Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 46, 15 November 1890 — HE MOOLELO NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio o na Hilana [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio o na Hilana

MOKUNA I. KA. OPIO MA KEKOAO KA LIO AHIU. 0 keia mau olelo hooholo ae la ka ua poe hoa hanohano Ia i lawe mai ai me na huaolelo hihana o ka paio ika— ika e kue ana kahi i kekahi, a ma ia mea, ua lil.o hou ki hale iloko o ka hoopaaoaa me ke oolea loa o na huao* lelo no ka manawa he eha hora. Mahope īho o na hoopaapaa ikfiika ana, k*pae ae la lakou i ka lakou olelo hooholo mua, a waiho mai la lakou me ka lokahi he olelo hooholo hou, a maloko o ua olelo hooholo la, e olelo ana ua poH loea kaukanawai nei o Irelani peoei: "O makon o na hoa hanohano he 250 o ko ke aupuoi o īrelani Ahakuka a Aha kaulmnHwai, ma keia k6 hooholo nei:— Mainuli o ke kulike ole o ko m&koa mau mauao, ma ka makou mau oleilo hooho'.o, nolaila mahope iho o ko makou noonoo akahele ana, ua kapae ae makou ia mau olelo hooholo, a ma ke hooholo nei makou me ka lok*hi na ka Haku o Irelani, ke keikialii kiekie Hiki e a e kau i ka ahiwa ma luna o ke kmo o ke kanaka opio kiu e like me na rula a.me na kanawai o ka oihana kaua." Me ka haahaa * Kalepa Eeioa. Lunahoomalu o na hoa hanohano he 250, 1 ka pau ana o ka heluhelu i.a ana o kela olelo hooholo e kn lanahoomaln, ia wa i ku koke ae «i ke keikialii Hiki īluna a haawi mai la i na hoomaikai ana no na hoahauohano o kona aha kaukanawai. Alaila me k* leo mana al'i, wehe mai la ia 1 kekahi haiolelo ' loihi e kue loa ena me ka ikaika i ke aupnni o Peleknne a me na Hilana o Wale. A ua lilo ua haio'elo nei a ua keikialii puuwai uahoa la o Irelani, i hamaro paluku nana i wftwahi liilii iho na umaiima hohe wale o na hoa kaukaeawaJ, a o ka patda o ka maoao wiwo ole, oia kana i hahao aku a* iloko o kela a me keia kanaka o ua ha!e hanohano !a. A no ka hope loa o na olelo a ua keikinlii la, hai afu la oia i kana olelo houholo o ke ahewa; oia hoi, "E kau ia ke kanaka khi Pelekane maluna o ka lio ahiu loa, a hookuu a\u iaia e make mainoiuo maleko o ua ulu laaa o Irelani," A wahi hou a alii IreUui la, me na maka hnlili o ka īuaina. Ea ! Aole anei he ae nei makahiki o ko Pelekane haaheo aua mahina o ke kahua kaua uo ua !an(ikila i loaa iaia; a iloko 0 ia mru mpkahiki khulehu—soSe anei he mau tausani o na hanen lauo ko kakoo mau kanaka koa i pau 1 ka hiku ia me ka maiiioino nui e ko kakou enemi oia o Woka Rare ? Ae—hemau hawei'i taugaui o na ka nnka koa loa o i luku la e keia hoopunipuni a wahahee haahaa loa. a!ai!« uo keaha la e &e ole la um «i o IrtlHui e hoomainoiuo i keiā kiu

Pelekane. hookalii no ka hanohano o ke!a mau ola makamae o ko kakou mau koa wiwo o!e i pau i ka make ? Oiai ma ko'u noonoo akaKele ana no ka oukou olelo hooholo mua, aole loa ia i lawa me na ahewa' koikoi e like me ka'u ī koho iho nei. Nolaili ke hooholopaa nei au i ko'u manao ahewa, e hookau ia keia kanaka kin Pelekane maluna o kekalii lio ahiu loa ma ka hora 10 ponoi o ke kakahia ka oka la apopō; a hookuu aku iaia maiokoo na ululaau o Ireleni nei a m» iaila oia e hui ai me kona hopena, me ka mea ole nana e hoopakele ae iaia, Ika p«u ana o ka ke keikialii Hiki mau oleio ehewa no ke pio, noho iho la oia ilalo iloko ona leo lokahi o ua hoa kaukanawai e kokua nui ana i ua olelo ahewa nei a ua Heka la o Irelani. Alaila ua ku ae la ka lunalioomalu o ua hale hanohano la, a ninau aka la i ko fea opio kiu manao no keia olelo ahewa, a oia ka ua kiu la i pane ma l ai me na huaolelo o ke koa a me ka wiwo ole, penei : "5e ae aku nei ke kiu Pelekane e make oia e like me ka inake ana o ke kanaka koa oiaio. no ka pooo o kona aina ame ka ih ihi o kona nohoahi. Nolaila, e hoopaa aku i ka oukou olelo hooholo oka hohe wale ! A e hooko hoi i ka mana oka oukou olelo ahewa e keia poe ilio Irelani makau wale !"

Me keia mau olelo a kaopio kiu, hoi hoi hon ia aku la oia no kona keena hoopaahao, no ke kali ana o ka hiki mai o ka man«wa e hooko ia ai o kona hopena, a o ke anaina hoi o na hoa o ka Aha kuka, na hookuu ia aka la labou e hoi, mahope iho o feo lakou hoohoio lokahi ana i ka hoopai o ke kanaka pio. Ano e knn makamaka heluhelu, ma keia wahi oko kaua moolelo e kala ia mni ka makapeni aka mea kakau no ka hoomaikeike ole aoa aku i ka moolelo o keia opio kia, a mali i paha aia oe iloko o na noonoo pohihihi ana nona. Aka e kuu makamaka, oiai ao le i heomakili ae ka Haku o Irelani i ka nane huoa io maoli e pili ana i keia kiu opio ana i hopu pio ai me na manao hli o ka hohe wale. a nolaila i nele ai kaua ika ike ana owai ia na opio kiu la o ka aoao Ptlek*ne. Aka nae, e kau m»kamaka a hoa uhaiaholo o keia moo'elo hoonane puu wai, e kali iki ibo ko kaua ono a me ko kaua mau ana no ke kiu Pelekane, no ka mea ei «ku no be wa ma keia mua iho, a e ike no auanei kaua ia — Maikai Eawaikini He noe no Alakai, Ua lihau ka lehua makanoe Lihilihi koii o Aipo.

Nolaila o waiho ae ko kaua hooipo aea eo ia mau niea, a e nana aka kaua no na liana ake aloaiii o īre!am, ke kaeaea hoi ona we'au akau iloko o keia i kulaīa oka hauoli. Mamua ae o ha hoea ana mai o ka malamalama o keJa la weliweli e halawai aku ai ko kiu Pelekane me kona hopena maoaooao, ka la hoi o ua kiu la e alana ia aku ai ilima o ka waha o kona lua kop9pau, (kua o ka lio aliia) e kauluwela ana na paia o ka halealii BubeliDa me na malamalama kukui he mau tacsani, a maloko o ke-k-hi keena nui e lualai ana kekahi anßina kanaka nui oka poe maka ha nohano, maluna o kokahi papaaina i luhiehu me na kulinia a ka puukolu. O keia anaina kanaka nui a kaua e ike nei eka mea heluhelu, o na lii a me ka poe koikoi no ia o Irelaui e hau oli ana iloko o«a maoao ohohia uo keia }a nui kamahao i loaa ia lekou. ~ Ae; e hauoH a e kulaia io ana ua poe alii Ireh.ui U no ka hHCoht.ao o ka la iaaakila miw loa i loaa ia lakou, ama ka makaikai yoiio aua aku i ko lakou mau e hewa ole auanei ke olelo ae, aia ka ikaika hoolapa o n& kiaha waiua kaukua o Oletvtela ke hoahi la maluna o kela a me keia, a o ko kkou mau kholehe hoi ke hoopuka la lakou i na olelo e kueuakan ia ai ka hso o ko lakou aupuui. ka pauiua o oa hauol! kulaia ana o keia po, ua huli hoi aku la kela a nsē keia xue ua h;»awo poluluhi aka waiaa e lapa ana iiuua o lakou.

I hoea ana mai o ka !h e hooko la I ai o kela hopena weiiweli iaaluua o ke j kio Peiekane, aaa na aouli g ku lewa , ke hoike mai la ina kahiko eleele o ke kanikau, a o ko u!n hoi o ka mal&malama. ua hoopoluluhi ia &ku la oia e na eo haeleele o ka lewa. 0 ke kahua kahi e alana L aku ai o ua kiu la ua piha i na a ma-. loko aku oke anaina o na ; ianaka. e ku laiDa ana na bataliona o īrela> ni tce ka lakou mau mea kata e hulali ana, , . Aia maloko aku o k* laiaa o na koa, e ku ana kekahi pa ii'u noaa ke akeao eha eka, a maloko o na palau?, o ua pa la, aia he lehulehu wale o na lio ahiu e holo ana i o a ianeī me ka ahiu nui. Ua hooplhoihoi nui ia ke aoaina o na kanaka iloko oia mau m3nuta no ke ake e ike pono i na helehelena o ke kanaka kiu a'lakou i lohe wale ai eia oia ke paa pei he pio na feo l&kou aupuni. t Oiai ke anaina iloko o keia inau hio hiona, ia wa i lohe ia akn ai ka leo o na mea kani e haehae mai aoa i na eheu o ia kakahiaka me ke mete lahui 0 Irelani, a oia ka ke anaina ī hoomaopopo koke iho ai, o ka moi Beneti ia a me kana keiki e hele aku aea no ke kahua o na hana o ia la. Emoole, mahope iho oke puhi ia ana mai o ke mele lahai o Irelaoi, poha hou mai la ka leo ona mea keni ooe na leo halelu oke kanikau, ia wa 1 pioloke koke ae ai ke aoaina i ko lakou hoomeopopo ana iho aole no ka mea okoa kela leo kanikau aka, no ke kanaka kiu no ia. Oiai ka leo ona mea kani e puhi ana i ke mele kanikau, ia wa i pii ae ai ke keikinlii Hiki iluna o kahi i hoomakaukau ia nona, a hoomalu m,tii la i ke anaina me ke»a mau olelo:

r ;]' Ena lii ame ka lahui Irelam, ua hiki mai ikp manawa e hnoko ia ai o kela hoopai waliweli maluna o ke kino oke pio, e līke me ke ahewa ana ana kanawai oko kakou anpuni. Nolaila e n oho me ka olioli, a e hauoli hoi no ka lananila i loaa ia kakou. Me Keia mau olelo aua alii Irelani la, iho iho la oia ilalo a liele aku la no ka pa o na lio ahiu i hoopaa ia ai mawaena okaoi o ke fc!oha pahikaua a .kona mau koa. īaia i komo aku ai ma k * puka pa, puhi pakolu ae la oia i kana o-le a iloko ona minute pokole halulu mai la ka honua me na haneri kapuai lio o kona mau naita, emoole aia e ku ana imua o ua alii Irelani puuwai uahoa la he elua hanen naita i lako pono me na mea make, a ma ka makuu o ko lakou mau noho e lewalewa fiiiaka lakou mau kaula ili. Ia lakou im\ia o ke keikialii Hiki kā uahoa, pane mai la ua keikialii la, E hookuu aku i na iio ahia a pau loa, a o kela !io ulaula nui oia ke hoohei īa a kupee iho iaia. O keia leo t alii oia ka ua poe naita la i uwila ae aū a no ka manawa poko le wale &ia ua poe ilio ahiu la e ahai ena ka pupuhi noloko o na ulu laan, & oka lio ulanla hoi, aia oia e Wdiho oni ole ana iluna o k» honua, ui paa pio he luahi nana kipuka ili leha lehu a na nāita o ke keikialii Hiki. E like me ke ano mau o ua lio ahiu pela keia lio ul&ula i kulapa ae ai nie kooa ikaika me ka manao e.hemo mailoko aku o ka mana o*u& kaula ili iehu lehu, aiea, ua poho yale ia niau liāua aua, oiai ua uuiii paa ilio la— Ka laiua a ka pauoa Ke kapalulu uei ka aiaiia, U» ku aku ia i ka mahamaha Jie owaia lua nei ka pewa hi'u, a ma ka olelo pokole ana ao, ua lilo ua lio ulaula nei he pio ua ka mana o na kaula ili leholehu. Mahopo iho oki paa aua o ka lso ahin i ke kupee ia. ia wa 1 peilii hou ae ai ke keikia!ii Hiki i kana o !o hoailona. r»o ka ana aku o ko ana»na, oiai oka maiiawa o ka hboko ia atia o ua hawa nnkokolo loa m:u ia. Alaila me kola o !o hotii!ona a as kj")kīa!ii !a. huli lieu ao la oia a kauoha akn la i kekahi o kona mau e lawe ia ru ke pio no ka h- v>paa aua akn iaia malnua o ko kaa o ka lio ahiu ulanla. E hoouianawauui iki Iho ka ono o m makamaka 110 koia pu!> ho.