Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 26, 28 June 1890 — Kumukanawai KO HAWAII PAE AINA. [ARTICLE]

Kumukanawai

KO HAWAII PAE AINA.

[0 ka makou auohi aoa keia o ke Kaumkeiiawai 1 puka ma kaolelo Eoelaoi ma ka "P. C. Adyertiser " o ka Poaha aei J Oiai o ke kamukaoawai bou i kakalaia ma ka la 7 o lalai 1887, mamuli o' na mea ī ike ia aenei, ua akaka loa ua hoolala ia la me ka pupuahulu' ame ka hemahem»; a Oiai hoi ua pohihihi a maopopo ola ua olelo o kekahi o kona mau pauku.a ua koe i kekahi a me kekahi aua lilo hoi ia i kumu paio uo ke aupuni, a e mau aku uo hoi ka paio aua īloko oei o ke aopooi; a Oiai hoi ua ikea ka mauao ooi makko ooa nupepa e hoiko ta.a□ao lauiaha o ka lehulehu o a me keia aoao kalai auj>uui, o ke Kutfluk&nawai o 1887 holookoa, oa lawa o!e a q% holo lea ka maoao i ku ai oi8; a

* Oiai hoi, ua loaa mai ia kumakaua- , wai uia o kekahi hakiua la o ua haole \ e noho ana ma Hono!nla, mamiili o ka i%sika o*db mea kau», me ae ole nna a kokua aoa akw paba a oa kaaaka Hawaii maoli a me aa kanaka o na oookapani e ae, oolaila ua hoowahawaha ia kekahi mau olelo o ua Kumukauawai la mawaeua o lakou, ma ke auo ua kue uiaopopo loa i ko lakou uiau pouo a me ua pomaikai pili psH, a Oiai uo hoi ua ik«« maopopo is 4 me k«pa« ole aua aku ! q& pouo kuokoa i lc» mamuH o ua !a, he mea pouo no n»e ke hoopouopouo bm ia a hoololiloU hou ia ua KnmaksD»wtti 1» i kolike ai me k". mauao akea a holomna o keia Au, a 1 kulike ai me M.Kumukaoawai "hololea o m aupuui e *©, a i uiea hoi e UoomahunUu» aku «i i ua pooo a me ua nohoua kuokoa uo ua kanaka, a e loaa ai boi ke kaohī kaulike 01 ae o ka Lololea uo ua maua like ole o ke aupuuii a Oiai hoi us iehulehu ua haua hoopo-! aopono hou 1 koi ia mai e ka Lahui a' i h*awi «k\? hi hoi ua aoao kalāi aupu - • ui elua i ua hooia aua uo i« mau uoi» | aole loa e loaa au* ia m«u ho«vpouopo-

no hou ana ke ol© e hana ia na hoololi kōpono no ia mau p?ea i keia' Kumukanawai; Nolaila, e hooholoin ek« Mei hme ka Ahaolelo o ke Aapuqi H.'iwaii» i kulike fti me ka Pauku 82, e hoolHwaia, hoololi iu, hooponoponoia a e hoonohoaohoīa na Pauku lehulehu wale o"ua Kumakanawai la o 1887, i helahelu ia ai penei: I-KE AŪPUNI Pauku X.—O ke Aupnni Hnwaii, e komo ana na moknuuui o k» P«e Aina Hawaii oia no ka huina noho ana lahui ona makaainana Hawaii a pau, e ku ana ma ke ano lahui kuokūa. E hiki no i na kafiska o ko na aina e ke lilo i mau kopa Hawaii ma ka hoohiki ama ka palapala—a pela e loaa ai na kuleana, na pomaikai a me na pobo o na makaainana oiwi; aka o keia pomaikai, pela hoi me na mea e pili aua i ka hoopae ana mai ina paahana nme na poe hoolaopai aina, e hooponopono ia no eke Kanawai i malamaia ai ka palekana a me ke kuokoa o ka aina, li-OLELO HOAKAKA NO NA PONO O NA KANAKA. Pauku 2,—Ua hanau mai iva kanaka a pan, mo kekahi mau pono pih paa, oia hoi, o ke oln, ka noho aoa kuokoa, a me ka pono o ka imi ana, paa ana, mē ka hoomalu ana i ka waiwai a me ka imi ana aku i na mea e pono ai a e oluolu ai ka noho ana.

PAUKU 3. —Ua noa ina kanaka a pau e komo iloko ona hoomana ana i ke Akua, e like me na alakai ana a ko lakou mau lanamaaao īho; a aole hoi kekahi mfa e hoopilikia īa a hoope'a ia hoi, ma Kona kino a ma kona waiwai paha, mamuli o koua hoomaon, aka, aole nae e hana ia malalo ih o hoia haawina laahia kekahi hana kolohe, a me ke kue ika maluhia ame ka pono oke Aupum. Aohe Hoomana Aupuri, a aole loa hoi e haawi ia kekahi dala aka lehulehu no na makemake pih hoomana, a ua kue hoi ī ke Kumukanawai ka hooholo ana i kokahi Kanawai e hoohaiki ana i ua pono Kuokoa o ka lehulehu uo na hana pili hoomana, a i ole e hookaukoo ana no kekahipo-maikai-o kekahi hoomana.

Pauku 4—E hiki ina khuaka a paa ka olelo, ke kakau a ke Loolaha akea ko lakou mau manao ma ua mea a pau, a malaua o lakou ka hihia no ka maua'e ia Bua oia pouo; aole hoi e kau ia kokahi kauawai e hoohaiki aua ika olelo ai ke aka o ka aupepa e Loolaha aua he pane pili4riooj kekahi kanake, pouo oo -hoi ke hookomo i pale iua e koi ia aku.

. Pauku 5. —E hiki no i na a pau ke akoakoa malie, me ka hoolako ole i na mea lana, no ke kukakuka a'na no ko lakou maa pouo, e hoikeia aku ana nae fea lohe ika Ilamuku p s ke Aupani a o kona mau liopo palla', no ka manawa ame kahi e malaniaia ai ia haiawai i ekola hora mama^ie.

Pauku 6.—Jla aeia na Ahahui m%lahia a pan, aka ō na Ahahui mata no na hana kalai aapani.ma keia, ua pap4 ia; a e aeia ke kau 'aua ī kauawai e hoomaīa ai i na kanaka "iiiai na hul poli a hui alunu.' ■ ■. *

Paueu-7. —E hiki ina kanaka. a pau e nonoi aku i ke Alii, i ka Aha Kuhine, a 1 ka Ahaolelo wfeĒe i na pilikia, a oia mau noooi e noonoo pono ia no a 'e pane ia %ai" hoi.

Pauku B—E hiki i nekanaka a pau ke te(le maloko oei & mawaho ā&'u hoi oke aapuui, koō wale tfo ma ke kaohi sna b ke knpaw»!, aole hoi "lie haua H-' naa,*hatiai mahiai, haoa mikiak a Ueioa ka!ēpe'e papaia.leo ole' 'ia be e hoopiHku ana i-na uoheloa- oiaa ūe pla fea paleka-aa o na kao'aka. Paueu 9, —E paa uo ke kulaua uaauao akea uialuua o ua a pau i kuphno na makahiki uaa ke kanawai, a ua hiki ina Dea a paā i makaukaujke ao aka, mawalio o na Kola Aupuui, -eia nae © noho !afehn tnaīa!o o »a hoopoiiopono anH n ka" Prtpa Hootmav>fto, '

pAuau 10. "0 na kauaka a pau oke Aupuui— ua kupa a kups ole paha—-ua like no lakou iaiua o ke Kauawai, ioe wale uo ma koua uiau mahele piP Au™ puuK e liko uie ia i hoopouopouoia oialiopa ae nei; a eia hoi, c hiki uo ke k&uia ua kauaw&i i kupouo i u& Maa o na kauaka Asis o kooio tual ajaa.

11,- Aolo hoi e }& kahi k%uaktt i kc oU a i ka malu a waiwai paha, aia wale uo mauiuli o.ke ksu t»hi jl ka pouo ck& pakpala-kuu kluo uo ua kauaka uo ia a psu, aolo |ioi e kaohi koe wale uo ka wa a ka e lawe ai uo ka maluhia o ka lehult|hu i na uiauāWH kipi a kaua ia mai pa|ia.

IVi:-&u lū,—Aole e hopuia uie ka paUpnla hopu ole, koo w ale uo uia ua ksrduia uui» ke kipi h wieie p*h«, «ka e kii ia aku oia e J|ke mo ka ko kanawai i kuhiknhī ai, uo loe» hoea kino t\ut\ ro inju«i o ka anpuoi kupooo, » k»s aku ai hoi pia niatsto o na hoo|KmoiK>uo kauwai Rh«» * & kau ia hoi ua kau*w si <> papa auk i

ba hopu sna me ka manao ino, a me ke kumu kupono ole; eīa no boi, inahope iho o ka waihoia ana no ka hookolokolo a me ke kali ana e hookolokoloio, aole biki i kahi mea, ke hoopaa ia ma ka halepaahao, ke hiki oīa ke haawi i bona kupono no kona hiki kiuo ana ae imua oka Aha Hookoiokolo kupono, koe -wale no ma na karaima nui ame ke kipi, Pauku 13.—E malu no kela a me keia kauaka ma kona kino, kona hale, kana mau pal«pala a me na waiwai, aole hoi e bopu ii, «ole hoi e huli ia me ke kumu ole; aole hoi e hōopuka ia ka palapala huli, ke ole ke kumu kupono. i kakooia e ka olelo hoohiki a hooia pa- i ha aka mea nana i hoopii, a e hoakakaia maloko ooa palapala nei kahi e hnli ia ai, a me na kanaka a mea eae paha e hopu ia ai; a e kau ia no i kanawai uo na buli ana, me ka manao ino a kuma kupono ole, Pauku 14.—Aole e hoopai ia kekahi kanaka no kekahi ofeni, aia wale no a hoahewa ia oia ma ke kanawai, iloko o ka Ah& Hookolokolo i loaa ka mana e hookolokolo iua hewa la, aole hoi oia e hiki e hookolokolo hou ia no kekahi ofeni i hoopai ia ai oia, a ī hookuu ia ai paha. Pauku 15.—Aole e hookoloKoio ia kekahi kanaka no kekahi karaima a ofoni paha, ke ole ka palapala hoopii hoahewa e hoakaka maopepo pono ana ' i ua karaima la a oEeni pahe, (koe nae 1 ka hoopiī lana nui, a o na ofeni paha i loaa ka mana hookolokolo i ka Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, a o ka hoopai koke paha no ka hoowahawaha Aha hookolokolo;) aoa loaa ka Oiana ika mea hoopii īa eku he alo a he alo iuaaa oua hoike i lawe īa mai e ahewa iara; e hiki no iaia ke kii i na hoike kokua i kona aoao, a me na inea e maopopo ai kona pono; a e hiki hoi iaia a i kona kokua paha, ke oia pele, e ninau i na hoike s*j? i lawe mai ai, a e ninau hoohuahualiiu' hoi i na hoike i lawe ia mai e ahewa iaia; a e hoolohe ewaewa ole ia oia ma na mea a pau e pono aī kona aoao. Ma ka hookolokolo ana no kekahi karaima, aole e koi ia kekahi kanaka e hoike kue iaia iho. Aole loa e hoohaiki ia ka pono o ka hoopii hoohalahala, a ma* na hihia a pau i lawelawe īa ai ka pono oka hookolokolo jiure ana mamua aku nei, e hoomau loa ia aku no ia : pono ma keia hope aku, koe nae na | hoopii koi aie a me ka assumpsit t nona jka huina i koi ia ua.emi iho malalo o ; ka Kanalima Dala. <=

Paukū-IO. —Aole e noho kekahi i iunakauawai a i jiure paha e hookolokolo ma keka&i hihia o kekahi mea i' ; pia īaia. ma ke ano maie a pilikoko paha maloko oke degere ekolu, iua o ua xaea la ka mea hoopii a hoopii ia a 1 ole ma ka hihia paha e ioaa. a«ā ka pomaikai dala 1 ua luoakaoawai la a jiure paha, uoua pouoi iho a ■ma o kona pili ana paha iua mea la ooua ka hihia. ! Pai'KU 17.—He kolean» ko kela a me keia kanaka e noho aua maloko o: ba lahui, a hoomalu pouo ia ma mea maikai o koua ola, kona waiwai, aj 6 Koua keakea kuma ole ia palia e like na kaoawai; a nolaila, e koi ia aka e haawi man kekahi mahele kap£no a kona waiwai, i mea e mau ai ia ! il>glubia, a e kokaa mai hoi me koaa 1 poooi, a ī ole ia, me kekahi mea tttfe paha, ke pono. He hiki no ke! lawe ia ka waiwai o kekahi kanaka no| haoa oke Aupani, ākst i ka wa; iMma nae a hanoaele koioko paha, e bii ke Aupani ke lawe ae no ka man«wa i ka waiwai o kekahi a e; loaa no ka uku poho 'kapono mahope; mai. i JPiUKU 38.—Aole e kau ia a e ohi ia; kokahi dala kokaa, a o kekahi dnte paha, a o kekahi auhau paha o kela a an« me ka ae o!e o ka Hale o na, aole hoi « hoolilo īa, k«jkaUi dala o ka khuleha keole e hoo-, k«sw«ie mua ia e ua Hale la.

Pauki; 19.—0 kaAie Lnliia m uie aa hoopaa kupouo a pau ake aupaui ī haua ai vta laahia ia iDan aaie hoi hiki ke hoo'e t'AUEU 20,—E uoho iio u« koa a pau oi&l&io oua kauawni oka aiua; &oto "īaa e hoouoho ia kekahi koa uia k*ie o kek&hi kauaka, i ka wa hauuao | 1« ole» oid ka ae ola o ka mea •ok uoi i ka wa kaua, koe waU> uo ka auu i hoakaka ia e ka Ahao|olo. 21,- Aolo o uoho kauw^ ku*pna kwkahi kau<ou uiv\!oko o Aupuui, koe k& hooop;.i ana uo ko ka laioia. īua hoi <? hiki a)s\ au* kokahi kauaw«i kuapaa uialoko o Uus Aupuuij o koqa lauakila uo ia. 4KE Ai | r|i-KV 22,- oke auo o Vcts Anpnaii ke Aupuiu AHi i hoopouopooo ia make KuoiukauawHi, mnklo o kaj Moilaue a Moiwahiue a oia hd ke mniow'o a p-ui, tY-KO '»4 MĀK.V, ; PAtsr 2S,—E maholo IA k* Maual Nui o ko Anpvun\ tu« k<n;;\ Lsj aus iloko o kn H vko, ka

Kaii Kanawai u me ka "Mana īlookolo- ' kolo, E ku k&awale m'au ia mau raana j ekola. Aole hoi i kupono kekahi lana-, kanawai a lōna-hooko —koe na Kuhina' ,o ko Aupunl—aole hoi kekahi paahana | oke Aupuni a mea hoopaa liana me i Aupuui» a o kokahi mea e loaa nna iaia ka uku hana a loaa e ae uai kō Aupuni mai, e kohoia no ka Ahaolelo 0 keift Aupuni, aole hoi e noho ma ke , ano he Ula i kohoia ho ia Aha. Aole no hoi e noho kekahi hila o kaAhaolelo, oiai kona manawa i kohoia aī, ma kekahi oihana kivila.malalo o ke'Aupuni, koe nae ka lilo ana i Kuhina, aia wale no aae maolī īa mamvili o ke koho aua a ka ekolu hiipaha a na Hoa 1 kohoia oka Hale o na Lunamakaainana. Pauku 24.—Ua lqaa mai ka mana i ke aupuni mai ka aelike ana mi>i n ka lahai, a ua hooponōpono ia ke aapuni uo ka pomaikai, kn hanohano a o ka waiwai paha o ka kanaka I hookahi, a ano lahui hookahi paha—-- ' aika, no ka pono o na kanaka a pau, a no ka hoomalu a me ka malama ana i napono, ka palekana, ka pomeikai a me ka noho ana oluoln o na kanaka a pau. - Aolei paa.