Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 44, 2 November 1889 — HE HOOMANAO KENETURIA NO Hiram Binamu. [ARTICLE]

HE HOOMANAO KENETURIA NO Hiram Binamu.

Ua hoopiha īa ae ka luakini nui o Kav/aiahao mawaena oka hora 10:30 kakahiaka a me 12 awakea o ka Poakolu uei, Okatoba 30, no ka hoolohe a me ka ;nakaikai aua i na hana i 'j.oolala ia no ka hoomanao keneturia makahiki o Rev. H. 13inatau makua, kekahi ona misionari hikimua i Hawaii nei, a kahu ek«leB:a mua loa o ka ekalesia makua o Kawaiahao. Ua hoopihala ke anaina e ka heluua ma ka ehiku haneri paha, i hoohanohauo ia e ke 'Lii ka Moi, ka Mea Kiekie ke 'Lii Liliuokalani, Lunakanawai L, Makele a me ka wahine, tjen. J. F. B. Meirßhftli CoI, R. H. Baker, na kahunapule L Smith, C, M. Hyde, E. G. Beckwitb, Wastervelt, W. 13. Oieaou, ame na wahioe ame kekahi mau makamaka e ae, me na kula hanai o Kawaiahao ame Kamehameha a me ka lehulehu. O ka hanauna opio nae paha ka nui launa ole: No ka haiki oka manawa, ua hoo' kauluaia ka hoike piha ama ka pepa ■nui. Ona papa kuhikuhi hana ka makou e hoolaha aku nei. PAPA KUHIKUHI HANA HOOMANAO KENETUEIA 0 BINAMU MALOKO 0 KAWAIAHAO. I—Himeni Hoonani Papa Himeni. 2—Heluhelu īa ka Hokuao Nani aoao 149. 3—Heluheluia ka Halelu 97 —Eev, C. M. Hyde. 4—Mele ia ka Halela 100- Papa HimenL (He haleia pauaUele loa keia iaßev. H, Binamu makua, a oia no ka mea naua i unuhi. ) s—Pule-— — -K&v. J. K. loBtpa. 6—Himeni Hoonani—Papa Himeni. 7—Himeni ia ma Ka Hokuao Nani aoao 94. B—Wehewehe no na halepule i kukulu ia ma Kawaiahao-Eev. H.H. Palpka. ®—Haiolelo o ka la—Kev. J. K. loaepa. E na hoahauau o ka Ekaleaia o Kawaiahao a me Kaumakapili, kahi a Kev H. Binamu i ao aku ai ika olelo a ke Akaa, Aloha oukou:

Oko kakou akoakoa ana i keia la, mamuli no ia oko kakou hoomanao aoa i ka la hanau o ka mea nana i hoomalamalama mua mai i keia Lahui, O kooa mau kupuua mai Eoelani mai. Ua hanaa ia oia ma Beauigton, ma ka mokuaiua o Velemoueta, Amerika Huipaia, ma ka la H0 o Oct. M. H. 1789, a liiki maj i keia la 30 o Oct. M. h. 1889, oia ka piha ana oka haneri makahiki 0 koua hanau aua. Na Mr. Calvin Binamu a me Mrs Kuth Post. Ua komo oia i ke kula nui o Middlebary College u. h. 1813. Puka mai oia i kai M. n. 1816. A ma ia makahiki no, kumo hou aku la oia i ke kula Kahunapule o Andovei, a puka maka makahiki 1819. Ua poni ia oia no ka elhana Kahunapule ma Sept. 29, 1819. Ua mare ia oia tue Mrs. Lydi«v Deuton Oct. 11, u h 1819. E na makamaka, ua heluhelu oukou 1 ka moolelo o Henry Opukahaia, a ma

oūa la i lohe ai o Eav, H, Biuamu ma, 0 na p«e moku o Haw:ui uei ke oolio nei I»koa iloko o ka pooleole o ka uaaupo, »o!e i ike uh kaoaka i ke Ākua ol«, uolaila, ua ku ae o Rov. H. Biuamo, K«knirt s me Wim, a uouoi aku 1 k* Papa Au)6rik«, o lakou k<? holo uihi 1 Hawaii nei, e hai mai x ka olelo a ke [ Akua, a ua ne ia uiai lakou e holo uiai. 1

tJa haalele aku lakou ia Bosetcna i l ka la 23 o Oct. M. 11, 1819, a kuu ma | kn mnku kmloß le.alalo o ka j hookele ana ake kapena BlanchQrd. I Ahe mea pono e haalele aku kakou i, kona moolelo ma keia wahi, osai lakou eau mai ana ike kai loa, a e huli ae hoi kp.kou e eana ika moolelo o keia Lahoi ia w*. j "tJa heluhelu an rka Buke Mooleīo Hawaii i paM ia ma Lihainalnna, a eia Brrke i keia wn. —a ua +ohe no hoi kakou ika moolelo o keia Lahui, no ka naaupo mai ko kakou mau kapuna mai, he nui ka pouli o keia Lahui aole i ike i ke Akua ola, aia leeu ko kakou Haku. Ma ka hoohalike ana ika pooe!ee!e oia wa me ko keia wa, aole he like, ua like ka poeleele oia wa me ka ohu kokolo i ka mauna, me ka noe e halii ana i ke kuahiwi, me kō kualau e uhi paa ana i ka moana, me ka po pouli nui i hele a aaki ka poeleele a nele i ko aiai ole o ka mahina, 'pela'uo ka poeleele o ka naanpo e uhi paa ana iluna ona Paemoka o ilawaii nei, mai ke kanaka e noho &na ilunn oka paepae kapu o Liloa, a i ka lopa haahaa loa e noho ana iloko ona hale pupupu o kani ai no ka i'e, pela no ka noho ana o ko kakou mau kupuna ik>ko oia au, ''Aohe no he loea ika wai oopu." Ame ke olowalu ana hoi oka moa ika wehin<» kaiao, mamua iho oka inoku ana mai oka pawa oke alaula oke kakahiaka a oili mai na kokuna wanaoa olmolino 0 ka La, pela no ka hiki mua ana mai o ka mea hona keia la a kakou e hooman«ti nei, ra-i t:a la 'iO o 3Jar-iki M 11. 1830, ma ke one o Kaiakeakua i Kailaa, Kona Akau, ma Hawaii, lea aina; 1 paa i ke mele ia e ko kakou man Alii. : ] O Kona kai opua hinalo ua malie Hiolo na wai naoa a ke kehau O knu la koili i ke kai Ke kohi la ike kukuna oka La Pamehana wale ia aina Aloha wale ke kini o Hoolulu." !

A mā ka ae ana maio Liholiho e noho lakou ma Hawaii nei e ao aku lakou ina kanaka i ka ole!o b ke Akua, dolai!a ua hoonoho ia o Kakiwa ma Eailoa ma Kona Akau, Hawaii, a o Wini hoi ma Waimea, Kauai, uo Rey, H. Binamu, ma Kawaiahao nei, kahi a kakou e akoakoa nei i keia la. Nolaih, he mea pono ia kakoa e naua nku i hope ika moolelo oka Jakau haua i hana ai īloko ona makahiki i kaa hope aku nei, me ka mahele ana i keia mau manao nāalalo iho nei. I. Ka maaa o ka euanelio i hoolaha ia e lakou ma nei 'ilokd o ta u. h. 1820 a mahope mai. 11. Ka mahuahua nui on» o ka pono oka Eoanelio iloko o na makahiki i kaahope aku nei< a Liki mai i keia wa. 111. Iloko o ka mahuahua nui ana o ka pono o ka Euanelio, aole e nele kona mau enemi a me na oiea e hoopio ana 1 keia malamalama.

IV. Na pomaik&i i loaa oaai ia ka~ kakoa mai keia Euaaelio mai a Krißto, & lakou i ao mai ai. Nolaila e naau kakou ma ka iniiuao mna. I—Ka maua o ka Eaauelio i hoolalia za e l&koa ma Hawau eei iloko oka M. H. 1820 a m&iiepe mai. Ua olelo aenei au, a e 01010 hoo aku j ana no hoi, he au poeleele ko keia la- | hui mamaa. Mamuu iho aae oko la kou hiki mua aaa mai, ua wt>ele e ke Akua i ke alanui e komo ai kana olelo iloko o keia Lahui, oia hoi, ua hoohui ia ua moku a pau uialalo o ke alii hookahi, oia o Kauiehameha ka Napolioua oka Pakipika, a mamuli o ka ae aua mai o Liholiho, oiaj ua make aku o Kamehameha konu makuakant. Ua hoomaka aka lakou eao i keia l&hui ma ka p—a—pa, a hiki ke heluhelu, ua ao ia aku keia lahui īka Euanelio ako kakou Haku, ao ka hoomaka no ia o na 'Lii e huli i ka pano, a huli pu me na makaaiiiana mahope mai oka Ainoa. Ua ike oukou ika moolele o keia i ke kaua ma Kuamoo a make o Kekuaokalani malaila, oka hoomaka no ia e hiolo ua kapu akua, na kapu o na kahnna, na kapu o na AHi, hiolo ua kapu heiau, pau ko lailn mau kii kau, ko ae la ka hiineui a Rev H Biuamu i haku ai, Himeui 4CT ma ka buke Poepoe:

' I—"Auhea ka poao mau £ pouo ai tfakon, Auhea ka pono e ola'i'/ E īuii pu kakou, I ke Akua mau, E pan na Akua waUiihee. 2—Nai ala i hoopau, Koouei mau kii laau, Pau pu ua kt\puo lakou 1 keia wa mtdkai, Lohea ke kaunwai» O ke.Akua 0!a uiau." me ka auoauo o ka hua makeke, hua kul»ua« a me kn auoauu o ka ipu haole kaua i laive mai ai, ak«, me ka auoauo o ka pouo o ka ko Akua olelo, i liooua ia e ka maua o ka ua o ka eiiaao lleiuolek', i kauu in Hoko o ka uaau o u i alii, a me ua uiHkfts\(uatiā o ke Lahui, aole ma koaa maua 1 hul^

ai keia lahoi, aka o kela mana oke keiki a ke Akua i kaa lia ai ma ka puu o Kaleyati, p LeL Lookahi wa!e 110 ka maaa eaiia i hoohuli i ta mahakea o ka naau o na Alii, a me na n^akaainana.

Ua ike oukou. a o kakou a pau, i ka haiolelo lubile no ka Baibala a ko ,ka kou Lunakanawai Kiekie, he nui a he koikoi ka lakon hana i ka uunhi aoa i ka ke Akua olelo, ho oiaio, he mana haua kai loaa ia lakou, a o ka holo o "ka hana, āole, aia wāle no 1 kela tnaaa a'u i olelo ae nei, ua hooko i ka olelo ako kakou Haku. E hele ae oukou e hoohaumana i na lahui kauaka a pau."

Da nana aku lakou i ]ta Solomona olelo, "O ka mea hoohali i m ah&aa oia ke akamai," Ua awaiaulu lika ia ko lakou me Daniela maia mea hookahi, *'0 ka mea hoohuli ika lehuleuu ma ka pouo, elike auanei lakou me na hoku ia ao aku, ia ao aku " Aole i pau loa na hoomana kii ia wa, aka, ua hoomaka nae e helelei a liiolo, a hiki mai nae i keia la, ua helelei a hioio na kapu, hoomanao ae au i keia ajau wahi lalani ipole. Ua helelei hiolo ka pua o,'ka" wai- ■ maka Me he makamaka la ao ka ua o Hilo Ka hele no a kipa i Hanakahi Akahi no la a ke aloha i hiki mai ai Hiki mai ana i o kakou nei Hookahi no luahi a ke aloha.

O ko kakou hoomaoao i keia la hanau oka mea nana ī hoomalamalama i keia lahui. Aolē lakou i manao nui ma ko lakou pono wale iho no, ak«, no ka pono ona uhane o na makaaiuapa o keia lahui, a ina i huli lakou i mau poi'o ma ke kioo, alaila, i keia la o ke kalanakauhale o Honolulu nei aia iloko 0 ka poho o ko lakou lima, a no ka hoomahuahua ana aku hoi kekahi o lakou 1 ka inoa o kela kanaka i kau lia ai ma ka puu o Kalevali, elike me kana olelo kaulana. '-A i kau lia au mawaena o ka Lani a me ka Honua, e kauo aaanei au ina lahui kanaka a pau loa i o l u nei." Nolaila, ua maopopo ia kakou a pau, he maea ka Euanelio i hoolaha ia e lakou ma Hawaii nei, aole paha he mea hookahi iloko o kēia hale e hoole mai ana i ka oiaio o keia mea, he aneane e hiki ole ana ia kakou, a e hiki ole ana no ke hoihoi ia aku keia noho ana elike ma ko kela wa. No ke aha hoi? No ka mea, ua kau ka ha'e o ka Euaneiia ma puu kiekie, ma na kua lono, ama na kaha one ou e Hawaii, ua kau maluna o lesu kā moku Holo, Holo, Holo, e holo ana i ke Kanaana e ia„ Hawaii jJjaila, ka aina e kahe ana o ka waiii a eaē ka meli e ike aku ia lerusalema hoo, ke kulanakanhale hoano loa, kahi aoie po, aole ka malamalama o ka la, ka mahina na hoku hele ame ka malamalama o ke kukui, aka, o ka malamalama wale no o kela kanaka hookahi i kau lia ai ma ka puu o Kalevali.

II —Ka mahuahua nui ana o ka ponō. 0 ka Euaneho ma Hawaii nei iloko o na makahiki i kaa hope aku nei, u hiki mai i keia wa. Oka ka Haku olelo ma Oihana Mok. 12:24, "Ulu ae la ka olelo a Js& Afeoa a mahuahua aka la." Pela no kana olelo ma Hawaii nei, ua olelo ja, īioko o 'ua makahiki 1837 38» 39, a mahope mai. He mau makahiki ia i ninini nui ia mai ai ka ua o ka Uhane Henaolele ma Hawaii nei a puui he mau tausani i huli mai i ka pono, a 1 hookomo ia iloko o na ekalesia, ke ho omanao nei au i ko'u wa uuku, e huii j pau ana na kanaka i Wananalaa, mai [ka i-a holo i ka wai o Oopuola e kiei mai la ma ke kua aku o ka wai 'kau o Keanae i na pali hauliuli o Keolau, a i ka makani moae o Kahikinui i ka paleaa o Keahuaiea, hookahi wale no haiepule ia TFa o ka apana o Hane, e hele aua ua ka»e a me na wahine, a me ua keiki, etwaha ana ma ke kua o na makuahine na keiki, a o oa kane hoi e auauio aua i kahi oo ka noho ana ma; Haua no ua wa pule hoomau, e pule ana ka po ame ke ao, he wa ohohia nui ia o na kanaka i ka pono o ka Eua-: uelio, pihs oa alanui i na huakai hele,, me na auamo na kane uiamua, a uiaho- j pe ua wahi opeope, homuauao ae aa ij keīa mau wahi lalani mele. "Luli aku j ia ka auamo moe a oloko, Mamaka j okoa uo ike awakea. Lewa na walli I ukaua a ko hai hale e." :

Ufc kukala ia uh halepule a puui k|a aiua inai oao.ua pau ka bao wale auja ua huli ua Alii i ka pouo, ua kaapuiii o Kaahuiuanu e bāt aku i ka olelo a ko Akus, ua huli o K.apioiaui i ka pouo, a iho ilalo o ka lua o tN»k, ko kukalp aua o ka lam Kaaikeaouli i kaua olelo kaulaua. u 0 ke kauaka pouo p ko'u kauaka ia," ke kukuiu ia aua ous hale kula a puui ka Pae Aiua, ke kuU uui o LaUwualuua ma ua houo a Fii r laui, ka ipu kukui pio ole i ka uiakaui ho kauaula, ke kuia kaikaiuahiue mu* uia ailuku, k<j kula kahuuapulo uius īūa Lahaioaiuua a uia Waiiuku, kukulu ia aua o ua okal<2āU a puui ra»» Aiua, ka aua mai o k^j

oiUaua na na kaaaka po-1 noi oka aina e lawelawe, ke kukula ia ana i Papa Hawaii no keia oihana, ka hoouua ia ana o na awe ponoi o ka aina i na aiua e no ka hoolaha ana i ka Eaa nelio a lakou i hoolalia ai ma Hawaii nei, ke kau ans o kela mau huaolelo k",mahao ma ke kalauuu o Hawaii uei. "XJa inaa ke ea oba aiua i ka pono," ka liaha taua ia aua o ke kumukanawai a me na kanawai o keia aupnui ma Luaehwi loi lai o—Hauo+a i ka makani Maaa wehe !au niu o Lelt, ma ka mokupuni o Maui o Kama ke kukulu ia aaa i AhaolalS kau kanawai no keia aapuui, ka hoonoho ia ana o na kanaka ma aa oihana lehulehu o ke aupuni ma na mea ano uui, ua maopopo ia kakou a pau ka mahuahaa nui ana o ka poho o ka Euaaelio ma Hawaii nei, ua ike kakou i na hoike oiaio ho koia men, he mea hoopau manawa ke helu papa aku a pau, elike me ka lua wai 0 Maemae, mailoko mai o lailn ka wai e lalia nei iloko ona paipu wai i kela a me keia hale o ko kulanakauhale nei ( he pololei aku noako ki i wili ae he owe ana na ka wai aua piha ku pika wai aua inu a kena ke kaona, pela no ka pona o ka Eaanelio e laha nei ma na wahi au kanaka a pau iloko o keia Pae Aina, a pulelo loa aku ma na mokupuni oka hema, o lesu Kisrto ke poo wai, a o kakoū a pau n» paipu wai e lawe ana i kana Enanelio i ka nuhou maikai ma kela a me keia wahi, elike ;me kana olelo. "E: hoopiha ia ka honua ika ike ia lehova, ehke me na moana i uhi ia e n« wai." lll—lloko o ka mahuahun nui ana o ka pono o ka Euanelio, aole e uele kona mau eaemi a tna na mea e hoopio ana 1 keia malamilama, īloko o ke ao nei, aole n'o he haipule i nele koua enemi !3, pafa ka Pst3ro olelo, "E na potii aloha o'u, o popilikia a pau e hiki mai ana i o oukou la, mii haohap oukou ia iuhu mea, ma he mea hoa la," Aole no k ! » wa i hala koke aku nei keia ft[no k'oiā' wa n ao ae aei hoi, aka, mai kahiko loa mai no, ī ka wa o ko kakou Haku ma keia «o nei, nui ka hoino o kona lahui iaia, ao!e i koua kino wale no ka hoino aaa, aka, i olelo kekahi hoole lakou, aola keia he olulo mai ke Akua mai, uui na euea)i.

I ka au ia Lakela , nui kona hoino ia, a pela pa no me nu haumana, k«r waiho nei ma na buko moolelo ka hoole o kekahi poa i keia Euanelio a m» ko lakou hoino pa ia, uuuhi o Lukela i keia Eoa'nelio,.'nui na eneaai, puhi aku na pope i k'i Baib ila i ko ahi, holo aku oia ma na awaawa o Piedomauua a malaila oia ipee ai a unuhi no i keia Euanelio, papa loa ajka na pope iaia,. aole makemaka e ike, na kauaka ia olelo, o kaakaa ae.na maka ona kanaka a ike iho he ino ia, elike me ke kaakaa ana ona maka o ka makuahonowai o Umiamaka, a hoopuka ae oia i kana huaolelo kaulana. "Hewa ka i-a e Umi amaka he okea oloko. Hewa no paha oe, pono no maua," wahi a ke kaisamahine. Ina e nana aku kakou ika moolele ekalesia a me na hoike o ka Baibala, he ku i ka manaonao na hoino ia o keia Ēuanelio, a mie na kauwa "e lawe ana i keia oihana, pela no ma Hawaii nei, nui na enemi o ReY. H, Binamu ma keia kulanakauhale, hoino aku kekahi haole nona kekahi halekuai, hele aku oia a ku'i aku ma kona auwae, aole nae ona hana wale mai, me ka h.oino pu āku no i ka ke Akua olelo. "E hiolo anei ka oiaio o ke Aliua no ka nui o ko lakou hoomaloka an»?"

E hoomanao ia Likeke m'a Lahaina nui na enemi iaia, hoino ia oia, no kona hoike aka i ka pololei, ua oki ka hana hewa ana, nui na haole e hoino ana iaia, a lawe ia mai oia ma Honolulu nei e hookolokolo iaia, a uana kekahi haiolelo kaulaua ma ka luakiui o Waiaee. "Ke hele paa akn uei au lernsaleuia ma ku uhaue, aole uae au i ike i na inea e loohia mai ana no'u malaila." He mau ka |hoiuo ia o keia Euanelio mni iu wa īiiai a hiki māi uo I keia la, pela uo kakou i keia wa, aole oua hoomaloka wale keia e hoino pu nej, ua komo m«i kēia mauao a iloko o »a ekaleaia; o na Lui|ia Ekaleeia o u& hoahanaa pu kekahi je hoiuo pu uei, ua piha ua lehelehe ij ka apaapa, a hu ae la na huaolelo i kal. ino, a ko kau aku. aei ka iuaiua iluua o ka poe haua hewu ole, naai ka poe haua hewa ole a i poe hana aua paha i fca mea ku ola i ka pouo, aoie au i ikq ua h&ua i ka hewa, uui uei ka i&, mea ae i»o|ka mikauele, uiea jiho ao k* uiiai ottar», ua hoiuo pu ia uio ke kiuo a uie kauH olelo pu uo hoi kekahi, iua uo hoi 1 | kakou e uoouoo pouoj iho aua, he mea' j okoa ka oihaua, a he jtuea okoa ka olelo j a4e Akua, a he uiea i>koa ke kiao, a I iya ko kakoa auo he j makaaiuana, he s »>no k« paue ma ua mea ku 1 ka na*u«o, a he uiea okoa Joa ua hoopouoaupuui aua, no ! ka mea, he uui fca kauaka e lawelawe aua i kt i s oihaua, u& puui keia £ae Aiu», he uuUueU wale u<| lakou a p*u» aka

ua pau lakou a pau ika hoino ia malalo o keia iuoa mikanelo. "

Ke kau eei keia alina nui maluua o na makua oka pono. Ke hae ia mai nei lakou mai na ilioa mai, ke kuu aei na huaoīelo" o ka hoino ia m'aluna o ko lakou mau he kupapau, maluua o ua keiki, a maluna hoi oka io t ke koko, ka puuwai ame ka pana o keia lahui, O keia anei ke. hua o ko lakou lue i hooikaika ai no ka.pono o keia lahūi ?

' -He wahi -noooielo pokele; E noho ana kekahi makua me kaua keiki, e moe aūa iluna o ke koki ka makuakane a e noho aoa ke keiki iluna o ka noho, ua pauhia loa ia ka makuakane 'i ka hiamoe, lele mai nei nae he nalo a kau ma ka ībo, olelo aku nei ke keiki i ka nalo, e lele oe ma luhi o o eha aaauei oe ia'u, aole nae he lele o ka nalo, elua a ekolu ana olelo ana pela, aole no he lele iki o ka nalo, piha loa oia i ka ukiuki, lalau iho nei ke keiki i ka laau a hili aku la i ka nalo e kau la mu ka ihu o kona makuakaue, ika hili aua aku la nae, lelf> aku la ka nalo aole. i p'a i ka laau, a pa pono iho la ka ihu o ka makunkane ika hauna laau a Kuikaa, a eha loa, puoho ino ae la oia me ka eha i loaa iaia. Heaha hoi keia ? I hili aku nei hoi au i ka nalo e kau aaa ma ko ihu> aole nae i o oe uae kai pa aku la.

Pe!a no keia, me ka maoao o na makua miknnele a me ka lakou mau keiki wale no kai kapa ia he mikanele, i ka hili ana aka la nae i ka laau, ka pohaku, mo na huaolelo o ka hoiao maluūa o lakou, eia nae, ua pa pu iho la no nae iīuna o na kanaka Hawaii i kapa ia ma ka moa mikanele, ua hala kahiko na makua oka pono ma kela aoao, o na ewe ponoi o ka aiaa ia e hailuku ia nei. Aloha no.

Ke hoi no aku nei kakou i ka poe nana i lawe mai a kanu, aI ka mea nana i hoouln, a i ke kumulaau nana i hoohua, mai, eia nae ka apiki, ke hoonnu nei nae kakou i ka hua, aole o ka kau haalele ae, ke kupopon nei ko kakou mau poo ilalo, aole he alawa ae ilana. ,v Ua le'a kulon aka lawaia ua malie, ona kuli no na hoa ai." Olelo mai ka Haku. "No ko'u inoa ne« e hoino ia ai oukou." He nui na enemi mai kahiko hiki i keia la, aole nae he pio iki 6 keia malamalama, ua olelo hou ka Haku, O ka inea hoōpuka i ka huaolelo "E ! Lapuwale ! !" No ke ahioia o G3hena, a ina e lilo io aaa ko kakou mau kino no ks ahi o Gebena no kela mau wahi huaolelo uuku Lapuwale, Pehea hoi kakou e hailuka aku nei me na huaolelo ino i oi aku mamua o ka Lapuwale ?

IV. Na pomaikai i loaa. maiia kakou mai keia euanelio mai a Karisto, a lieY H. Binaaia raa i a'o mai ai. He jaui ua pomaikai i loaa mai ia kakou mai ka mai. Ua hookiekie ae ka pono oka eaanelio 1 keia lahui, a oa noho ka hanoh&no ma ko kakou aina, a ua like ko kakou noho ana me aa aupuoi I mana nui oke ao nei, ua liala ka pepehi wale ana, ka hao wale, ua īke pono o lesa Karisto oia ka hoola no ko ! ke ao noi, ua keia euanelio i hoopalu--1 palu ika naau o ke alii lokonaaikai e poina ofe ai i na puawai Hawaii oiaio a pau, ka haawi ana mai iaa pono kuleana aina a pau i na makaainana, a ke noho nei kakoa a pau ha ona m&lana o ko kakou mau waiwai, ke noho moi nei na kane uialuna oko lakou maa pouo, ake noho kuhina nai nei na wahiue ma ko lakou maa home, ua hala loa ka wa p ka pilikia, ua hiki mai ka waok» |ohi ai ana, ke hapuku nei ka akau, a ohi ka hema, K Ua ohi hapuka ka i'a o Kapaau." Ke ai a mano nei kakoa a nana ae no 1 kumu pali, ke hehi |kakou i na pono a ka euanelio malalo j ;o ko kakou mau kapaai, o lia huapa|a o | j aha mokaki ana ilalo oia ka kakou e hoouuu nei, aole nae o kakoa ike » hoomaopopo i kahi 1 loaa mai ai o keia mau pono, ke kaeua hewa uei kekahi 'poe, ma ko lakou ik&ika i loaa uiai ai.

i Kaeua hewa ka mauu l O Kaula ike kai, I Uoapaap'i ike kaha l O Kauualewa. ! he nana ae o ka poe uaua i hoo. inua mai, ama kahi uae o ka popaikai i loaa ia kakoa, ke haikaika aku «e» kakou me ka uukee ona lehelehe, m hali ae nei ko kakou mau alo iiuua, a a» ka hiamoe aua, 0a pala ka hela a Makaukio. He kiu ka makaai, elēle na ke aloha.

' Ma oa aopuui o ke ao uei i hoouialamalama ia e ka eu&uello, ma ia uiau aupuni ka holomua o ua pomaikai. 0 k» hoolaha ana a lakou i keia euauelio j* huh' na alii a me m makaainana, oia »o ka hiki maa, a o ka hoea aua mal o ha pomaikai maluaa o ka lepo aUiia g Hawaii nei, oia uo koua ukali* aa ka he kumu a he hope ko ua uiea a Ua ike kakou i ua powaikai a I®* * uhi uei maluua o Wia lahui men makehewa ia k u ke helu papa 4.«* o oukou uo ua hoika oiaīo o keia i

uiea, a liookuhi poai(ūk.ai nui loa .1 loaa maī ia kakou mai keia euaiielio mai, o ke kala wala ia 'mai o ko kakoa. mau haia mai o leaa Kai'ielo la ke mapaoio kakou iaia. 0 keia wale no ka mea i koe a'u e hoikeaku ai| he aie k,o keia luhui i ko ke Akua lokomaikai uia o Huy*. H, B)uarnu ma la, ka poe uaua i lawe mai i keia euaoelio a hoolaha ma Hawaii uei, a ho mea pouo i !ua ekaleeia a puui keia Pae Aiua, ka »

4.ha EuaueUo uui, uu Ahahul Mokupuui, na iiaipule a mu ko kukou aupuui, ka AUaolelo kau kauawai, e kukulu i kia hoouiiiuao noua maloko 0 ka pao iiawuialiao uei, kahi aua i iaweiawe loiUi &i i keia oiliaua ao na makahiki loihi he 21, uo ka mea, ma ka la 3 o Augute M 11 1840, ua haalele mai oia ia llawaii uei no koua . oue hauau, uo ka uawaliwali o kaua puali (wabiue.) Amakala 11 o Nov. M H 1869, ua mako oia uia ke kulauakauhale o. Ku Huvouu, ma ka mokuaiuu o Kouetikuta, Amerika Huipuia.

Hy hookauo paha au ke olelo ae, ina he kauaka ku maluua o ua miliouadala iua ua kokua au ma ke kakulu eua i kia hoomauao uoua, aka, aole nae pela, aole ke Akua i haawi mai ia'u i ka waiwai a nui, o hokuku p.aha auauei ko'u naau a keehi aku laia, aole uc hoi Oia i haawi mai ia*u, a ike ī ka īlihuue e like me ka huue o ka puaa a holo aku e auaaiiai i ka pa pohuku, o kuko aka auauei au a aihue aku i ka bai, aka, ua haawi mai Oia ia'u i kahi mea kupono e lawa aī au a me ko'u ohana. jKolaila, e na naakamaka, he. 19 makahiki i hala ae nei, a me na mahina paheo he 11 o koua m.ake ana. Ua haln kahiko oia aka, ke ola nei no ka inoa o liev. H. Bicamu ma Hawaii nei, ke o nei no kpna inoa iloko o na puuwai haipule a.pau, a he pouo ia kakou a pau e a'o aku ika kakou mau keiki, na moopuuu, na mamo a kakou, ma Kula Sabati, nu halawai haipule, i keiu mau huaolelo. Na llev. H. Binamu ma, na liev. H. Biuamu ma, i hoolaha mua i ku euauelio ma Hawaii nei, i lilo ia i kia hoomanao iloko o na puu wai o na hanauua hou aole Ipa e poina ia lakou. Ua pau koua luhi ma Hawaii nei, ua hoi aku kona uhaue me kona makua iloko oka Lani. Ua hoomaha oia ho ka hoomaha, mau loa, e kali ana noka leo oka pu hope loa aka iuna Anela no ka la hookolokolo hope loa o ke ao nei, a ua waiho iho oia he keiki a he mau kaikamahine, a he mau moopuna mahope nei, a ke hana nei no kana keiki i kaua hana o ka hoolaha i ka euahelio, ke hookaa nei au i ko'u aie ma keia haiolelo ana, a ke haawi pu aku nei au ,i ko'u pulima akau, ma ka honi ana o ko maua mau pulima akau me kaua keiki aloha.

Me ka mahalo. 10—Me!e ia ka himeui "Aloha ko na maaua." :—Pupa Himeni. ( Mam-ua o ka pnle hookuu, ua hele «kō o Mrs. L. D. Coan e olelo ia Rev. H. H. Paleka, he mele pūnahel'ē !oa ia ia Binßmu makus, a o kona lohe hope loa ani, oia ka wa aka Hokuao mua i haalele aī la Bosetona a holo mai 1 Hawai?, e hīmeoi mai ana mauka o ka aina. ) 11—Pole Hookuu- P ; av. L. Kamika.

I ka puu aua o aa iiana maioko o ka 1 uakiui, ua nea ke auaīua iwalio ma ke kiliī kahi o ka pohaku kihi i hoouioe ia aī, a uiulo.ia ilawelawe ia ai keia mau Uaua uialalo iiio; i»APA KUHIKUHI HAXA NO KA WEHE ANA I KA PAPA POHAKU MABELA. Na ka Puaii PuUi Ohe. i—Haieloio uo ka Pohaku. Kihi o Kawakkao J, Kua. 1889, fi£ HOOMANAO KEKETI'IIIA KO niKAM BISAMI\ Hauau ia ma Beuuiugtou, YerdmoQ©ta, Okatoba 30,1789, make uia Xu Kouetikutsi, Xovatuaba U, 1869, he 80 mskahiki koua ola aua» Ua kau ia keia papa pohaku maauei, he pohaku hooman&o aloha uo ke kahi misioueri paiouīa, ua un aamo o ka hauauua Hawaiī i hala mo k> kokua aoa *> mau koīki, iwaeua o ia b«oaaiia oia i hai aku ai ia Kari6to kē w*kaitta a oi ae makahiki. Xaua ka haiao mua Uoko o keia kulauakauliale ! i k« la o Aperila IS2O me keia poo!ieio; "Mai makaa oukou, uo ka uiea, 6īa hoi ke Uai aku u<a au ia oukou i ka , uiea uiaikai oiioii uui ai." iiaauei oīa i a o ai i ua Moi ma ua Aiii, a i halowai aī uio ua popiiikia a ka hoioo ia wai e ko ua aiua 6 uiai, uo k« kokua i U hooUio aua i ka oiaio i ol«lo kakau Uoia» uuuiii aua i kaiii hap* o U baibala, kakau i ua buka a i ii&ku ai i m MttiMi Ui<> ua ieo uele. JkUatt«i oia i b*j>eiiio ai lie- tau&īiii i j hookuuiu ai ho akaio&ia. i ai i ua kahua o keia iuakiui a we koua poe iiūk*» i Waoo «i» U« kikl«

pi!i Dej ma keia wahi, i ka l i 8 o luno, 1839, a malalo iho o ia pohaku ua waiho ia be Baibala Hawaii, i unahi ia e ia ame koūa po® hoahana a pau i ka la 10 o Mei, 1839.

Mai aoei aka, me ka owa pu ana o na baoeri o kooa poe, ua holo oia i ka la 3 o Augate, 1840, e ike i kona oee hanaa, aole hoi oia i hai pu nae lakou i ka wa a lakou i hoolaa ai i keia luakini ika]a 21 o lulai, 1842, me na

hooho hauoii: "la lehoya ko kakou Akaa a mau loa." 3—Haiolelo (haole) —Kev. H. Binamu. 4—Haiolelo iio ka Pohaku Kihi o Kawaiahao (olelo haole) J. Kua. s—Webe ana o ka Papa Mabela. 6—Heluhelu ana o ūa olelo oka Papa Maba!a— -J. Kaa. He Luakini uo lehova ke Akua o ka Lani, ka M&kua, ke Keiki, ka Uhane Hemolele; he halepule a ka Ekaleaia uma ?. me ke anaina ma Honolulu nei i haoa 'i i wahi.no lakou e hoomana ai i ke Akaa maoli ona mea kokua nui 1 keia hana: O Kamehameha III; Kaahumnna II Auhea, o Liliha, o Kekauonohi, o Kekoaaaoa, ke Kiaaina o Oahu, o Paki, a me Keohakalole. Ua hoomaka ia ka hana i Mei 1837. Ua hookumpia ka hale o lalō Sept 18,1838. Ua heoeohoia ka pohaku kihi o ka LuaLini i I.ane 8, 1839, i ka 15 o ka makahiki o ku Kamehameha lil noho anpuni ana. 7 —Helahelu ana o no olelo o ka Papa Mabala (haole) —Eev. H, H. Paleka. B—Haiolelo UlamahieLie—Geu. J. F. B. Marsbal!. He mea hauoli nui no'u mahope o ke kaawale ana «kn tnsi Hiiwaii aku nei no kauakolo kumamnkiilii m'ikahiki, ka hiki kino nun ma ke (innina e like me keia, a e pauee aku hoi ia oukou a pau ī kela huaolelo laha ole ma na olelo e ae o ka honua nei—Aloha ! I ka wa o'a i hiki mua ai i Honolulu nei, he hapaloa keneturia makahiki aenei i hala. e waiho ana ke kino wai-1 lua o ke Kuhina Nui Kiaau īloko o ka j Halealii, a ua lohe au i ko Mr, Binama haiolelo ma ke anaina iloko o ka Ihalepule pili ma kahi kokoke i keia laakini. Oiai eole aa he misionarj, aka ua kokaa aku no nae au a ua mahalo īna miaionan mua o īa wa. Ua iohe aui ko Binama haiolelo ana maanei, a pela no hoi mahope iho o kona hoi ana i kona one hanau. 0 ka wa hope loa o'u i halawai ai Binamu, ma Bosetona no ia i ka wa i hoolewa ia ai o James Hunnewell, ka haole Kalepa o Honolulu nanai kuknlu i ka Hui a'u i komo pu ai aho makamaka pomehana no na misionari n ma ka lahni Hawaii. Oiai ua kaawale aa no qh makahiki i oi nku mamaa o ke kanakolu, aka aohe i poina ko'u manao nui ame ko'a aloha uo Hawaii. No iwaka laa aenei na makahiki o ko'u hui pu «ina me (Jenerala Samueh C- Limaika;ika, he keiki ni Hawaii, nona ka makaakane i noho kahu no Kawaiahao nei mahope iho o Binacau, ka mea nana i kukulu i ke kula ma Viregenia no na Paele a me na Ilikiui, a i kui aku kona kaulana ma na wahi a pau o ke ao holookoa, E haaheo annnei kela a me keia Hawaii uo keia keiki mieionan, ka mea i papahiia mai nei me ka h&nohano kiekie e ke Kul?»nui o Harada, a ke kanaka hoi a ka haku mele kaulana Whittier i olelo ai: "Ke n:Bnr s o nei au ua oi aku Generala Limaikaika haua maikei m«mua o kekahi kanaka e ae iloko o ka aiun." I ka naua aku i| keia anaion ona Hnwaii, ka uai hoo- j kahl a'u i ike ai mahope o ko'u ku ana ] mai, me he mea la, uh hoihoi bru ia' mai ko'u mau la ui, nolail*. Aloha oakou. 9—Himeni Hookuu—Papa Himeni. 10—Pule Hookuu—Hev J. K. loeepa. 11 —Ahaaina H&waii nui.