Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 51, 21 December 1889 — KE AU I HALA A ME KEIA AU! [ARTICLE]

KE AU I HALA A ME KEIA AU!

Uoko o keia mau la o ka nuue a me na kauaolelo aua eo na mea piii i ke ka aina a me ke aupuni» ua meuuurftju wale na'kumu 5 hoala ia mai ma ke auo he" kahua paio na ka poe kue i ke auo e hookele ia nei ko kakou aupuui, a ua HIo no hoi ia i mea naua e hoouluku i na manao o kekahi poe, a e kiioalua ai lakou a e hoononohaa ia ai ka maoao. He mea maa mau no keia mawaeoa o na auolahui a pau i aloha i ka aina, aka, he oi loa aku nae ka Hawaii a ke kilohana, oo ka mea he lahui kali, aole hoi he lieleuluulu a lele e, elike me na aoo lahui e ae. Pela no makou e hauoli aei a e haaheo nei i ko lakou kali ana a iS'e i na mea a enakou i hoikeike aku ai iloko ona pale i hala'e, e pili ana i ke Kumukauawai hou a me ka maua koho, ua hoike akea mai kekahi poe lehulehu i kn pau o kolakou kuhihewa, ai ka hoihoi hou ana i na mauao ahewa kumu ole i na poo aupuni i kau ako la maluoH oia poe na olelo hoonuinui a ahewa kumu ole. A no ia kumu hookahi no, ke makemake nei makon e waiho aku i kekahi mau mea oiaio imua o ka lahui, malalo o ke kumubans e bapsi ia mai oei e kahi po'e,

i &a hoi hope o dh hana o ke aupuai, 1 mea e hooiaio palua ia'i ba wab»hee lapuwale loa o ka poe ioithab, a e hoomaopopo ia ai hoi eia oa bana aupuui ke baua ia uei a be mikial.i i>i iu>i uie kn ho!oinus i ike ole i« euauiua iloko o o« ao i h'ilH, » qb ka lahm holookoa uiai Hnwnii « Kiiuai e ike īho uo lakou h o tsup.tviu» ho» me ko hkou mau lauaj!-eh->tH, h tae u» oo >uou e h< onolo o k< {.'ouo a mo kē s i fc;i uia'.o tue kfi wahnhee, » a ak iu oimu hunknka uo us L»nfi bo» m »lnlo o ua hoi>k(»se auti a ke I Hoponi tuh o ke Kahiun KaUiniua U. lIOU MA KAU.iI-XA UWAi'O, hoowHUHo «e o uh o W«taieN t n e hooainopopo IUo e kt ta hoi, he uw*|w ko keia wahi i kukulu i akn, Hole uae i Ikws, a U4 ike kahiko ia rh pihkia o l. hulehu, a ua uoi pioepiue» ia us.AhHolelo uiaa e hovv-k-.Bw»le i p> u vi-!n ūō k» sua i tt» owapo 1», » n* hookaawale i& tio!

he pon daia uo iā hann, aka, aole loa 1 npe i bana ia, ua waiho wale ia no, a hiki mai !a i keia au a ka loli ana ō ke kulaua oke aupani i aaponi no ka lnhui, ua kooko ia aku la a ua hoolawa ia ka makemake ona makaainana, a i keia la, ua hooluihi la ua uwapo la a hoea iloko o fee kai, a ua lobe ia na leo muhalo, no ka loaa ana oka mea l koi ia uo nA uiakahiki loihi. Aia uia ka palena a'oa oiai o Lihae a hele aku o Koloa, ua ike kahiko loa ia, he kupono e bana ia i uwapo alanui maluila, a ua noi uiau ia, aka, aole loa i nana īa ka leo hoi, no ka mea, ua kan ka manao ma na mea pilikino a me na mea uhaai a waiwai ole, a i keia au, ua ana ia a ua kaba ia ke kii, a iloko ae tyi oka mahiua o Ftberuari e hoea mai ai he uwapo uwea kila nai a o kamoe koke ia aku anp. A e alawa aku kakoū 1 kn muliwai o Wailua, a i kahi o kela uwa po helelēi wale i haua ia'i 0 HHyselden (kaikaioa o Kikaha) me ke kapulu a naa ka apaakee ma ke kuai melu ana 1 ka aelike, ame ka lilo nui hoi o ke aupuni a aoeane pakolu ka huina elala oia keia uwapo mawaena o Hane<maulū me Eealia, e pau ana ka Bpu!u kahiko, a e ku aku aoa he uwapo kila, e hele haahee ai oe e ke kamaaina a e hopohopo ole ai hoi ka .malihini. M« ka huli komohana o Haualei, ua ike īa be pilikia ko ka lehaleha raa kekahi wahi oke alaoui, a eia_ a ko aku he uwapo nana e hoopau ia pilikia 0, kama hele i ke alaloa. A ke hoojoaakaukaa ia nei na hoolala aaa no ka hana bou aua ui uw*p> apulu, a me ke kukulu aaa hoi i na uwapu hou ma na wabi a pau aka maifa oke Kubina .Kalniaina e hoomaopopo ai he hoopau pilikia o ka lehulehu.

Ae ka makaaioapa, e hai mni hoi i knhi o ka. hemnhema ? E hii mai hoi ibea kahi oka baoa o!e la o ka h«DEi ? EJ ka eaokupaai kaili la, aohe Ihu maa knuiaho a aohe au mau hoabewa wale aon. Ua oaoa ia aku oe, a ke maiUoi ia'ku oei, u pela oo me oa mokupuoi e«e « pau. Ake oiaau nei makou—aole «oei ke haoa oei ke Kuoioa Kalaiaioa i kaoa haoa ? O ke kaoftka haaa ka mea i ia uo ka pooo o ka lahui a oo ka hooholomua «na i ka aio», a ua loaa ia kakou ua kaoaka 1«. E ka makamaka heluhelu, e hoaui ae ko kaūa mau 000000 oo oa mea aūa ioa alanui o Kaoai. E hoomaoao īa e ke kopa o ka mokupooi o Maookalaūipo, a me ka Iah»iholookoa, oka lef> uwe man mai kekahi pea a hoea i kekahi pea o ka aioa iloko o oa makahikl i hala ae, u e ia ,na a)aooi, e haoa hou ia ffa alaoui, i mau alnoui bou oo makou, a ua pilikia loa makou no ka hune 1 ke Hlaooi." A heaha ka mea i ike īa? Ua hooholo na kau Ahaolelo leholeha i na puu da* la oui 110 ka haoa aoa i oa alaoui aoi aku mamua o ka mea i lawa, aka, e komo īho aoa ka nioau—ua haua ia anei? Ua hooko ia anei ka ieo o ka lahai? Ua maliu ia'ku anei ka lakou uwala mai no ko lakou mau pilikia? Hookahi oo pape huli amahi e pa-e mai aoa a pooi ka aioa—Aole!

A pehea hoi i keia au e nee nei ? Ke olelo mai oei na leo hanehane kino ole a kahua ole, ua hoohemahema ia, a ua nana ole la ka pono o na makaainana, a ke übasi ia oei ka waiwai, a ua nanakee ia ka pomaikai oka aina. Ua nui a mauuunua wale keia mau kdo kalakalai Wi»bhkole, aka, aole loa nae i hoike mai i kahi o ke kahaa a me na hooia uq ia mau o'.elo, he mau kuma kupono hoi e hiki ai ke oleloia, be "kalakalai k»pili ke oau" wale iho no, aohe nae i molia me ka oiaio. Nolaila, i mea e pau ai kahihewa, e nana ae ka kou e ka lehulehu i ke kulaua o NA ALANUĪ 0 KAUAĪ. Ifo kekahi mau makahiki lehuleha wal<4, ua lke ua mafca*iuana o he pilikia ko lakoa, a ua noi mai 14 e hana ia i'alanui hou nj!»i ka aoao e pjli aD D . ia Hauaj:epe, a e holo ma ia a\yaw» a ika aoao e pili 'la ia Elee|e, j aole loa nae i haoa ia keia mea i uoi i«, % hfki mai la i keia au, akahi up a lohe ia Ua le;> kahea.o ko Kau&i a ua hana īa ako moe la he alaloa, |ie alaoui maikai uiai Hhuapepe a i Eieele. ma kela wawa, uo ua (inla he 1,2(k). A heiiha kau paue e ka mea kue a imihala hoopuuipuui wale iho uo? E muuiule kou leo a e paui kau o po!u auHuei kuu aleL) oo ka wahalu'e imua o keia oit«io! !

A e uiuhu Aku itm kamHniua o jia mnkuuuui. £ko Lībuo mou keiki % a 6 ko AuahoU ma a lioea 1 UnuHlei,' a iiuii Uo» ih Waime* mh a puni liolooko?i kn uioku knili p6bdA ko oukoQ uiau sUuui ?Na oukou uo pJie um» A >Iē auei i iiaiiii Uou ta us wjii moiuo a Leaiahema a oukou i Juli toibi si no u» m»ksbiki ? HUt i mau pau ilal» uui Ahi hooholo ia t» u;i EL'iU AUaulelo i hsfa 4 aole u&o i liaiiaiki

j hemahema, eia ua paa ks dala, a ; ua ualo, me ka ike ola ia 0 kabi i hele J ai ? Ano, ke ike ia nei ua hoolilo ia ke ; dals, a ua hana ia ka hana, a maluna'e o na mea a pau, lia ko ka makemake a ūa hoopau ia na pilikia alanai o na makiia^nana, NA PALEWAI. O ka nui no na lilo o ka Hoikeike nui ma Parisa i pau iho nei, he $6.000.000. Ma ka lokomaikai oke Kuhina Kalaīaina, ua loāā~mHi~īā mak'ōū be kope o ka Buke I&oa nui oka poe -kupono i ke koho balota 0 ka pse aiua holookoa, oia hōi na inoa o ka poe i hoau mua i ko koho malalo o 'ke Kumukanawai hon i ka 1887. Ke hoiho? aku nei m«kou i ka hoomaikai 1 ke Kuhina Knlaiāina no keip hana manawaloa ia makou. O ke kumokuai o keia buke ke kuai akn m« ke Keona Kalaiaiha, he $10.

Aia ka hanau muli o Eev. Makua Damīen, oia hoi o Pere Pamphile de Yeuster, ke poai hele nei i ka honua ma ka huakai paipai e kukulu ia ona kia hoomanao noke kahunapule lepera wiwo ole, ī loaa ai ona lako e kukulu la ai ona hale hoomaamaa misīonari no ka Lana mawaena ona mai lepera, aole walo 1 halo e hoomakaukau ia ai O kekahi mea hoopilikia loa i na kamaaiaa o ka iiio», oia no ka nele i na palewai, ka mea hoi naoa e kaupale aku ka poino inailuna aku ka aina a me ka luhi o0« kanaka. Ano, ua paa ka palewai ma Waimea, a ua malu a palekaoa aioa o na kanaka, akahi no a mnha. A pehea na palewai ma na wahi eae ? Ua lilo ia i kumu e hoike mai ai, oka luhi ona kauaka, ua ake nui ia emnlama me kn maluhia mai na poino ake kai nui a me ka waikahe. Aka, e nana ae kakou i ka mea oi aku 0 ka nni a me ka pomaikai no ko laila mau kini, a oia no KA OIHANA WAI NO. KAUAI. O kekahi pilikia nui loa o kekahi mau wahi o ko Kauai po9, oia ka nele 1 ka wai, a ua ike ke Kubina Kalaiama ia mea, a na hoomaopopo, o kekahi keia o na pilikia nui o ko ke kanaka noho'aa, oia ka nele wai. Nolaila, e lohe a e hoomaopopo iho.e ko Kauai, eia ae na paipa no ke kukulu a hookahua ia ana he oihana hoolawa wai no oukoo, elike hoi mo ka kulanakauhale alii o ko kakou aupuni ! A heaha kou hele ana me ka haawe i ka pakeke whi i ke kua ? Heaha ka hele ana o ka wahiue be mau mile loihi e holoi ai i na wahi awelu ma na kahawai ina aia ka wai ika ipuka o ka hale ? E pau ana ia mau hemaheina, a e hoolako ia ana. A owai keia e l£o nui nei 1 ka hoohemahema ia o ha makaainana ? O keia aoei na hoike oka hana o!e ia o ka pono, ka pomaikai a me na kumu holomua ok» aina ? E ka lahuī ! Na oukou no e pane ae i ka oiaio !

E waiho mulie aka kakou ia Kauai uo kei« roaaHWB, oiai, aa liaaheo ko hiila kiui, « ua loaa ko lakoa maa komake, a e aul ae hoi ko kakou hoomaopopo uuh i Ka mokupuni o Kakuhihewa nei, a e makaikai īho kakou i na hana hoa i hoala īa īho nei, a e hoomaka kakou ma NA ALANUIO HONOLULU. O ka makemake o ke keiki kupa o ke kulauakauhale alii uei. ke keiki limahaua hoi i nohq hoomaaawaaui i ka luhi mai ka Poakahi a ka Poaooo, 0 ka loaa ooa wahi e heoluolu a e hoonanea ai, me ka.hoohiaUai o ua maka i ka nani o ke kaooa a me na kaiaulu mawaho aku. Mom.ua aku nei, aole i loaa iaia īa haawiua, koe wale no ka pii ana ma n.a awawa o Manoa ma a me Kalihi ma, aka, aolehoi ia o ka ike ana ( 1 ka loa a me ka laula o 'ka aina. Ua makemake ke k«naka ohana e lawe pu i kana wahine a me na &eiki a hookahi| ka hauoli pu anB, aka, he loihi oManoa! ma, a he nui ka he kumu ma'i ia | no oa keiki. A pehea oe e ua keiki nei, j o ka ua Kukalahaie ? E nana aku! kaua i j KE ALANUI 0 PUOWAINA ! 1 O keia kupua ! moe loihi uo oa makahiki lehulehn a ua hele a oa bo6puoho ia aku nei koua hiolani' aoa, a «a poai puui ia oia me kekahi lei, ma ke aoo he aianui maikai mai' koū» koma aku a ponipuni he la, e' hoomaka aoa ma ka huh o Pauoa, a pii' maHe aku la a mahope poai hou a huli ' ma ka aoao m« Makiki, a mailaila aku boea ilaoa i kahi o ha olohe pokuniahi i ko teibi ai a i hoonaneuo mai ai i ka papaku o ke kulanakauhalo Uoko o ua makahiki i hal« ae. A iUil», alawa'ā aia uiaka ma o « uinauei, a e uiahalo aua* uei i ka waiho kahela ae a ka uaui o ke kulauakauhale. He alauai keia aa ka kaa ō.Uwo a hoea iluua, hoi « like tue ka pii uihiuiki paukiki o ua U i hala. A heaha kau e hoo liālahala ai e ke keiki o ke kauua ? Ca ke Kuhiua £aUUiua i ke alauui, a o ka pii wa!o *ku uo kau me kou ohaua a hoohala a hpoluola i kahi uiau alaua ahi&hi, P&u U .e* ?

A ke pau kou makemako ia nani, a opo ae kn manao e naue no Kapiolani Pfike, alaila» ma ke ALANUI lIOU M£l H.AMtfILIILI 'k' KAPIOLANI TAKA ! Oia ke"alanui 1 ipakemake pui ia o kekahi hapa o ka lehuleha iloko o na makahiki loihi i hala, aka, aole pae he haoa iki ia, a ika uoho ana'e Dei o L A Kakina i Kubiua Kalaiaina, pupoii a haalele aua, a.kamoe ke alaoui uinikai e nehe ai kā liuila o ke kaa. E hoo maka ke kau aua ike kaa i ka ipaka hale o ke kaona, hookahi no ia pae ana a Moihili. a iho a hoopuni ia KapioJani Paka, huli- hoi ma, ka uluniu o Waikiki a honi i ke ala ljpoa a hoea hou i ku home me ka maalalii, A. heaha iho la JUoi ka hewa o ia ? He haoa ole ia auei keia o'kou wahi e pouo ai ? 0 ko hoowuhawaha īa auei keia o ka leo kahea o k« lehulehu ? E hoopau 1 11 fi kuhihewa, a e apo aku i kB mea oiaio. A ina hoi oe e lealea ma liK ALANUI LIHIKAI MAI KAL.AAKO A WAIKIKI I He alauui hou keia, he alanai i makeoaake ia uo kekahi mau Kau Ahaolelo, aka, ua hana ole ia no, akahi no a lohe ia ka leo a hooko ia ka haua i makemake ia e ka lehulehu. Akahi no a oana ia mai ke kanaka, a i keiala, ua loaa kela aianui naui hou, ka tcea 1 wehe hou ae nei i na apana aiua ma Kakaako, Kewalo a me ia mau wahi, a i keta la, he kalauakauhale nani ke ku nei ma ia mau wahi, a ua pii hei ka waiwai ona aiua. A he. hewa iho lu keia la ea ? He hoi hope anei ih no ka aiua a he poino hoi uo ke aupuni a me ua makaaiuana ? He hoohemahema anei keia i na Uana a he uhaai i ke d«la o ke aupuni ? E ka poe imihala a wahahae wale me ke kahaa ole a me na hoike oiaio ole, ua oki ka oukou m#u ulakai hewa ana i ka lahui, īmua o keia mau holke kaokoa o ka oiaio a me ka maopopo lea. Aole i pau.