Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 24, 15 June 1889 — Ka Haiolelo Iubile A KA HON. A. FRANCIS JUDD IMUA O KA AHAHUI EUANELIO HAWAII, MA KE AHIAHI LA SABATI, IUNE 9, 1889, MA KA LUAKINI O KAWAIAHAO, HONOLULU, NO KE KANALIMA MAKAHIKI O KA BAIBALA HAWAII. [ARTICLE]

Ka Haiolelo Iubile A KA HON. A. FRANCIS JUDD IMUA O KA AHAHUI EUANELIO HAWAII, MA KE AHIAHI LA SABATI, IUNE 9, 1889, MA KA LUAKINI O KAWAIAHAO, HONOLULU, NO KE KANALIMA MAKAHIKI O KA BAIBALA HAWAII.

[ Ua LoopiUa ia ka luhkim o Ka- ! waiahao i ka po Subati oei, do ka hoojlohe aea i ka haiolelo a Hoa. Alapaki F. Judd Lunakauawai Kiekie i ka moolelo o ka uouhi a me ka paiia ena o ka Bsibala ma ka olelu Hawaii, ma ke eno ; i hoopokole ia ma na mea ano nui wale no. Ua lawe ia ae e Kauka Hyde kekahi.mar kope o Baibala i paiia kau ia ma kekahi # pakaukau kaawale. meu B«ibala la, aa pai ia aiH na makahiki 1839, 1843, 1868 a me"lBB4'. NolailB,',he haiolelo lu'oile keia no ka piha aoa ona makahiki he kanalima naai ka uoomaka īa ana e pa'i mua o Ka Bsiba!a ma Hawaii nei. Eia ka haiolelo malalo iho n©i: I na Makamaka Karistiano; Ua akoakoa mai kukou ! keia ahiahi no ka hoom&n&o ana i ka piha pono bd& o n& makahiki he kanalima mai ka la i hoolaha ia ai ka Palapala Hemoīele holookoa ma ka olelo Hawaii ma keia Paeaina. .

Penei ka oleio n lehova i na mamo a Iseraela, "A e hoaoo oakou i ke kanalima o ka makahiki, a e hai aka i ke feua wale ana a puni ka aiiia i ka'poe a paa e Doho aae ilaila; e lilo ia i lubiie ia oukou, a e hoi oukoo kela kaūaka keia kanaka i kona aina iho, a e hoi ookoo keia kanaka keia kaoaka i koua ohana iho." O kakou ua mamo a Iseraela ma ka mauaoio, ke hoolohe a hooko uei kakou i keia oieio kauoha, ma ka heiamu aoa mai iloko o keja luakiui kahiko e mnlama ai i ka lubi!e o ka Baibala, "Na lau o ka laau ka mea e ola ai na lahuikaoaka.' 1 Aole paha e aa ana kekahi mea ma ka hoole «na, o ka Baibala aole ia ke mea e oia ai k« lahai kaoaka Hawaīi. Aka, i mea e hoolaua si i ko kakou manao, pono e naua iki kakou i ke ano o ko Hawaii uei uobo eua i kn wa i hiki ole mai ai ka naauao, a e hoohalike me ko keia wa. Ma ka !a 19 o lanuari 1778 i ku mai ai na moku o Gapt. Cook i Niihftu, a oia no ka wehe mua ana o keia Pae I Moku e ike ia mai e ka honoa holojokofl, Mai ia mauawa mai, ua ho!e liilii mai na moku mai ua aiua e mai, aka, oiA tuau uo kn pouli o ba aiua, ka hoomana kii, ke kapu o na kahuua, ke kaua aiia, ka wi a me ka make. Iloko o ka M. H. 1809, ua holo kekahi mau keiki Hawaii i Amerike, oia hoi o Opukahaia a me Hopu. Na ke kapeoH o ka moku i «lakai ia -laua i New Hsveu, Catiekikuta, e hoonaauao | i« ni; a mahope i ka M. H. 1816, ua kukulu ia tu« CoruwaH, Cocekikuta i kula uo u* k t qki uip.i ua aioa pegaua ' oiai. o ks poo Ilikiui, ' So1«Ik>1« « hauaiaua o qh lahui e ae ainu keiki Hawaii o Opukahaia, Hopu Houolii iua, he eiwa ka nui. Ua huli oo iakoa i ka pouo a ua nni ko »ni o hoounaiHawaii i mau Eiele »> lawe i ka oielo a lehova ilsila. Ua u.«uao no oia e he!e, aka, ua ako o ia oia e ka aaela o

ka make, mamua oka pau ana o kona hoonaauao ia ana. .Ua hiki no nae ka ieo o ke Akua is Bicaoau K&kioa a Wini ma. A i ka 1815, holo mai lakou a me ko lakou mau hōa mai Bosetnna mai, maluna o ka moku kialua uuku o "Thaddeus" ka-inoa. : Maiun l » o keia moku na keiki Hawaii, Thom»-6 Hopu, Jehn Honolii, -Wm Kanui a me Kanmuahi (Humehume, he keiki na Kōnmualii ko «lii o Kauai.) Ku lakou i Hawaii i ka la 30 o Maraki, M. H, 1820. I ka hoi ana akn o ka waapa i ka moku i hooann ia i kekahi awa ma Kohaln, o Mahukona paha o Honoipu paha, eia ka nuhou i kukala ia iwaena o na Misionsri maluna oka moku, "Ua make o Kamehameha, o Lihpliho kana keiki ka Mo,. Ua pau na kapu, ua puhi ia na kii o na akua, ua wawahi ia na heiau." Ma keia, ua ike ia ka lima oke Akun, ua hoomakaukau Oia i ke al.unui e komo aku ai Kana Olelo iwaena oka lahui H&waii. Hiki aku ka moku 1 Kailua, a 'hele &ku la na alii e ike i na Misionari a me kalakou mau waline *'a-i oeoe," i k&pa ia. Eia ka aahu o Liholiho i koua ike mua ana i k?» wahine haole, he malo, he hainaka silika omaomao ma kona poohiwi, he kaOia uweti gula ma kona a-i, a he lei b3iln ma kona poo, aole aahu e ae. Mahope o ke kuka ana, ame ke ,kanaiua ndi hoi, ua ee akn o Liholiho e noho na kumu ma keia aupuni no ka m&kahiki hookahi. Hoonoho iaoßin&mu ma Honolulu, o Wmi ma Waimea, Kauai, a o Kakina ma Kaiiua, Hawaii, ma kehi ē noho ana kn Mui a me na 'Lii. A na ka Moi i hoonoho ia loane li a me K&huhu uie Kakiua e ao ia i ka pālapala mp ka olelo, iua ike oia aole pilikia keia mau keiki inamuli o ka palapala, alaile, e ae no oia kekahi e hoonaauao ia. ' Aohe palHpala oia wa, aohe bnke o aohe nupepa. Olelo mai o Lihohlio 1 ka Misioft&ri, e kak&u i -kona'moa. Kakaa no ka Miaionan i ka inōa L i-h-o--1-i-ho. Nana loihi ō Liholiho i keia inoa a pane aku la, "Aoie e like uie a'u keia, aole hoi like me ke ano kanaka." Us ao ia no o Lihoiiho, aka, aole oia i huU loa ia lehova- Olelo ako oia ia Binamu, aia a hala na mak&hiki eiima huli no oia i kq pono, aka, holp e oia me Kamamalu ma i Pelekane a make ilaiiu.

Mamua nae o kona holo aoa, t.a hnli 0 Keopaolani, ko ka Moi 1 ka pono. O keia Aliiwahinē $Lwahioe a Kamebanseha ī, a o Lihoiiho a me Kauikeaouli, u| make oia ilok® o ka Haka 1 ka I& 161> Sepa temaba 1823, oia ka hiapo ma ka hanaa hou aiia iloko o lesu K.eristo iwaenaona'Lii. Xa makahiki no ka hoomaka ana o ka laaiolelo o na Misipuari ma ka olelo Hawaii. Mamua ua mahele ia ka lakou olelo e Hodu, Houolii ma. Da hoomaka koke no na Misionari 1 ka wa 1 ku mua ai īanei i ke kamaiiio ana me na kanaka Hawaii a me ka imi ana i ka Olelo Hawaii, a ua ili pouo maluna o lakou ka hanohano o ke kakau mua loa ana me ka makakila a me ka iaika maluna iho o na kanana pepa 1 na huaole* lo o ka olelo makuahipe o Hawaii. Oia ka hana mua, i mea e loaa ai ke alanui e hiki ai ke hookomo iloko o aa naau a me na puuwai o na kanaka Hawaii i ka olelo a ke Akua, ī olu ai ko lakou mau uh^ne. Iwaena o na makahiki ekolu w&le no mai ka la i lele mai ai o Binamu, Kakiaa & me Wini i na o Hawaii nei, ua ike o Lihohhp a me Kauikeaonli a me na Aliikane e ae he 12 ka nui a me 12 mau Aliiwahine i ka heluhelp a me ke kakau palapala ! Oikiwawe no ! A ua ae ka Mpi e malamaia ka la Sabati iloko oia makahiki 1823 ao. Ma keia makahiki ke ku ana mai o Eikeke a me Bihopa—a aa komo uui laua i ka hana unuhi Bail>al(t i ka wa i inakaukau ai laua i ka olelo Hawaii. Ua olelo iho uei au ua holo o LihoU ho i Pelekane iloko oia makaliiiu. I kohele ana, ua wailio oia i ke aupuui (oui heopiopio !oa e oi|i ka lim» o tiaahumaujji a me Kakimo kn. M» keia, ke ike heu noi kakou i ka lima o be Akua e hookelo una i ka moku aupuuio ka xnen, malalo o keia mau ikaika, naauap a lokomaikai, ue holojpouo ka Loouaau,aoia ana o ka Lahni 1 ka M, H. 1822 U 7 o lauuaiū, ua pai moa īa ka olelo Hawuii.ho Buke "Pi-a-Pa;' ! a na Lib «iiho i huki i ka palapala mai ka p&pa pni ujsi. Ku-* kulu ia na Kula, a hooikaika nui un Mieiouan m» ke ao aijia. UuuhL o Biinomu ina aeao 12 o ka Euauelio Lnkū a ua pai ia ma Houolula u*ji ik>ko o Novemab», 1527; alaila, uuuhi oi» a p»i iloko o IS2S i k« haiolelo a tna ka mauua, he 2500 kope o kei« i paiia. Ma ia makah;|;i uo, u» hooko o Bioauiume Kskiua i ]ka uuuhi au;» i ka Enauelio a Matak kolookw.i. I ka 1829, uuuLi o ia Mare[• ko t a na Kakiua o liKUk'! a ua p&ii^

keia edsg Eaaoelio ekola m& Roehfster, Xa īoks 3 be 10 000 kope pakahi. Ia mākahiki 1829, ua hooko o Bioamu 1 k s unubi bua ia Luka, aua pau o Na Oihana ia Hikeke a paiia keia maa bur Ue ms Hooolulu he ,10 000 kope pakahi. Ua hoolaha ia keia mau 'apana o ka B»ib«la iwaeoa o ka lahui a ua holo loa iwiteūa o na kanaka a mii na uhaue i iau ika wui oko Ola ma keia mau mapuna. Mai mapap kekahi he h&ūa liilii keia. Aole keia he hana i hiki i na mea a pau i loaa ka olelo Beritania ape Hawaii, No ka mea, ua unohiia ks Eauoha Ho.u mailoko ae oka olelo i k&kau mua ia e Mstaio, Mareko', Luka, loaee ame Paulo ma, oia hoi ka olele Helene, aua ike keia poe Miaio-. nari i keia olelo kahikō a naaūao. Aolo molowa keia poe makua o kakou. Ua niahap lakou "o k|B Palapala Hemo'lele a pau aa haawi ia mai e ka Uhane p ke Akuo, he mea. ia e pouo qi ao ke ao nua, no ka pupa ana, no ka hoopololei ans, no ka hoouaauao aaa ma ka pono, i Heinolele . aj[ ke kauaka o ke Akua, i makaukau lea ai hoi i na hana oinikai a pau," a hooikaika la koo no keia hana nui.

: I ka M. H, 1828, ua ku mai kekahi ] | mau M aionan hoa epa ka moku hooka-: | hi me Kauka ma, oia o Kalaka, Auhru, I a me Grrica, a i ka wa a lakou i ma- j j kaukau ai ma ka olelp Hawaii, kokua j no Likou i ka hana upuhi Baibala. ' i : I ka M. H. 1831, qa unuhiia o Boma; | e KH'kinn &me Bihopa, Korineto I e | B.'ikeke, Kohineio IĪ e Kakina, GalaI iia, Epeso me e Kakina me BiI Ucpa, a ua puiia keia mau buke ma Ho I uolulu, 10 000 kope pßkahi, | : la mnkahiki 1831: no, ua hooikaika na Mieionari e hoopau loa i ka uauhi &n& o ke Kauoha Hou, a ua hooko aku o BinaTiin i kana haajwina oia k& unuhi an» īa I Tesalonika, K olosa a me Hei beba, a o laroba e* Hikeke &me Anaru : n& Petebo Elua, ia Kikeke na EpißE r TOLE 3 « loane, luda ame Hoikeana ua Rikeke me Anaru, a aa p&iia a hu muhumuia ma ka " Hale Pai ame Humuhumu " ma Kawaiahao, Hono lulo. '. |.' Ma ia makahiki mai 1832, ua hōopau o Bioarau i ka unuhi ana ia TesALQNĪka II Timoteo lame 2, Tito ame Pilemona, a ua paiia' ma Honolulu, he 10 000 kope pakahi. I Mei 1832, u& paa pono ke K&uoha Hou. Na Eikeke kekahi hapakolu a oa Binamu kekahi h&pakolu, na Kaki na kek&hi hap&ha ana Bihopa ame Anaru ba hap& umikum&m&lua i koe. Ikala 17 o Mei, 1832, ua hiki i Ho nololu mai America mai he poali Misi oūarl mahuahaa, o Alekanedero, Lima ikaika, Laimana, Emekona, Polepe, Hi kikoki, Laiana, Spaulding a me Dr Ch&pin a me na mare a lakou la ihau la nō ka nōho omaimai ana i Mano& ka Makuahine o ka pono oia ke 'Lii Kaahumanu. Ua awiwi o Mr: Bi namu i ke pai ana a humuhumu ma ke ano Buke hookahi ke Kauoha Hou i akahi no a pau i ka unuhiiB, aua haa -wiia keii kope mna ma ko Kaahumanu lima. Lalau ho oia i keia makaua ma kemap,, me kona maA lima haalulu » heluhelu i maopopo ki iaia ua pau d& Buke iloko, a opeope ! ia" iloko o k'ek&'hi hainaka, a k'&pn aku ika Bhke he " Maikai," a w?iho niialuna o kona poli me he la ua loaa iaia'ke Kauoha Hooi lina a Kona Haku le'sn Karisto. lloko o koua mau la hope iia heluheluia keka hi mau pauku iaia uiailoko mai o keia Buke penei:—Ma ka hale o ko'u Makua he nui loa na wahi e iooho ai. Ke hele nei au e hoomakauka'u i 'wahi no oukoa, a pela aku; aua lele |kona haou maho pe o kona olelo ana, 1

" Eia ci> au, E lesu e, E olaola mai." , Maoioa o ke pa'i jaaa o ke Kanoha Eoa, aia uo kekahi o, du Makuw e uoaht aua i kekahi mau liahiko. lloko o oa pau o Kioohi ia Kakioa me Bihppa; Pakaana ia Bikeke; Oih«uaKah|ua6 ia Einamu; Nahelu a me ia Kakioa meßihopa«; o Icsuej ia Kikeke. Ua paa muH ao i 1335 ia Kikeke o LuuakauHwai a me Kut », a ujie Ssiuaela 1, ia Kakina, a o Samuelja 11, ia Bihopa, IpLooiuaka o Uiuaoau i| ua Halolu i ka AI. H. 1831, a ua pnu ua Halelu mu« he 75 iniii i ka M. H.| 1889, a iloko no q īa mau mnkahiki e*|ralu» ua pau ua lialeiu eiai ke 70 a i ,U 150 ia Kikeke. Ke hoouiaopupo uei kakou aia uo o mo B«hopa oia Kailua, Hawaii, o aua, a o Biuaiuu uia Houolulu, *, o Kikeie sia i Lalujiua* a e malama auu lttov'U i ua huiia pouoi a lakou, oia hoi ka haiolelo Uia ks la Sabati» ka malawa aua 1 u& hoahauau, ka hooj»aopouo aua o ua ek»ksia a me ke a'o kuia &aa» o ua uiauawa i koe Wi, ua haawi lakou uo keia haua o ka uuuhi Baiiala. Oiuauiu a lue &alaka i uuuo Xs Lii I, a ua pai uiua ia i ka pll. H, lb3S, a iloko ujo o ia ui&k&hiki psi BoaoM 'Lii 11, i uuakua e kakiua, a me Oihauaalū 1, i uuuhiia

e Bihopa. Mr. Gfcrina ka hanohKao o ka unuhi ana o Oihanaaliill, Kekahuua a me ke Mf,le aāolooioua, u ua pa'i mua ia keia maii Buke Ekolu i Lahainaluna i H. 1836. |Na Mr. Geriua no i uuuhi ia l) a meU, a tia pai ia ma Honoiulu i 1839. A iloko o ia M..H, ua pa'i ia o luba a me Ezeru ī unuhi ia e Eakina,

i Hookahi Buke na • Kipela i unuhi, pia hoi o Nehemia i paiia ma Luhauia luua 1 1835. Ia makahiki uo, umn 1./i--ihaioaluna no, ka pai mua a.na ia Ese itexa i unuhiia e Bikeke. Na oielo ak«m&i a Bolomona, ua unuhiia e Anaru, a ua pai n\ua ia ma LahainaluuH i 183G. Na Bikeke no i unuhi o Isaia, ame ke Kamkau, ua pau kkoo i Ke iPai. ia ma Lahainaluna ma k« M, H. 1836 & 1838, Ahe meikahiki hana niu o 1839, no ka mea, iloko no o īa m«k«hiki, o ua Buke o ka Baibttlu ī koe, na Biaamu i unuhi o Ezekiela, a na Kt - kina i unuhi ia Hosea, loela, Amen? , :Ob»dia, lona, Mika, Nahuenii n:e il> - hakpka; a ua Bihopa i utiuhi ia Httg'ii, Z3pania, Zekaria a me M«lak-i—a. u > paiia keia mau Buke ma Honolulu, he 10,000 kope pakahi e like me ka mea i maa. Nolaila, ke ike nei kakou, na kpia poe Miaionan ewalu i unuhi i ka B -ibala H&waii—-o BiDan>u, Bj.keke, Blhopa, Ant<ru t Kalaka, Geriiif), Kipela. Na ka īke, ka iiiaika, l£<i Loomanawanui, ka x>aupauhlio ole a me ke aloha o keia mou ewalu i unuhi mai ka olelō Hfebera i ke K'iuoha Kahl&o, a m«i ka oleloHelene mai ke Kauoha Hou, iloko ona ia(ikfihik he umikumamalima. U>t pau ka haneA ma ka 1» 25 o Mamki, 1839, ua pau ka pauku hope i-ka uo.uhiia, a mu ke 1» t 10 o Mei, M. H. 1839, uh pau pono t:a B«ibnla okoa i ke: pai a humuhninuin ma ke ano holookoa. Pomaikai nai oe e Hawaii i ke loan ana īa oe i kela la 10 o Mei, i ke kanalima makahiki mahope aku uei i kel« makana nui! Ua oi &ka kona wuiwui ia'oe m&mua o na Manuwa nui, ni Ko; he lehulehu a ine na milionu dihi gul > ! ,Ua loaa ia oe ka olelo a lehova ke Akua oiaio, a me ka hoikē ana i Knna Keiki Hiwahiwa, ko ka'kou Kalahnla ! Nolaila, e malama kakōu i keia lubiie, no ka mea, iloko o na makahiki he kaealima, ua |an ka malamalama o ka Lamaku ma na kuahiwi, na kualono a me na kahaone o Hawaii! Iloko o ia makahifci pomaikai 1839, ua hi nui qa kanaka Hawaii ika pono. He 10,725 hoahanau i hookomoia iloko 0 na Ek&lesia Hawaii ma ia makahiki. Iwaena o keia poe kekahi poe makua o pukou ua aaakaeuaka Hawaii. Ke maoaoiana nei kakou, e ku la lakou i keia manawa imua oka Neiioaln o ke Keiki Hipa—no ks mea, "o ka hela aaa ia lakou he mau huneri miliona a u;o na tausani iauaaai," i; a ua holoi Ukou 1 ko.-lak.oa..aahu a ua hookeokeo, mfdoko oke koko oke Keiki Hipa; eoiaiia lakou i noho ai imua o ka Nohoalii o ke Akua, ake m&l&ma aku nei lakou iaia 1 ka po ame ke ap■ malpko o kqna luakiui."

|. O ka poa ua lakou,ka haua o ka hooj,lako aua i ka Baibale, ka Baxeuii a aie |,ka wai o ke ola i kekahi lahui ||Ua oi aku ko lakou hauohauo tuau, osaimua o ka poe i hookumu i ke aupuui j : Ua ioaa 1 ka lahui..Hawaii ki> Bmba1* naamua o ka loaa aua i Kuaiukhui v wai, a mamuu hoi o ka loaa oua i na , poao Kivila a uie ua Ahaolalo Kaaka- , Uftwai , a me ua kuieaoa ama, A ua keia Baibaia uo i hooiaaliaukau a hoopalupalu i na uaau o na 'Lii, a e alakai ia lakou e haawi i keia mau pouo uui i :ua kauaka, a ua ka Baibala uo i hoo.makaukau i ka na uiaka-iiu&ua i ka noho pouo aua rua ka inaluhia ilo.ko. ° lawelawe ana i keia uiau pouo uui i loaa ole ia lakou i ka wa ! Nana kakou ia Kiua a uj« lap&ua, ke man nei noka Aha Hookolekoīo Khnikela, kahi e hookolukolo ia ai ua hs©le iloko uo o ka palena vi keU uiau »apuni nui. Eia ke'kamo, aole i hiliiiai na Aopuui nus K-»ristiaiio ia lakou bo ba mea, he mau aupoui pegiUH, laols i kemo nui iwat>ua o kel« mau i-u-' bani ka manao o ka B»ib*ia oia hoi ke hlohn, ua manao uo ka mhlama aoa i ka pono o hai, ka makeuiako i k i lohia o ke ola o ke kauaka a uie koua Waiwai. , Aka, ua apo koke o Hawaii i keia piau mauao maikai uuuiuU o ka hoo!«. fia uui ia ana o ka Baib 4a, uc.is.iU. ua ua Aupuui uui e kouio pu o Hhw«u | lala uo ko iakou oUaua Kawaiiauo a tta hsuai mau Kuikahi. i 0 ks kuuiu o ka uoho au« kuokoa o pawaii i keia mau makahiki loihi, aia kona malama aua i aa m&nao & uie * «a Haku leaa Kanaio i hooJaha ia ma ka Baib*la. Aek no he i oi aku ke auo uui mamua o ka hoolako aua i ua homa Hawaii. mai Jpawau a Kiihau i ka l>aibak. O aue ua Kahu Ekaksi&, l a oukou haua mua loa iloko a ko o«ipiu kihapai. E paip.i oukou i ua uia-

fcus, ua keiki, ca ruesi iv pau e hoolako ia 1 hkou iho i B«jbala. E nho e koeLieloia l;a knuaka He.wan 1 ka a me ka ipukai, ko kuleauH aiu.o, ka hale ka iiioe, ka pouo'kolio b»lota, tramtia o" ko liooaolo aun i ka Baib(tla! īc:\ aole i fc.e in ko ao au;i o on keiki Hiiwaii ina'no kulfi nupani i ku Bniba!h, e (io ie- uo ma ua home, loa n«i kula Snbsti a tua as kaiawui h«iiiule. lun uole' be kahu ko keknhi ek-nlpaia, pono no e akoakoa mai nn kHDftkd a . u;i .keiwhi mea i ike e holuhelu ika (\ Bfiib*la U3G kn wehewehe 010. — 'E eē ?tEĀī oukou no ka le:) oke Akaa lehovn e olelo aku! '■ • ■ E'iuaa finn ūD h Biibal>i i keia mauawa uo iee d;!a hook'ihi. Se kuaiu kiiai keīa o elua piii».i, eha kioh» ram.v hookahi hiiiuaLa ..kilika! He uiuikni keia. no naU h«uan o ua keiki, n ma uf. un.'iina m'anawalea o ae. Ua c«i aku ka mnoa o ka Biiiln)a raa lviv hoi.huli aua i k& mauao o uh k»naka mamua o na buko e ne n pau i huna t.i. .No ke asin? No ka tuea na ko Akua keia olelo, una kanukH uaai oabako.e . ne. ū«.i uui ke.kue ia o keia buk'e e nu / KHuaka uaauao. luii laUou iua psu o hoohiolo ai i keia bake, uka kflf * fju(ihutthuu eei.koaa mt;ua r me koua ' īUaika, Iloko o aa niE'kahiki pou!i, ka w.a i ik!*;ka lea Mkn maua o E..>rtia t ua heLuhelu ia kei», buko iloko o. ki maka'u. Ea !.itiiki,hi ua B'ibiU ia W/i'-mioaml-n . lo«.i i 1 ! e li.a pLie uo inkou ka pomaP c J kai'o ī<e lon'a is£i'i, a iloko o n« Aoa, ma ua \v»hi p;tu!i a mnlaila Uahi e hele ai na hnipule a inu i ka wai o ke 0!a mai keia-caiip'ut.ra waipuna miii. ■ . I keia wa, ua unulii ia kti Baibala ma ka hapaimi o īia olelo o ka hooua nei, oia hoi ma na olelo okoa he 300. K e pai nei ka A huhui Pni Palapala ma Enelani ina Baibala*ekolu miliona i ka makahiki hookahi. a ke loaa hi-ki nei na dala he §1,520,000 no na 51 Buibala i kuai ia, a mo $600 0t)0 manawalea, i mea.e hiki ai ke haawi wale aku i īin Baibala ika poe i nele. O ka Aliahui ma Amerika, oia ka Ahahui i hookaa ina lilo no ka Baibala Hawaii. Be $700,000 kona loaa makahiki, a ke hoolalia akuai aku nei oia i na Bāibala i oi maluna o ka hookahi miliona ma ka makahiki liookahi, Ina ' he 4 000,000 Baibala i hoolaliaia ka makahiki hoōkahi, he hiki anei ko olelo aku, ua pau ka mana o ka Baibala? Aole no.

Iwaena o ka; liapanui ona aupuni naauao. ua ae ia ka helukelu ana i.ka Baibala me ke keakea ole ia, a ua hoorqaka na aupum kalii o ka oiaua nui o Roma i ka ae ana i ke kuai akea aaa a me ka helulielu ana o ka Baibala xlaila. Aolo uo.-6.nui aua na makahiki i koe, alaila, aa ka malamalama o ka olelo a ke Akua o hoopau ika po.uli ma Ausetaria, Sepania a mo Tur.eke, a e wawahi ana i ua kaulahao e hoopaa aei i ua uhaue malaila.

j Ua apo aku o Hawaii i na manao o. j ka Baibala, ua kauu ia na anoaao o ka | oiaio raaansi, ua kaliiko ia na kanaka I mo ka lole, ua hala ka wa o ka malo a I iiie ka pa-u, ua ku ka lialeiaau , kahi oka lialepili. ua pau na kapu o : ka wa kaliiko a mo ka mana Kanawai ole o na Lii me na Kaliuna, ua noa ka ai ana. .Ua loaa ia Hawaii na inokuahi na kaa maliu, na luawai aniani, r>a telepona, ke kukui uwila, na lialekula me nn luakini o ke Akua. Ina ua makemake na Huwaii e toohiolo a hoopau i keia naan inea Jiou, & hoi aku ihope a noho e liko nie ka ao« ho aua oka wa kabiko v he hiki ole no ke hooko ia pela e aia q waii, a hoolohe ika lehova olelo aua "Aole ou Akua eae imua 5 Ko ; n alo." He Akua liii la, ahe huhu oia 1 ka poe e hilinai ana i na "Auwakua, n ua 1 Uniliipili," o "Pele" a "Kamnpuaa." E hoopau loa oukoui ka manaoio ana i na kuhihowao ka wa kahiko, a o konio ioa aku oukou i ke ano he lahui Karistiano v Oa hala loa ka wa kahiko he hiki ok ke hoihoi ia mai, e hoopaiaa kakou j na mea kahiko i hala a a kikoa aka Wa: no ka mea, "aole oukou i hei d mai i ka mauna e hiki ke hoopa kioo akn. a me ke ahi e lapalupa aua, a nie ao eleole ame ka pouii a ka ino. * '-Aka, na hele mai no oukoa i ka manna o Eiona» a ike kuUaiU* hrt* o k* Akua ola. i ko ka lani aikeanaiaahikide kehelu la ona Aaela; a i ko anaina nui a me o ka poe makahiapo, i kakauia ko lakou inoa ma ka iaai & i ke A kua ka Luuakanawai o ua uw» pa«, a ī na uhane o ka iv» A iS benu hou, ia lesu ai ke kako w. wm v,.« oU-Io « a i M ££> »»» ' 01 sku aamaa o ko Ahela. «>«**» mai haalele i ka «a* yTTabk> uiai." i ' ika k>aa ana ia W*--», ke koonaueue oW * * v ' v *» kast>u īke aioha, k» tvno ai ko Houolalu. l(s(9 iM