Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 19, 11 May 1889 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Homm. Na hua Ohia Keleawk o Aimiona Unuhiia no Ko llaueaii Pcr A hui. Helu 79 Aole aae i pulale koke ae ua Piukeona nei no ke ala aīia ae, aka, ua hooholo iho la no oia pela, me ka hoolohe hou ana no na leo walaau ana i lohe mua ai. Oiai no nae keiae hoolono ana, ua lohe pono ae lā oia ika leo o na kanaka, a o kana mau liuaolelo i lohe pono loa ae ai, oia keia, e huki! e huki ika waapa iluna nei o kā moku. Ia ianei nae i lohe ai i keia mau huaolelo, ua i iho la keia iloko ona, he r mea oiaio, ua halnwai au me kekahi moku, aole nae i ma,opopo ia'u owai la ka ona nona keia moku. Me keia mau olelo iloko ona, ua hooholo iho la oia, he mea pono iaia ke ala ae a nana aku i ka poe nona keia moku, a maliā paha, aia iluna olaila kekahi o kona mau hoa, a ua hauoli loa oia ke hui aku me lakou. Iloko oia manawa i kaakaa ae ai na maka oua Pinkeonā nei, a ike ae la oia eia ka kona waapa ma ka aoao o ka moku, a ūa huki ia hoi me ka polohuku. Nana ae la oia i ka moku me ka hooiki ana i kona mau maka, a ike aku la oia ike ano, he like me ka nanaina o na moku o ke aupuni Eupe. Ua haupu koke ae Ia no ua Piukeona uei, me he la aole paha keia he moku e aku malia paha o ka moku no keia o Haunelana. A pili hou iho la kona mau maka me ka manao e hoolohe hou, malia paha he mea kekahi oluna o keia moku i kamaaiua kona leo ia ianei. Oiai no keia i pili iho ai kona mau maka aia hoi, ua lohe pono loa aku la keia i kekahi leo i kamaaina ia ianei, i ka olelo ana ae penei; s He keu keia a kalii waapa aka lewa ole ae iluna, o ka haha ia o huki ia nei aole nae he wahi Jmea a neeu ae, o ka moku ke hele a kapakahi he oia mau no nae keia wahi waapa uuku.

A pela no hoi na apla a mo na kea o oielo ana no ko kupanaha o koia wahi waapa, a o olelo aua hoi kokahi poo o ke kumu oka hiki 010 no k«ia kanaka o moe nei iluua o ka waapa. A e olelo ana no hoi kokahi poo mo ka maopopo 010 oke kumu o ka hiki ole aua ia lakou, aka, iloko nao o koia mau leo a pan a ua Piukoona uoi o hooloho nei, hookahi walo no 100 i kamaaina iaia, oia uo o Hauuolana. In manāwa i nla loa ao ai na Piuko ona noi, a noho iluna, a mo ho moa la 0 kona ala ana ao no ia mai ka hiaiuoo ana ka ua moa o ka MiuipO n kamaaloa imi walo. ! Oiai ua Piukooua Hoi o kunowa aua 1o n iauoi, aia hoi, u:\ iko mai' la ua koa a mo na sota ia iauoi. a ao la i koia niau 01010, ua ala ua kiiiaka uoi, oia ko noho mai noi iluna o waapa • Ika loho ana o Hauuolani i koia mau 01010, ua huli ao h\ oia, & kioi aku la ma ka aoao o ka uioku. a iīo io aku la oia ua ala mai o Piukov>na mai koua hiamoo ana.

I ka ifee ana aku o Kaunelauu i na lie lelieleua o ua pii ae la konn, inaina wela, a kauolia koke ap la i ke-1 kehi o kona mau js;oa e ilio aku il&ui^ oka -waapa, a e koko aku ikw iiuike malunu'> l'iukeoua. . IlQ_ko_o koiu īuamwa. i hoouiakaukau koke ae ai na koa ijie umi ia lakou ilii> e like rae ke kauolia, aepuaana.ls.oi ma kō lakou liian lima pakalil lie pahi kaua. "" Ia wa no i hookuu ia aku ai ke ala - pii, a iho aku la na koa ma ka pakahi 1 ka laina. Oiai ke koa mua e iho aku ana ine ka makaukau, ua mai la ua Piukeona nei me ka mino aka, heaha keia i mea hulali a oukou e paa mas nei? j Kuiikuli, wahi ake koa mna i pajae j ak.u ai, mai ninau mai no ia mea. 'O ka'u hana ike kena o ke pakil-e, wahi a Piukeoua i panai aku ai. No keia mau oleloa Piukeona, ua piuii loa ia ua koa nei eka inaina, a no.ia mea.ua hapai ae Ja oia i kana pahi iluna me ka mahao ehili aku maluija o Piukeona. ' Aka mamua ae , nae oke kau ana aku o ke alina o ka, make maluna o ua Piukeona nei, aia hpi, ua loaa e aku la ka lima oke koa iaia, a lilo mai la lea pahi iaia nei/. 0 ke koa hoi leeia ua hapai ae la ua Piukeona nei iluna, a kiloi hou aku la iaia iluna 6 ka oneki o ka moku, a waiho aku la he kino hiake. . | Ika ike ana hoij oka lua oke koa, ua hoolei ia kona m>ua iluna o ka onski, ua hili mai la hoi oia ī kana pahi me ka mānao e mollu o Piukeona- J Aka me ka eleu 'a me ka hikiwawe J loa ua Piukeona nei i hili aku ai me kana pahi a moku aku la ka ai o ua' koa 1», # I M«?-keia mau paio hahana aha a na koa me Piukeoha, ua pau loa iho la na koa i ka make ahailono ole, a oili hou mai la no kekahi laina koa i like k'a nui me ko ka mua. lioko o keia monawa ua paio ilio la lakou nei ine ka hahana, a iloko no o ka manawa pokole,, ua pau loa iho la na koa ika make ia ianei. 1 ' Ika pau ana o keia poe ika make, j ua lilo ia i mea e kupilikii ai ka manao o Haunelana, a no ia mea ua kauo ha ae la oia e liookuuia na alapii elua ma ka aoao o ka moku. j I ka mākaukau ana o koia mau mea, j oia no ka manawa i hoopuka ia mai ai j he iwakalua koa i ka nianawa hookahi, j aka aole no ia lie misa e kanalua ilio ai, Piukeona nei. ' j Oiai na koa eku ana me ka makau kau, ua pane iho la oia i kona lima ku') e kokua iaia iloko o kona manawa J pilikia. j ' .! Paa ae la oia i kana pahi ma ka lima liema, a iioko uo o ia manawa i hoomaka mai ai na koa o liili me ka lakou pahi maluna o Piukeona. Iloko no hoi o iaj manawa hookahi i hopu aku ai ka ku'i o ua Piukeona nei i na koa kona aoao akau, a e liili ana hoi kona ( lima hema me ka pahi kaua ina koa:ma ka aoao liema, aua lilo lioi i mea ole iloko oka wa 'pokole loa. ' O 'ka huina pau ona koa o Haunelana, he 400, ake Ijaii ia na aliimoku ame ha sela, ua liiki aku ka huina i ka eha hanevi me kelnawalu. j Iloko nae oka malke ana aku la oua koa he kanaha, uole 110 ia lio mea e emi iho ai ka liooiina ana aku oua Haunelana nei i koiia poe koa, : Ua luku ia e Piukjeoiia na koa & pau i liiki aku iuiua ona ( | ai ka piha ana o ka 250 poe koa i mako, ua hiki aku la kekahi koa iuiua o \m Haiiuelaua uoi, a paue aku la ■ E Haunelana kuu liaku, ho mea paakiki loa ka hoao an'a e Uuiakila īualuua o kela kauaka, juo ka luea* ua ike uono aku uei au, o |ua kauaka a pau o liiki akn ana iuiua ona» ua liip i luoa a i liakalia walo |no ia oe i ka lioouna aua ina koa, , , I ka, loho aua oua uei i kom i»au 01010, ualilo ia ho uioa ua . LUunohma iioi oj inaiua <u» uolaila, ua Uoouua liou aku la koia iUO koa, a oia Uoōkahij uo. Xo ka anoano aua.aku o pau loa kon i koa ika make, via hooholo iho la oia iloko oaa. o holo pu aku uio ko kooua o kona uiau aliikoa a mo kekahi wau Lm,

Ika makaukau ana o ua Haunelana nei, ua hooiho aku la oia ina koa ma ka aoao akau, a ona aliikoa hoi mmo Haunelana ma ka aoil'o hema o ke alapii. Oiai na koa o iho akuuei, uia ko lakou mau uauaina aua maluua o Piukeōūa, a pela uo lioi o Piukeena, aia ko* na mau nauaiua a pau īualuua o keia poe e kuku aku nei. Iloko nae oko ia nei manawa e haka pono ana, ua halawai aku la ka ike a kona mau maka me na helehelena o kekahi mea nana i hookuia mai i kona mau noonoo, a.hiolo iho la kona mau waimaka. ' oke kumu oka hiolo o kona mau i waimaka, ua ike aku la oia ina hele-1 1 helenā o kona lianau mua o ku inai i ana imua oua ahe mea hiki ole iaia | ke kapae ae ika poiuo, no ka mea ua ku mai oia ma ke kahua oka poino. i Iloko o keia manawa i hoomaka mai ai ua koa e lele maluna o Piukeona, ia ia manawa hookahi no hoi i hopu , aku ai ua nei i na koa ma ka aoao aV«.u o ke alapii oka moku, a lioolilo ae> a ia lakon i mea ole. Ao na koa hoi ma ka limu hema o ua Piukeona nei, •; no hoi lakou ke hili nei ia Piukeou N -\ka ua oi ae ka eleu o Piukeona ma kaf ana i kana pahi kaud, a e haule pahu ana hoi lakou imua o ua Piukeona nei. Oiai keia e luku ana ina aliikoa, ai ka ewalu oua poe la ua halawai I mai la ua Piukeona nei me kekahi hauna pahi ikaika naua i hookulana aku iaia. _ j Oka ixga iu\uu. keia hauna pahi, o Haunelana no ia kona hauau mua a enemi hoi nona. - 1 ka maopopo ana i ua Piukeona nei 0 kona enomī no keia, ua haka pono aku la maka noia oniu ana, a Haunelana i kana pahi. He mea maopopo ma ka ianei hoomaopopo aku, he kanaka- oia ua lawa me ka ikaika, aka ua hemahema oia ma ka hauna pahi. Oiai no iiae ua Piukeona nei eku aku ana, ua hoomoe hou mai la. no ua Haunelana nei i kana hauua pahi elua, a pale ae la no lioi keia hala. Ua manao o Piukeona, ina paha oia e hooloihi hou aku ana ī manawa, alaila e nui loa aku ana ka hana. Nolaila, i ka nianawa i hoqmoe hou mai ai ua Piukeona nei i ke kolu o kana hauna pahi me ka manao e liooko ia kona iini. Hoko o ia manawa, me ka eleu a me ka ikaika lua ole i hopu aku ai ua Piukeona nei ika lima o Haunelana a me na umii wikani ana i haule iho ai ka pahi a ua Haunelana nei. Oiai nae na lima oua Haunelana nei i paa aku ai ia Piukeona, ua maopopo hoi iaia, e poino ana oia. Nolaila, ua hoao ae la oia e pale nona iho me ka manao e hemo, aka he 1 mea make liewa ia, uo ka mea aole i i lawa kona ikaika. ! Mahope iho oko laua hakoko ana me ka ikaika, iia waiho malie iho la ua Hauuelana uei, Ia no i pane ae ai ua Piu- ! keona nei keia mau huaolelo oko i aloha: 1 E kuu hanau uiua. aole na'u i kau ! akuika lioopni maluna ou, aka na koupulimano. *

! A e like n\o kan mea i liana m»I ai 'innlnnn o'il, poln «o nunnei ka xiku 'hoopai e knw r\k« wahina ou v » o kau meu o lmn;\ ni, ;iolc ia hoinea uo'u 0 ahewa ī» mni si mu koia lu>i>e aku o na kupua. A\>!o sna kon hju> i Hko mo oo a ha-' Wu wua lun. ho kmnn ia e pnkolo ai !oemaiia»uaka, *l 1 K liko WO' ko ksnu ia an;\ o kou inA' knakano w\a \\i\ pajv\kn o k;\ inoan;\, a wn n;\ Ta o k:\ nu\-\\i!\ i :\i i koua io, po!la auawoi 00. | A omi ho\ n;\ Piuke i pepelii i kou iuakuak;viu\ ;\ ua\i hoi keiki o kau aku i ka mako inaluua ou. \ ku loho ;Hia i» u;\ llauuelaiia uoī i koi-i ;u;\u olo'o u;\ pauo mai la oia īuo ka ole'o aua, ua !;ow v \ loa oia, a e kai» ia alii hoi oi;\ v»\;\ koia mw. I Aok n*o 1« Uo iut>a e hiki ai ia Fiukooua ko k;\la aku iaia, uo ka ua oi ;\ku kana n\;iu hnua iuo wauiUA 0 ko kuporu\ ;\ aoW u<> Uoi oua makoua;ko o \ko ia kok;\l\v k:\uaka p&ka)ia o li-

Ma keia walii e ua makamaka helulielu, ua ike ae la kakou ika paa pio aua o Hauuelaua, a hookalii wale no a kakou īuea e kali ai v o ka Liki mai o ka manawa liope. Oiai o Piukeoua e paa aua ia Haunelaua, ua liapai ae la oia iluua a lioolei aku la iluua oka uioku uoua lioi ke kiokie i oi ao i ke kia o ka woku. "1 ka maua wa i liaule ilio ai ua Haunel&wa, nei iluuao ka moku, 'ua lilo ae la oia i iuea make, a o waiiie oui ole ana lioikoua kino. Ike paliu aua ilio oua Haunelan» uei iluna oka uioku, ua pii aku la ua Piukeona nei iluna, a i ka ike ana mai laoi keia ona walii kanaka i koe, ua kukuli iuai la lakou imua ona. A me na liuaolelo o ka 'milii i pane mai ai lakou, E ke kupua, ina no kou hookau aua mai i ka koopai maluna o makou, ano ka manaAva au e liooko koke n\ii aī. Ia manawa i pane aku ai o Piukeoua, aole a oukou mea i liana inai ai maluna o'u e liiki ai ia'u ke hooko aku e like me ka oukou noi. - Oiai oka hewa a oukou e manao nei, aole ia na oukou, uka na ka mea ae ia maluua o oukou, a oia keia e waiho make nei imua o kakou. Mahopa iho oka pau ana oka Piukeona mau kamailio ana ina leanalen oluua oka moku, ua kauoha aku la oia i na &ela e hana i& kekahi pahu no ke kino mako o Haunelana. Ika paa ana oua pahu nei. ua hookomo ia iho la ke kino kupapau iloko 0 k'a pahu, aole i hooko o Piukeona i kana mau olelo mua ae nei, oia hoi e kaīiu ia ke kino o Haunelana ma ka papaku o ka moana. Aole he kumu e ae o kona hana ana pela, aka no ka hiki ana mai o na hoomaaao ana iloko ona no kana mau mea 1 ai ma ke aupuni Lupe. Oia hoi kana i olelo ai "na Haunelana no e hoau mua ka amana ana i hanaai. Aka ua make nae o Haunelana, a ua hooholo oia e hoihoi ia kona kino kupapau ike aupuni Lupo, i ike ai hoi na makaainana iaia. Mahope iho oka pau ana ona mea a pau i ka makaukau, ua helu aa la ua Piukeona nei ina kanaka i koe a he 50 wale no ka nui Mailoko ae o keia poe ua koho ia he mau alumoku hou ame na sela, a ua hoonohonpho like īa na mea a pau me ka l&wa pono i ka hana. Ika makaukau ana o na mea a pau, ua hoike aku la oia ike kauoha iniua o lakou penei: Ano i keia manawa, uu makemake au ia oukou a pau loa e hoolohe inai i ka'u niau olelo. ... Oiai eia ke waiho nei iiuua oko ka« kou alo ke kino make oko oukou haku ka mea i nolio me ka naau haakai maluna o ko hai mau pomaikai. Nolaila, mamuli o ko'u ano ho kai- , kaina nona, ke kauoha nei au ia oukou , e hoihoi i kona kino no ke aupuni Lu;Pe- | A o keia leta i sila ia me kuu iuoa, | e haawi aku oo eke Kapena ma ka liiinaokaMoi. | Haawi aku la keia ika Palapala uia |ka o ko Kapena, a mahooe iho o |na hui aloha pu ana, ua hoi aku Ia ua | Piukeona nei iluua o koua waapa. j Wolw ia ae la ke kaula i hoopaa ia ai a iloko oka uianawa pokolo loa, ua nawaku la ua Piukeona nei. Oiai o Piukeona i ualo aku ai* a e pilia pono ana lioi ua poa ako lakou nei inoku ika niakaui e nou pouo ana maliopo. Iloko o keia mauav a, ua kaawale itt«i la lakou uoi unai 'we kahua īuai o ka weliwoli, a o kau mau ana hoi ka kailoua i h\x>Uapa ia ua ka huini ua o ko kia o ko lakou uioku. makani ka hae hoailona ina ka huini o ke kia hope, i kuni ia hoi me ka hoailoua o ke aupuui Eupo. Ma koia wahi e na makaiuaka heluhek\, e >vaiho iki kakou i ke heuawulio an/no Piukoou»* oiai ua ko *a la cto koua makemak«s a oia ke h<ilo *U »o ko kaapuui a e hei kakou no koia poe e hoi no supnu\ T.njx\ me ka lakou ho aupuni īloko o k«? buuk&a 4 nwka hinluu. : 111l