Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 10, 8 March 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olah kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olah kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kaua ko 11 luluehn Na kahiko haaheo o ko koa Kavalia O ka make a me ke ol« 0 kt ma,kiaia o ka. oihan» Naita." MOKUNA XXXIV. KA HAIIA O KA AAIIU ULAUL*. Ua kakau pu ilio no hoi oia i pala - pala na ka naita Āpala i kuni ia uio ka hoailona alii o Wale, a e lieluhelu ia ua palapala la penei: Ia Rir Naita Apala ) Alihikaua nui o Italia \ Aloha oe:— Malalo oka hanohano o ka oihana kaua, a me ka haaheo o ke kulana koa; e hookau afeu ike ksa*lioohnr.ohano 0 ka moi Pilipo maluna c Mr 4 Kap?na, ae helu pu ia oia ma ke ano hoa hanohano a punahele hoi imua o kou alo alii; a e loaa iaia he uku hoomau a kau aku i kana mau mamo. E loaa pu do hoi i kona mau nela he uku hoomau, a kau aku i ka lakou mau mamo; ma ke ano, he makana na ke kaikaūpahme alii Eusinia ia lakou. mamuli o ko lakou malamamaikai ana iaia maluna oko lakou moku oiai oia ma kona alahele no ka hopu pio ana 1 ka naita Komiano. Woka Rare. Haku Alii c na Hilana. I ka paa ana o keia leta haawi aku la oia ma ka lima o ke kapena me ke ka uoha ana aku emalama oia 1 ua pajapala aia a haawi aku ma k& lima o ka { Aiihikaua nui o 2taha ka naita Apala, Hāawi pu aku la no hoi o Woka Rare he mau talena dala i hiki aku ka waiwai io i ke tausani dala, m« ka pa-! nai pu hou ana aku ina huaolelo: O keia mau mea apau he makana ia na keia naita opio (Rusinia) īa oukou no ka oukou mau hana maikai iaia. E like me ka leo alii i poha aku ai mai na lehelehe akn o Woka Bare v pela 130 hoi ke kapen% moku l haawi m&i ai ina hoomaikai me na mahalo palena ole no na alii opio. A iloko o na ohohia hauoli i liuli hoi aku ai lakou no ko lakou halelana aukai, oiii na alii opio o na Hilana plh iloko o na lualai olelo ana no na moa hou o ka Rusinia huakai. Ama ka olelo pokole ana ae, ua hoea mai ka panina o ka lakou mau lualai olelo ana i na hora liilii o ke au moe, me he mea !a e kono mai ana i na alii opio oka hapalua like ia o ka p°- f Da hoi aku 1h kela me keia no ka hooluolu ana iai» iho no na koena bora i koe oi»po e hoohialaai ana me 'na mo6ohv.ne pahaohao, a na ka bele ama oka Hoiele i hooala aku ia lakou ua hala ka po, ua hoea mai hoi ke kaka hiaka. | Nolaila mahope ioo oka pau aua o ka lakou paina kakahiaka ana, y ka loa akn la lakou no waho, a iwaena o ka luhiehn ona kihapai pui mal&ila l«kou kahi i hele holoholo ai no kekahi m»u n>iunte, a no ka hope loa o ka lakou holoholo ana uā kipa loa aku ■ la lakōu no ka hslelio no ka mak&ikai a kilohi hou Mia aku o ke Woka Rare ika naui oke Koao 09110 lua o ua Hilaua (Lio Eeokeo o ka v\ ai hooluu Ealakoa) a m alii opio 14 i liopa pio ai aio kaua kaula ili. ,

E ffke no roe ke ano mau o ua lio Keo%o Ia i kiaohi (a i li!o hoi i lio, i keia wa,) 'ka ike a maa ia WoiĒ Bare pela no keia, aia oia ke feu lalloko o kona keena me ka hiehio iiui, ga« kona mau pepeiao e li-o ana m4 l|l nhuhu pu ana ae i ka wa a WokaK|re e hoopuka aku ai i na olelo J { Ofltf lakou m&laila ua loaa hou mai la h# ? tono ia Woka Rare mai ke kai kaasftane alii Ane Uilama mai ma o kaß#|blele la, e poloai mai ana iaia a malihini e kipa aku ma ka St Abbey, i ka hora 10 o ia, kafcs»iaka. Mamnli o keia kono hnaiele iho la lakon i ka halelio, a huli hoi loa aku la D() ka hotele. la lakou f hoea aku ai,l&liu ae la lakou ia lakou iho no ka h|le ana aku i kahi alii. knhiko alii o ka la i hala oia no na lii kane, a o ka aahu Ulaula no hjfei ko Eueinia, a ke nana aku ia lako«, *FKinikohu ka la i ka mana nui Hoonui mai ka leo o ke kai i Puaena.' f 1 ko lakou makaukau ana haalele iho la lakou i ka liotele, no ka halealii St Abhey ka pnha hopu. He kiehie, launa ole, me ke kilakila ke liulana o\ ua poe alii opio la e lilo la i ka ihu o na lio, a no ka manawa pokole wale no hoea aku la lakou i ka halealii, a ua liookipa ia aku la lakou e*ke kaikamahine alii Ane e like me kona mau, 0 ka heahea malihini. Mahope o na launa kamailio ana. ua boikeike aku o Woka Rare i kona kai-| kuahine (Ka Naita o ka aahu Ulaula) imua o ka ohana alii me na huaolelo! pokole penei: ' l>keia naita me ka aaha Dlaula, ō ko'o "pokii kaikuahme alii no ia Easinia, ka mea hoi nona ka meheu a'u i 1 mai ai mai ko maua aupunil mai. Ualiuli hoi mai nei oia mai kana hnakai hopu pio i ka naita Eomiano, ka mea hoi i kaulana a i weli nui' ia e kekahi o ko kakou mau aupuni raal ka inoa kapakapa "Ka Olali o r-a pali' Eiwa." v Ndlaila ke hoolauna aku nei au iaia imua o oukon ma ke ano he haku alii wahine kiekia no na Hilana. 1 Me keia mau olelo i ike ae ai ka oha' na alii o Pelekane me ke kaikamahine alii Eneinia mai ka mea e noho ena i ke kalauūu a hiki i ke alii o ke kulana haahaa* | Ua lilo pu ae la Ho hoi o Rusinia i mea nui imua o ko ka Moi Uilama alo | alii, e like me ko Woka Rare ano, a maluna ae o na mea apau, aole loa he! mea a ka naau e hoowahawahā ai, 'no ka mea o ke aloha iwaena o ko lakou, noho ana aia no ia iloko o ka lokahi. , MOKUNA XXXV. OLINO KE AHI 0 KA HAUOLI KA EMEPEK£SA KIULIO NO NA HILANA. | I ka manawa i lohe ia ae ai ua hopu pio ia kft naita Eonaiano a o ka olali hoi o w, pe.ll eim (m k<ikg,kL aklo aaa"i e ka naita o ka aahu Ulaula, pa-, Jiola awiwi ae ia ia a puni o Peleknne, a he hookahi olelo nui i ka waha o kanaka, owai la kt'la nalta nana i hopu pio 9 Rominno, ka plali hoi naua i hocj hoka ka leoa o ka naita Apala ? 1 Oiai ka lahui o Pelekane e nuuej I olelo ana, aia hoi paka ae ta ke kuahaua alii a ka M.oi Uilama e kukal^, , aku ana nia na pe a & pau o Pelokaue, | eia ma kona aloalii ka uaita nana i hopu a lioohaale i ka naita Homiauo. , Nolaila uianxgli o keia 01010 kuahaua ; alii ku ae la kela a me k»ia a kamoo aku la i ko lakou ala 110 ka halealii I Ahbey 110 ka maka:kai ena aku i l heleholoua o k& n»na l lvopu pio ! Homiano. % ■ ! A bo mea oiaio ua ike maka lakou | t ka oiwi uani o ko kamakahala (llusi; j aia,) a wtitu a lakou i puana ao ai, 0 I k& Ēmoperct»a kau lio o na IliUua I 0 ka Emepert6a kau lio o na I k« iooa kupono o ka kvle a!iv naua i hopu pio i ka weli o ke ao. A mau ano 1 kulaia ai k<j* aupuui o ine ka hauoli uui,, no ka h&uohauo o k& moho JauakvU ke iahua kaua. Ua h&awi i& na aii» a o na pualikoa aia lakou ko luxv hele la ma na pipa liuaololo uia ko kkou waha; kau lio o ua Uilauii kA i i

Oisi hoi ka leo o na mer. kani £e hoehoene la ike male lahui o Wale, no ka hanohauo o ke kaikamahino alil Rusiūia. O keia la ako aupuni o Pelekaiie o kulaia nei, oia pu no hoi ka Ja a na Hilana o YVaie e hauoli a e haaheo palena ole ana, no ka lilo ana na liaaa pulapu'm aiii i papahi mua ka hanohano o kr> hopu pio &oa ika naita u kekahi mau aupuui o Europa i weliweli aL A aia lakou ke kali mai la o ka hoea aku oke koa lanakila nona na Ia inea i hala, oiai eia no oia i Pelek&ne nei kahi i noho ai, ao ka lono hauoli n?ie kela i lawe ia akii ai e ka elela mai ke aloalii aku o Pelekane malalo o na kauoha a ka Haku Woka Rare. E like me na haawina i loBa, ia Wale me Pelekane, pela no hoi o Italia no ka mea ua ku aku la ka moku nana i pulama ka oiwi kino oka naita lanakila ma kona mau kaiaulu, a maloko o ka leta aka Haku alii Woka Rare i ike iho ai ka naita Apala aole he mea okoa ka mea nana i hopu pio ka liapa keko nana i hoonaueuo ka nohoalii o Italia aka o ko kaikamaliine alii Rusi_nia no ia kona haku. Nolaila, e like me kona ano he loea a he alihīkaua nui no ke aupuni o Ita- ] lia, ua hooko aku la oia e like me na olelo o ka palapala. a i ka pau ana kua haua koke ae la ia e komo ke aupuni 0 Italia iloko o na hauoli kulaia no ka hanohano o ke kaikamahine alii Rusi nia o na Hilana o Wale, ka naita nana 1 hopu pio o Romiano. E like me ke kuahaua alii, pela ka iahui o lialia i pula&a ae ai ina kulaia me ka hauoli nui, ao ka makamua hoi o ko_ lakou lohe _auH i ka iuoa oka mea nana i hopu pio ko lakou enemi. Ma keia wahi e hookuu aku kakou i ke aupuni o lialia iloko o na ohohia hauoli, a e kamailio hou kakou no Pe lekane a ine kona mau luhiehu. Ua hoomau ia na kulaia hauoli ana no kekahi mau la lehuleha, a o na hoo hiwahiwa ana no ke kaikamahino alii RuBinia me be momi ala ia īloko oka puuwai oka lahui, a maiuna ae o na mea apau ua aie lakou a me ke aupuni holookoa nona. Nolaila i ka liala ana ao o na la o ka lealea ame ka hauoli, liuliu ae la ua Emeperesa kau lio nei o na Hilana no kona huli hoi ana, oiai wahi a ua ui la, ua loihi loa keia mau la a"u i hele ai, a pehea āku nei Ia ka pono o ka'u inau kauwa wahine, ame ka malohia o ke Kakela Ulaula o kuu makua hanai, Mamuli o keia mau noonoo e nune ana īl'oko o ūa ui la hai aku la oia i kona haku kaikunane no kona makaukau e huli hoi aku iko laua home kulaiwi a haalele īho hoi iaia (Woka Rare) e noho hookahi i ka lepo malihini. ! Iko Woka Rere lohe ana ina olelo | a kooa kaikoahine, hoike akn la oia i | kona pokii no koua mare aua aku i ka I wahīoe oia hoi ko laua ho&hauau kau- | o t>a i Haka alii opio l& he oiea la hoi ia e | ke-ua ia akti ai o na munao uhu o kona | kaikuahine.

Aka, n» kahiheM'a loa īa ua &!Ii opio !», oini, eMe me fea !o!i o!e o ua 'Wai-1 hoolnn l&ni pe!a oo n» manao paa o ka' ni Rt»einift. ??o lia mM waH a \ia Ttnsīnia ia. ua hiki e haft!e!e ana au 5a oe e liuu liaku ame kon aloha mahope, a oīa au ina--1a!o o na kanoha a !co'u kahu liauai ka makna s!īi I?ogītsa U!snts r a uo ka oii n»w& e hiki naai ana e hooko!o a!.u uo au mahope o kona meheu. Nolaila e kuu liaku eliu kala uiai ia'u uō ko'u pale aua ae i kau ka mea lioi aole e liīki U"u &me ce ke lioololi i ua mea ī kauoha la inai k\i. , M«aittU o keia uiau olelo a HuaiiiU, u* Uio t« U« mea uiaikai i koua mauao. JSoliml& uia kekalii ta ae Uopo aka U Uua e ike ik« ohaua alii o Feleka ue uie ka Uai pu U aku o k« loke ia kt kou e liwkie uiai aua ok iUusiuia) i u« kaiauiu o lelok&uo ūia ke kakahkk« o kekahi 1& se, bo u« Hiiaua o Waie. Ua Uio keia hoi «ua oua ui la i mea e «uiuamiua loa ia ai o L.kou me ua leo awAlo oka n a aua mahope, Hk», he ol« uho ka uiaUu ia aku» a 4>vla i ike oie ai i ka ia uui o fca maie aua o kaM kaikuunue.

| Olfii iua kti weheiaa kaiao % kekalii la ae, biu ua Emeperesa kau lio la iloko o kooa kahiko naita piha e hele hoi loholo Biia uwwaho iho o ka botolē me : kaua wnhi paelē euakalii, b na kn l?o kahoa o ka bele aina o ia i ' kono CQivi ift o ka w» pMna i*. MnloHo o kw rumi ainn i hui aku bv oia me kon i mau do ka ike hope loa nna fih»i!a welie Va pili hookao ia loko. I ka pau aua o ka lakoa ; paina ana puka aka la lakou no w&ho o ! lia hutele kahi a ka lio Kilakoa o ka | waihooluu eku ana me kona makaukau,, a he mea oiaio ua hiki mai ka ma nawa. Me he kuuna la no ka hooilo, pela na-aliiopio 1 hui hope ae ai iloko o na kipona s ke aloha, a katttoe aku la ka hunkai a ka "Emeperesa kaa lio o na Ililana" ma ke alnhele mama e hoohiki aku ai ī Wale. E like me ka oili ana 0 ka poa kakakn pela okoa ilio !a no ka lio Kalakoa i palelo aku ai a nalo aku Ia iloko o ka malu o na ltsau Ake nana aku i oa lio Kalakoa la, ibe he la aole no i poina inia na hoomanēo ans no kona home aloha (na kualoeo rae na puu ) TJa lawe pa aku no hoi ua Eii'.epeīeaa la i k*un wahi p.ele makalii li9 m ikana nana i kona makua alii ka Moi Rare; a ma ka olelo pokole ana nku ua hoea aku laua i na Hllana iloko o na hoohiwahiwa palena ole, a ma kela me keia wahi o na H'la- * na aohe lua o ka hauoli e like ma na hoohanohano ana no ka ui Basinia ka lede hololio kaulana o "Wale, MOKUNA XXXVI. KA HOOHUI IA ANA ONA ALII OPIO —KE KAHUĀ MOKOMOKO KULAIA. Hei mau'pole 1 hala ae niHhope iho o ko KaHĪuia hull hol ānā' aka no naTltlana, aia Uoi aa liooko io ae la ka Ha'ku'&Hī o U8 līilana me ke kaikamahine Auo i ka mea a ko ltiua_mau euli--ISa si i si!a ai ma ko laua hoohni ia ana ae ma Le kaula gula maemae o ka Materemonio. Mamun ay okā hoohui ia ana o ua mau alii t>pio 1a } hh paka ae la na puali kaua holookoa o Pelekane no ka hoo kahakaha ana rna ke kuea paikau me ko lakou kahiko piha o ka oihana koa, a o ka leo o na pukuniahi ke ne i nakolokolo la lakou me ka weliweli. no ka hai p.ua aku i ka lono a puni o Felekaae dkaU ia e molia ia &i o ka "Opuu pua o ke Kupulau" iloko o ka hookahi me ka līiku alii o na Hilana. Aia pu no hoi ka leo o na mea kani fee hone pa la a o na kahanahana hae o na waīhoolau ekolu ke pulelo haaheo ae la lakoo i ka welelau mak-ni, ma ka hninio ko lakon mau apahu. Oiai keia m<iu haawina ae la ēike ia nei i kela wa, ai>i na alii opio ke hix>makankau aīa no laua iho oiai ka maoawa e malama ia aka ai oka oihana iaa maluna o laaa aa ko&oke mai i kona manawa, ama ke k&mailio pokole ana ae aia na alii opio iloka o ko laua kahiko mare me ka nani a maliop4 aku o laua e kuku aoa he 50 oaa keikiaiu ame na ka\kams.hine alii p ka papa okaln saa ke ano he poe ka aoao. Ama ha iae o laa mau alii opio !a, eku pohui aua he -00 ona keikikana me ua kaikaoiahioe alii me ka lakoa mau hoohiwahiwa» a oiawaho aku o lakou na lii o ka p»p& elua a hoea loa «kn i kfi h.sfth»a. |Ma ka akan ons a!ii opio ka | Moi Uilanis a m»ks hoiun k* |hi»i? Lan! t, a ko n-.ns aku 1 ka papa | hoouohonoho mave oua inau alii opio f !a, aohe Ina o ka nini r.i >ka hanohano, !a i hakalia wale no ok* hiki ae o ka 1 mhn.Hwa, t 1?moo1o kot mai !a ka «wstl nui o t kp o k» hftlea!ti i ka hora 12 ao fk« hai ana mai i ka ohsna alii ua liiki u;si ka loanawa oo hihana laahia. A i ke koele hope ana ae oka l>ele i ka helu 12, īa wa ao i koaao mai ai ke Kahnīia nui Mikaela i ukali la e kahuna lawehiw*, a mamua o na !u opio nalaila lakon 1 ku iho ai i E like me ke ato oka hooko ia aua !o ka oihana taa? . la no i kaboalt>& mai «i ke> Kahuna nui Sana Mik&ela, iloko oka malu a ka «wliia aai v & (fto k* pauiua o kana »44 h&ua !a%hia, 1 t>Hlofealo U oia ita a puana ■ a s vSi ki ka Luaololo imua oua lii opio, { "l T a maku la oUia t!oko o k» s yw»vai h.v>k*hi. Aol* i