Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 32, 10 August 1889 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELANA [ARTICLE]

Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELANA

Zz Lim-iaai i al &a Uonaa, N» sua Ohia E«lsawp o Aimīoka ) Unuhiia no Ko iīawaii A >wa. Helu 92 Me ke ano ailiili a ai6 ca lima i hēle a maeele ika ua mea oka kopoho po ua ui rtei oku ana, aka no ia manawa wale iho no nae ia a pau ae la no nae, Iloko oka manawa i hoi mai ai o ka noonoo maikai oka ui Meleuwlla, ua ku iki iho la oia no kekahi manawa apane ae la: He mea oiaio; he nani koa ioi aku mamua o ko'u, aka aole no au © hilahila ana, no ka mea, nau no ka makemake ia'u e lilo i wahine nau, a i keia Ia e ike ia ai nani o kaua. Iloko no oia manawa, i ka pau ana hoi o kana mau olelo, ua wehe aku la oia ika puka, a oia hoi ka umikuma makolu o na rumi. Ika hemo ana aku oka puka, aia hoi, ua halawai koke aku la me ka ike a kona mau maka na helehelena o ka mea nana i hoonawaliwali mai ika pana ana o na aa o kona puuwai. Me na helehelen« kunahihi no ka manawa i pahola ae a nalo aku la, pela iho la ke ano oka ui iloko o keia manawa. Ku iho Ia ka ui a nana aku la ina helehelena o ka niōa ana i huli mai a-i, aia hoi ua ike pono aku la keia ika nani o kana mea 1 aloha ai. E moe ana oia ma kona wahi moe maluna o na ku&una olinolino o ka la e Bahu ana hoi oia me kekahi kapā keokeo olinolino.

lioko oia manawa i hele aku ai ua «i nei a ku iho la ma kona aoao, a me na nooiioo e lauwili ana iloko ona no kana mea e hana ai. A oiai oia eku ana, ua hooholo iho la oia iioko on&i he na&a pono ia'u e heaia iaia, i ike mai oia ia'n a pela hoi au iaia. lioko oia manawa, me na huaolelo oka nanah» i pane iho ai ua ui nei, eka nani o na nani e moe nei e, e ala ae hoi p&ha, eia ka malihini la ua hiki mai. Aole nae he wahi mea a onioni iki ae aka ua paluo a pakolu ka ianei pane ana iho aole no he wahi mea a oni ae o «_ua ui 'la. No kona oni ole ae, ua paue hou iho la ua ui uei, iua aole oe e ala mai ana alaila, e hoohalawai no au ia oe me ua muki aloha ana, a hoi aku ke kaikamahine oke aupuni Cwila, a uau no e huli ae ia'u a ko'u wahi e loaa ai. Aole no he wahi mea a oni ae oua «i nei, aka aia no kona hauu ke nape malie ala me he makaui aheahe ala no ke kakuhiaka, Ileko oia manawa i houi iho ai ua ūi nei, a pane ae la, he mea oialo, ua noa oe na'u aole na kekahi mea okoa aku, a i kue oe i keia, alaila na ko kaua mau ikaika e hoike mai i ka mea e lanakila ane, Ea ae la ua ui nei iluna, a aia no nae o Kaonohiokala ke waiho ala me 1» ala ole mai. Huli ae la ka ui M«leuwita a naua ae la ma wahi o ua ruini uei, a ike aku la oia i ka pua lona ke ala a hoe - kupaoa aua ia k»ko ooa rumi ala, e kau mai anu ma kekahi puka auiaui o ua hale la mrv ka aoao hikina hoi o ua rumi nei.

Hoko oia manawa i hoomanao ao ai aa ai nei i na mea a pau a La i oklo mai ai, ano ia mea ua liele aku la oia a ma kahi e kau mai aua o ua paa ala. : I kona hiki ana aka malalla, ua ku i'ao la a n*na aku la Ina pua ala'me ka pana ana aku i keia mau huaolelo penei: ' - ■ Nou io k& ke ala a'u i hookolo helo ai iloko oka mala pna, a ano ua lop eo ia'u. a e lawe aku ana au ia oe. A ina e aīa mai ka mea nana ka pua a ika ole ia oe ma kou wahi. alaila, na na no e huli ae no kou wabi e Ioa& ai a malia o lilo an i haku nou. Me keia maii olelo i huli aē ai ua ui nei a hopa aku la i ua pua la, honi as 1& keia a hoi aku la no kahi o Kao | nohiokela e hiolam mai ana. Huli iho la oia a haawi iho la i kona aloha hope ma ka muki ana ma na papalina, huki ae la hoi i kekahi oko | na lauoho a waiho iho la iiuna o kona , nmauma, a huli hpi aku la ua ui nei ma ko ala ana i hele mai ai. 0 ke kumu o ko ka ui hana aea pela a waiho ai hoi i kekahi o kona mau lauoho, i wahi e loaa ai ia Kaonohiokala ke huli aka luahope. Xke ahiahi oua la ala, ua hiki aku la ka ui imua o kana ilio Ls;'na Eiu a me kona īnakua La e noho mai ana, a e kali ana no hoi o kona hoi mai. Ika ui Meleuwila i komo aku ai he mau uanaina kona oka hoi hoi. Ia manawa i ainau raai ai oLa i ka ui Meleuwila, pehea aleu nei kau_b.uakai? Ua maikai no ka'u huakai, wahi a ka ui i pane aku al, Ua ike anei 00 iaia, wahi a ka ninau a La. Ae, ua ike au iaia, a hoike aku ia oia ina mea a pau mai kona heie ana a hiki i kona hoi ana, a me kona lawe ana mai i ka pua

Oial nae ka ui i hoike aku ai ia La ua lāw« ia mai eia ka paa a Kaonohi okala, aol© e hiki iaia ke maoaoio aka ia mau olalo. Nolaila, ua huli ae la aa La nei a panB aku la i ka ui, peiea la e hiki ai ia maua ke hilinai r.kn i kau mea e olelo mai nei, Ia manawa uo i wehe a© ai ua ui nei i ua pua la, mai loko ae o kana aupuni Uwea, a moani ae la kona aīa pao iloko o ua mmi ala. Iloko o ka manawa a La i lioni aku ai ika aala oua pua nei, ame ka ike ana aka a kona mau maka, akahi no a manao a® oia i ka oiaio. -No kekahi manawa loihi, ua hoihoi hou iho la ua ui nei iua pua la iloko 0 kana aupuni uwea a noho nui iho la me ka ekemu ole mai o La. No kekahi manawa, ua pano aku la ua La nei, heaha la hoi ka hewa, e noho no hoi oe pela ahiki i kon ala ana mai kou hiamoe mai, alaila hele mai 1 kahi o kou makaakane. Me keia mau huaolelo hope i hoopuka ae ai ua La nei a h«le aku la lakou nei no ka rumi aina no ko lakou paina ahiahi. Mahope !ho o ka pau ana o ka 'lakou p&ina «oa, ua hoi aku la lakou no ka rumi hookipa, a noho iho la, ai ke kani ana o ka hora umij ua hoi aku la lakou no ka hooluolu ana. Oiai ka ui ma kona rumi, aole e hiki ia ia ke hiamoe, no ka mea aia naheleholena o kana mea i aloha ai k<? kau mai la imua o kona inau maka. J Aole e hiki ika ui Meleuwila ke hi&moe pono, a i ke kani una o ka ko ra 2 oka wauaao, akahi no a loaa iaia k« kuu ana o kona mau maka, a pauhia aku la e ka liiamoe. Oiai nae k& ui e hiamoe ana. a uia* waeua oka hora 3 a me 4 paha, ua halawai aku la ko \a uei uliaue mo ka uhane o Kaonoluokula» e moo auu ito hoi oia iluna o koua wahi moo No kekahi mauawa pokok uiuliopo iho, ua ala mai la ua Is.uonohiokg.l;\ nei a puili mai la ia ia nei, u iloko o ia mauawa i puiwa ae ai ua ui u«i a purlio ao 1», a ike iho Ia oia lie moeuhanft ka. A ike iho uo hoi csia i kona mau lima e apo auu no e Hke leaua luina ana ika uhane, a pane ao k, he lapuw»l« k«i« h&un.

—Iloko o kaia_.manawa, aola i hikii. ka ui ke hiamoe hou aku, oiai aia na manao pono ole iloko o leona puuwai kahi i lolii ax, aua ala aku la koia a hiki i ke ao ana. j Ika wa kakahiaka nui loa, ua puka aku la keia a hele aku !a i ka mala pua, a malaila oia kahi i hoonanea ai me na ea oluolu ahiki ike kani ana mai o ki\ bele aina. Iloko oia manawa huli hoi aku Ia keia no ka a ua makaukau hoi na mea a pau. Ia manawa komo aku la keia a nolio iho la ma kona noho, a hoomaka iho la lakou nei e paina. He moa haohao i ka manao o La ka ike ana aku i ka ui Meleuwila e kulou mau ana oia ilalo i koLa inauawa eai ana, ame he hana nui ala ke. kona puuwai e nalu ana. Wahi a ke kuoua La iloko ilio ona, heaha la hoi ke ano o ua kaikamahino nei i keia kakahiaka, ilalo v/a!o no ka hoi ke po:j e kulou ai, aole hoi pela i na la i hala aku nei. Malia paha he hana nui nia i'oko o kona puuwai kahi i nalu ai, a e kali ana paha o ka ninau la aku. Ua like a like ko Leina Hiu manao me ko La, aka ua koho no oia, aole he kumn e ae, mamuli wale no ona noonoo no kani kane, Oiai no lakou nei ma ka papa aioa ia manawa no i huli aku ni o La-a pa ne aku la. E kuu kaikamahine haku, ke ike ncx au i kou mau helehelena, me he rnc-' la aole he mea a kou manao i hoihoi ai, a aia paha kekahi mea a kou puu wai i hoomomoa a! ke naku hele ala iloko ou. I ka lohe ana o ua ui nei i keia mau olelo, ua ea ae la oi>< iluna, a pan? mai I» me ka hoopunipuiii, aole a'u mea e noonoo nei-

la manawa i aku ui ,*« La uēi mai hoopunipuni itnai oe ia maua, oiai ua maopopo ia'u k« kumu o kou hokukalo ana i keia kakahiak i i. Ia manawa i pane mai ai ka ui. iua no hoi paha ua ike oe, alaila o hoike mai no hoi oe Pane aku la o La, o ka mea i mao popo ia'u, ua hoohalawai ia oe ma ka moenhane ma ka po nei mo ka mea au e lia ala. A i hai aku nā® au ia oe, ma na kahoaka o ka moeuhane i loaa ai ia oe ke hoike mai nei ia i kona ano. He mea oiaio, aole olua e halawai ana he kino a ha'kino' no kekahi ma nawa loihi. - I ka : lohe ana 6 ka ui i kefa mau olelo a La, ua lilo ia he mea pono ole i kona manao. Nolaila, ua kulōu iho la oia ilalo ai hiolo iho la kona mau waimaka no ke aloha. Iloko no hoi o kfeia manawa ua pau ae la ka lakou nei paina ana n hoi aku la no ka rumi hookipa. Ke ani ae la ea kora a ke hookokoke mai la hoi na la i olelo ia e maalo mai ana ko aupuni Keahialoa ma kahi kokoke i ke aupuni o La. I ke kokoke ana aku i ke kanaha 6 1 na la f a i ke ahiahi o ke kanakolu ku ' mamaiwa o na la, mahope iho o ka pau ana o ka lakou paina ana. A oiai lakou ma .ka nuni liookipa, aia hoi, ua pane aliu la' ke kilokilo La, i ka olelo ana aku |penei: " He mea oiaio e kau hakxt f ua h<>ike aku au ia olua inikmua, iloko o na !a lie kanakolu kumamaiwa i hala ueuei, a ke kokoke mai nei ka miuuwa o hoō ko ia ai ia man oklo. He hookahi la i'koe o ka piha'ami ia, a ma ka po aua iho o ike'ia aku ai ko ant>uni Koahia|oa o'maalo mai an:| ma kahi kokoke ia kakou uei. ; Nolaila auo ka nmuawa uo o'iu-. o hoomakaukau ai 110 ke alualu aua'akii iaia, a mai noho iue ka palaka o'paii auav,ri kokou i ka poino, j I ka lohe aua c| ka ui Melauwiila £ ! km man olelo. ua ano ho ao la loni ! ran:i uanaiua. a paro mai la oia, | Akahi no a loaa m«i ia'u k& manao j laua a me ka hauoli l . ko'u ike kok<? ; ana aku i ka moa a'u o ake iu>i e iko &ku. i A Ue oiaio ko komo au iloko o j uu ;;'vi>uni la mo k« maalahi 1 ooli!c> , uo au i ko'u poe i>uotai i mua ol;o*u 1 i maa ok, J j

la manaw;i-Lpap.e aku n.i o I.n, nnl^ olua e korao iloko oua aupuni la ke oU e pic> iiv olua ko o.lii. Ko ka eaea, ke kiai ikaika loa o ua awptyai ala, o, he mea ole lioi np mon n pau. f Ifi mfino,T7a no ! i paue aku ni ua'ni nei, a pohea ka i liomo ai o Piuko īloko o \t% aupuni alik? Mamuli no koi ! palia o kona īkaika ame ke kokua ia' ana e kekahi mea, wahi a 3>a i pane dkn ai. Paao aka la ka ui Meleuwila, he wahi kokim nae paha kau ia'u i mea e pio ai kela ahi. Aole a'a wahi kokua ia olaa, uo ka mea uā " lawa no olua ma ia inea, wahi a jja i pane aku ai, Mahope iho o ka pau ana o ka lakou mau kauaaiiio ana, ua hoi aku la lakou nei no ko lakou uiaa rumi iho no ka hooluolu ana. ' Oiai ka ui ina i kona i'.ami, aole e hiki iaia ke moe ppno, no ka mea, aia na hoomanao ana iloko ona o ka hiki mai oko aupuni Jj£eahialoa, a ua hoohiaa loa ia oiao. 1I& manawa keiit no ka hoohaua ana wahi auā uinei i pane ae ai, ai ka pau ana no o kana. mau kamailio ana. komo aaa ka ilio Leiaa Eliu. la manawa i pane aku ai ua ni nei, Ufvpono loa ua komo mai Ia oe, a e pono kaua e hōo[lala mua ika kaua mau moa e hana ai. Ia manawa i pane aku ai o Hiu. ua like no h like i ko'a manao. o ka noho no ahiki īnai ia in#».uaw«, aka aia no paha ia i kiu manao. Ia manaTra i ninau it\ai ai ua ui nei manao no anēi o|e e hiki ana no id kaua ke komo aku' iloko oke aupuni Keahialoa r.° -a maalahi? Pela ko' i n nnao, wahi a ka īlio Leina Hia ' V ir. aku ai. Inapelei i:>xx manao, 'alailauapau ae la ko'u manao, anakapoo ka la hoike mai;. la manawa i hoi aku ai o Leina Hiu no kona wahi, a haule aku la no hoi ka ui Jīeleuwila liiamoe.

H ē man wa peikole ko"keia hianioe ge9, okoaoae la bo ia, a aohe hana eae i koo oka hoopiha wale iho ao | ka lua o ka inaina. 1 Mahopo iho oka pau ana oka lakou nei paina ada, na hoi akn la no lakou nei no ka ru|mi hookipa, a mala* ila lakoa nei kahi 1 hoonanea ai. 1 F.e aui ae la na hora o ke awakea, a ke hookokoke mai'la na hora ahiahi, a he 'manawa hoi ila no ke pihoihoi. Ika hiki ana i' na hora ahiahi, na noho iho la ui mō ka hoomanao ana no kana hana, a*e noho ana hoi oia mo ka makaukau. 1 Mahope īho oka pau ana oka lak'ou nei paina ahikhi, ua lilo aku la ia mau hora no ka hakilo ana i ke aupuni Keahialoa | Ma kf luiui a»|i >> ka hor"a 9, ftia no ka'ilio Leī'i: 1 . Hiu Le ka ala me oiakauke.a, a i?'keli'pun Uoi n'\|nr. aku i kekahi Vrahi| hoailona e iii laia ka hooa aua nani, [ E like m.e ka kupanaLa ok > iHp Leaia Hiu, » maijnu!i o kon«i mani.un maopopo iaia ua >\ pso e boep maiana, j j XJ,a i;u wi;ki kst jiīo Leiu» Hiu a uie Ls, ti u)auu)« he |v>>i oke kani aas p ka hor:i 12 o ua po| a!a. aia'hoi ua hoo- j puit\n ia ' L'i a :ue kfiui Mele«wi!a ,i ka loheaaa i k« Yac» ao* o fea Hio Xteiak Hiu. ~ • E hoouakoloko!jj aus ma !.a pai|i pna'o ka kws, a p maopopo hoi i k|a ui Mekuwih, hō W kahea keiā o bj.vth ilin iai* i hooeaakaukau. 1 T'oVo n keia manawa» ua «ls ae la keia ra? ke 'pihoiooi s komo ihoWi kona a*hu hololiol ! tū4 k i kaua mau m«na. a ae H i kana pahi kaua kona tima, h koh ū nai ke »iaftH v akw '" ! ■ Ika «aakaukau aua oko la nei "s pnn, \V* noh> īhola no koia a}«? k>*li no hia o kx eaanawa. | Aolf» i liuliu ms hop<? iho„ lioi «.oa ! hou su*n ik iilio Leiaa Hiu u<> hua b kt ■ o V<»>a uiau&wa ikune ai ta MeleuwiU* h&aM« ihf U i koi t ru * : pukn <ku U fcAhi a ksaa llio s i .'l.i ■: eoln ias ka m Atoo i