Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 33, 16 August 1890 — He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani. KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi. [ARTICLE]

He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani.

KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi.

MOKUNA V. Lele ka hauli, poiwa ka manao. Ike au i ka Nani Ka alohi a ke daimaua; O ka oi o ka hoohihi . Ka nohea Puamelia. Ua ku iho la o Rafela me ka piha i ke pahaohao nui. Maiiao iho la oia ua like-loa oia me Aledina iloko o kalua huna waiwai me ka ipukukui kupaianaha. ' . -'Ke ike iho la anei oe i keia mau pohaku mahmae ?*' wahi a ba ludaio i ninau mai ai i ke koa onio o ka makakila. "Kahaha ! Pehea hoi au e ike iho ai ; ua hele ko'n mau onohi maka a piha i ke olioolino me he mea la o ka malamalama o ka la i ke awakea keia e pa-pa ae nei i ko'u mau maka !" "E Ka£eīa ! e hai aku au ia oe, he opuu momi e ae no kekahi a'u i 01 ae mamua o keia mau mea au e ike nei, aka aole ia mea me a'u i keia—ua nalowale aku oia mai ia'u aku," 1 paiie mai ai ka ludaio me ka leo i owili ia iloko o ke kaumaha. "Kupanaha maoli !" wahi a Paffe!ai pane ae ai, "he opuu momi e as no kau i oi ao imua o keia m&u opua daimana a'u e ike nei, eia ka ua nalowale aku ia mai a oe aku, a ke kc6 okoa nei iio hoi keia mau mea me oe—īie keu ke kapanaha !" "Aej i mea e hoopau ia ai kou haohao, e hele mai oe me a'u, a e ike iio oe." Alakai aku la ua ludaio nei iaia nei ma kekahi wahi okoa aku o ke keena. Ku iho Ia ka ludaio mamua o kekahi mea i uhi ie iho me kekahi paku eleele. £ alohi anapa mai ana he lei daimana ma ke elo o ua paku la. Me ka lima haalolu hoouai ae la o Moke ka ludaio i ua paku la, i ka he-' mo ana ae ua haule koke iho !a ko Ra-' fela mau kuli ilalo. Oiai ua ike aku la oia i kekahi kii pena e ku mai ana imua ona. | 0 ke kii ana e ike aku ana he kii ia no kekahi wahine opio ui lua ole, ka nani hoi ana i )ke ole ai mamua. Ma kaua hoomaopopo iho, aole ia! he kii no keliahi mea kino honus i hnna ia ai e ka lima noeu o kp kauaka peua kii, me he mea la he akaku wale uo ia i hoiloli ia iloko o ka noonoo o ke kanaka peua kii, a hooīele ia aku la e kona noeau nui a paa akn ia maluna o ke lole. 1 kela wa i opuopu ae ai ka hoohihi iloko o kona houpo, a olelo wale iho la uo oia iaia iho: "lua paha keia kii a'u e ike nei a no kekahi mea kino maoli, a ua like loa hoi kona naoi me ko keia kii a\i e i 1 e aku noi» alaila aote au e hewa ke hauu uku uia koaa meheu a hiki i Vo ua loaa aua ia'u, h ua'u hoi oia a uana hoi au, e lawe au iaia a li!o, e hiu hoi oia ia'u a wela—he hewa anei ia. M Maaue. hoomaha iho la oia me ka Uoouuu inau aua no nae o kona īwan

maka i ka nani kioowai'ua e ku mai ana imua ona. Ae—o ua koa puuwai wiwo ole la a kaua i ike ae nei, ka weli o ka maknki la, iea oniu pahikaua pukani, ka oi ho po ole imua o ka enemi, ke "koa nona na aa-1010 hiki ole ke hoomnlule ia e na hiema hookalakupua n. ka hoa p īio, eia oia i keia lie pio na ka hoohihi koiikoi a ka makemake, a ua hoomalule ia kona mau aa-1010 g pepe i kahi wai o N.iulii, a aa eha oia i k« eha lima ole a ke aloha. A oia ka'u e kanaeeae ae bei, "Onaona Panaewa u!u wehiwehi i ka iehua, He lehua lei ia na ke Kiai o Hanakahi, Akahi ke aloha apaapa ia oloko, O kuu loko i ke aloha, . , O aloha la hoi au, a mea o maliu mai oe." Ia Ba£e'a e kupouli ana me ka makolukolu no k« nani kamahao e keha . haaheo mai aha imua ōb », wa, i pane ibo ai ka ludaio iaia: Raf6la, o keia kuu opuu momi i nalowale mai a'u aku," I kela wa ku ae la o īlafela ilnna, a me ka leo i piha i ke pahaoli' o olelo aka la oia iniua o ka ludāio: "Nalōwnle ? Pehea hoi kau olelo, e Moke ? Eia no hoi ke kii me oe, aolo i nalowale aku." •'Aē;" wahī a Moke ka īudaio, "o ke aka wale ito keia me a'u, a o ka io o keia aka a kaua e ike uei, oi* kai nalowale mai a'u aku." JS r o keia paue a ka luelaiō, ua lioopilia hou ia iho la ko Rafela noonoo me ka haohao nui, a niuau aku la oin i ka ludaio: f, He oiaio auei kau e olelo mai iiei e Moke, o~ke kii keia o kekahi mou kiho maoli o keia ili honua ?" "Ae, n wahi' a Moke, "Qwai nei kaikamahine ?" "O ka'u kaikfimahin< l p moi no ia," ; wahi a Moke. VOwai kona iuoa ?" "O Pomeliana." "He oiaio," wahi a Rafela i pane aku ai me ka leo aloha, oiai ua ike ' aku la oia e baloi!oi mai ana na ' wai- I inaka onehi o ka elemakule Iudaio., a ninai aku ?a oia iaia: "a ua ' nalowale aka oia mai a oe aku ?" ! "Ae; ua kaili it aka oia mai a'u aku< a ke manao nei au aole paha au e ike hou ana īaia; aka, e Rafela, 'hookahi wale no a'u alahele e manao nei, oia kona e hoihoi liou ia mai ai i ko'u poli." "Auwo ! i hooho ae ai p Rafela me ka ninau ana aku: kl Ke ola nei no ka» oia ? Aole anei oia.i kaili ia aku e na lima elt ele o ka make ?" "Aole; Jie ola nei no oia i keia a ua kokoke loa mai hoi na lima aloha ole o ka īnake e kikoo mai iaia, oia hoi ua ahewaia oia e makj. " "Ahewaia oia e make !" i hooho ae ai o Bafela me ka pihoihoi nui. "Ao. M {> Nawai oia i ahewa e make ?" ',Na ke Kiaaioa Hukini," wahi a ka ludaio. "Auo, e Moke, he mea pouo ia oe ke hoike mai imua o'u i ka moolelo ano nui i komo aku ai ko kaikamahine iloko o keia. poino." I kela ws holoi ae la ludaie nei i oa waiuiaka e hiolo aua ma kona man papalina, a kamaiho mai la oia imua 0 Kafe'a: "I knhi wa i īiala ao uei, o uoho aua kuu kaikauiHluo.o u\a ParW<t, A ia\i 1 kauoha a!;u ai iaia e hoi mai i Polaui uei, ua hoi mai !h 110 o'a. Ma kona l&l»liele o hooa iurī ai iauei oa hopuia iho la oi-i e na maua o Rnsia, ma ke ano he kia oia ī liooun-» ia mai lauei e ke aupuui o \ o'h iho ta kahi moole?o pokolo e pili ana i kona kooio aua iloko o ba pilikia,"" rt A ua hoahew *ia keia kaiksmainee lua 010 o kn u;ifii ma Polain holookoa uei o mako iua Hmn o na ilio Ru kmi " Ao, wahi a M. ko t hea oia e mako ai? Maloko uoi uo o ke kulanakauhale o Waretsāu. Aole loa oia e niake * i h*vho ae ai 1 o Rnfera, me fc« hnlili aim o kona j mao tmohi tuaka, n hehi iho 1r kona

kapuai wawae iluna o kahi ana eku ana me ka ikaika. Ia wa hoi pane aku la ka Iodaio: Hookahi wale no mea i koe a'u i naanao ai no kona pakele. E hai mai, E haawi aku no au i ko'u mau wai- , wai a pau ike Eiaaina no ke ola o I kuu kaikamaliine, ao oe nae ka mea i nana e hane ahu i keia hana no'u nei. Ka'u e hana? i umau aku ai o Kafera iaia. Ae* nau e hooko aku i keia hara. Pehea; o hoihoi o'a mai anei au iaia imua oe, a ī ole paha ia o kona kino paha i kailiia aku ke ola mai iaia aka( Ina e hoihoi ola max ana oe iaia i o'u nei, e hauo'i lua ole auanti au nonona; a ina hoi o kona kino lepo kau e hoihoi inai ai e JLlafera t e aho no ia O ko'u ike iho ka paha la i kona mau helehelenā mamua o ko'u ukali ana aku ma hona meheu ma kela aoao mau o keia ola ana Alaila pane aku la o Rafera imua o ka ludaio elemakulē; Ano ke hai nei au ia oe, aole loa ōia 6 make. A e hoomanao iho oe, he olelo ia i pukā mai ka waha aku o Rafera ke Kuewa 0 Polani eei. Ua lawa ia, wahi a ka ludaio i pane mai ai iu ilafera, me ka hoomau ana mai hoi ike kamailio aua, oiai i mt>hala mai ai kona mau helehelena ileko oka hauoli, Aole Io« he kanaka e ae o Europa nei nana na olelo e hiki ai ia'u ka hilinai me ka oiaia loa, o Rafara ke Kam aliao Wale no. E lohe ee" a e hoomaopopo hoi, i ke awakea oka la apopo e hoea hou mai au ianei, a e leaa uo mai a'u aku na lono e hauoli ai eo. I ka wa i pau ae ai ka Rafera kapaaitīo aia,' koke du> la oia 1 ke koino a ke Kiaaina i haawi mai ai īaia, a hoomaīkai ae la oia ina Lani kiekie no ka ulia poinaikai i loaa mai iaia ma konn hoopakele ana ike cf.'' o ke kiauina Rukini ma ia po, a me kona paa aua mai hoi i ke komo. la hapa o ka po ua hooluolu iki iho la oia ma kahi oka ludaio, ai ka wehewehe loa ana ae ō kaiao, ua haalele aku la oia ia laila a kamōe pololoi aku Ia kona mau kaina wawae no ka hale alii o ke Kiaaina.

0 ka hora 7 paha la o ke kakahiaka hoea aku !a keia ma ka paka o ka pa'e hoopuhi ana i ka halealii o ke Kiaaina, a nonoi aku !ā keia i ke aliileoa kiai, e ae ia mai o;a e komo aku iloko, oiai ua umkenaake oia e haiawai me ke Kiaain». eia nae ua hoole mai 1r ua aliikoa kiai la. , A!aila pane akn !a oia me ka leo kuoo: " ' Mai hoole mai oe ia'u. Owai oe e makemake nei e komo mai i!oko nei? wahi a ke a!iffeoa kiai i ninau mai ai. E hele oe a e hai aku ī ke ua makemake o Rsfera ke Kue-wa 6 Polani e ike iaia, a ina aole oia e a6 mai ana, alaila e haawi aku no au ia oe i keia feomo, ma ke Sno he waiwai ia i lilo ia'u mamuli o koiaa uhaki ana i ka maaa olelo aelīke. T ka ikl ana mai o ke al;ikoa i komo o ke Kiaaina i ka mannwa a Rafera i hoikeike aku ai iaia, ua hele koke akala eia imua o ke Kiaaina; a ho ike akn la ua makemake o Rafera k ike iaia. I E hookomo koke mai iaia i!oko nei, wahi a ke Kiaaiua i pane mai ai, | Alaila kii mai !a ke aliisoa a !awi> aku !a ia i nei imwa o ke Kia&ika, kk mt a hoi o nolio mana nui ana mahmk o Pulani holookoame he moi aimoku la. 1 ko R; fera hoea ana ak\j, imua ona, na pane koke mai !a oia: 1 Heaha ka pilikia i ho«v\ koke nui nei oe imua oM? I he!e mni nei au imna ou o noi sku la oe i kahi hana e hooko ia &i ka ka na oe!ike i hooiaio ia © keia ; mo, i pano nku ai o Rafer» mo ka ro©le, jll I kela wa v auo ae ai ua heK'heU---na o na hiaaina la, a wnan mai la: f Ma ko'n h<K>maopopo aku i kou matt helenelena, me he m(va la ao!e oe i kM' mo iloko o kokahi pilikia mii o hto iv kou o!a mai ia oe akw » ' -m Feta no. nka ke noho aū v noi n&e <jo ia'u iio k u ola \ '

Ae; a heaha la? i ninau mai ai ke ] Kiaaina. 1 heTe mai nei au e nonoi aku ia oe j i ke olaf o Pomeliana ke kaikamahiiie ludaio; ke kaikamahine hoi a Moko Kanea# A aku au i kau noi, pehfa iho la la? wahi a ke Kiaaina. Alalla ua uhai oe i kau olelo ponoi ika po nei, a i hooiaio ia hr i e keia komo. e ke kana opio, e hoōlohe oe, O ka'n olelo i bai aku ai ia oe ika po nei, no ka mea ia e pili ana i kou ola iho, oia hoi ke komo oe iioko o k«kahi poino, alaila e hoike mai mea ia'u, a na'u no e hoopakele ia oe' Alaila, ua paa loa kou manao e hoole ma| »iiia oe i ka'u noi? Ae*"" Aale oe e ae mai ana i ka'u? Aoīe, Pe&ea, he poe no 'kekahi e lohe mai ana i ; ika kaua olelo? Aote. Pane aku la o Rafcra: Nō ke ola o kelalenikamahine, e loaa aku no ia oe k& gn?a a me ke daimana e lilo ai oe i kanala waiwai loa ma ka honua nei. Ina'he kanaka e ae ee, 'aole hoi oe' o Raferst e kiola la aku no oe e a'u ilōio I oka halepaahao, ake oili oe"mailofeo mai'O'ia wahi he meke wale no kou hopaaa, 1 pane mai ai ua Kiaaina !a me kia'huhu lanna ole. 0 la'u i olelo aku nei ia oe, oia ka mea ka m&kuakane o kela kaikama hine i hoike mai ae ia'u i kumu e pakelo ai ke ola o kana kaikamahine. 0%«-waiwai a pau o keia honua, aol«*iJ» he mea e hiki ai ke kuai ia hi inoa '&aaikai o Kenelala Valeheneki. e haalele mai oe ia'u a ■dfōf w» kahi au i hele mai nei. 1 kela wa i lalau iho 'ai o Rafera i ke komo e paa ana ma kekahi o kona m«u manamana oka !ima akau, a wehe ae la. huli aku laoia imva ole KiaainB, a olēlo aku !a me ka wiwo ole: Oiai ua hemo ae la ka kaua olelo aelike, nolaila, eia māi ko kōmo, e lawe aku 06. Aole, e paa aku no oe i kena komo, a e lioihoi mai lioi oe ia mea a ia'u ma ko'u wa e lioopakele ai i kou ola.

Ia manawa i kiola ino aku ai o Rafela ike komo flufia o ka papa hek\ a me ka leo haaheou) ka hopo ole, pane aku la oia: 7 Aohe waiwai/6 keia komo uo'u nei. O ke kumu o kfo'u lawe ana piai i keia komo mai kou liina mai, no ko'u ma neo ana, lie tuea ia <3 hoopomaikai ia ai kekahi o ko'u mau hoaloha i komo īloko oka piiikia, eia ka he hau'i uia I nao palaualelo wale no ia i komo mai ■ iloko o'u, | E hai aku au ia oe e Yalekeneki,! uo'u nei, ua lawa loa ia'u ka makau kau e Uai ia'u no ko'u ola ihō me ko*u' hilinai ole ana aku malōna o kōu lilo ! ana i puukalahala no'u. E lalau Iho oe ike komo; malia e hi ki mai ana ka la e lilo ai ia i mea >.(|u e pomaikai ai, wahi a ke Kiaaina i pa ne aku ai. Ao!e loa au he ilio e pa'u hou iho ai ika mea i luai ia aku e a'u. Aole au e hoapaa aelike hon me oe, ua lawa ae la au. Aole no hoi au e hoolilo hou aku i ko'u hsnohano i me» o H.ohoka ia uaai ai au. A hwlohe mai ee, nau ponoi maoli no i wehe ae nei i ka o elo aelike a kaua, nolaila mai kamailio hou mai ee ia'u no ia mea. Aka, no Pomellana Kaocsa, aolf> toa oia eCm*ke, e hsna aku ana au ! iia ha aa a pau e puhili ai kou mana nni ia'u, a hiki i ka pakele aua mai d kela kaikamahine mailoko mai o kou lima. O keia ka olelo naue ole a R«fo!a ke Kuewa imua ou, a e hooko aku auaupi o Rafe!a i kana mau olelo o !uai noī imua oxi ma ke kuemi c«iai o Miau a«a k«» ola iloko o kona k'no. Ao)« i pao.

Ma ka IVahma y M<Mok«i, u« k;i i» f> ks M>eU ok« eo&ke k» t>U o Mr, U*hinut tloko o or b»K)tuAi!o a k» mai i kou» kino k» ittaV«ik-aio j>on >1 <> ko oiakou hoalohn maiksi oi-» o ,T. N. ūahioiu opto o K*t*{a*sm-m>. N\% k« komo oo akō n?t m*K>n iJ k » «» k*ttm»b« pu so iiK,k. o u h k«m%k« pauwai haamu* m wokapmn h e hooia«ms in kou» aian*" k-ivnunhs t»Hk«a.