Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 16, 19 April 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili Ka Olah kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili

Ka Olah kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kaua ko'u lnhi«hti Ka kahiko haaheo o k« koa KavalLa O ka make a me ke ola * O ka makia ia o ka oiliana Naita." MOKUNA XXXVII. KA EMEI'EIIA 0 KiE KII'UKA ĪLI NO KA MANAWA ELUA- . O keia pu-a lio ahia, he poe lio lakou e holn hihiu ana ma na kuahiwi apupu o Pelekane. kshi Hoi aohe 1 maalo iā e na olohe hele ki?ahzwi o Pelekane, a oiai maialo o ke kauoha alii a kē keikialii Woka Rare, ua hoouna ia na naita kaulana o Pelekane e pii a hoohnli pu a naai 1 na lio e holo' ahiu a,nā ma na kuahiwi. E like me ke kauoha alii, pela ua poe naita Ia 1 hooko ai, a o ka mainlwa' i hooko ia %\ o keia Ifto mamua ao o ka hoohui ia ana ua mau aln opio la ma ka berita maemae 0 ka mare. s A aia iwaena o kela pu-a lio ahiu he hookahi lio i oi ae kona huhu a me ka piena, a ma kona mau nanaina a pau na !awa ia no ka hoike ana mai, aohe kaulana kipuka ili nana e kupee iaia, a aohe hōi he kaula ili nana e hoopaahao i tia kaeaea Ia o na kuahiwi anoano apiipii lau kanaka ole o Pelekaneka hie ia mau la. He lio eleele wahine poni oia, a he hulu pahee hoi kona e hulali ana i ka l la i oi aku i ka lupalupa o ks hulu manu Vuletara, a maluna ae o na mea a paa oia no ka helu ekaM iwaeua o na lio a pau iloko oia pu-a. like me na,na<ea i hōike moa ia ae nei, ua lawa fea huliu a me ka ahiu nona e hoohoka aku i na olohe kipuka ih, a o kona mama holo, ua oi palua aku.ia i ko ka aneterope; nolaila, e like me ia mau ano pela oia i maalo ae ai me ka puahi launa ole iwaana o ka pohai o na naita kaulio me ka manao e hehi a e ulupa ia lakou me kona mau kapuai. A no na hora loihi o kona holo poai ana e iike me ia i hoike ia ae nei, aia hoi u|a komo aku la ke anu iloko o kekahi mau naita kaulio, a o ia ka iakou. 1 hooholo īho ai ioa e maalo hou aku ua lio la ma ko lakou kahua e hookuu aku lakou i ua lio wahme eleele la, a o ke koena ilio i koo o ia ka lakou e paa aku ai. j Aka 3 ka mea heluhelu ua kuhi hewa la lakou, oiai i ka manawa a , ua lio eleele la i maalo hope ae ai ma ia wahi, ua oi loa ae la koua huhu i ko ka mnnawa mua, a me ia ano oia i holo aku ai iwaona o ka pohai o na naita e ku ana me ka lakou mau ki puka ili, a hoopuehu liilii aku la ia lakou loaia nei. ' A pela iho la i lilo aku ai ka pb-a lio hoīookoa no loko o na ululaau ahoano apiipii o Pelekaue, malalo o na alakai aoa & ka lio eleele, e like aie ka mea i hoike mua ia. . ' Aao o ka mea lieluhelu, ua maopopo aka la paha ia oe na hoakika aua no kahi ī hemo ai o ua pu,-a lio Rt»iu nei, amaauei e aui hou ae ko kaua kamailio ana i\o uiua o ko kfus moolelo. ■ . I ka wa a ke keikialii līiki o IreliiA a nae koaa naii* i nalo nku ai hope o ka meheu o ka pu a lio aia ko Pelekane mau oloke ke kipei |ii ka ua a ka aalnla iluua o ke lealea. i ,

A ō4i lakou 0 lohiau wale aea 110 | ka| kanahele, aiahoi, he uina me { ke po¥a ana o na kapuai lio, maalo ae ' la hololio me ka puahi nui, a no itaftnawa pokole -\vnlo 110 iinlo aku ia uiā iloko o na luUieliu o ku Avao. Ua kahiko ia ua hololio la me ua aahu oka poe kaulio, a ho papale lau-| lau DUjke kau ana ma kona poo.. E kau nuioia t»aluna o kekahi Ho EUele ka mea Uoi nona ka ma*na a, ke fU}*i&a i akena ae ai he uaakaui ko-, xm 1)0» © liko ai. - ka makuu o ka noho paniolo o ua hololio la, e lewalewa ana kana kaula haaheo/.(e like me ka hiehie 0 kona liaku,) a ma ka nana io aku no me heMea la na ua hololio Ia ke eo o ia la, oi»i kona mau ano a pau e hoike mai ana . "I||j£we lilo ike kake o Lehua." Ae; #kuu makamaka heluhelu, ]ie loea kaulio no ia hana, a he moi ia no ia kahua lealea (kakeloipuka ili) ao ua hololio la, aole okoa, aka o ka hiwaliiwa no keia eaoolelo. ke ILeikialii Bare, ka mea i kapaia he Emepej§k,Do ke Kipuka lli, no ka fcc>.au loea no.ka manawa elua., la Wo|a Eare i nalo aku ai, ;me ka maopopp%le ike aoaina kanaka o ko lakoa opio no ia) & he mau minu-, te pokollpnahope iho, ike hou ia aku la ka pa|| lio ahiu e moe mai ana kaoo no■». kahua hooili kaua kahi e hoao ia ftrko lakou weli me ka hihiu e ka manl 0 ke kaula ili a ka mea hoohei. ! Aia o ua pn a Jio ahiu imi 0 pailata r 4fll kela lio eleele naaa i hoauhee nao ke kaula ili ina minute | 1 halā ama kabi he iwa- i fcatoftjfßlp ke kova mai iaia aku e ka I kelē ka Emepera o ke Eipuka Ili i kona lio Eleele ka»li^g®)lt«(*^fele.) *"hfahle . Xī* ,W ke knlana o ua alii Opio la o¥rH'!Ma, ao ka eleu nae ka māma holo o kona lio aohe ona loa e loaa aku ai. Oiai o Woka Rare ma kahi i lioike mua ia ae nei, wehe ae la oia i kana kipuka ili kaalāna, a koaliali ae !a mel ka haaheo nni, 1 Mamuli o keia hana a ua alii opid la, ua hoopiena loa ia ka lio eleele ahiu, a hooi loa aku la oia i kona ma - ma holo i ko ba wa mua, a ma ia hana! ana aua lio la, ua loaa he kanakolu anana ke kowa mawaena ona a me Woka Bare. ' | j Aka eka mea heluhelu; mai lrlo 1 mea na kou noonoo e kanalua iho ai a olelo ae, e hanle ana ua Emepera nei oke Kipuka Ili Ika hopa waa, oiai i kela kowa akea mawaena ona ame ka 110 eleele ahiu, aka, e nana malie aku kaua me ke akahele, no na hana loea a ua Emepera nei. Oiai ka lio eleele ma kela kulana aj kaua i ike ae nei, a mamua ae o ke| loaa ana iaia he mau anana hou aku t aia hoi me ke kowali hookahi aoa a Woka Rare i kana kipuka i!i, hoolei aku la oia me ka hikiwawe loa. He uina me ke poha ana, aia ua lio eleale ahiu la, e waiho oni ole au* ilu, na o ka honua, he pio na ke alii Eoiopera o ke Kipuka Ili. Oiai oa hei aku la oia i ke kipuka 111 kaulana a Woka Rare, ma na auii 6 kona mau wawae mua, ma kahi e pili ana ike kapuai ame keami kuekue!. A ma ka makaikai ana i keia kiina kipuka ili a ua Emepera nei, me he niea la he lawehala maoli ke ano i paa 110 ko o ke kupee hao a na makai, a ma ia walii la hooheno ae la ua Euiepeia nel 1 keia mau wahi lalani mele. penei: ♦•Aole no oe e pakele aku, j I kuu kipuka ili kaulana.| Ikawa i hei aku ai oka lio oleolo ahiu, a haule pahu aka l& iluua o ka honua, ua maopopo koke iho la i4 Keaolele, (ka lio \twlana o Woka Ka re) ua paa ka ou >iul > loua liaku i kaj ua kipuka, nolaiL 11 kn eleu uui lio ala i uwila ae au a iloko oka uia aawa pokole loa» e hoouohouoho aua oia i muliwaa me kona mau wawae e koo ana mt ka ikaika. : U* w*i ldbLalestt na mauawa a k<jv iia eleaie akiu i hoao ae ai uio ikaika e hemo mai ka paa aku a ko ki| puka ili a Woka liare, aka he ole ka alu aku o kaula, ika ua moa h ka piha a Ke^okk,

Ua 1 oao pu ae nohol ua x lio 'eleele aliiu i'iei e kulai a hoohina ia Keaolele me kena ikaika, aka. lie palaueka ia miui iaea; oiai ua kakia pāa iho la Da kapun: oua ■ O'hu Kokolo nei o na Hihum'" aohu m&.kani Kona (līo aliiu) naua e hoohiua, a mo he mea la e olelo okoa fiku ana no ua Kaeolele eei i ua lio oleele ahiu nei ponei. "Kakia kuioao a ke akamai 1 ka Ohu Kokolo o na Hilana." No ka manawa ioihi o keia hakoko weliweli ana mawaena' o ka Emepera o ke Kipuka Ili, a me ka lio eleele ahiu, eia hoi ua haule pio iho la oia he luahi Da \ia alii opio !a o na Hilana. Me ka eleu nui, eku aūa ua Woka Rare nei maluna o kona mau kapuai me ua haaolelo kauoha 1 kona lio penei: "E ku malie e Keaolele ma kou kulana, a hiki i ka wa a'u e haawi mai ai ia oe i keklihi hoailona," Oiai o Woka P.«ro i hooki īho ai i kana mau olelo imua o kona lio, huli ae la oia me ka awiwi no kahi a ka lio eleele ahiu e waiho oni ole mai la iluna o ka honua. laia i hiki aku ai ma kahi o ka lio eleele ahiu e waiho ana, ua puoho hou ae la oia iluna me ka ikaika, me ke knui ana ae o kona ihu, a haule hou aku la oia iluna oka honua e like me kona wa mua, A inauiua ae o ka loaa hou ana iaia, he wa nona e kulapa hou ae ai i kona ikaika, paa aku la oia Ina umii liao .wela ana ake alii opio Woka Rare, a iloko oka lua ole a me ka hahana o ko laua paio ana aia ua lio eleele la e 'waiho ana ua paa kona rn.au wawae i ke eke kaula hikii polena a Woka iiaie, ka Haku alii hoi o na hana ike a ka Haku Woka p Wale. A uue ka eieu, puhi ae la oia 1 kana ulili no.ka haawi ana aku i ka hoailona i kooa lio, e lerko ka laiea ua paa ka a la e ia na ka ieo hnrn n a hoopaiakuh ana i ka lewa»/iaw.aana o, ia alaka ona poe e haawi ana ina ma-; j halo no ke kanaka opio nana i nopu.i : pio iho la ke kae'ae'a (lio ahiu) o na. kuhhiwi p Pelekane, o ke keikialii Hiki kekahi o Irelani me kona mau naita, oiai lakou ua hoea pa mai i ka wa a 1 Weka Rare i hoohei aku ai i ka lio! I eleele aliiu, j Ua. hoop.it haohao pu ia no hoi ua keikialii la, me ka nalu ana iaia iho j owai la keia loea naua i hoohei iho ia I kela lio kae'ae'a, ka mea aole loa i hiki: i ia'a a me ko'u mau naita kaulana ke hana. I Aka e ka makamaka heluhela, uo ka manawa wale no ia mau pahaohao i loaa iua alii lreiani la, oiai ika wa a Woka Rere i ha&iele iho ai i kana pio (iīo ahiu) a kau ae la oia maluna o kona lio Keaolele, e lawe lilo ana hoi i ua eekoua o ke kahua mokomoko, ua ike mai la ua alii Ireiani la, aole he mea okoa keia kanaka, aka o kona hoaloha oiaio no ia ke Keikialii Woka Rare o na Hilaoa. me ka puahi nui holo ae ia oia iluna oke kahua mokouioko, ine koua leo uui e k«ha.a aua, 0 Woka R»re ka best ! O Woka Rare ka uien nana i hopu pio ka lio eleele ahiu ! Ke alii opio hoi o na Hilana i poni ia me ka inoa M Ka Eoiepera oke Kipuka 111!" Oiai ke keikialii Hiki e kalahea aaa iluna oke kahua lealea ika uiea uaua i hopu pio ka lio eleele ahia, aia hoi e like uae ka oili aua mai a ka malamalau>a oka uila peia ka Euiepera o ke Kipuk.a IU i pulelo mai ai mailoko mai oko aluka .0 ua kanaka uo luua 0 ke kahua lealea me koua lio E!oole k»u lana. Ua haehae hou ia ae la ka lewa uie oa Wo huro o ua kaoakn, i ka wa a la kou i pooo mai ai i ka loea uaua 1 kipnka ih k* lio ahiu. oia hoi ko lakon Moi opio (Woka Rare,) a wshi a Ukou 1 akena ai, he lobe olelo wale no 3 laEiuepera oke Kipaka Ilī a akalii uo a ikeiuak»; L»ea io uo ke alii opio 0 ! «a Hilaiia. j Hoko o keia mau leo ohohia, haawi I »ku Ih na Emeper« nei o fce Kipuka | lli i kona hoomaikai* me ka pauti aua I akn ina huaolelo, **L*a eo ia Woka | R*re ka lealea o keia la, ka haua hoi I ♦mii* iua e kiuikohu ai 0 ko u muli jk>I ku waW lo." A uwila hou aku.