koia e ' hamama wale mai ai|ta no ka puka pa, a haupu mai la keia aohe paha lio kanaka oloko. Ōiai laua nei i hiki aku ai mawaho 0 ka pa, aia hoi ua hoopuiwa loa ia ka ui i ka ike ana aku i ka heluna nui hewahowa o na dla, a o holo pololoi mai aua hoi i inua o laua nei. Ia mauawa i ninau iho ai ua u\ uei 1 kana ilio, heaha ko ano o koia mau holoholona e ku mai nei ka ea o ka lo- ! po i ka lewa? la mauawa no i aku ai o I Hiu, aole kona he mau aka lie mau onemi kona, no ka moa o kela ! poe holoholona a jm\ % ho poe kiiiō ! eepa lakou 110 ko kupua Reinadia, a e ku me ka makaukau, Ooe o kaua kō ku ina keia wahi, a e hana no kou ikaika iho, a owau hoi o kaua ko 1010 ae ma ka ohou akau. Iloko oia manawa i 1010 aku oka ilio Loiua Hiu uo ka ohou akjfu o»a ouomi, a halawai ao !a lakou nloko o na j»io haimua aua, a pola mo ka ui Moleuwila. i

Oiai lakou nei e ]f>aio ana, o Meleuwila a mekana ilioj nia ko laua aoao, a ,he heluna nui o na' d|a i maopopo ole ia ianei ma kekahi Jaoao. Aia ka ilio Lei&a Hiu ke nahu ala i na <lia ma kahi e*oaa aku ana iaia, a e waiho mokaki ar»'a hoi lakou he mau kino make. *'■ \ Iloko oka manawa pokole loa keia hakaka ana olakPu nei, aia hoi, ua pau loa iho la na &ia ika make, a ua" uhi ia kekahi akea eko lakou" mau kino make. _ Ia manawa-i -huli ai ka ilio Leina Hiu a pane aku la,' lie mea oiaio, ma ko'u hoomaopopo ana ame ka ike i loaa ia'u, aole ka ui a mo kona makuakane maanei. a Pehea hoi i ma&popo ai ia oe? wahi a ua ui nei i pane jaku ai. No ka mea, ke ike -nei au o"keia mau lioloholona a pa\C a kaua i pepehi iho nei, mailoko ia o Reinailia, a oia ke kumu o pakele. Ika lohe an(U, o Meleuwila i keia inau olelo a kaufiCili[o, ua kahaha loa ia kona manao, a ffaiie aku la ua ui la, e hele 'kaua no ka liale e ku mai la. Ua manao loa ui, aole he oiaio 0 "ka Leina Hiu maii olelo, ana hele aku la laua no - I la laua nei i hiki aku ai no kahi o ka hale 3ku ana, ftole he maaloalo kanaka ae oloko,- nolaila, pii aku la keia a ma ka Jai»ai kikeke aku la a ku iho la no ke;ka|i ana. No ka hiki o!ef aHa mai o kekalii mea e wehe i ka puka, nolaila ua wehe okoa aku la no u«C ui nei. I ka manawa i hemo aku ai ka puka ua komo aku iloko a nana ae Ja ma o a maanei] cL e hoike mai ana hoi na paia oua hale nei i kona nani . nui. '■ ii' i - Huli hele ak^keia ma na rumi a pau. aole he wah|. mea i loaa aku iaia, ■5a ua hilli hoi keia imua o kana fflb me ka nele. laia i hiki aku ai Imua o Leina Hiu fua pane aku "la oia, he oiaio kau mea 1 olelo mai ai ia'u, aole io no laleou, a aia la ihea. ■ Aole i maopopo ! ia'u aia la mahea ko lakou wahi i noho ai, no ka mea, ua pouli ke ala hele kahi a kaua e huli aku ai/ khe mea paakiki loā keia i ko'u noonoo ana. ! - He mea oiaio ua pouli na maka o ka kakou Leina Hiu, no ka mea ua hao mai la o Reina Hipa i kona mana ke hele ala a hoaa o Meleuwila ma. Mamuli o keia hoohoka hou ia ana oua ui nei, ua lilo ia i mea e hoonaukiuki aka ai i kona manao, ame na helehelena inoino ! i pane ae ai ua ui aole e moe kuu maka ahiki iko oukou loaa ana ia'u' Ia manawa i kau hou aku ai ua ui uei maluna oka il io, a lele ae la laua no ka lewa, a ma ia wahi i huli iho ai ua ui nei a pane ihio la, e hoolilo aku ana au i keia aupuni i mea ole. 1 la manawa i huki ae ai ua ui nei i kana pahi kupna, ame na huaolelo o ke ino i paue ae ai oia penei: Eliko me kou lioohoka mia mai pela no hoi au e hoohoka aku ai ia or, a e neile oe i'kē aupuni ole e pono ai, me ko manao paha hele no a hoi hou mai e waiho aku ana no kou mau pono. | Nolnila ma ka mkna o kuu pahi k\ipua a;»ae ka mana f) kuu loau knpuim, ke kauoha nei au e lilo keia nupuui i mea ote. I *aanawa no i ani ae ai \\a ni nei i kana pahi a iloko ka mauawa poko !e loa, na lilo ae la ua aina noi i mea ole. ! oaa mea a e waiho ana iluna o ua aina nei, ua lilo 1a i one wale no, ahe kipuka oue uv:i kookeo hoi ia e xraiho| ana iwaena o \aa moaua U. i Ama ka mana no ho\ oua pahi k \ hoi hou ae ai ka nioana o like me koua auo mau. « Ika pau ana ona mea a pau, a tia holo pouo hoi eliko mo ka moa aua i manao ai, ua pane iho la oia i kana wnhi ilū>, īaahea k« ua o hole ai? Aole i maopopo iu\\ ko kaua xrahi e hold ai, ao ka m<« pouo wale t\o ir> kaua» kaua uo kokahi aiiv> i m;\komak« ai, a miiUila k{V«si o noho ai, a uialia o loaa ia kaua kokshi man kuhikuhi uo kd kaua haua. ao ko kaua ao ia

Ina pela kou. manao, alaila e pono ho kaua e hoi do te anpuni Mauna Ala, kālii hoi o ko'u pokii hookama, a ma-lin-o maalo.liou mai no hoi lakou mā keia wahij ao ka loaa no ka hoi ia ia kaua. " Ua pono kou manao e kuu haku, waihi aka ilio Leina Hiu i pane aku ai, nolaila e lioi io kana no ke anpuni Mauna Ala. Ia manawa i hooliuli ae ai ua ui nei i kana i!io a lele aku la no ke auj)uni Mauna Ala. He mauawii pokole noho ana laua nei ike aupuni Mauna A-la, ahe mea haohao hoi ia i ka manao o kona niau makua liookaina/ ; Ia laua nei i hiki aku ai, ua ninau ! aku la o Mauna Ala, pehea aku nei ka 1 hoi ka olua huakai? Pane aku Ia ka ui, ua hiki no maua i ua aina ahi, a eia ka mea "apiki, āohe lakou maluna o ua aina la, a aia nui la ihea kalii i noho ai. , Ia manawa. i pane aku ai ua Mauna Ala nei, ina pela ka oiaio, alaila, aole e loa'a ana iīia kffkou ianei e noho ai. 11 Me ka manao pihoihoi ame ka hauuoli.i pane iho ai oia iloko ona, o loaa ana ka paha kuu mau enemi, a ninau aku la oia, a ihea ka hoi kakou e noho ai? I O olua ke hoi aku ike aupuni Nani me ia nei, a oia hoi ke aupuni o Manu Nani nei, a e noho no hoi maua ianei, a malia o loaa kekahi ulia, a o ka loaa no ia o ka mea a olua e huli nei, Ua pono ko?ia mau mea a pau Ika manao o ka ui Meleuwila, a ua hoomakaukau koke iho la no ko laleou nei hoi ana. Ika mauawa. i makaukau ai lakou nei, ua aku.la uo ke aupuni Naui i ka ui Meleiiwila maluna o kana ilio, a oka oi>io hoi malnua o kana manu, malalo nae o ke alakai ana a ua inumi nei. No kekahi r hora loilii ko lakou nei lele anu, ua hlki aku 3a "lakoa nei no ua aupuni ala, a i nana aku ka hāna oka ui Meleuwila, lie oi aku oka

nam. Ama kona lioomaopopo ilio, ota nani keia ioi aku mainua ona nani \ apau ana i ike ai, a aolie koi ana walii mea ai. ! Ia lakou nei i hiki aku ai, ua noho iho la lakou nei maluna oua aupuni la, a hookahi a lakou 'hana nui, oka hakilo ana ina ou!i ano e e liiki mai ana. ■ 1 Ma keia wahi e na hoa kaunu o keia ■ nanea, e waiho kakou i ke kamailo ana no Meleuwila ame kana ilio, oiai aia la«a ke noho ala i ke aupuni Nani me ko laua hoka, ana ka manawa e lliki mau ana e hoike mai ia kakou i ka hoi lo pono o ka laua hana. i A e huli hou ae hoi kakou i hope e | hooipo hou ai me Piukeona, ōiai ua loihi loa ko kakou ike hou ole ana nona, a pehea aku nei la oia e hele ala no ; kana huakai huli i kona enemi, oia lioi ; o Haunelaaa, , Oiai o Piukeoua a me kona uiau sela | e noho aua me ka maopopo ole o keia , mau iiiea a Ukou i ike ai, ahe mett ' kahahaloa ia ia lako^-

I ka uhi ana mai o ka po» oiai o Piukeona e hiolani ana ma koua wahi moe, ua halawai iho la me ia uia ka moeuh&ne kana wahino Manumelo mele. Wahi aka wahine 1 pano mai ai, e kti\t kano, hooko ia kou makomake, no ka mea» ua hauan iho nei au i ke keiki. Heal\a ke ano o ke keiki? wahi a ka uhane o Piuk«vma i ninau aku ai, Ia mau&wa i i>aive mai ai kana wahiae, ho keikikam\ aua ko Xou makemake. Ika lohe ai\a uo c ua PinkeonH nei i ke ano o ke keiki, ka hauoli oia i iH»hoaoa\. & Lohiona'; e Mnona kuu keikl, na kou ikaika auanei e hoommewe i m paia paa oka hohonu ame n& paia p&aokalewa. lioko «se oka m&iiawa aua Pi ukeoua nei e lioojn\ka aua i keia mau oleio, uh puka loa ae U tio ia i koaa kuio uiHoli»« na ia mea l IkvUa aku Ika hi*mo4okekahi mau aluiuoku. I » K4ie 4khk> Uua lua meA i ia e Piukeoua* a ala «e la laua uei a Ueh- aku Sa ma ko Piukeoua uul.i e moe ;v.uv, wo ko laua mauao ho ho* no la koaa e aua.

Ta lana nei i hiki aku ai malaila, aole a lana mea o ae i ike aku ai, o Piukeona wale 110, a e onioni ana oia me lio la e ala ae ana. Aole i liuliu ko 1-aua ku ana iho, aia hoi, ua makili ae la ko Piuleeona mau maka, a ike ibo la oia he moeuhane ka kana. A i kona ike ana āo hoi i keia mau aliimoku, ua haupu ae la oia ua loaa palia ko lakou inoku.i ka poiuo, nolaila ua ninau aku.la oia, heaha ko olua makemake? Aole o maua niakemake, "aka mamuli oko maua lohe ana i kou leo 3 Dolaila ua liele mai nei maua e nana, owai la kou hoa. " A pehea, ua maopopo no anei ia olua ka'u mea o kamailio ani, wahi a ua Piukeona nei i ninau aku ai. 0 ka maua mau huaololo i lohe maopopo loa mai nei, oia keiaf E Lohiona! e Lohiona kuu keiki, im kou ikaika e hoonaueue i na paia paa oka liohonu ame na paia paa oka lewa. ī ka lohe ana o Piukeona i keia mau olelo a kona mai« aliimoku, ua i iho la oia iloko ona, eia ka waa i ke kiuo maoli kahi i kamailio ai. Ia mauawa i paue māi ai ua Piukeona nei, he mea oiaio ka olua i lohe ai, ua puka mai nae ia mau olelo mailoko mai o ka moeuhane i loaa ia'u. He mea oiaio, o na hoailona pahae- , hao a kakou i ike ai ma ka la i hala aku nei, ua hoike ia mai ia'u eko ka po. Aole ia he mea e aku, rka oia ka io' o kuu mau io ame ka iwī o kuu mau iwi, a oia auanei ka mea naua e kau kaiiawai na ale o ka moāna nei. Oia no ka'u koiki ponoi me ka ui Manumelemele o na aupuni moana nei a o Lohiona kona inoa e like nie ka olua mea i lohe ai. 1 hai aku no hoi au ia olua me ka oiaio, a i waena wale iho no hoi ia o kakou n nalo iho.

0 kela ui a'u i oīelo aku ne\ ia o!ua, oia 'no ka wahine i kii ae ai ma ke aupuni Lupe| oiai nae au e paa pio ana ma ka halepaaliao o Poliakueleele, Mailaila mai ko'n lawe ia ana ama na wahi i ike ole ia e oukou, ano ke kalii manawa, ua halawai ilio la maua he kino a he kino. Ika lohe ana ona aliimoku i keia mau olelo, ua pane aku la kekahi o laua, ua ike maua iua wahine a!a, a he a ka nani. A no kS nani o ua wahine ala i hele mai ai ke kei'kialii Haunelana nie ka manao e loaa iaia a e lilo hoi i wahme nana. Pane la o Piukeona, aole e loaa iaia, no ka meā, aole oia ma keia moa na, a āole hoi ma na paia oka levra, aka aia malalo loa aku ona papaku o kekahi moana, Ahe mea paakiki loa ka loaa ana iaia, a me na kup&a e ae } koe wale no wau. j Me keia mau huaolelo liopo lakou ! nei i kamailio iho ai a hoi aku la na I aliimokn ma ko laua mau rumi, a hautjo hoi keia hoolnolu 110 ia | jx>.

Oiai uo keia e hiolani ana 4 aira liora w&u&ao, ua .halawai hou iho la no koia me kaua wahiue, aua ia i hoala hou ae iaia, a ala loa ae la uo hoi oia me ka noonoo ana n\e no keia mau m<;A. ka uiaopopo ole iaw, uolaila, ua pii aku la keia iluua oka oneki oko lakm\ nei moku, a holoholo \ho la me ka Imoniauao 110 uae iloko oua uo kaua mau u\ea i ike ai, Oiii i\o oia e holohoio aua. ua hele aka 1& keia a uinau aku Ia i ka mea e ku ana \ka hoe, \ka olelo aua aku Mw kou maUn\a aua i ka moku ahiki i keia mauawa, heaha la kau mau mea, i ai? Ia manaw» i pane akii ai ua sel:» i\ei, aole h\\ ma» mea a»o e i ile' au a aole no hoi he wahi me« a ike aiua iki ia akw. V>le rto he a\na e ana ia kakoa w» keia vah\. \\o ka \\>m. eia kakou 1 k* moaaa Im t<va kahi i hele ai, a o %% mea wx!e 110 e I ia k*kon ma V*s ou \va iwokw e hole mai ana a \\a wm okamav wwi. * Aole i