Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 5, 1 February 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kaua ko'u N» kahiko haahfto <> k« kon ICa7alia 0 ka makfi a me ka "la O ka makia ia o ka oihana Naita." MOKUNA XXm KE KAtf AKA KAULIO HAAHEO ILOKO 0 NA HAUOLI KULAIA 0 PELEKANE. Oiai na hololio o liolo aku nei me ka pualii nui, aia ka leo mahalo o ke anaina ke wawa la ma o a maanei, no ka haawi aaa ina hoomaikai no laua, a wahi a lakou i ninau aku ai a niaau mai, owai la keia mau kanaka kau lio haaheo ? He mau ninau makehewa wale no paha ia ake anaina, oiai aole he poe na lakou e hoike akuo mea ma ia, aka, koe iho no ko lakou akena ma ka haanui ana. Oiai na hololio ma ko laua alahele, aole laua i akeakea ia mai, aole nohoi he mau kuia mei mamua, a pela laua i hoomau aku ai a hiki wale i ka uwapo, ma kahi kokoke ike alapii a ka opae, (ke kaa alii o Ane Uilama.) He wa ia no na nune noi ana o na makaainana no na kanaka kau lio, a i ka wa aka leo ona mea kani i uhene ae ai, aia na lio oua mau kanaka la e "haa ana na pua i ke kula," a kupinai ae la ka leo huro ona makaainana.

A na ke kilihuee ua liilii ana iho, i hoauhee aku i na makaainaoa e holo maloko o na malumalu hale, ua houkele pu ia ae na alanui a hiki loa aku i ke alapii o ka uwapo, a na ia mea i hookunana aku i na manaolana o ke kaikamahine alii, a ua kanalua oia i ka iho ana mai mailuna mai o ke kaa, mamuli o ka pulu o ke alapii, Ua hoole pu ae oia aole e hapai ia e kona mau ukali oiai lakou e makaukau ana e lalau aku iaia, no ka lawe ana aku iluna o ka waapa, aka, iloko o na minute a ua "Opuu Rose la o ke Kupulau" i moeuhane mua ole ai. Aia boi me ka eleu nui a palamimo kekahi o na hololio i lele iho ai mailuna iho o kona lio, a no na sekona po kole e ku ana oia ma ka aoao o ke kaa o ke kaikamahine alii. He kanaka opio ui oia, a he kilakila mo ka hieliie kona kulana, e hewa ole ai ke hoomaoe ae, o ka hiehie oia 0 na hiehie a o ka nani hiwa a ke aloha. Oiai ua kanaka opio la e ku an'a ma ka aoao o ke kaa alii, wehe ae la oia 1 kona koloka hololio, a halii iho la iluna o ke alapii mai ka aoao aku o ke kaa a hiki i ke ka*ē o ka waapa. ī ka pau ana ku aoao ae la ua kanaka opio me ka wehe pu ana ao i kona papale a kunou aku !a i ke kaikamahine alii, me ke kuhi ana iho o kona Hma ilaio ma kahi a kona koloka e nhi ana nialuna o ke alapii, me he mea la e kono aku ana i ua opun roee nei, ina iho ko alanui e kau aku ai no luna o ka waapa. Mamnli o keia poloai leo ole a ke kanaka kau lio, ua eleu iho la ua kai kamahine alii nei ma ka lehei ana iho ilalo, a haawi mai la i kona lima akau i ka mea nana i jmho!a aku na hoomaikai ana imua ona. P©la laua i paa limn ni a hiki i ke kau ana o ke kaikamahine alii ilnna o ka waapa» mo ka jx>ino ole o kekahi lilii o kona aahu I ke kaikamahine alii i kau aku ai no luna o ka waapa hapuku mai la na

i kauaka opio la i kona koloka, tue ka | liaawl ana mai i na hoomaikai ana i !ke kaikamahiae alii, a heo akn la no i kahi a kona lio e kn ana. i A mq.mua ao oka laiki ana i ke kaikamahine alii ke pane mai i kona manao no ua opio la, ua kau aku laia maluna o kona lio, ano na sekona poko* le, ua ahai aku !a ka pupuhi i ua mau hololīo la a nalo aku la ma kekahi alanui e moe pololei ana i ke kuahiwi. Ina hololio i hala ako ai, hoopuka ae la ua kaikamahine alii la i kana kauoha paa, aole e hemo na waapa mai ka pili ana ma ka uwapo a hiki i ko kau ana mai oke kanaka opio nana i pahola aku na hoomaikai imua ona, Haawi pu ae la oia he kauoha i ka Lut?nela ona pualikoa no ka uhai ana aku mahope oua mau hololio la, ahai aku ua makemake ia laua e ke kaikamahine alii e hiki aku imua ona. E like me ke kauoha alii pela ka Lutanela o na pualikoa i hooko akn. ai, ano ka manawa pokole wale no/ aia he kaoo nui o na 'lii koa hololio e uhai ana mahopo o na kanaka hololio, i ha la iho he mau minute mamua. Na ke pahupahu, me I e poha paapaaioa o na kapuai līo (e laa na haneri poe uhai e aluala nei,) na ia mea i hoopuiwa aku iua mau hololio la, a huli ir.ai la laua e nana i hope a he mea eke kahaha oko laua naau i ka ike ana mai he nui wale o na hololio e uhai aku ana ia laua. E like me ka anapu ana aka uwila, pela na hololio elua i hoohuli hou ae ai iko laua mau lio.i hope no kahi a ka poe uhai e kolo aku ana, a mē ka. eleu nui, aia ka laua mau pahikaua e paa ana ma ko laua mau lima me ka makaukaa e hoohainu i ko laua oi me ke koko o keia poe, ina e lawelawe aku ana me ka ino, aka, ua hoopau ia nae ia mau mana.o ona hololio mamuli o ke kahea ana aku o ka Lutanela me na huaolelo makamaka.

£na riaita; aole me ka oi ona mea kaaa, aole hoi me ka liookalio ana o na koko, aka, he kauoha mai ke aliiwahine opio mai uei e eono mai ana ia olua e hoi aka 1 iiope.

No ka mea ua hoohiki paa mai nei oia aole e liQoko i na lealea o kona Ia nai hauoli ke ole olua e. hiki hou atu; nolaila malalo oka hanohano oka oiliana a olua e paa la. e hoohuli hope | hou ae i ko olua mau lio no ka uwapo ( Ia e maliu pu mai hoi no ka leo poloai ako makou aliiwahine a mai hoehaj eha eku hoi i kona puuwai e na kanata opio. Ke haawi aku nei au i na hoomaikai ana me ka mahalo, no na kono a ko oukou aliiwahine, wahi a kekahi o na hololio elua. A huli hope hou ae la ka huakai a ka poe hololio no ka uwapo ka pahu hopu, a iwaena o ke aluka o na hololio e liuli hoi nei, aia he elua mau lio oi ae oke kiekie ame ka hiehie o ko laua mau kulana, a pela nohoi me ko laua mau mea hoohole, e laa ka haa ana o u$ mau lio la me ka lelele ana i oa ia nei v e anapau aaa hoi me ka palamimo, ana ia mea i hooikuwa hou ae ika lewa me na leo huro ona makaainana, e akena ana ika haaheo a me ke kilakila o ua mau hololio la. O keia mau hololio haaheo e ka mea heluhelu, ona hololio no ia a kakou i ike mua iho nei ua lilo ia laua ka haaheo mua loa ana o ka pahola aku i na hoomaikai ike kaikamahjne alii Ane Uilama, qia oka halii aua aka lua o na hololio i kona koloka i papahele aianui no ua opuu pua ala o ke kupu iau e kau aku ai iluna o kona waapa. Ua hoike mai ua papalina o ke kaikamahine alii Ane Uilama i na mino aka hoohie ana, iaia i ike wai ai i na kanaka kaulio elu<* e ku aku ana mauka aku nei o ka uwapo me kooa pualikoa kau ho. A oiai aia ua ui lao Pelekaue mahope o kona waapa kahi i hoekepue ai, poha mai la kona leo alii mo ka waiwahe ina kanaka kau Ho me ko ani pe»hī pu nna mai: £ kau mai o na naita ua akea ka waapa no olua no ka hui pu ana mai iloko oua hauoli ku iaia o ko'u ia nui. E like me ke ano aUi, pela na mau hololio la i eleu aku ai a kau iluna o ka waapa, a mamua iho o ua ui laila laua kahi i noho ai, n\e ka huli ana oko laua a!o i kekahi ā »ie k*ktthi.

lūa kanaka kaulio i noho pono iho ai, haawi hope ae la ke kaikamahine alii ike kauoha ika Lutanela no ka hoouna ana aku i pualikoa no k& malama ana i ka maluhia o ka Anemoku, a o na lio hoi o j.akanaka kaulio e ma lama ia moka inaikaī. Ua ae mai la ka Lutanela me ka haawi pu ana mai i na hoomalkai, a ia wa no i paneo aku ai ha auwaapa alii no ka Anemoku Lāne da ka pahu hopu. Ao na pualikoa hoi aia lakou ke maki ae la mauka o ka ainano ka hoohiki ana akui kahi i kauoha ia. Oka lioouna ia ana o na pualikoa iluna oka Anemoku, oki maka mua loa ho ibo la no ia aole inai na la nui mua mai i hala, a oiai ua hauli manao eke kāikamahine alii malia o ala mai he mau hoōhaunaele ana maluna oka anemoku, alaila mo na pualikoa wale no e hiki ai ke hoomalu ia. A oiai uā ano hoohuhu kekahi poe keikialii no ke kali ana o ka waapa i na hololio malalo o ke kauoha a ua Ane Uilama la, ka mea hoi ana i koho ai oiai lakou e pili ana no ma ka uwapo, e poha io ae ana he au awaawa o na manao lili a me ka enemi. A he mea oiaio ua hooko ia ua mau manao koho mua la.o ke kaikamahine alii, ikawa a lakou i hoohulī ae' ai i ka ihu o na waapa no ka Anemoku, aia hoi ua huli hope ae la ka ihu o kekahi mau waapa, a lioi hou aku la no ka uwapo. MOK UJSA XXVIII. KA PUOWAI HAOKILA ILOKO O NA WILIAU HOOIPOIPO. Ina waapa i pili aku ai ma ka uwapo lele aku la he lehulehu wale ona keikialii no uka o ka aina a oia ka ke kaikamahiue alii Ane Uilama i ike mai ai in& hana lapuwale a hoohaahaa a keia poe keikialii i kona kulana alii.

Nolaila me ka ieo nui, a me na maka piha inaina oka huhu, kahea ae la oia me ka leo nni, ua oki e na bokikolu ! e homaha i namapuna hoe, a huli ad la oia iuka o ka aina a pane aku la me na huaolalo oolea o ka mana alii piha.

oka poe i kono ia, a i hele pu ole me a'a ma keia huakai, he poe kipi lakou, a hoohaahaa ika hanohano o ko'o nohoalii. Nolaila e ka Ilamuku e hooko aku i ka mana -> ke kanawai maluna o lakou, a e hoopaa aku ma kahi paa, a na ke kanawai o ka aina e hookolokolo i ua poe la. Ika lohe ana o na keikialii i lioi hou ai iuka, i keia mau olelo oolea a ke kaikamahine alii, ua kau hou mai la lakou iluna o na waapa a ukali aku 2a ika huakai a ke kaikamahine alii no ka Anemoku, me na manao ino iloko, aka, aole nae . lakou i hoike mai, aia no iloko kahi i hoopu malie ai. Ika pili ana aku ona waapa i ka Anemoku, lele aku la na mea a pao iuka, a moe aku la kaoo huakai alii no kahi a ka hale aniani e ku ana. Oiai ka huakai alii e nee la aia mau na kaoaka kaulio ma na aoao o ke kaikamahine alii kahi i kaunu, hookaau oleoaimeuaui la o Pelekane. A i ka manawa aka huakai alii i komo aku ai i na ipuka nani o ka hale aniani, ia manawa no i kupinai ae ai na leo kapalili o na mea kani no ka hookipa ana aku ika mea nona ka !a, a rie ia mau ano i hauH iho ai lakou iloko ona ohohia hauoli like ole, e laa na hooinainau, na hooipoipo, na kuwili olelo ana iloko oka hoohie, a me lia mea like lio nui wale.

A iwnena o koia poe e hookaunu nei na manao lia ia leko, o na opio kaulio kekahi, na ui hoi nana i hoopepe ks puuwai o ke kaikamahino Ane.

Oiai anaiiiA o m alii opio o hodhaU ana iloko o tm hnnoli o liko rao |;a mea i hai m«a ia aeuoi, aia hoi, m«fcna o ko lakou .mau hanoli ana, hnli ne la ka lua o na kanaka knuli>, (ka moa i hoolilo i kona koloka I papahele a!amii uo ko kaikawiahine alii,) a paiio aku !a i ko kaikamahioo alii mo tia Imaoieio waimoli o ka ws\ip*ho. E ko nlii wnhi a ua opio la, Ē oluolu kou kiokie o ao mai 1 ka maua n<>i, oiai, malnua ao o na moa a pHu ua h'oo ko aku maua o liko mo kau uoi, a maua amo ka poo mo oo ho m»u \m° m«lalo o kou mau kapwai, oiai ō ma*!\ma ia aua «a !oaloa knlau o kou la ra<v hala pua, (la hanau.) ]