Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 26, 28 June 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O na mea kanā k<Tu lahīehn Na kahiko haaheo o ko fcoa KvFftli,i . O ka make a me ke ola O ka makia ia o ka oiliana Naiia." MOKUNa XLIV. Ke kukala kaua a ke Keikiallī Hiki O ĪKELANI— Kā PUUWAI HAOKILA 0 NA HILANA ILOKO 0 KA Uahoa. T K A pau ana o &a Wolia Kare heluliēlu ani i ka lēta, hoholo ae la na ula olielolielo ma kona m m papalina, a hoomanao ae la oia na pololei in kana mea i haupn mua ai no kela aka liino wailua pahaōhao o na Hilana o Wale, aole ia he mea okoa aka, o kona, pokii kaikuahine no ia, a oia maoli no ka oiaio. Ma keia wahi e hoopau ia ae ai kou pohihihi eka makamaka heluhelū no kela aka kino w&ilua a kaua i ike mua ae nei ma ka mokuna i~hala aole io ia he kino aka waiiua maoli aka oka Ci Euainia no ia, ōiai na loaa aku oia 1 ke keikialii Hiki e hoomalia (\na malana o kooa kahua hololio mau (ha puu me na kualono) a ilōko o ia wa ua lifo ae ka mana o ka wai aeika hooluu a ke Kauna Hero de Lenola i mea ole, a pela i ike ai tia keikialii Irelani la ika Ho Keokeo ana e huli pauaho ole nei.

A oia ka ua alii Irelani !a i paana ae j ai, Kahaha, malia 110 ka e nalowale | nei ka lio Keōkeo ua paa kahiko ia Woka 11-re. He keu maoli kela oke ; aiii Wale hoopunipuni, aka e uku aea nae ia no keia maa hana ana, Aua hooko io ua keikialii Ireiani nei i kana olelo e like me ka kaua i ike mna ae n'ei, (oia hoi kela leta o ke kukala kaua) mahope iho nae o kona hoao ana me kona puali naita e hopu pio ika lio Keokeo h me kona mea hookolo, a hoohoka ia mai ai lakou e ua hololio la, a oia ka ua hololio la ; i puana se ei ī keia mau wahi lalani mele: , I alawa wale ia iho no o Hiki Puuwai uahoa a o Irelani Kau mai ko manao ia'u nei Aohe mea a maliu ia aku | Ke lawe nei au i ko'a ku'ana j He makani ka lioa e like ai J Uahoaopu aeua keikialil pumfai unhoa !a o lrt>!ani e paliaha 1 ke olā q ua hololio !a me ka oi o na mea kaiaaka e like rae ka haule ana o ka ixiea haakei iloko o kona kuhihewa pela no ua keikialii la mo kona mau naita, ! a iloko o kona nauki a me ke koaki uui, huli hoi koko aku la oia no kona «u~ puni a hoouna mai la i kana olele kukala kaua. Kolaila e hoi hou ko kaua ol^lo ana ma tre k«amoo pololei oka n>oo - ] O ka Ioa»v aua aku o kola lota kukala kaua ia Woka Kiwo o liko inc nn kumu i hoakaka ia malalo owa pala l>ala nei, puaua ae ta ua alii opio laj 11 e oiaio ua haoa i keia moa aae me ka manao iuo a pakaha t aki» 1 uieH e ala ole mai ai na kuko iao i'oko o kona nAaii a hoop-iuo "aku oia 1 k<? ola o kuu pokii haku, \ka hoali* 'la auauoi ka howa, 0 hooa aku aua au imua ona 0 hakoko tfo ka hauohauo' o kuu pokii a ka onipan wau loa' o ka malohia, 1

Ae ke keikialii puuw«i haakei o Irelani, e hoea aku ana o Weka Rare imua ou, ma ke ano, he puuwai hao kila kona o ka uahoa, a rulr. aku i kou aupuni malalo o na hoo;attlii ana a Felebane. Me keia mau oīel-'. kakau iho la oia i palapala na ua alii L'eiam la, a hoouna aku la ina ka lima o kana elele, a e heluhelu ia ua palapala panai la penei: I ke Keikialii Hiki, ; Aloha oe:— ! No ka panai ana aku i kau noi ke i hoole )oa aku neī o Woka Rare a hiki ikawa e halawai ai o na meelala kila a kou a me ko'u aoao. No ka ihiihi oka noho alii o Pelekane nei, a me ka hanohano o ka inoa oka aliiwahino o na Hilana o Wale aa i hoino hewa ai, ke hoino loa aku nei o Woka Bare ia oe ma ke ano" he alii puuwai eleele haahaa loa, a i mea nou e mihi ai no keia mau olelo haakei, eia o Wpka Eare a hoea aku e hoo paahao iloko o kou kulanakauha le-alii a hiki i kou mau eekona hope loa o kei'a ola ana, a oia ka ua alii opio i puana ae ai i keia mau wahi lalani mele, penei: A i hewa no a ia oe I ka i _ka la ino No ka oiaio o keia ke kau nei au i ko'u pulima amo ke sila alii o Pelekane. Woka Rare. Hanaīa ma ko inakou halealii Sana Abbey,

I ka paa ana o keia palapala a Woka Bare, hoouna aku la oia i kona elele e lawe aku i ua leta la no ke aloalii o Irelani, a i ka hala ana aku o ka elele, kakau hou īho la ia lie kuahaua alii, a maloko o ua kuahaua alii la, e kahea aku aoa ka Moi opio Woka Kare i ua pualikoa i koaio ai iloko o na kaliua kaua a ka Moi Uilama. I ka wa i hoea aku ai o keia kuahaua alii, ua lilo ia i mea pioloke no ke kulanakauhale alii, a wahi a ka lahui i puana ae ai, he pualikoa aha la keia a ka Moi opio ? He man liuliu anei no kekaua, a i ole he ao omamalu no na liana hookahe koko ke liiki mai ana ? Aka e ka mea lieluhelu nou iho ua maopopoia oe k© kumu o keia kahea ia ana o na pualikoa, a no ka lahui o Pelekane owai iwaena o lakon e hiki ke hoike mai i keia mea poliihihi, oiai 0 kela leta kukai mawaena o na alii Irelani a me Wale, au'»e loa i lohe iki ia, a -na ka leo poha o ke kaua 1 hoike ae imua o lakou oia ka ke ku- j mu o keia kualiaua alii a ka Moi Wo ka Raro i na pualikoa, ; Aka o ke kuma a me ke alahele i | hoea piai ai o keia mau hana weliweli | aole loa ua lahui kaulana la i ike a mahui lohe iki a hiki wale i ka wa i ; hoea ae ai iwaena o ua lahm la ka buke moolelo i haku ia e Woka Eare, • akahī no iakou a hoomanao ae oia ka | ke kumu i ala mai ai o keia kaua hu-1 ( l liamahi iloko o Pelekane. ; Aole o ke kahea wale ia ana ho o na i pualikoa ka Woka Bare i hana ai, aka,; [ haawi pu ia aku la ke kauoha i na| papa a me na aumoku kaua e hooma-| kaukau ia lakou iho no ke kiai makaa-; la ana i na ipuka o ko lakou alahele, a| no ka m&nawa pokole wale no, ua paa ae la na awa kuoioku a rae na palena| aiaa o Pelekaue i ke paniku ia e ka; īkaika o ka waha o ua pukuaiahi, Ua hana ia bda toftu haoa tn«> ka eleu loa malalo o na hoolala ana a ka Moi opio Woka e like nu> ka ike i loaa iaia mai kona kahu hapai mai| ka Haku Woka, ka ike hoi a na alii opio la 1 hoomakaulii ai no k?kahi wa' loihi, a akalii no oia a hoohana, mamu ; li o k» aaa mai a kt N Hiki o T relani. i Oia k& ua alu opio U i akaaka. heno-' heno iho ai a hoopnka ae la i kai\a o!e!o E kuhi ana paha kela alii IwMawi hoo kiokfe hd puuwai hoh* >va!o ko Weka Ha! Ha ' ! Ho puuwai k<j Wt*& i tlk\v k;\ paakiki ko ke| kilĀ aolo © Mki i ka oi o kana man apmipn knmnmn ke liookala, aolo hoi o hlki i ke knumaha o v kai\a hamart>| k(* l\or»p<*pe>i\ oini o Woka Ka-' ro an ka mea i poni ia o na lvu>a iko a k* Haku alii Woka o Hlo i kanaka

opio puuwai haokila a pota paliu hoi no na kualono amo na puu o na Hiiana o Wale ma kekahi olelo ana. 1 Ika ike ana o Woka Raro aole maa i koe, aka .> ka oehu wale aku no, haaiele iho la oia i ke kahua hoolulu o na L->a a me kona mau naita no koaā keeIna kakau a malaila haawi aku la oia i ike kaiioha i kona ukali Mahina Mala malama e haalele koke iho la oia ike āloalii o Pelekane no na kaiaulu o iWale no ka haawi ana aku i ka lohe e liuliu no lakou iho ke hiki i ka wa e joweta ae ai oke ahi enaena o »a mea kaua. ■ ■ ■ E like me ke kauoha alii, pela ke Dake o Esse i ahai mama aku ai ika lohe» a ma ka olelo pokole ana, aole he paīena i koe o Wale i nele ke paniku !ia me ka 01 o na mea kaua a me'ka wa ha o na pukuniahi. i ; Ua hoonoho pu i& na ālakai wiwo ' ole no kela me keia puali a o ko lakou ! ; mau leo mana alii ma ka oihana oia ka na koa oloko oko lakou mau miali e ! hooko ai, a o na minute no ka "bee ana 'o na puali 1 kahi o ka hana! ua kokoke ! mai ia, a pela kana e hoomanao ae ai 1e ka mea heluhelu aīa ka puawni hao ! kila o na Hilana iloko o ka uahoa e li|ke me ia ma ke poo o ko kakou moku»a. . MOKUNA XLV, Na eoa 0 ke Keikialii Hiki—Ka ma j KI ANA ILOKO O PēLEKANE. i He elua la mahope iho ona lioomakaukau kaua ana ake aupuni 0 Pelekane, hoea aku la ma ke aloalii o Ire lani ka elele a ke tēikialii Woka Rare, a imaa o ke alo o ke keikialii Hiki oia i haawi aku ai lua leta la, a liuli hoi mai la oia me ka awiwi nui.

I ka loaa ana aku o ka leta i ke keikialii Hiki, haehae koke ae la ia i ka sila i hoopaa ia ai a heluhelu iho la mq ke akahele loa, No kekahi mau aiiaut9 o kaka naoa aaa, hulili ae Ia kona mau maka, me ka inaina, me ka hoopuka ana.ae i ka olelo. Ae—i ka hora au i moeuhano mua ole ai, e hoea aku ana o Hiki me kona mau puali naita, a haaheo ae ma na palena o Pelekane, n ke ole oe e ae mai ao kela koi aiaila na ke a.npuni o Irelani e papahi mua ka hanohano ma ka hoopaahao ana i ke kulaaakahhaīe alii 0 Pelekaoe iloko o ka pololi, a pela oe e keia alii Walē wahahee e uka ia ai no kaa mau haua. Me keia maa oi<>lo a ua alii Irelaai opio !n, puhi maokioki ee la īa i kana e-le no elua maoawa, a i ka hooeaaha ana iho oa komo mni la kekahi naita me kona kahiko pih* o ka oihaoa, a me ka haaheo o kana nieelnla kila haawi mai !a la i ke aloha amauam Imoa 6 ke keikialn, me ka paoai pu ana mai i ka haaolelo ninau; Heaha ka makemake o ke alii opio? E haawi koke aka i ke kaaoha i ko*o mau paAli naiU wahi a ua alii epio la a e kahea pu ia oa paalikaua aioa a ! paa o Irelani n§i e nkoakoa koke mai. 1 mamaa ae o ka hora 12 o keia la. i Ololaika, wahi a ka nait*i 1 komo iaaai ai a hala aku la oia qo ka li6oko ana i ke kaaoha alii, emoole pohapoha paapaaina ae la "ka !eo o-!e, maloko o oa paleua o ka p« alii o ka halealii, a iloko o u» sekoaa poke le, aia he taus-tui 0 na uaiti e ku aua iloko o ka laioa me ka wakaukau. O ke;a poe uait* Hia lakou a pau uialaua o ua lio, uia ko lakou uiau «oao e kaiewa āua ka kkou pahikaua $ a ta« ko Ukou mtu lima akau e paa «oa ka Uko» msu (*-a pua a oie na kakeka* e leī aua ia aia ko Ukou uiau hokua, Ko ka lus o ka oaaaawa o ; ke ksni aua o ka o le, ia wa no i haetise la ae ai ua paleua a pau o ke KapUaU alii o lrvUui nie ke «Upiue o o a 1 ka hoomaliA aaa ih\ '-a wa uo i īke ia t.ku ai kek&hi paalikHua uui !iewsikowa e uiaki nwiwi i~asi au.i no ka pa alii, E huUH aua ka UVou tuaq mea k&ua i ka tualHmal*raa o ka a ka naoi o ko lakou mso a*tn\ ua kn t»o i ka \\- uohau ka mao!i pm ilihan. O keia poe kea, o ia no ka i>x>e 1 kahea ia nku 1h e li*e me leo a!it o ko lakou aln opio, po<? hoi t hei t t* oia ks ieon u» ko« Ire!ām pmimi hopo b!e. 1h Ukou t «k mko* aku ai, hai U sko ka t> no ī k? keikittln Htki ua hv\-ko ia na \\v v a * pa\\ t a o ka !a i Me aku al t>o w iho o ka haleihi uo ke kah\m hooai o kona mau koa.

lāia i hoe3 aka ai malaila, haawi koke oaai lft na koH iTte aloha no- ua alii opio !a me ka oi ona mea kana, a ua pnnai itt aka lft no hoi ia e nfi elii opio la. Ua k&hiko iu un alii Irel*ni opio pnowHi uahoa Ib, aie koūft aahu alii piha o ka Hooīlina Kahann, a mnKina 0 kona mia kipoohiwi a me ka atoatimi e hnonna »na na hoku a me n» tnndal;i nlii piha o ke aupnni o Irelani, he papale mihiole wai gala ke kau ana ma kona poo, a ma kooa aoao hemn e lolii ana kana pahiknua knau gula. Oiai aa keikialii nei imna d kona mau HBita a'me na koa, poha aku la 1 kona Ipo me n I J haaolelo oka wiwo ole. JS na koa, wāhi nua alii opio la, ua kahea ia aku teī oakou e bfcoakoa mai no kekahi hsm nui, a o ua hana Ia o ia ka mea nana ī kouo mai i ka lili iloko ! o ko'u puuwai, aoha wa e aku a ke auj puni o trelani e koi aka ai ī kona kuokoa, o keia wa wale no; a i mea e toaa ai kuokoa li, noluīīa n* hooholo iho aa o ke kii ana *ku ka ikaikn ona mea kaua, oia wnle uo Ke Hlaheie e hooko ia ?ii o in mnū iioī. Ma ko'u hapa ha puuwni i piha me ke koko o ke kanak* 'iloh* aina oiaio, pela wau 6 htii aka nei īoina o ookoa 6 na feo&, ua lili kau an.au i k<ia& noho hoaloha tna no ke aupaai o kaue, a ua hoowahawaha hoi kuu puuwai i ka lahui o Wale.

Aoo e na ko i, e hke me ka haaheo o ka puawai oko oqkou alii opio nei uo k» ioB» iu'u he la hanohauo toi m» ka oaooleio o ao, O keia ka la i hookahaa ia ai o ke kuok.ua iuaa loa o ke aupuai o 3relaui, aUila pela waa e fcoi aku uei ia oukou « ka uiiiuaa o ko oukoa a e iawo i ke alahele p ka makea uo ka poao iuau laa o ko kakou aina kulaiwi.

Nulaila eua koa, ika aaī au i ae o ka la o keia ahiahi e ruaki «ku ai kako& up ke kuiaaa&(*uh«le alii o Pe!ekaue. A oiauiaa aa ko kakoa baaiele euc> ibo ina kainulu o ko k&koa aiua kulaiwi, a uiaki aku uo kela kulaaakauiiaie alii i (UHiihiui i ko oukou mau maka, ke uoi aku aei au mai an i kooukou puuwai e hlo i uiea hohe waie uo ua akeakea o ke alahele, aole hui iko oukou mau uuiauooa i paea Uaawi pio uo ka hoopakeie aua i ko puliou mau oia, aka e hele imua mo ke koa oiaio, īuiuh—a imua wale uo a hiki i ke kakou laaakila aua, a i oīe hu'ihia pah« kp aupuui o Irelaui uei. Maauei hoooiaha iho U ua alii opio ia i kaua uaau ck*k> īioko o ua leo huro o koua mau oaiia a ose aa koa, e ktlahea au&: E iawe ia inakoa! K lawe ia makou e hoooaa*M}ike o ua lioua o Peiekane! Eturo! Ireiaai uo k» wa maaloa!, < Ua iiip keia iiuhu kaua au-* n a<* kei [kialii Irelaqi ia i oaea e haohao »i uo . , ka iahui oiai k;i aiua aia .loko o ka uj«iuhia, aka, e iike me kj ka lahui Pelekaue pohihihi uo kei* maa peU uo Ukoa, aka koe uae ka moi hsp»uea 6gue fci oia ka lohe ike kuoiu o keia mau Uuiia kaua uiaiouli o k« hoike aua aku 0 kaua keiki iaia. A o ia ka ua moi hnpauoa la i ka-ua mai ai i u» iuatua o kaua keiki e hoop *u i ka "tttauao kaua, a e hooinau i kauoUo'ua maiuhia, Aka e iike me ke auo maa o fee koko Ireiam, he pwaiki me ka ma-u-a ona manao, pela no ka puuwai uah.>a oke fceitialii iliki i pald «e ai i ua olelo aouiaikai a koua laaui," a ; hai*i sie la 1 kon» hiliuai mahiu* o ks» iksika o kona mau paaīike»*», Wahi a aa keikinlii U me ka leo luaina ī paue aai ai iiuiia o koua laaui, Aolo ! Aoie ioa waa e iioopiu i keia kaaa a luki ika Uaahoo o IreiAui uoi me ka kiukila* Alaila, wahi u koua ke hiiU e tnai n<*i ue ia'u na o k-* uiaa.i wa, loa t» loaa \h ue UuakiU a hiki i koa huiihia au», a aoie hot o« e aotoo ma ke knhvuuu aUi o k > k&ua au |muu a haule ot? iloko o ka hupeua q k.«*iA ao, uoUila e kna keik) ī «« ao nua i kou iuH 01 nsii, a pe!a ausiio, e t«*a aī s.<.» w tto<to alu īu* h>u*aa& he nui iua* hop« ai.u uei. ii Uke me ko iiui auo i kiuohi «.a paauki peu uo ko;a« a o k.\uaui *a. h<.pe ioa i msi a< loiua o Uo aa laioi, v»a knhi be> m i puuwM wi» oi« oe e iaaUaa» wale o k* uiea h»iihaa 40«» 1* aiio lua \ K*tt U1 \iuui ou. ka luoa o- ka so (ilai) k* hoH h 1 \ \\\tt !v'lsl «,» v> U* pan o ka honaa. Aolo \ p*u.