Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 47, 23 November 1889 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O iia mea kaaa ko'u luliiuliu Na kabiko haaheo o ke koa K«Vftlla O ka m&ke a ine k« ola O kamaWia ia o ka oihnn» Nailn," MOKUMA XVI. KA HANAU ANA O WOKA RARE. Aia pu no hoi ilokoma kekahi wahi kaawale ke kulanakauhale alii mai kekahi lua hookiowai nui kahi hoi a na manowai ona kuahiwi o Wale e holomoku ana maloko ona lia ohe i hana ia me ka paa loa. A mailoko aku o keia lua hookiowai ua hookahe ia ka wai iloko o ka auwai i eli ia a puni ka Puu alii, ma na hora wale no nae o ka po, a ma ke ao ua ho opaa ia ka wai, a pela mau aku a huli ka makahiki. Alaila e hoomanao ae kaua e ka mea heluhelu, aohe paa e aku i koe o na Hilana, aka enemi e maonao iho ai ua hikī ia lakou ke hoolilo i ka maluhia o ua Puu Alii la i inea ole. Ua ike ae nei kaua e ka mea heluhelu ina hoomakaukau ame na hoo ponopono aupuni noeau ana a Woka Rare, alaila e hoalu aku kaua no ia mau mea a e maki aku ko kaua kamailio ana no mua. E liko me ke kulana paa a makaukau ona mea i hana ia no ka pono oke Oapikala alii o na Hilana, pela no ke kalana ona mahele alii ahiki loa aku i na makaainana. Ua noho kela mahele papa alii keia mahele papa alii iloko oke kapukapu a me ka ihiihi e like me ko lakou kulana, a oia ano like no hoi iwaena o na makaainana. Aia no hoi maluna pono o ka oioina oka puu alii eku ant» ka Halealii o na Moi ma kekahi kahua palahalaha 1 eli huinaha ia, malalo o na kuliikuhi a Woka Rare, a ma bai e hoopuni ana na kauhale «lii o ka papa ekahi, a malalo mai o 'aila e pohai ana ko ka papa elua, a ))ela aku ahiki i ko na makaaioana. j Ake nana aku ike ano a nae ke j kulana oua kulauakauhale alii la, me j he mea la ona pua kanu paha o Kukaniloko ka hoa e kinikohu ai, a pela e kohu ai ke kauaenae a ia poe kini. Aohe hoohalahala a Ka ua Naulu i ke kula. He nani wa!e ro mni Kaena a Wahiawa.

t T a malama pu ia no lioi ka maluhia 0 ua kulakauliale Ia e ua pualikoa i ka po a me k© ao, a no lakou hoi ka inoa hoohanohano a Woka Rare i hookau akn ai. "Ka Puali Kavalia o na Hilana." Ahe kapu, a ihiilii iuaoli no ke ano o Hilana iloko oiu mau la a Woka K*re o noho Moi aua, aole hoi ke kue, aole na ano kekena a paonioni aka oka lokahi ma ka noho oia wale uo na U6a i ike ia, me he ohana hookahi !a na ka makua hookahi, Iloko ona la a pau o ke Raiv noho hookele aupuui ana, aole loa ia i haule hope nia na mea hoolauloa no ka pono ame ka holomua o koua lahui. A i mea e ala ole mai ai o na kueo, a me na hoehakakn, ua !mav.i aku la oia 1 manawn no kela a nie> koia e lealea a hauoli nona īho nun ka hor» 8 o ke kakahiaka a hiki i na hora moleliulehu o ka Ixl oia hoi ka hora alaila mahope *ku o laila e kapu na lealea a me na like a pau, a ua ka hora S o kekalu la aku e hoopau ae ke kapu ana.

O keia manawa no hoi ako na Hilana e hauoli nei, oia 'ka manawa o Luki ia ai oka liae kalaunu alii ma kona apahu, i ukali f<* ena hao 'like mai ua puhu hae mui o kela me keia pea o ke kulanakauhale alii, a hiki i ka hora 9 o ka po alāila liūki ia iho la na liae ilalo; e hoike aku ana i ko ke kulanakauhaie alii, ua kapu ka aha no ke alii. E hookani pu ia no hoi na pahu me na o-Ie iloko o keia nianawa, ma ke aoo honilona i ka mea huki hae ua hiki mai ka mana-wa no ka huki ana iluna a i 010 ilalo paha. Ua haawi nui ka Moi Eare 1 kona manawa ma na hora poniponi o ke kakahiaka, (oia paha ka hora 4.) ma ka hoomaamaa a me ka paikau ana i kona pualikoa, a he mea oiaio ena ma kamaka heluhelu, &ohe kiina hala ole ia lakou i nele ika mahalo, a ōia ka liare i haaheo hou ae ai ma ka olelo ana. ua lawa na Hilana nona iho a hiki i kana mau pua, a pakela loa aku mamuli o ka hooni paa loaia ana o ka noho'na maluhia ame ka hauoli, mai ka noho alii ahiki i ka makaainaha ilihune e kuewa hele ana ma na pipa aīanui o ua Hilana la.

Oiai keia" mau ano e pahola ana maluna ona Hilana, aia mau no ka Moi kane me kana a.liiwaliine ke hooliali pu la Uoko oka noho'na maemae jja j ka haupu'ole no na pilikia e hoea mai ana, oiai wahi a Rare, aohe ikaika nanae hoohaueue kuu noho aapuni a hiki i ko'u mau la hope. Aka he wahi kuhihewa iki paha ia oua Rare nei, eiai aole oia i ike ike au nee niua oka manawa nana e hookahaha, a hookuihe aku i kona mau noonoo. Nolaila i ka hala ana ae o ka makahiki hookahi o ka noho ana o na Hilana o Wale iloko o ka maluhia mahope iho oke kukala ia ana oka maluliia, ua hoohua mai la ka pubaka alii ona Moi kano me ka Moiwahine i ka laua opuu roKe, ka makahiapo hoi o ko laua mau Ia opio, a o ka hiwahiwa hoi nona keia moolelo. Ika hanau ana oka mea nona keia moolelo, oia kekahi o na la kulaia nui loa i ike ia ma ua Hilana la mai na lii oka papa ekahi, a hoea loa aku ika makaainana ihhune.

A e like me ke ano mau o ua lii o ia au kahiko ka ihiihi me ke kapukapn malalo o na ;nalama ana a kekahi makua alii a i ole, Haku alii kiekie loa paha, pelano ko Woka Eare hanau ana mai. Ua lilo aku oia malalo o ka malama a m© ka hanai ana a Woka ka īnea hoi nona na inoa hanohano i paemaau ma na lehelehe oka lahui Wale, a kakou i ike mua ai uia na mokuna i hala: A o kekahi hoi ona alii kiekie loa oka papa ekahi. Aole no hoi i loaa kela ' inoa i ka mea nona keia moolelo i kona wa i hanau ai, aka mahope mai nae o kona lilo ana i hanai a i keiki hookama na ke alii Woka akahi no a kapa ia kela inoa iaia "Woka Rare," oiai o Rare no kona inoa i kapa mua ia ai, Ua hanai ke alii Woka i kana hanai mai kona mau la omo waiu mai, a hiki wale i kona wa i lilo ai i poka x>ahu no na kualono. E mailani ana hoi me ka ihiihi kapukapu, i ku like i ke kulana o na hanai alii bna, a o na mea «pau a ua Woka Kare nei e olelo ae ai ua hoo ko ia iloko o ka manawa pokolo loa.

Oiai o ka ulakolako a mo ke kxionoono, aia iluna oia kulana ke alii "Woka kalii i noho alii ai, uie he 1& lie haku n ii oia maluna o nei mea lie waiwai; a o ka oiaio maoli no ia ma ka uaua *ku. I ka hala ena ae o na kaa uiohala pua elua o ko ke keiki alii Woka l\are hanu aun i ua ea huihui o keia ola ana mai kona la i hamiu ia mai »i. aia hoi, opuu hou mni la inailoko mai o ua pu haka o kou.a mau liuiui alii koua pokil kaikuahiue ka mea hoi 1 kapa ia sinia ka Nani ka ui li».K>naue puuwai o «a Hilana, a o ka mea hoi i liio mahopo uiai i holoho kaulaua no na pali nihouiho o ua mau Hilaua la, H like me ko \\ oka lvare lilo sua na oku e lianai, pola no uie Ku^kuia ua kaa oia malalo o ka malama a hauai aua h ke alu»ahiue lu?giiui Ulaula,

ka makaula a kilokilo kaulana o na Hilana. O keia aliiwahine oia kekahi o ua lii kiekio loa oka papa ekahi, nona hoi ko kakelu aiii i kaulana loa ma ka moolelo ana Hilana o Wale ma ka olelo ia ana 'O ka ipuka e Jkomo aku ai iloko o ke aupuni maha mau loa o Homopuamaeple, a oiai na la o Eegina e noho ana ho haku no ua kakela kamuhao ala, ua kapa oia o ke "Kakala Ulaula, 1 ' Oiai na la o Rusinxa e noho ana he hanai na ko kilokilo Eegina Ulaula, ua kapukapu loa oia meku ihiihi e like me kona kahu hanai, aole hoi e ike na kanaka iaia, ameko ke alo alii o ua Regma Ulaula la koe wale no kana mau wahine kauwa.

E !ike me na haawina a kaua e ike nei e ka mea heluhelu no ka hoikeike ole ia o Kusinia imua o ka lāhui, pela no kona mau makua ponoi, he kakaikahi loa ko laua wa e ike aku ai ika laua alii, koe wale no o "Woka ītare, ua noa iaia na wahi apau o ke Kakela Ulaula. Ua hoohala pu ia e ka moa nona keia moolelo me kona kaikuahine he mau hora ma na paaui lealea, oiai laua e opiopio loa ana no e like me ke ano maii o na keiki liilii. Pela maa laua i hoohala mau ai iloko ona .Ia kamalii me na lealea like ole, a hiki wale i ka manawa a Woka Rare i mohai aku ai iaia iho e alana ia eia me ka oi ona mea kaua, a e moni hoi i na ike lehulehu o kona kaliu hanai. A o keia man&wa a Woka Rare e hoau mua loa nei i kona mau olona opiopio no ke kulana oniu makakila, o ka umi ia o kona mau nmkahiki, aolo nae ina ke ang lie olo.he jxo ia hana». aka oka hoomahele ana keia e loaa aku ai iaia kela mau inoa kehakeha e kau nla ma ke poo o kokakou moolelo. A oka Moi hoi nana i hoohaule ke kaulaua o kona kahu hanai oiai kona 1 mau la i hala aku la, a mo kekahi poe e ae i ike ia ka noēau o na kiina maka kila, MOEUNA XVII.

NA LA OHO 0 WOKA RARE. Ika manawa a "\Yoka Rare eao a moni aua ika ike o koua kabu haiiai Woka, akahi no a liaule kona pili mau aoa me kona pokii kaikualiine, nka koe walē no kela mo keia manawa ana 'e hele pu ai'me kona kaliu hanai no ka hahai holoholona, a me kekahi niau hana e ae, aole ua "Woka Rare la e hoohala i hookahi la e ike mua ole ia i kona kaikuahine mamua o ko laua hele ana, a pela nohoi ke hoi mai, o kona kaikuahine mua kana e mua o kona ike ana i kekahi poe e ae. A oiai he kanaka o "Woka i kaulana loa ma ka uhai holoholona, a me na ike lehulehu e ae e like me ka kakou 1 ike mua ai, nolaila ua hikiwawe loa ka ike i loaa ia Woka Rare, ma ka hoolei kipuk& īli ana, ka pana pua, ame ka oniu makakila.

Ika a e ana aku 0 kona mau maka hiki maluna oka umikumamalima ua lawa oia me ka ike a oi w r ale aku maluna o kona kahu hanai, a pela qia i haaheo mua loa ai maluna o ke knhua ana i alana ai e moui i kona mau wai awahia a hiki 1 koua lilo ana i haku maluna oia mau mea, mamuli 0 kpna kapa iaana "Ka hooiliua o na haua ike a ka Haku Woka." Ua poui pu ia hoi oia e kona makuakane oiai oia e paaua aua malalo o ka ike o kona kahu hanai, o Woka Rare ka "Haku olii kiekie loa ona Hilana o Wale." He opio o Woka Rare i pih* ika waipahe a me ka lokomaikai, a maoiuii o ia mau ano, via nui a lehulehu wa ie koua. mau hoaioha; a o ka mea hoi a koua kahu hauai i hauoH loa ai, a wahi a Woka i kana hanai, Pola auauoi 0 muu ai ke kaulaua o ko kaua uiau iiuva iua niaiuo aku luahopo, a o ka, makulua hoi a lakow 0 hoohalike mai ai 0 liko mo kau i hana ai 0 kuu alij. , U» ili pu iho uohei maluna o \\ pla iiare ma ke an<> hooiliua u:i wai><sii »pau ioa o koua kahu hauai, ka hoi uoua ua eka aiua lohulehu i $iha iuo na hololwloua laka a hihiu, alli, iUiko o la uui waiwai ho luoa 010 \vaje uo ia i ko Woka R;iio uiauao. Aoie i pau. ]