Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 46, 16 November 1889 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kana ko'a Iqbjelm N» kaliiko haaheo o ka koa K,iv.ilja O ka make a me, keola 0 ka makia i» o ka oihana Naita." MOKUNA XV. KE KUAHAOA ALII NO KA MALOHIA —PELEKANE ME NA HILANA ILOKO O KA PANA HOOKAHI. Nolaila ua hala ka pilikia, ua pau ka poiao, ua nalo rza kaumaha, a i keia Ia ke kukala aku nei aua noho alii ka maluhia ma Europa holookoa nei, a hiki aku i ka kakou mau pua mahope o kakou, a oka mea e hoao ana e hehi a kue 1 na kaula kaakolu o ka noho'na maluhia, e inu auanei kona koko me na wai awahia o ka make. Ano ena lii ame na mākaainana ke hookuu aka nei au i na hanao keia la.

I ka paa ana o ka haiolelo a ke alii opio, aia hoi e Iike me fca uina nako' lokolo ana o ka hekili, pela ka wawale o na !eo huro o na kanaka e haehae ana i na paia lewa, a momoku aku k kela a me keia no ka hoi ana, me ka huaolelo i hele a paanaau ma ko Iakou mau >raha no ke koa a me ka ikaika o nakeiki Pelekane. tJa hoohala ia he mau Ia lehulehu o bo Uilama me Rare noho ana ma Italia me ko Iatia mau puali koa, no ka hakilo ana ina he mau enemi no kekahi i koe o Italia, aka aole he ike ia. Nolaila olu mai Ia ka manao iloko o na mau aīii opio la e hulī hoi aku no ko laua mau aupuni, oiai ua loihi loa na la o ke kaawale ana, aka, ua kaii-a ia mai !a ia mau manao uhu o na alii opio e na olelo ana a ka Moi Pilipo mamuli o kona nele a hemahema i na kanaka koa nana e hoomalu a kiai i ka maluhia o kona aupuni, oiai kona mau Ia hope, ua alu'a ia iloko o ke kanikoo a me ka hapauea. No keia mau olelo a ka jMoi Pilipo, ua knka iho la na 'lii opio a hooholo iho la laua e hoonoho ia kekahi o ko laua mau ukali a me kekahi hax?a o na koa ma Italia, no ka malama ana i kona malohia. I ka holo ana ae o keia manao mawaena o laua, hele aku la laua imua o ko laua mau ukali a me na koa, a hoike aku la i ko laua manao i hooholo ai e like me ke noi a ka Moi Pilipo. I ka lohe ana o ko Iaua mau ukali a me na koa, i na olelo mai ko lakou mau haku opio aku, hu mai Ia ke aloha iloko o lakou no ka aina hanau, ka ohana, a me ko lakou mau haku opio no hoi, na hoa pllipaa o na kula a me na kualono o ka aina hauaa, a hoohanini pu mai la kolakou mau Hhilihi i na kuluwaimaka a pela paha i puana ia a« ai ke kanaenae a ia pos i hala, Kaumaha luuluu Hanalei i ka uh nui. Ae: kaumaha io aku la no ua mau iwikani la o Pelekane, a iloko oia kau maha ua noi mai la lakou me ko lakou mau leo uwalo i ko Iakou mau haku alii opio, e hoihoi pu aku 110 ia lakou a pau no ka aiua makual\|uo ka ;\iu a ' hoi i kulaiwi ka noho fu-.n j J*o keia mau olelo a na uk«Ii mo ua ' Jkoa o ua mau alii opio la, na ia mea i kooK ti ae i ko 1-uia n;u; manao mua a kooholo iho la laua o haus ia tua ke | «B0 hoailona, a o ka mea e ku ai o ka 1 l

hoailona o Tta!ia alaila e boho oia no Italia a pela no hoi ko Pelekane. Ua li!o ae la keia i mea maikāi iwaena o na 'lii opio me ko Iaua mau kauaka, a ma ka liana, ia ana o ka lioailona, ua pakele aku la na a!iī opio a me kekahi o ko laua raau ukal'. me na koa, a o ka naila Apala a m e kekah mau koa, o lakou Kai ku i ka hoailo na no ka noho ana ma Italia. I ka lilo ana o ka hoailona ma ko ka naita Apala aoao, ua aneano hiki ole iaia ke uumi iho i na haawe o ke kaumaha 6 ke aloha e loku la iloko ona, a oiai he hana ia maa mai kahiko loa mai, a he mea hoi i kulama mau ia ka hana ia ana iwaena o ka oihan& koa ke kulike ole o na manao o keliahi me kekahi, nolaila ua hiki ole i ka naita ApaIa ke hoole a kapae ae paha ia mea. Nolaila ae aku la oia e noho i ke āupuni o lialia © like me ka manao o kona mau haku opio, oiai ua mau alil opio la e liuliu ana i ka laua huakai hoi no Pelekane. I ka hiki ana mai i ka Ia o ua mau alii opio nēi e haalele iho ai i na kapa kai aloha o Italia aia hoi ua "nalowale honua iho !a ke keiki alii Komiauo mailoko aku o ka pa alii, oiai oia i kii ia aku ai no ka hoihoi ana iluna o ka moku, no ka Iawe ana iaia no Pelekane. -.. Ua lilo i mea nune nui ia keia nalowale honua ana o ke keiki alii Komiano, a kau mai la ka lia maeele maluna 0 Italia i ka wa i pahola aē ai ka lono, ua mahuka o mailoko aku o kapaalii. A wahi a lakou i hoopuka ae ai i na olelo kaniuhu: O ka mahuka ana o keia keiki alii oiai kona mau la opiopio, ua lawa ia ke olelo ae, aia oia ma ka meheu o kona makuakane kahi i hookolo ai, a ke hoea io mai ka hopena, o kona mau la kamalii, alaila e lilo auanei oia i kanaka weli nui ia ma kela keia wahi a kona iaoa e hele ai. A he mea oiaio e ka mea lieluhelu ua hooko 'o ia ia mau 'olelo a Iakouj a kakou e ike aku ai ma keia mua aku. Uahoouoa pu ia na koa no ka huli ana ia Uomiano, aka» a hala nae he mau hora ua huli hoi aku la lakou me ka nele. ■% Ua kali pu kr huakai huli hoi a na alii opio mamuli o keia nalowale ana o Eomiano, me ka, manao ia e loaa aku ana no la oia ma kahi aole i mamao loa mai ke kulanakauhale alii aku, aka no ka loaa ole ana ua hoopau ia ka manao huli iaia, a liuliu hou ae la ka huakai huli hoi a na alii opio no Pelekane. Ma ke kakahiaka o kekahi la ae i haalele aku ai na aumoku kaua i ke awa kumoku o Italia no Pelekane ka ihu, Ua ukali ia aku la ka huakai aumoana a na alii opio e na aumoku Italia e lawe ana i ka ohana alii o Italia, no ka noohanohano ana i ka huakai aumoana a na 'lii opio. A i ka hoea ana i ka nuku o ke awa, liaalele mai la na aumoku Italia i na aumoku Pelekane, iloko o na koaliali hainaka ana. Ma keia wahi i palau aku ai ka ihu 0 na moku Pelekane i na ale huhu o ka moana, ma ka latitu pono ana i na paina ihu no ke aupuni o Pelekane ka„ pahu hopu, oiai ke oaniani makani e nou pono mai ana mamua. No elua la holo o na aumoku ma ka nioana, maalo hope ae la ke kowa o Gibaroleta a ma ke kakahiaka nui o ko kolu o na la, ike ia aku la ke oni ana ae o na kualiiwi o Pelekane, a niamua o ka liaalolo ana mai o ka Ia i na piko kuahiwi o Pelekane, le-ko aku la ka heleuma o na auiuoku iloko o ke iwa, lua aumoku i kuu iho ai ī ko lakou oiau heleuma, ua piha mai o uka i na kan&ka me na hoohiwahiwa no ko laltou mau alii opio, a i ka huokuu ia ilio o ka waapa ua kau ilio la na ilii op;o no ka uapo ka pahu hopu. 1 ka pili aua aku o ka waapa alii, aku ia uh mau alii opio noi iuka .■> ka aiua, iloko o na leo huio a uio na aua li«? nui, kau ma ke ksa ilīi no ka iiale alii ka palena, uo ka io.nnalia ana hoi i ka Iuhi o na la iuea ! 1 Wa mahope, na la hoi i olela ia "0 | ko knuska i liauau ia o ka wahiuo ho' koua mau lu a ua piha iuo na popilikia, '

Ua hoohala iho ke keiki alii Rare, he mau !a lehulehu wale ma ke alo alii o Pelekane, a iwaena o koha mau la e hanu ana i na ea oluolu o ka aina napoo 010 o ka la, ua hoohui ia ao la oia me ke kaikamahine alii Melina o Pelekane, ke o ka Moi opio Uilama.

Ua awaiaulu pu ia no hoi o Uilama mo ko Rare kaikuahino ke kama alii wahine Launder Eare ona Hilana, a wahi a ua mau Moi opio la "pela kaua e pono ai i niua a i muli, a kau aku i ka kaua mau mamo a o hoo-ni paa ia ai hoi na kuahao oko kaua mau aupuni iloko o ke apo o ko kuikahi." Ahe mea ka mea heluhelu mai ia wa mai a īiiki i keia la aia mau keia mau aupuoi iloko oka noho'na : hookahi o Pelekaiie ame Wale i hui ia. . .' . Mahope iho o keia, huli hoi aka la ka Moi Eare me kana alii wahine no kplaua aupuni Hilana (Jiighlander) e hoohaK ana ike koen' o ko laua mau la iloko oke apo maemae oka noho'na kape a wahine, a e hooponopoao ana hoi ike aupuui me ka naauao. . , E like me na haawina i loaa ia Eare, pela no hoi ia Uilaina,- a ua hoomau ia ko laua noho ana pela a hiki wale i ka hoohua ana mai o ko laua mau puhaka ina opuu rose, a o kekahi o ua mau opuu rqso la oia no o Woka Eare ka Haku alii p nu Hilaua ka hilu hoonoenpe hoi nona keia moolelo. Ano eka makamaka heluhelu ua hoea mai kaua ika pahu hopu o na hana koa a kaulana ana «luaui oka mea nona keia moolelo, na olohe hoi na laua i kui ka hao mua loa oka nōho'na lokahi, a papahi aku la maluna o Europa holookoa x ka lei alii gula o ka maluhia- A i keia la eia laua ko hoomaha nei i na luhi a laua i hoikaika ai, e nuu ana ina kohi kelekele o ko 3aua mau U liope. MOKUNA XVI. KA HANAU ANA 0 WOKA RARE.

Oiai ka maluhia e noho alii ana ma na wahi a pau o Eumpa, aia hoi oa makua alii na laua i nai ka maluhia e noho Moi ana me ka maikai, a iloko o ia mau haawina oi kelakela, a lawe ae ia ka Moi Eare o na Hilana i ka hookeie a hooponopono ana o kona aupuni ma ka mahele papa aua e like me nuu o ke alapii, oia hoi na lii o ka papa ekahi, elua a pela aku a hiki i ka elima o na papa, alaila o na makaainana aku. O na lii o ka papa ekahi oia na Moi, ka ohana alii a me ko ke alo alii holookoa, a o na lii o ka papa elua oia ka poe malalo, aku o ka papa ekahi, a pela aku e nee ai ilalo i ke kolu a hiki i ka elima. Aia pu hoi maluna o ka puu alii o na Hilana ke kulanakauhale alii o uā mau Hilana la i kukulu ponaha poepoe ia ai e ke akamai a me ka hoeau o Rare, e like no me ke ku ana o ka mahele papa alii o ua Hilana nei, a mawaho aku o na palena o ke kulanakauhale alii e waiho palahalaha mai ana ka aipa he mau mile ke akea, a mawaho allu o keia kahua palahalaha e holo poai puni ana kekahi pa nui a kiekie nana i huiia aku ka nani o ke Capitalti alii o ua Hilana la, O keis pa ua hana ia no ia me ka lepo palolo i kawiliia, a he paa hoi kona a me ka manoanoa e hiki ole ai 1 na enemi ke wawahi, a ma hai iho o keia pa ua eli ia kekahi auwai hohonu, a nona hoi ka laula i haule ole malalo o 25 anana, a ma ka awerika ana i kon» kiekie a hiki i ka -palena luna o ka pa, ua hiki akn no ia i ka hanen kapnai a oi, Alaila e hoomanao iho kaua e kaj mea heluhelu, aok io no hc kupueii u«ua e hoolioa, a hahaui aku i ka maluhia a me ka ihiitu o ka uolio alu q ua Hilaua la, aka ali? uae kau;\ o pulale iho i ka olelo aua pela, oiai aole kaoa i ike i ke au o ka manawa. () keia auwai o ka moa lioluhelu, ua eli t> aī puni ia no ia mawaho ae o ka pa e iiolo poai puui la i ke kulauakauhak* alii, a ua kau ia lioi maluna o keia uiau auwai Ue msu akhaka lioouwak; a huki paha m;\ kahi e olelo ia an& mai kela me keia pani puka, \na no nae o ke ao a i ka wa e uhi mai a ka po e huki ia mai u> ua mau l* uo K>ko o ka pa, a pola iho la e nelo ai ua ouomi i ko alauui ole e koml»' ni iloko, *J I Aole i p»u. j i