Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 15, 12 April 1890 — Halawai Makaaina na Aea. [ARTICLE]

Halawai Makaaina na Aea.

(Ka Hopena.) Ma hoomnopopo ana o koo eoea kakua, o ka hapa nni o na poe noonoo pono a oae na kanaka Hawaii koikoi a pan ame ka hapa nai o k<s 'lnhai Hawaii oiaio maoli, a me na haole kaonoono oka afna o kela ame kēia aoo lahoī liko ole e noho nei he raan hoaloha no ke kanaka Haw&ii; & īh lakou opau ma ka aoao hookahi pa me kou mea kakaa, ake kakala aku nei eae k« leo kanaka makaa e ke ake noho ana oluola; mai puni a m-i hoolohe nm oakou Ina olelo a Keoni Ailaene Buki, eia la he palau aohe oiaio o kana mau mea e hoolaha nei e pili aaa i kela komiie, aole no hoi i hoohaahaa ia na ka-' oaka H/iwaii e ka Aha Kahina.

Ma u& halawai la i olelo ia maluna, n« hooholoia he mao olelo hooholo tlus, a o ke ano noi, e ahewa ana 8 e hilinai ole ana ina Kuhioa me bs maopopo ole oka hewa, a me ka losa ole hoi o na hoike kupono e hooiaio ei aa hewa io na Kahina a ua hoohaahna hoi i ka lahui. O kekahi keia ona hana ino a hoolapowale maoli ma ko Keoni Ailuene Buki aoao a me kona poai lili pili kino ina Kuhina; o ka hoahewa wale aku no ina Kohina ma ko lakou kua, me ka haawi ole ia aku i na Kuhina he manawa kupono no lakon e pane ai no lakou iho no keia hoopii a Keoni Ailuene Baki imoa oka lahai; a oia ka ka poe noonoo maikai a kaulike a pau e oielo nei me kou mea kakau, he hookolokolo paewaewa loa a kaalike ole keia i ikeia iloko o keia au naauao o Hawaii nei.

O ka rula mau o na hookolokolo na auao a pau, e ku ka mea hoopii ia, a o ka poe hoopii ia paha imua o ka poe hoopiī e pale no lakou iho; a ioiua hoi oka aha kupono, a mahope o ka lohe ana i k«v olelo hoike a me ua kumu hoahewa kupono b me na mea a pau e pili ana ika Blaila, hooholo iho ma ka aoao i pololei: Aole nae pela ka Keoni Ailueue Buki kulaoa hookolokolo e aiakai nei i ka lahui me k|a lapuwale a me ka hoohaahaa i konp kālana a me kuu lahni aloha, ke alakai hawa oei oia i na poe noonoo nawaliwaii oka lahui e ahewa wa!e aku ina Kuhina m&lalo ona rula naaupo oke ao ia Waawaaiki naaupo ma; a e ae aoei ka iāhui e lawe i keia rula naaupo ē hlo ia i mea e hoiuo ia ai a o hoohaahaa ai boi ame ka hoohenelieue ia inai hoi, okō kakoo kuiana naauao a me ko kakōu kulana hooponopono auponl maemae o keia wa? aole! aole lea no!! L

Ua maopopo, oa Keoui Ailueue Bq r ki oo i hako fce!s «nau oīelo hooholp iti& kona niauao, o!a ke k&liaa o liiolp ai ka Aha Kuliiaa, 0 koia kekaiii p na hoolala kuahewaliowa a auo opalapa!o a aa hoa papa ko uei. j Ua aiauao auei oe e Keoui Baki, o kola uiau wahi olelo hooUuiu palauok» uuo oie, oia ka e hioio ai ka Alia Kuhiue; j U» mauao auei oe o kela mau Uok oiakaaiuaua k&kaikahi i helo u ikila, a hooholo ai lue ka uaaupo mauiuli 0 kau lunu aWkal lu wu, oUkou ka IhliuL' Aj1o! aolo loa!* ī

O kela mau wahi olelo hooholo ano ole naaapo, ua like ia me na kulu pakaua mawaho o ka hulu kaka ke lolu ae ois, oka helelei no ia, oini, aole e pulu ka ih o ka mano, ua kukuluia me ke kahua oian ole, koe wale no ko manao hlī, b op\i ; no i na Kuhina, ame ko makemake nui e hoi hou i Kuh'ioa. E Keoni Ailueoe BakL e noho malio aole loa oe e hiki hou ilaila a lehu oe; oiai he limalepo oe, mai wikiwikī ika alapahi a me ka palāu," mai wikiwiki i ka hnhu e hana me k* pluolo a nae ke «kahele, oia ke kahaa o ka maluhia, a i kapono hoi i kou ano Karikiatto makee pono e like me kaa e liki paupaka msu maī uei inawa a psiu. Hq makemake oe e bßna ia k.a pjnc-a he enemi nou ka liewa.

O kou mea kakau kekahi i m'akHUkau e hookau aka i na hoahewu anti he nui ika Aha Kuhiua, a o hiiiuai ule hoi ia lakou pakahi a ia lakou uo h j_>hu, i na uko ua hewa io likou, a ua loaa hoi na kumu kupouo loa e hiki ole ni ke kanal.ua ia no ko lakou haua hewa i na pono o ka lahui, a aa kue mauli in na pono oka lahui ma na huo a psii a me he mea la, aole o wau wale no nm ia manao, oka lahui a pau ke huli amahi like ana a ahewa hku i ka Aba Kuhioa, A pehea ke alanūi e hiki ai ke imi paue ia ko lakou hawa? 1 ka aha hea lakou e hookolokolo ia ai e ka lahui? Ma ko kakou kumukanawai ua 01010 ia: Na ka poe i kohoiii o 'na 'liii a me na īloko o ka ahaolelo nui oke aupuui, na lakou ma ka aono o ka lahui e huii pooo i na kumu e ahewa ai ika Aha Kuhiua, a jna aa maopopo, ua.lo.aa na kumu kupono, alaila, e lawe ia mai he elelo hoohojo e hilinai qle ana ī ka Aha Kuhioa, a ina ua hooholo kft hapanui oia ka aoa'o o ka'olelo hooholo, alaila, paa na Kuhina; a oia ke alanui naauao a mtiikai e alualu ai, aole e liko me kela mau olelo hoohoio, a hewa wale no mo ke kahua ole. Ina oke kahua ia e m&nao ai e ahewa ina Kuhina, alaila, e like aua ia me ka poe lawaia me '.h maunu ekaeka, he papaika ia eho ame ke poo inaunu, ao kn hopeua. e oele ame ka hophilahila ia īinua > ao bolookoa.

O ba mea oiaio, oa ke!a haDa kipi o ka la 30 o lulai 1880 ka hana kipi i komo pu ai kela haole kolohe, oia ka mea nana i hoino a noohaahaa ike kaū'aka Hawaii a i pepehi i kekahi mau ola makamae, a e noho nei na ohana oia. poe me ka pilikia ame ka huhe, a ina malaila ka ann o na leo a me na palaoala uoī uo ke kokua ana i kela poe ohana pilikia, alaila, huliamaki ka lahai e kokua, alaila, akaka hoi paha ke aloha i ka'lahai a me na oiwi ponoi oka aina; aole nue pela, aia ka i keia haole malihmi loa i maopopo ole kopa ano maikai, iwaeua o kakou, wikiwiki ke kukala leo nui aua o Keoui Ailuene Buki i mau halawai makaainana (ole wale) a e kohoia i Komita huli ma ia a ino kulolo, healele ia iho ka io ponoi i loaa na pilikia, kupanaha no paha oe e ka hapa ili puakea, hokai no hoi ua makamaka ma ka hue lo ka ike.

O kou haua ibo oo la peia, me he mea la ua haua aoo ka iwi, aole, ke nape la uo ka-manawa, uui nae ka waha ika palau amo ka ihohee. O kekahi mea kupaualia loa ko ike iho, o oe kekahi Loa oka Ah». Kukamalu oka Moi; a aialalo o ua kauawai, ua kauoha ia oe e ao i ke 'Lii ka Moi i ka mea po uo, a o kou wahi e ao ai, o ka wa e uoho ai ka Aha; eia uae, ke hoike e uei uae oe i kou mauao uui a me kou uiakemake e hookuu ia keia haoie koluhe a kipi hoi o ka hele una i Hawaii nei e hpohauuaele ui me ko pu nahele me Wilikoki, ao ka hopeua he ohi ika puahiohio ahe noho i pio na ke aupuni Hoomaeajae.

Me ke kahikuhi heopunipuui aku na ke \Lii ka Moi i kaaoha ia l\ob rt H* Baker e oielo aku i ko puuahele e keipo mai i ka Pa Aiii me ka manao paha he ihu pohue o 11, H. l)aker e puni wale ai, eia uae i ke kahikuhi aua aku pela, pa oono aua ke poo i ka iaau īhe a Kawelo uie na oielo hoike oiaio a E. H. Baker e oleio aus» aole au i huipu eae WUikoki a hoike aku iaia ua makemake o Kalaui e kouio ae a e uoohau* naele. '

Nolaila, e Kalani e, ka lahui Iioloolft» Hawaii a Niihau, uiai puui kakoa a paa i ua olelo apulu a ps!au, a op» lili o Keoui Ailuene Buki, e uh 'Lii a mo ua Lauamakuamaua, mai hoolohe i ua olelo a koia opulepale e a«hti oei 1 ke koloka o ka huluh\p«; la he kanakaalakai hewa i ka lahui, » ke ae aka oe e Kalaai a uie ka lahui i keia waa ai&k«i hews a i& uev akila, e hiki mai &ua ka la pia keia hupe aku. <* auamo a! kakou me ka uiiu&miua mu ao ko kakon hopeua tx>ioo w |0 ko knkoa |>ono e k-k lahui holookoa ka Moi ma ka uoho aīu, a i ia kafa uiakaaiuaua, p ka uoho uie ke #ahai, «ae ka oluolu, a e kokua uui diia tta imwi a pau e hhlouma ai ko kateoa w»\ aupuui a pel» e ike ujhi «i ua iahuī uui o ke ao uei h uaahal» mni ia kakou. * A ua ka uiea Maua L ui& ka Laut

e kiai mau I keia lahui no ka w« pau o!e f ā e mßū ke o'ana o kela a ke Alii pnuweii aloha i kahea a». "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." ■ Kokaa i ka pnno. Honolala, Aperilh 3, 1800,