Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 44, 2 November 1889 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kana ko'n luhie'iu Na kahiko haalieo o k« koa Kavalia o kamake a mo ke ola O ka makia ia o ka oihana Naita." MOKUhiA Xil. NA LIONA I'ELEKA.NE MA ITA.LĪA,—KE ICUlanakauuale alii iloko o ke nŪOIIIOĪ. I ka wa a ke kahuna i puana mai ai i kela mau olelo "ano ka manawa" haawi koke ae la ke alii opio i ke kauoha i kona mau koa, a pela no hoi o Rare me Da huaolelo oka mea i lalapa ia ka houpo eka wiwo ole. Imua no na pani puka o ka halealii, He nei halulu ana 3 aia hoi na puali kaua ke maki la malalo o na alakai ana §ke kahuna Batoromio 3 a iko lakou hiki ana mawaho oka pa alii, ua haawi hou ae la na alii opio i ka laua mau kauoha e hoopuni ia ka pa alii e kapuali kaua holookoa no ka hot)u pio ana i ka poe e mahuka mai ana mai loko mai okapa a o hoololie pu hoi ika leo kauoha inaloko ke haawi ia mai. I ka pau anao na hoonohonoho kaua ana a na alii opio mawaho o ka pa alii, lawe ae la laua i ko laua mau ukali ponoi no lakou ka heluna o elua haneri, a me ia mau wahi kokua uuku i komo aku ai lakou iloko o ka pa alii me ke keakea ole is. Oiai, ua ike mai la na koa kiai oke kahuna Batoromio keia, ka punahele nui a Hero me kona mau hoa'loha, no ia mea, aole i komo ka hoohuoi iloko o lakou no keia poe, a pela iho la i malaelae ai ke alahele o ua mau hieua nei o Pelekane. MOKUNA XIII. KA HAKOKO LUA OLE NO KA lĪOPENA— NEBA KE KIPI NO KA STANAWA HOPE LOA. Ia lakou i lioea aku ai mawaho o ka halealii, haalele mai la ke kahuna Batoromio i kona poe hoaliele, a hele aku la oia ma ka puka e kikeke ai. Ia Batoromio i kikeko aku ai, ua hoopuiwa a hoohikilele ia ka ohana alii Hero no keia kikeke o ke aumoej oiai aia lakou iioko e na hanoli ana me ka nanea nm. Aka, iko Hero loho ana mai i ka leo o kana punahele (Batoromio) ua wehe koke ia mai la ka puku, a liuī a« la iloko ona puili hauoli aumoo ana, apa mua mai la no ka ninau ake alii Hero, Heaha ka pilifeia o keia aumoe e kuu hoa'loha ? | Aole pilikia eke alii, wahi aua J Batoromio nei, aka, he poe hoa'loha ' no'u, ko'n mau hoahana pu hoi o ka oihana hookahi, a o iakou ka'u i lawe mai nei e hoolauna aku imua ou, Ke lawe mai iiei au ia u\on a hiipoi e kuu hoa'loha, wahi a Hero, a o lioo uiauao e kuu makamaka ua hamama na ipuka o ko'u halealii nei nou ame kou mau hoa'loha, a ua noa pu lioi me kona mau palena uu na moa a pau au e makemake ai. Ona hoomaikai ana Le nui, oia ka'u e lawe mai nei a pulama, waln a Batoromio, nolaila, e ke alii, e kala mai ia'u no ke kii ana aku ia lakou e hookomo mai. Me keia mau IniH ae la ua toromio noi a oili aku h\ iwaho, a uo kekahi mau minuīe loho ia aku Ia kona leo e knlahea aua, "Aviv> ka manawa e na liona omo koko o Polokanoimua no ka hopu pio ana aku i na ēa«mi."

E like me ka na ana a kekahi maka.lll puaLioMo ikaika loa pela ita liona Polekane i komo aku ai me ka hikiwaw<> loa, mē ka lakou mau pahikaua e uun ma na lima. A ma ke poo o ua poo liona la, e ala kai ana na alii opio Uilama mō Rare i ko laua mau kanaka, mo ke kuhi ana 1 ka laua mau paln imua ona enemi, a o ko lakou mau koloka loloa i na minute i hala ua kiola ia ak-i la ia ilalo oka honua, a eia lakou ke kū nei he mau kino kauaka oke koa oiaio I lako mo na mea mako. O Hero hoi ua hoopuiwa a hoohiki lele ia oia no keia'lele kaua kimopo, ano i moeuhane mua ole ai, aka, e liko me kona ano mau o ka piha eleu me ka mākau ole, i liaipu ia hoi me kana mau.hana puuwai eleele. Nolaila ua olapa koke ae la ka inaina wela i kone mau maka me ka aaki ana o kona mau ku'i e hoike ana, he kaeaka ohana io ole no ia i kona la inaina, a he lala holoholona hoi i piha me na mea ino. Iloko o na haawina e nohoalii la iluua o Hero. āole oia i haule hope no ka pono o kona aoao, aka, me ka hikiwawo uuioia i kau ao ai i kana o-le iluna o kona mau lehelehe, a puhi ae Ia no manawa, a mamua fce o ke komo pono ana aku ona koa Peiekane, aia hoi ua piha ae la na keeua apau o ka halealii me na koa o Hero. Ia manawa koke no i hooili ia ai he hakoko lua ole no ka hopena mawaena o ko Hero aoao, ame ko na liona Pelekane. E lohe ia ana na leo kahea o na alakai o kela me keia aoao no ka hele ana imaa, ao ke kani hooeoe ona medala kila ke o wawalo la ko lakou mau leo, me ka ne-i halulu pu ana o loko o ka halealii, i na wawae o na koa. Iloko o kahi haha a mk ka weliweli oka hakoko ana ona aoao a elua, aia ilaila o Hero kahi i kakiwi ai i kana pahikaua, a pela no hoi ko Pelekane mau olohe makakila, me he makani la e ulaa pu ana i ka kumulaau imua o ko lakou inaina. Aka, no ka manawa wale no nae; oiai, i ka hala ana ae o kekahi mau hora oka hakaka ana ua lilo ae Ia ka lanakila ma ko na Pelekane aoao, a pela i emi mau aku ai ko kulana ikaika o na kipi a hiki i ko lakou pau loa ana i ka luku ia. Ua maliuka aku kekahi poe no ko lakou mau ola iho me ka manao e huli hoi ika home kuahiwi oko lakou haku, aka ua poho ia mau manao ana pela, no ka mea ua pau mai la lakou i ka hopu pio ia ena koa Pelekane e kiai ana mawaho o ka pa alii. O Hero hoi i kona ike ana ua pau kona mau koa i k» luku ia e kona mw enemi, un booi loa ia ae la kona hnhu, a hooholo iiio la ia e paio hookahi ia imua o keia lehulehu a hiki i kona haule pio ana; a pela io no ua Hero nei i liooko aku ai i kana mau olelo.

E like me ka hiena huhu a me ke tiga puni koko pela no ua Hero la i lele mai ai imua ona liona Pelekane mo ka mauao e kooliaiuu i ka oi o kaua paliinaua me ko lakou koko, aka, ua Laalo oia iloko o koua kuliiliewa nui, no ka mea iaia i kakele ae ai i kana mau kiina pahi punaliele, aia hoi ua loaa pono aku la kana pahi i ka liauna pahi hookahi a kona pokii Uilama, a hakinaki liilii ae la. Aua ke koa haaheo ona Hilana (Eare) i hoolilo aku iaia i pio no ka wa mou loa mamuli o kona loaa pono ana ma ke poo me kekahi hauua pahi oolea loa nana 1 hooponiuniu i kona noonoo, a haule aku la oia ilnna oka papahelo he kanaka 1 aneane ike kae> o ka luakupapau. Pela i haule a paa pio ei o līero (Neba) no ka wa mau loa, a o kona ha nu hope loa ana i nā ea huihui o keia ola ana oiai ka make i hooko ia ai maluna ona e like m« kana mauliana ino, mahope iho o ka holoi a hoopau loa ia ana o eana mau liaua ino a me ka hoopuehu pu ia ana 6 kana poe mamo mai ka ili lepo aku o lialia. Maanei eka mea lieluhelu e pau ai ko kakou ike a»a ia Net>a no ka wa «iau k>a, a o ke keiki nīii hoi o na pali eiwa ma kekahi inoa, 110 ka mea ua mo ui ka iepo iaia e Ika moe hooilo ahiki ikala o hui ai ua auela mē na diabolo i ka hopena o keia ao.

E kala iki ia rnai ka mea kakau ma keia wahi o ko kakou nanea no ka hoopau pono ana i k.e koena o 11 a hana ā na keiki Pelekane, makela hooili kaua weliweli. Ika wa i haule a paa pio ai o Neha puhi koke ae la o Uilama i kana o-le no elua manawa, ai ko kuu ana ilio, lohe ia aku la ka uina a me ka halulu 0 na apaua paea, auo ka manawa po kole loa ua pau īoa pani puka oka pa alii i ka wawahi ia e na koa Pele kane. Emoole aia lakou ke ku hoopuni la Ika hale alii,. e hopu pio ana hoi ika poe apau e mahuka ana, a i ka wa i loaa hou aku ai ke kauolia no ka luku ana i na poe apau o loko 0 ka pa a me ka hale alii, ua hooko keke aku Ia lakou ike kauoha alii rne ka hikiwawe. Ahe moa oiaio oka mea heluhelu, ua luka ia na koa o Hero me ka ahailono ole, a koe aku la hookahi walo no, ka mea a na alii opio i hoopakele ai aa ke ano i alakai no lakou no ka home kakela kuahlwi o Neba, ī ka manawa i pau loa ai na enemi i ka luku ia, oia pu ka manawa a na kukana olino o ka la i hoolei pau mai ai i kona nani maluna oka ilihonua a e hoi apa hoi na keiki Pelekane nō ka hoomaha ana iko lakou luhi me ka manao e haalele iho i ke kulanakauhale alii no ka home mauna o kē kanaka kipi (Neba) muhope iho o ka maha iki ana o na luhi o na koa. I ka hiki ana i ka hora eiwa, haalele hope iho la na liona o Pelekane ike kulanakauhale alii no na kuahiwi, kahi a ka lua huna waiwai o Neba e waiho ana, Ua alakai ia keia huakai pii kuahiwi a na kēiki o Pelekane e kahi kanaka i hoopakele ia ai, a i kokus pu ia hoi e na olelo a ke kahuna me kana mau kuliikuhi pauaho ole ana, e pii ana me ka malie no ua home kuahiwi nei. MOKUNA XIV. HOUMIANO KA IĪAPA KEKO NO KA WA MUA—HAUI.E HE LUAHI NO KA HAAKEI. Ika huakai pii Imahiwi a na alii o Pelekano, me ko laua pualikoa e pii aku nei' ua hoohala ia ka loa o ko lakou alahele me na hoohali olelo ana . A iwaena o ka poe e ukali nei ika huakai o ke kahuna Batoromio, ka Moi Pilipo ame ke kaikamahine alii Karoke kekahi : A mawaho ae o ko na alii opio mau ukali ua helu pu ia ka naita Apala, ame ke alii Woka, o laua kekahi o na alii kiekie iloko o keia huakai, a 0 na mea hoi no laua na inoa i hoike ia ma na mokuna i hala, ma ke ano he mau olohe oniu makakila no ka papa ekahi.

Hoea stku la ka huakai alii maluna o kekahi kualapa e haliu pono ana kona kiekiena i k'ahi o ka home kuahiwi o ka olali ona pali eiwa, malaila i hoomoana iki iho ai lakou no ka hoomaha ana oka pualikaua, ae hoopilia hoi i na houpo lewalewa me na moa ai kupono no ka huakai hele: Oiai ka hnakai e hoomaha ana a e hoopiha ana i ka lua oka inaina aia hoi ua ike ia inai la lakou ona maka noii o ka opio Eoumiano, ia wa oia i puhi ae ai i kana o*!e no ekolu maniawa, a me ho kikiao makani la i pa iho a nalo*aku, pela ka hikiwawe loa o ka hoea ana mai ho umi kanaka. A me ka huaolelo hookahi pane mai la lakou, HeaUa ka maketttake oka Haku o na Haku i kana poe kanwa? E hoolei akn i ka lona ike o ko oukou mau maka malana o kola kualapa, e īke no auanei oukou aia ho lehulehu wale ona kanaka, ake 010 au o kuhihewa aole kela o na kanaka o kun makua, wahi a Roumiano. Ea! Ke ike la anei oukon i kela poe? i pano hou aku ai o Eoumiano, Ae:' o ko makou alii, ha lehulehu loa lakou 1 a mo he mea la ho pnalikana lakon o ho omoana ana mr. ia wahi. Ua ioena koko ao la ua Eonmiaiio nei, n hoiko mai la koua mau liilii niai loko mai o ua lihilihi loloa i fca hnhu, a o kona pauku kino lioi o oni vajlo ana no i o a ia noi, 1 A huli ao la oia a p ; »uo aku la i kona mau kanaka. o iho koko aku oukou ilalo o kola kualapa o hoomnkakiu' a hakilo pono ai i ko Ukou ano, a o h\xli hoi m»i iloko oka wa pokolo lo;>. 1 i !