Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 27, 5 July 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

•' O ua mea k&u» ko'w luhiehn Na kahiko haaheo o ks koa EbtalU O k& mak« mm ol» O ks nwkl» ia o ks oiliaiia 17aiW MOKUNA XLV, Na koa o ke Keikialii Hiki—Ka ma Kl ANA ILOKO O PELEKANE. Ayjr E K E I A mau oloio a ua alii opio la huli ae la oia a haalele mai la i kona makua, me na heiehelena o ka inaina nūi e hoalii ana muiuna ona. A o ka moi hapauea Beneti hoi ike iho la oia ua wela ka inaina o kana keiki nonā, a o na hoomalielie ana aku i kona huhu, he mea makehewa wale no ia, a oia kana i kaniuhu iho ai no kona nohoalii a me ke aupuni. A'ola ka ua moi hapauea la i kaukau iho ai, Kahaha—e he keiki pono la keia, eia ka he Veit:i kumakaia aina a lia pepehi lahui, aka na kana mau hana nae e ao mai iaia. Ua hoea hou aku ua keikialii Hiki la iluna o ke kahua hoomoana o "liona mau naita a me na koa no ka lua o ka manawa, mahope iho o kona haalele ana aku i kona makua e noho ana me ka naau kaumaha, a haawi ae la i ke kauoha no ka hoomakaukau ana ia la kou iho, nb ka maki ana aku iloko o Pelekane. Emoole aia ua keikialii Hiki la e maki ana me kona pualikaua nuihewa- j hewa ma ko lakou alahele e hoea akuj ai i Peiekane. j No na īa hele elima 0 keia maki ana o ke keikialii Hiki me kona pualikaua; iloko o ka puahi nui hoea aku la lakou iluna o kekahi o na okana aina o Pele ( kane oia o Lancast?r a mataila i oehu mua ae ai ua keikialii Hiki la o Irelani i na ai awahia ma ka pakaha a me, ka haowale ana i na waiwai o ka lahui Pelekane, e hoopuehu liilii ana hoi ia lakou mai ko lakou mau home aku, a o na hale ua lilo ae la i mau puulehu ahi. No ka iua o na hana pakaha a ua »lii IreUni nei, komo lanakila aku la oia me kona pualikaua iloko o ka okana aina o loka a malaila oia i hao a luku mainoino ai i na kanaka Pelekane, e like me ka lakou hana ma ka okana aiua o Lancaster. O na Uoao ana a ka lahui e hoopake le ia lakoa iho he mea makehewa walē no ia i muā o ka ikaika o na puali kaua o ke keikialii Hiki o Irelani. Ua nui a lehulehu na okana aiua 0 Pelekane i komo pakaha ia e keia alii Irelaixi puuwai eleelo, me ka lanakila nui i leaa ma kona aoao, a ua piha u& keikialii Irolaui la me ka olioli nui, a no ka panina o kana huakai laaakila hoohahani aku la ola i na paleua 0 ke kulauakauhale alii 0 Pelekane. A maluna o ka okaua aina o Notiuehama i hoomoana iho ai oia me koua pualikaua, me koua manao malaila oia e hoouee papa mai ai i kona pualik&ua uoloko o ke kulauakauhale alii 0 p6*j lekane, aka, e luu makamaka heluheiu ua kuhihewa loa ia ua keikiaĒi iiiki k o Irei«ni ia WAhl, <?iai 02» i woeuk&ne wwn «k k« Ti&~ CYToka ke 111 iuai k ui*> koua pualikaua puuwai &«, no ka hoopuehu Uilii aua aku |«i lakou m&i ka lejSo aku o Pelekane. ]' !

I ka wa a na koa o ke keikialii Hiki iiwwmoana iho ai haawi ae la ua alii 1 OTJO la he manawa no kona mau koa e i ijj£ojn&lia a e hauoli ai no na lana!tila i ' loaa ia lakou.' E kani nukupi u ana leo pahu, a o na mea kani k'e hone 1 ala ia, me na leo huro o na koa, a 0 na Ihookahakaha, ke poliapoha la ia llaluna oke kahaa hoomoana me na hpe Ire!ani e pulelo haaheo ajaa i ka iēlelau makani, a ma ka hoopokole ae, aohe lua o ka. hauoli e likg me. na koa Irolani a in'e' ko lākou Sii e kulaia nei me ke kuīiHiewa ua ; malu ke kula aohe lele pueo. f MOKUNA XLVI. Kiu 0 ka Aoao Pelekane—Ke I l Keikīalii Woka Eake me kona \ ' PUALIKAUA ILOKO OKA PODLI. [&* 0 keia la ana koa Ire!ani e hauoli mt malana o ko lakou kahua hoomoa.fSk, maluna oka okana aina o NotineHwuua, e like me na mea i ike ia ma ka,. «lokuna i pau, oia no kekahi o na la a , lk ohn e poipu ana iloko o ka malama 1572, maluna o Peleka£e a puni. ' i k. A iloko o ia ohu i maalo ae ai keka- . fhololio me ka puahi nui, e lawe aua . i i kona alahele ma kahi e hoea aku i ka okana aina o Notinehama, kahi «r ka pualikaua oke keikialii Hiki o d!*elani e hoomoana ana. A ! 0 keia hololio puahi e ka mea heluj!elu, o ke Duke alii nt> ia o Ese. (MaKina Malamalama) mai ka halealii mai ¥Sana Abbey, a i hoouna ia mai e ke Sii opio Woka Kare e hele e kiu ina paalikaua oke keikialii Hiki 0 īrelajSi. akula ka lono ia : Woka Rare mai na makaainana eku i «a&liee la ima na okana aina a kaua i 1 fiie4paa aenei, kahi a ua keikiaīii o Iyelani i pakaha ei me ka koko o ka hohe wale. iV r ia aku no hoi ke kauoha paa iua Mahma Malamalama la, oiai oiā ma kona kul'ana kiu, aole e haalele 1 kona kulana a hiki 1 ka uhi. ana mai o ka po alaila oia huli hoi aka me kana papa hoike piha no ke kulana kaua o ke keikialii Hiki o IrelanL *** Ua maopopo aku la paha ia oe keia hololio eka makamaka heluhelu, nolaila e hoomau aku ko kaua kamailio ananomua. Oiai ka hololio kiu i hoea aku ai i ka okana aina o Notinehama, lawe koke ae la ua Mahina Malamalama la i kona kulana me ka makaala loa mai ka ike ia ana mai e na koa kiai o ka pualikaua Irelani, ano kekahi mau hora kana kiu a hakilo ana, eini hope aku la oia (kiu Mahioa Malamalama) he mau mile ka mamao mai ke kahua hoomoana aku ona pualibau'.\ o ke keikialii Hiki, a malaila oia i kakau iho ai i kana papa hoike me ka eleu. Ika paa ana, pii hou mai la oia no ' ke kahuw hoomoaoa uo ka makaikai hou ana aku ike koena i koe o kana apana hana, a iloko o ka eleū a toe ka hikiwawe ua makaukau aela kana papa hoike piha, ao na minule no ka huli hoi ana ua kokoke loa mai ia. Ua kokua nui ia na hana a ke kauaka kiu oka aoao Pelekano, 0 ka uhi poipu a ka ohu, a iloko o ia ohu i hoo lele aku &i ua kin Mahina Malamalama la ina lena 0 kona mau inaka maluua oka pualikaua oke keikialu Hiki o Irelani, a na kona oleu a me ka hikiwawe ma ke kiu ana, nolaila ua hoopokole ia kona luhi ame ka nj\i ole oka hana. Aika wa i auo mai ai ka malu po, haalele hope aku la ua kiu nei 1 kona knlana a huli hoi aku la me ka naau liauoli no le aloalii o Pelekane. Ua hooa aku oi« i ka Loia eiwa o ua po la i ka kaloalu , a i uiua oke alo o kona haku alii opi •> weiilio &kn oia i kana papa hoike piha 110 ke kxilana ksna 0 na oke ko\kialii Hiki 0 lre!ani. Ika pt»u aaa oka Woka liaie nana aiia ika pap& hoiko piha a koua ukali e pili ana 1 ns pualikaua o kona eueml, <ka keikUlii Bikī s? Iwkiil} «-I aa 1& i ke i mka iā kkoa Lksj, Euioole aia ua iw lioua U 0 Pekkauie e tu ana Kuu&ua liki 1 ka uiakaui a ka Waahila.

Majūua,&e, o Laalple a,Q,a mai o, §a koa i na luhiehu nam o ke kulanakaahale alii o Pelekaae, no laaa o ke kahua e a p hookahe ia ai okg lakoo koko makaniHe, ua haawi hope ae la ka moi opio Woka "Rftre i na honi aloha atia maluna o kana ipo aloha, k? aliiwahine Ane Kare a jn.e k?,12.5 aloha he keiki, a iloko o ia inau miaute 0 ke kupilikii mawaena o ua mau opua la a kakou, us kaohi mai ls ua uliiwahīne opio la i kana ahikane me na buaololo ote at ke paā na, wai o ka o ka lihīlihi, a no ka pauina o na olelo a ua, aliiwehine Aoe Btre Ta» puana mai la oia i keia mau wahi lalani mele ka i ka waiehia no kaoA ha, penei: Auhea wale oe e kun aloha E haalele mai ana ka oe ,i&'u | E noho hook&hi mahope nei , Me ka Tei aloha a kana Ako, oia mau mea uae a pan a kanpj ipo aloha i kamailio Di«i oi, ua koke ia akala ia e ua alli opio . Wqka t 1 Bsre nei me na hoaolelo waipahe. ,| , E knu aloha, wahi a ua alu opio j I Woka Baxe nei» He mm oiaio, o ke^ alahele kahi a kau aloha nei e hele aku, aī, he alahele ia i piha me na ehaeha., ' nana e hookaawule ia'o mai ia oe ae uo } | ka wa maa loa, aka, e hoomaaao ilio oe, e kuo aloha, mai ka la a kaaa i sila ai ; i ko'ieaaa mau puawai maloko o na paia aniani o kala haleaUi maluna o ka Anemoku o Lane-da, a hiki ī keia la,' ' he mes oiaio mailona o'o a lalo, mnilu--Iko hoi a waho, nau ia no ka wa inau 1 loa. ao ka oia wale no ka mea ' nana e hookaawale ia'o mai ia oe mai." Aka no ke kahua kaua kahi a kau aloha nei e fcele aka ai, e kala mai ia'u e kuu ipo aloha ke puana aku i keia mau mamala olelo— "O na mea kaaa ko'u luhiehu Na kahiko haaheo o ke E.oa O k» make a ma ke ola, O ka makia Ia o ka Oihana Naita:''. Nolaila e ka leī dafmana a -nei wai e hiipoi nei, o keia mao kahiko kaua au e ike mai !a, o ko'a mau luhiehu no ia, ao ke kahua kahi a'u e hele aku ai, o kahi ia e haaheo ai o ke Koa Kavaiīa me koha mau kahiko lu* hieha, ao na hopena a pau e loaa ana ia'u maluna oia wahi, oia auanei ka makia nana e hooni paa iho i k'a moa o 'Woka Bare, he kanaka oia i mohai i kona haLu makamae no ka pono kaulike ona aupuni a pau. Ano ia'u e hele «i, inai poma i ka hoomanao no'u nei a me ka'a mau olelo i hai aku la ia oe e kuu lei onaona, a iloko o na la eole e liu loa, a e hoohiki hou mai no au imaa o kou alo me na kipoohiwi 1 kaumaha i na hoomaikai ana a ko kaua lahui.

MamuH o keia mao olelo hoola puawai a na alii opio Woka Bare iiei ioiaa 0 tana aloha, ua hoomama iki ia koaa' mau manao pilihna, a iloko o ua kawi1i hope sna a na maa opaa la a kakou, haiilele iho la oa a!ii oiao Woka Ihre 'ioei i kaoa oaea aloha ie wahine a me* ka haa maa mai ko laoa pahaka mai f a 'hele Bku la no lana o ke knea hoomoa-' na o kona maa koa, 1 Ika hiki aua aku o ua alii oplo la Mana o ke kaea hoomoaua o kpna mau koa, na hoopani ia ae la aa alii opio la e kooa maa Dait<\ o ka aahu ulaula, a o oa laioa koa hoi, e ka aua lakuu me ka nai e hooko i ka hana ke bsswiia skii ke ksuoha. ' pnhola aku ua aUi opit) la lie jOiaa leo hoolana oka oha-'L*, a i k& pau ana o ua olelo a ua aui opio la» u& I maki kokē aku la lakoa iloko C| ka ieo j houe o ua mea kaui e haeliae &$& ik& 'paeha laiku o ua po lāk, ua hoopiha i& ( jao ua pipa alauui me ua kau&ka u< ka | tuakaiksi aua iko kkou uioi e piaki ala uie koua pualikaua iloko o ka | pnahi nni. I 0 k<wa ui&uawa a ua koa i haaiele juo U i L,e kuUuakiuhale alii o Felekau<»« o k<i Uorā 12 pouoi ia o ka po, a o u« po pouii U, oia uo ka po oka la lo o makahiki laii 21a waki e iioouiai ao iho ai ksu& g k& kelabelv, okala lo o bo - p&Um&h* o ka makaīuki 15T2 ka U « j piaaiikaaa oke imkUiu Uiki O lra- , {j&uv; ai i&a ua p«ku4 o , L* ekaaa e- | iiama) o likii ujc k» kakou m&u i i ;kc mua ae uei uia k»la mokuua i k&U 1 UU.

Nolaila be po pouli aa po la a na koa Pelek&ne i haalele iho ai i Le kalanakauhalo alii, a iīoko o io ponli oui e aaki aua malona oko hmua i makī aku ai ke »lii opio "Wok-i Rare me kona mau koa puuwai liona m» ke al« p hui aku ai be alo a he h!o Lue na enemi. Iloio oia puuli nai o k<t po e lohe mtiu ia uku ana k i leo oko lakou alii opio e ha&wi ana i na kftQoha no ka iiooiajk° ua P * l° aa ai Jha pnalikaua mua e Eoomaha āi'l na tnßuluulu,ojai ka pualikaua holoekoa e pii ana.me ka puahi aoi, „ . E makaoi me ka paukiki, «o ko anii a me be koekoe ke o'e ala ta Ika ili ooa koa me be kni la, aka nole ffsfc i lilo i» wau mea i mea no ua poe koa liona J» o kuemi bope mai ai» wale no imua oia ko lakou mbto. '"■■■■■ Oiai o Woka Rare a me kona pualiI kaoa e pii aku nei iioko o kela pouli BQĪy tia hala hope ako la is lakou he •mao miie iehnlehn wale, a eia lakoa ke hookokoke aku nei i-na palena hoomoana oko ke keikialii Hiki msu poalikana, a mamua ae oka weha ioa aua mai ok© alaula o ke kakahiaka ae, hoea aku U 4 o Woka Rure a »e kona tuau puahkaua ma kahi he eha mile ka maaiao mai na puaUkaua mai o ke keikīaiii o īrelani e hoomoana mai la t Aia.keīa wahi i haawi ae ai ke alii . opio \Yobu llwe i ke kauoha no ka hooiu&ha anu o na pualikoa i na luhi o keia huakai loihi a lukoa. A iloko no oia moiehulehu o ka poeleele, ua kukulu ae ia Ukou ina haie loie, a o na laina kaua a.-t hoonoho papu ia ae la ia ma a me keia wahi o ko lakou kahua hoomoaha, A mawaho aku o na paiena o ke kahua- hoomoana e ku kiai ana na koa me ka lakou mau maa kaua e hulali ana ina minuta oka weheoa kaiao, U. ..

Ka hooili kaua o Notinehama " ĀHAI NA PELEKANE I KA LANAKILA. I ka hoea ana uiai o ka malamalama» o ka l6 o Scbakemapa 1572, ua ike ia aku la na kahua hoolula o xia aoaoelaa e waiho mai aaa iaaaa o kela a me keia aoao, me ka makaukaa eie na elela aha ilono ole o ka make, a o ua kahiko poi po a ka ohu ma ka la mamaa īho. aa auhee aku la ia imua o na kukana o ka la e lioolei iho aaa i kona malamalama maluna oNt tiuehama. Ua kalaa ua paia laoi, a ua ahawale ka ama mai o ao, koe wale uo na kikiao makaai e oehu aua me ka ikaika mamua pono mai o na pualikoa o ke alii opio Woka Rare. | • Mamaa ae o ka oili ao% mai o ka la oia kakshifvk«, ua hone e ae ta ka leo ona mea kau? ous aoao elua. po ke 1 kahoahoa āna ae i ke o ka m&nawa o ia : kakahiaka nui ua lakoa e papaM ka laaakila o ia !a. Ua hoohikilele aai ia nae ke Keiklalu Hiki o Ire!aoi eka !eo houe o na oaea nan! e haehae aka aaa i na eheu o m kakahiaka, mai kahi he maa mile k» mamao mai koos kahaa lioomoaaa afcn, ao ia kana i nalu iho ai i&ia ilio owai !a keia poe ? afca no kaaaihoe ka «ea* hp!TibelQ ua maopepo ia kaua aole keia he msn aiea kaoi na ka mea okoa, nka qr na paalikoa ao ia o ks alii opio Woka Rare. N» ka pan ole o na awaoo pahaohao ilokooke Keikiali» Hiki, hapai f,e la li i kana ohe u«oa makalaa, a nana aka ii maiana o kahi aka leo o ua mea k»oī e wawalo aun, ike aka U oia IM poklikioa k«» hoomoan» aua, aka ao Ni »ae i sito)M>po īoa ke ano. U» hoo»aa akn oia i ka eaaa aua ao ka hapalua hora ka loihi hookuaiho 1« ol« I kana oheaana ilaU a haii ae la om a kamaiūo aku ls i kekahi o koaa mau na«ta ke ole an e kuhihewa o ua koa Pel<?k»ue kela e hoomoana mai la he maa mile mai ko kakou aei kahaa auw *aei keaa e ke aiii ? wahi a ka utlt a aa aln JLrcUut aei i kamai lio *ku «i. A*i«» kai«. «iu Uiku *k* he wahi aao iki k» ik« «ole ia oko iakoa a)ak*u A—owai Uke alakai o kda pua • r