Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 40, 4 October 1890 — He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani. KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi. [ARTICLE]

He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani.

KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi.

MOKUNA XI. Aole i iiopo mo Eafela i ea noi MANU. * Eia mai au o Hihiu Kapueu o ke aiwaiwa Eiv oukou hookahi au Tala-laa holu i ka, wai laa-te." t A I A i komo aka ai, ua pahu ko- ■*- ke mai la ke koa Kakini iaia ika palii, aka, ua loaa e aku la oia i kekaiii hauoa pahi oolea mai iaßafe!a aku, ma ke kumu o kana pahi, a haula aku la oia ilalo me ka onioni oīe, a ko ae Ia ka olilo, "Ta-la laa— Holu i ka wai laa-te, Ta-la-laa — Holu i ka wai laa-te." Ia wa holo koke aku la o Rafela ilolss> o kekahi rami e hamama pono mai ana ma kahi ana i komo aku ei, Oka mea mua loa ana i ike aku ai maloko o ua rumi la, he lede opio. ui e kukuli ana imua o kekani kea, a e pule ana hoi oia. Mamuli oke kapalulu o ka Rafela komo ana aku iloko oua keena la, oia ka mea nana i hoopuiwa a hooliikilele aku i ua wahine la mai ke kuīana haipule ana e malama ana ia wa, a huli mai la oia me ke ano e o na helehelena, me he mea la ua pahola ae ka haikea o ka make maluna ona. I!oko oia manawa i pane aku ai o Bafe!a: Eka Jede maikai, he mea komohewa au ilōko nei o keia hale; aka, na kekahi mau leo uwe iloko nei o keia hale, i hea ae nei ia'u e komo mai iloko uei ? "Se kan&ka Polani anei oe ?" wahi aua wahine opio la i ninau mai āi i ka kaua hiwahiwa. "Ae; he kanaka Polani oiaio loa au mailuna a Ia!o." i pane aku ai ua Weli la o ka Makakila, ka oiwi Loi a'u e papahi mau aku ai, O oe ka ia e ka lama weo i ka pali He pali nui kuu makeooake e kupu ae nei E hoohihihi hiehie nei haili ia oe Ooea owau i kaakoln i ka haili Haili mai ka manao hookom ia loieo Ae o mai ee e Bafela ka hiwa, I!oko o n manawa i hiolo makawalu raai ai na waimaka ma na papalina o na !ede opio la, a pane mai la oia: •'E ! oiai he Polanioe, alaila, e hoomanao iho oe me ka walohia! i keia la e ku aku ai imua o ka mana o au~ puni o Euaia, kekahi ona keko hala ole o Polani nei, M Ninau aku la ua Weli nei oka Makakila: - - "E oluolu oe e hai mai ia'u, owai ka mea i lalau hala 010 ia mai nei o nei dmg<ma ulaula oka Akau V "O kuu makuakauo ?" v«l\i a ua kaikninahine la i paoe mai ai "Pehea, ua lawe ia aku nei anei oia ?'* i nmau aku ai o Kafela me ka awiwi.

"Aolo; ua kali iki iho la na koa Eakioi a paa pono ae kekali' manele a lakou e hana ana." I ''Malon> o keīa'manele lakou e īawe ako ai iaia, oiai ua hoehaia oia me ka manaonao ena koa Kukini. O kela hana lua ole hoi 0 ka vrelfweli ua hanaia ai iuiua ponoi o'u, ko'u makuahine a me ko'u kaikunane. "Auhea kou makuakane ?" wahi a Ka£ela i ninau aku ai iua keikamahine ui opio la. , "Aia maloko aku o kela rumi," walii a aa kaikamahine la i pane mai ai. Kuhikuhi mai la ua kaikamahine la i kekahi puku ma ka rami ana i haipuie iho ai i t>a minute mamua iho. I kelt» wa o Ea£ela i wohe koke aku ai iua puka la a komo aku la hoi oia | iloko oka rumi a ke kaikamahine i J kuMkuhi mai ai iaia. ! He oiaip iaia i komo aku ai maloko j o keia rumi, ua ike aku la oia i kekahi hiopa e naka haalulu ai ka papaku o ' kona puuwei. j Oiai. ua ike aku la oia e waiho ana maluna o ka papahele o u& rumi la, he kanaka alii Polani. Oa.haikea kona mau helehelena, a ma kahi kokoke loa i ua alii Polani la, maluna hoi oka moena veleveta nani loa, e lana ana ke koko. Aia hoi maluna pono iho o ua alii Polani la, e kulou iho ana kekahi wahine nanaina hiehie, i piha hoi kona mau helehelēna me ke kaumaha walobia a me ka ehaeha makolukolu. A e ko ana hoi ma ka aoao o ua wahliie la, kekahi keikikane ui opio, nona paha na makahiki he umikumamalima. Nana īho la ua keiki opio la maluna o koua luaui i hoelia ia. me na helehelena walohia kuhohouu, a iaia hoi e huli mai ai a naaa maī i ke koa Kukim nana i nhnu i kotia luauī aloha me ka ua hai!a koke mai la ka olino 0 ka inaina a me ka hoowahawaha ma kona mau holehelena. He mea oiaio na ike aku la o Rafela 1 keia ouli hopo ole iloko o ke kanaka opio iaia i komo aku ai. - Me he mea la ma ka Ba£ela hoomao popo ana aku, ma na helehelena o "ua kanaka opio la, iaia i huli mai ai a nana i ke kanaka liukini, e olelo okoa mai ana: "lua au he kanaka makua, e kapa aku no au ia oe e nei kanaka Eukini holoholona, he puaa lapuwale, a e paīo no au ine oe no ka hoapakele ana ae i kuu makuakane aloha." Aka, eke keiki opio maikai, mai iiopohopo a kuihe iho, oiai— Eia mai au a o Rafela Ka Olali hoi o Polani, Ao ka Weli hei o ka Makakila Ka pulakaumaka lioi o na enemi, V„OKDNAXII. Komo hou Rapela I ka. Inea—ĒĪA

EAPELA KE ALO NEĪ I KA EHUEHU. Haili iiieliie ka mauao i ke kiao, £ hoolaau ana e kauau pu me oe, 0 oe ia e keaa-lii fea-makam, 8a nani hiwAhiw> i upolu i ka manao, Mhuao au epa leo pu me ka lin, 1 hoa kuilima i ka laula o £ap&a. Iko aku Ia o Eafela e kuku ana iloko o ua mmi ala lxe eono mau koaEukioi Ma ko lakou mau ano a pau i ka ia nei makaikai hikiwawe ana aku maluo ko !ftkou mau helehelena pakaM» ho poo kanaka lakou no ko kulsna hsahaa loa, 0 ko lakou alākai ma ka ia noi hoomaopopo ana aku, oia kekahi o ta kanaka heleholeua pupuka launa ole, a e like me na kikohu maemae ole i hoike ia mai mn kona mau helehelena, pela no auanoi ka iuoiuo o kona mau mauao a me kana niau haua. laia nei e ku ana, aia hoi u& hele koke mai la ke alakai o ua poe 1& a ku ana imua ona, me naonohimaka ihole aMoei o a ia nei ika ua mea oka piha Uuua ole i ka iuaiua. He ka leo nui abīu, niuau mai la ua aliikoa Kuklui !a i ka kaiia hiwahiwa: "Owai oef * 1 kela vra h i, me ka leo olu waipahe o ke kuoo a me ks hopo ole paue aku la o I\afe!a ka haku alii opio o ka makakila:

"He kanaka PoTani oiaio au: "Owai kou inoa?" wahi a ua kanaka Kukioi ia i nioau liou mai ai. Pane'aku la hoi o H fela, me ka leo oplea: "E ke kanaka lima koko! Aole o oe ke kanaka o-hoike ukuai au i īeo'u inoa. "Ea! Ea! He keā keoa a na huaolelo ku i ke kipi. e like me'kau e noi ho!o--holona Polani e luai pupuUnfl\i mai uei ma np pepeiao o na kauwa hoopo,no a ka Emeper& o Eusia/' i pane liou mai ai txa kanaka Hukioi la. "A—ha !" wahi a Bafela, "makemake anei oe e lohe pono ko kumu pepeiao ina huaolelo ioiae ka maemae a, me ka hemolele mamna o keia a'n i hoopuka aku nei ?" "E ka hnpo nui ! Ua ike anei oe i ka mea au e kamailio mai nei ?" •'Ma ka ano o kon leo a'u e lohe aku nei, na ike au be ilio oe." I kela wa i huli ae ai ua kanaka Eukini !a imua o kona mnu koa, me ka piha i ka inaina a me ka huliu, e noke ana h.oi na lima iko lea., a e hehi ana lioi na wawae me ke oolea maluna o ka papahele, a olelo aku la: ME oki ae onkou ike kari-ai o nei wahi heiki heu ole ! He keu hoi keia o kahi keiki hookiekie nui vrale." 4I E, alia !" i pane aku ai o BaMa me ka leo oluolu, "E haawi pio ana au ia'u īho īloko o ko pukou mau lima, no keia manawa," "A—ha; ua ao kanaka ae la ka paha oe ?" i pane hou mai ai ke aliikoa Rukini. I kela wa hele aku la o Eafela a hawanawana iho la ma ka pepeiao o ka leele e kulou aoa maluna o ke kino poi no o kana kane, me ka olelo ana iho: "Ē ka makuahine maikai, eae mai oe, e haalele iho oe ame kau keiki i keia keeīia, a ea'u hoi ia e hooponopo- ' ho maikai seae keia poe kanaka no ka mea e pili ana i kau kane; a malia 0 iae mai hoi lakou i ko'u manao." I ka wa a ua haku-alii opio eei o ka, makakila i hawan&wana mali9 aku ai i keia mau huaolelo i ua lede la, ua huli mpila oia a nana mai la iaia nei, a o ko ia nei manawa ia i nana aku ai iua !ede la ine ke kuoo, me he mea la e uwea telegarapa aku ana kona mau onohi maka iaia, e hooko koke oia i kona makem«ke mo ka hooknulua ole, oiai he hana kana i makemake ai e liana no ka pono'a me ka palekana o kana kane poino. Ia wa i ku ae ai ua wahine la iluna, lalau akn la oia i ka lima 6 kana keiki, a haalele iho la laua i ka r'imi, kahi a Bafela e hoohana aku ai i ka hana nui a kona i hoolala ai me ka noeau nui Auhea oe e ka Pikoi La auhooni, pii ke aloha He aloha Ra£ela i ka inaa E alo ana i ka ehuehu 1 Ehuehu ka hana aka olali He inaina pono i ke kāi liohonu Hohonu ke aloha kakia iwi Palama ia e ka manao me ka hie hie.

Ke ike ae la kaua e kuu makamaka helulielu i ka noeau nui waje o ka kakou hiw&hiwa mamuli o kona imi ana i wahi e kaawale aku ai ka wakiue a me ke keiki a ke kanaka Polani e waiho ana ma ke kaa o ka poino nuii, Oa Kana o Rafela i keia hana ole o ke akamai a me ka maalea i hikl aia ke hooko aku i ka hana nui ana i hoolala ai iloko o kona nooneo, i waln e pakēle ai ko!a ohana Polani koikoi o ka aiua, oia hoi kona aa aua o paio pu me u* kiinaka Uukini ko o'a <? maliu oluoīu uiai 1 kana kauoha e h&a T lele iho l&koa i kela hak. E hakilo pono oe « kuv\ makamaka | ke kuoo, ka uaueuo pilioilioi ole o ka kaua hiwahiwa ma keia hana aua, u;e he mea la oia ka Laku noua ka halo a ( he maua lioi koua maluua o ua koa Ilui; kiui. | ■ E hiouueao iho oo i ke auo o kauij mea i olelo aku ai iuiua o k j aliikoi Kukini, e haawi pio aua oia i ua iuo ul ka m&nawa wa!o uo, a o ko Luaiu oi haawi pio aua, 1 hiki ai iaia ke ho® aku me k* malie o ka pukaluki 010 k kanoha nku i V< leda a me kana koiU o haalele iho 11 loko o k& raui:, oi;;i iole oia t uaakemako e iko laua i ko iā nei paio aua uio ua ko» Buk ui, no ka mea lo liaua ku ia i ka woliweli a ka luauaouao o hiki 010 ai 1 ua ouelu maka o kekahi kvto ko ike a i 010 ii

mamuli paha auanei o k'o laua noho ana mai iloko o ia keena i!oko o ka wa e hakaka ai oia me na enemī o kona aina hanau, he mea ia no ko laua maii ola e pakahi wale ia ae ai e na koa Ruk J .ni mamuli oko lakoa ulupuui i ka inaina a mo ka huhu. Ake hoohuiliui pono 8e oe e buu makamaka heluhelu maikai i keia tfl&u mea a akoakoa i kahi hookah;, he mea oiaio aohe a kaua mea eaeo puana ai ma ka ao&o oka kaua hiwahiwa o ka mahalo wale sku no ika !ua ole o kona noeau, ke koa ame ka wiwo ole. 0 keia hana a ua Rafela nei ka Weli oka Mukakila, ua lilo ia i mea pahaohao lauoa ole i ke eliikoa lUikuū a pela no hoi me kona maxi kanaka. Ikawa i haalele iho ai ka lc<lo a me kana keiiki ia loko o ka rumi, e lik'e me ka mea i hoike mua ia aeoei, o ka wa aua Olali nei o Polani i hūli sku ai imua oke aliikoa Rukini me'ka mino aka e popohe «na ma kona miu papalina, oiiu ua i>4e iho la oiaua hoopahua ia ka makaala o na koa Rukini e kona noeau. | kela wa i lelepi hou ae ai ke aliikoa Rukini, a me ka leo kaka-na a me ke okalakala lauaa o*e ninau mai la oia ia Rafela: "Ea ! E nei lapuwale nui ! Owai ka mea nana i kauolia ia oee noho ha-1 ku mai iloko noi o keia keona ?" Me ka le,o o oiaio pane aku la o Ra£ela: ,£ E kuu hoaloha maikai, o keia ka

mea nana i haawi mai ia'a i ka mana e noho haku iloko nel o keia keeua." īaia hoi i lioonuka ae ai i keia mau liuaolelo, ua paipai iho la oia i te kumu o kaua p&hikaua. 1l A—ha !" i hooho pakalaki ae ai ke aliikoa Eukini» *'S aa mai ana oe e paio me j»akou ea ?" , . "Ua makaukaa loa au e hooko akui koa makemake, e nei kauwa kuapaa a ke alii hookaupiaha a hana ino loa, 11 wahi a Bafela i pane aku ai me helehelena o ke koa a me ka wiwo ole. i "E ke kanaka kipi» manao anei oe ia loe i aa naai nei e paio de 'm'e' a'u, he mea ia no'u e ae walo aku a» i kou makeīnake, me ko'a kaue ha ole ana ae i ko'u mau kanaka a aiu aku i<i oe, oiai he pio oe na ka mana o ke aupuni Ime peneia o Rusia ?" wahi a ke aliikoa Uukini, "Aols loa o'a m&nao pela, Eia waie no o ka ilio uana i nahu me ka bilahila ole i kekalii loaui hala ole imua ponoi o kana kaikamahine, kana wahine ame kana.keiki he mea pono e wiliwiii ia kona Kani-ai, a oia ano ka naka no nae, he poe kanaka hohe wale lakou i hiki ole ka aa e paio me koea hoa paio he alo a he alo, aia wale no a kahea oia e like me kamalii uwe wale i kona mau hoa o ka auna puuwai eleele hookahi e hele mai e kokua iaia,' alaila, hiki i«ia ke hookanaho mai 0 paio, o ka hope no nae he ho! > wale," I, E ke kipi 1 Aneane aa e oki iko aieio me kuu pahi, ke hoomau loa mai oe ike kamai'io ana e like me keua," wahi ake aliikoa Eukini i pane īuai ai. A i keia wa i hau'e iho ai ka paku o ua hala Opera la, a pau aku h ike ana o ka mea kakau ia Ka£ela, a oili pulelo hou aku i keia pule ae, me kona mau kuhiuia moinoua kohu wai ftie)i* (A pulelo hoa ako.)