Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 49, 6 December 1890 — LA KUOKOA MA HOOKENA KONA, HEMA, HAWAII. [ARTICLE]

LA KUOKOA MA HOOKENA KONA, HEMA, HAWAII.

Joseph Ū. Kawainui. , Aloha oa— E o'uolu oe e hookumo iho ma kahi kaawale oka k&ua hiwahiwa, ka nupepa Ko E[awaii Paeaina i ua anoai o ka la e kau ae la ma ka poo, oia keia. Ma ka bora 12 poaoi o ka La Kuokoa, Nov. 28,1890, ua akoakoa mai la he heluoa nui ona kanaka mai kela a me keia pea mai o Kpna Hema, no ka hoolohe ana i na haiolelo ia Kookoa a na keonimana hanohano no lakou keia inoa malalo iho, (Ma ka lanai oka halekuai oI) H Nahmu EHq. kahi i malama ia ai keia mau haioiele.) Ke lii Wm. H liiee o ka ua paupili 0 Lihue, Kauai, H Wt«terhcuse Esq " ke keiki lalawai o ke Capitala o Hono lula, Hon. J H Waipailani ka moho lanamakaainana a na Kona i ke kau Ahaolelo o ka m h 18S0. a me D H !Nahinu Esq» ka opu hamama o Kona. Hema, Hoomakaia na hana oka la, ma ke kohoia aua o ko makou lunakanawāi apana S M Kekoa Esq. i lunahoomalu a ua kokua fu ia kana hoomalu ana i ke anaina e ko makou Makai nui S Lasaro Eeq. Lawe ke'lii W H Eiea i ke kahua haiolelo- a haawi mai la i kona aloha 1 na kamaaina, me kona hoike pu ana mai ike kahua o kana haioleio, oia keia. - Ka La Kuokoa o Hawaii. 0 keia la 28 o NcTemaba a kakeu e bm pu nei a e h&uoli pu nfei hoi, o keia ka la pookela loa oDa la kulaia a paa ake kanatra HftWfiii, a ma keif la no hoi" i piha ai m makahiki he kanaha kumamahiku o kn noho Kuokoa ana o Hawaii nei, msi ka hoihoi bou ia ana mai ai o ka EA o ka aina a Lo Keoki i lawe limanui ai i kā m h 1843. Ika wa mamaa oki la 31 o lalai | ka Ia hoomaoao ia e ea kaoaka Hawail! no ka la Kuokoa, oiai oia ka la i hoihoi hou ia mai ai ke EA o Hawaii nei e ! adimerala Tamati, a nana no hoi i huki hou ika hae Hawaii iluua a kbu hou ma kahi o ka hae Pelekane a Lo Keoki i kau ai. O ka hooiaio loa ana naea meke Si!a ia ana o ua hoihoi ea ner, ua uanee mai ia a hiki ī ka la 28 o Nov- a oia keia la a kakou e ike eei. Ke hoomanao nei a'u i na Hawaīi ponoi o ka wa i hala, be oi «ka ko lakou hoomaoao ika la Kuokoa mamaa o na la kulaia e ae, aka i keia wa me lie la up emi mai ka hoomanao ia ana oia la, mamua o kekahi mau la kulaia e ao, e like me ka la Hapenuia. Nolaila, ke paipai ftka nei au ia on kou e o'u hoa. ewe, io, koko Hawaii o ka apana o Kona Hema nei, i akoakoa mai nei i keia la, e oi aku ko oukou hoomauao ana ī ka la Kaokoa mamua o na kulaia e ae a pau. l&ahopa īUo oke akakuu ena o na leo huro oke &o"aioa, lawe hou ke'li* Rice īke kahua, a hoike mai la ika moolelo o Mr. Maikela, (M B Marshall) ka ahailono a k a Moi Kauikeooli i ke AIo Alii o Beritanift, oia keia. Mahope iho o ka lawe ana o Lo Keoki i ka ea o Hawaīi nei me ka limanui, ua hui īho la na kuhina o ka Moi Kauikeouli me ka mala no ka noo noo ana i kahi e hiki ai oka lono ika Moiwahine Yictoria e pili ana ī ka hana ino aLo Keoki i hana ai i ke Aupuni Hawaii. Mamuli oka aa ana o Maikela nana e lawe ka lono, oiai oia no kekahi ma ia hui ana, nolaila ua hooholo la nana e lawe ka lono. a ua hoomana piha īa hoi oia e ka Moi Kau ikeoaU ma na ano a pau e hiki ai oia i ke Alo AUi o Beritauia Nai, a ua haa - wi pu ia hoi ma kona lima ka palapala & k& Moi Kauikeoulli i ka Moiwhhioe Yictoria. O ka pilikia nae i loaa ia Maikela, no keia haua nui, oia ka loaa ole aea iaia o keknhi moku "e holo ena i oa aīna e, oiai, ua hookapma e Lo Keoki na moku a pau ma Hawaii noi, aole e holo i oa aiua e, aka. 1 la. !_ohe iho 1« 0 e holo ana kekahi moku i na amu e, nolaila, hoolilo iho la I9IR iho i wahi kela moku, ma ke sna Iqr aahu ahiuahiua a holu &feu uia. luua o kekahi wahi waapa kahiko no ka «Eoka nana e lawe ana ka E e » Lo Keoki i EuelHoi; a o keia no noi kahi moku hookahi ine ia e holo » «a aina e, a o knhi moku pu uo hoi keia MaikeLa i lohe ai. (O kei& holo a M«ikela i kahi moku, he mau Ihih mamua iho o ka- la e holo ai o u* wahi motu , 08 wlu> o k«hi ) 1 kon " si «u« ik» »« l ' a p "?* Elfle »Lj KO.>C'. U* li»' « klt 18 kl . k«»n« o»» «»1» »<*»"<" ra " k0 ,„o ia »lu»ho,k P »ka 1» i m«» , p.li »> i o JWw.U. ■»« k " na uo ' 1 " " «oko no n. "* k * U8 ■>»"" < h * |W °" '

I ka lobe ana o ke kapena i na hoa-i kaka a pau a Maikela, aa ae koke mai la oia i ke ooi a M&lkela, a pela iho Ia i loaa ai ia Maikela ke kaleana i!uD& o ka moko naoa e lawe ana i ka Elele a Lo Keoki, a h ki wale i k* haalele aoa inai o; oua wahi moka nei i iis aelike 0 Hawaii nei no ka aina e. O kahi mua a ua wahī moku nei i ku aku ai, o Mekiko. Ike kn ana oka moku ileila, oole 1 lele koke ka Elele a Lo Keoki 1 uka oka eina. A&o kahi aheilono hoi a ka Moi Kauikeoull, ua lele o &ka la no oia i uka oka aioa, i bui mua eī oia me ke kiaaina o Mekiko, o ka hui ana o ka Elele a Lo Keoki, oiai 0 ka laua wahi hookahi no ia e hele uei. 1 ka hiki ana o Maikela imua o ke Kia aina o Mekiko. ua hoike koke akd lft no oia i na mea a pau e pili ani i kana hana, me kon« noi pu aka i ka oluolu 0 ke Kianina e kokua iaia ma ua ano a pao no ka pono o Hswaii. I ka lohe ana o ke Kiaaina i ka moolelo o na bā na ino aLo Keoki ma Hawaii, ua noi kona aloha ia Hiwaii, a haawi koke mai la oia i na kokaa he nui ia Maikela, ma ka hoouna koke ana iaia (Maik*la) ma kekahi aoao o Mekiko kabi e loaa ai ia Meikeia ka moku no ka holo ana i Eaelani. Mahope iho o ka hala ana aku o MaUela, u& hiki iho la ka Elele aLo Keoki i kabi o ke Kiaaina no ke noi ana i maa holoholona e hele ai no kekahi aoao o Mekiko, kahi hoi a Maikela e hele nei. Ika lohe ana o fce Kiaaioa ike noi a ka Elele a Lo Keoki, u% pana mai la oia iaia penei. Pilikia maoli oe i ka holoholona «ie, oiai na pau loa na holoholona i ka hoihoi ia i ku&hiwi no ka hoomomoaa aqa a pela iho 1b i loloiahiU loa ai ka EIe!& aLo Keoki i Mekiko, a hala loa kahi M«ikel(i do Eaelani me ka palekana, Ika hiki ana o Maikela i Enelaui. u& boi koke aku la oīa me ka Moiwahine Yictoria, a hoike al a la oia ia Yictori& i na mea a pau e pili ana i kana hana i holo aku ai me k& ha&wi pa ana &ku i ka kta a Kauikeouli. Ika ike a me ka luhe ana o Yictoria i na haaa ino & Lo Keoki i ke Aupam H»waii, aa hoouna keke mai la oia i& AdimBrala Tamaki i Hnwaii nei, me ke kauoha paa ana iaia, e huki heu i ka hae Hawaii ilema, a kaa hoa ma kahi o ka hae Pe-. lekane aLo Keoki i kau ai; a oia iho la ka hopena o ka huakai a Maikela. Mahope iho o na uluaoa hauoli o ka lehulehu, lawe hou no ka Hon Wm. H. ' Rice i be kahua, a waiho mai la he ole lo hooholo penei: E kakau inoa kela a me keii» Hawaii ponoi malalo o kekahi palapnla noi i ke Aupuei, a i ple ia ika Ahaolelo pahfl, no ka hana ana i kekahi Kea Hoo- ' hanohano, a makana ako la Mr. Mafkelā (Mr. M, B. Mhrflhall,) ma ke ano he panai no ka nui o kona lokomaikai» ma o kana hana ana 1 kekahi hana no 'ka pono o Hawaii, & e hiki ole ai hoi ike Aapuni Hawaii ke poina. A oiai 'no hoi, eia no oia ke ola nei i keia wa.j I (Hooholoia pela.) I Maanei i hoomaha iho ai o Hon. W.! H. Ric3, a ua hßswi na kanaka he mau j huro ana nona. ! Ika eeni nn« iho ona leo ulaaoa ha- ' ro, aa ku mai la o H. Watsi*hoaB6 a ! hoomaka maī J& e haiolelo: ■ Ma ko'u nana ana ia oukou e I maaina o Kona Hema i nkoakoa mai nei i keia la, he keu aka maikii o ko oukoa mau ola kino; nai ka ookou mau keiki, a mohaha maikai no hoi lako*i: ! Hpolipo mai ka lau o ks oakou mau I mea oln,—e laa ke kope ulu, alani, : kalo, maia, pia a pela aku, a he mea ia na'a i haohao loa s o ka ulu ana oia maa mes ala maluna o kekahi ainB e ' like me keia ke ano. Aina la, wai ole, ! a pohfika no hoi, ake manao nei au, iua e hoomaemae kela a me keia kana- ' oka apaua o Kona Hema nei i^kona ■ kihapai iho me ka maikai ma na ano a i pau, me ka hana pu ana boi i na hana !kui ka makemake oke Akua. Ke ma [ naolana oei au, iloko o na makahiki ! pokole mai keia la Kaokoa aka, e lilo ' eo o Heokena nei i kikowaena no ka ' apana o Kona Hema nei naa k9 kalepa | ana ina mea ulu Ake paipai aku nej | au ia nukou e ua kamaaiu#, e mahi e 1 V,o mao ainH, hooolu nui i na 1 »o i ka oukoa mau kēiki eob ka liiu?», ho< ku» ia Ukou i ka naau&o a roe kein uihu aeo anei e lilo ai oukoi i p,>e waiwni a kaenoono ke kokaa mai keAlun he m&o leo kuro no O. Whterbi>use a pavi iā, lawe ka Hou, J, H. WHipuilaui i k<» kahua a liaawi ctiai la i kouH al ihH ī Da kamaaiua oie ka hoike pu aua mHi i ke kabua o kao» haiolelo oia keiw: KA XKA. ¥ M.w KE KUOKOA. O HAWAII. un psu ae oei kv hapa nu! o kē 1a i ka Hou. Wy). H. Hie<? o k.-» m<»ku* puui kaih 1«», »me keiki lalnwai c> Ke o H *uoU\la H W«t»rUou6e a tti»i uo hoi, ro!o e hikī *ih*u ke uoii iUH po«>poo p:h HU »\ R« kua a <■ ! o kn U, o'.hī, he 12 uukahikī ko'u ia aiHU">wa ' e pn-ka oUM 1 u ana au m» k»hl *.o >» i i hiki iaNi,

Ma na haiolelo ae nei i hala, ua lohe kakoo, ua loaa ke Kuokoa o Hawaii nei, mamuli o ka lokompikai o ko Akua ame ka hoomanawann" ana hoi a kt> kahi poe aloha aina. Aka, e ninau iho kakon. He mea loa anei ke Kuokoa o kn aina, a he mts pau wale paha? A heaha hol Dā hana e haaa ai i mau ai ke Knokoa o ka ainn? A heaha hoi na hana e pan ai ke Knekoa o ka aina? E o'u man hoa makabinana, na keoaiinana hoi i akeakoa pn ne'i ma ke fa la, e nana sku i ua Lua( lt*!o m. to o ko kakon aina i kakauia ma ke kalauou penei: *'Ua mau ke ea oka aina īka pono." ua maopopo ia kekou oka pono, oia l^hn n e mad ei ke ea oka oia hoi ke Kuokoa. E like no hoi me ka Solot£ona i hpike ai. Na ka pono e hookiekie i ka lahui kaoaka. Nolaila, e hoomaopopo iho kakou ī keia man mahole. I.—O na makaainana oka lahui no ia. E noho maluhia ana, e hooko ana Ina kanawai oka aiua, e haalele ana i ka hewa, a malama i ka poao, o hoopili ana i na lima i ka hana, a hele hoi ma ke alenui o ka pono, a me ka pololei, oia auei ke anuu mua e ike ia mai ai kakou, he aupuni hiki ke hoomauia ka noho Kuokoa ana. Aka, ina e hoala ia na hannaele, liapaiia na hana kolohe, a hakihaki ia na kanuwai,. elaila, ke h'ai aku neī au ia oukeo, o ka ihona mua ia e haule ai ke Kuokoa o ka aīna. 2—l maa luna auponi hoopono, oia hoi, na lanakanawai, oa makai, oa kuhina a me na luna aupuui a pau elawe-

lawe ana i os olhaiia e hooko pono lakoQ i ka lakou mnu oihana me ka ewa" ēwa ole, e like me ke Kuokoa a ke ka□awai. Oua lona aupuni hoopono, o lakou na pou-hana oke aupum. Aka ina i hooko pono ole na luoa nupuni i ka lakou maa hana, a kon'o pu hol me □a poe hakihaki kaoawai, oka heoulu ana iai ka haoneele a mokimhnna, s aole loa e maa ana ia anpum. 3.—1 Ahaolelo hoopono, e kau ana i na kmawai maikai a kaulike hoi. Aia ! ma ko lakon lima ke oīa a'm'e ka make oka lahui. Oka hua oia hana -ma pela, oia ka malohia ame ka holopono 1 aka, ina e k&n ia na kanawai ino, e hoo aoa i k» lahai. te mea oiaio, e pdka koke āua ka haunaele me ke kipi, ao ka nohaha no ia o ka noho Knokoa ana. , 4_E oolio pono, haipule a hoopoloIti ka Moi ame ua Alii o ke aupani aole e lilo i na hana lapuwale; hele wale i ka hoom&na kii, a.lilo hoi, i e? lealea pau wale. oka Baiba!a Ua Uoike maopopo ona Alii hookuli a hop oolea i na kania-L Aka, i pono ka Moi ma ka nohioalii 0 Hawaii, i pono na'lii haoaa oka aina, i pono ka ahaolelo, i pono na lana aapuoi a tne na makaainana & paa o ke'lii ka Moi. laa o hoohui ia keia niua pua lei a paa. o k'a hoopono, e loaa uo ka lei o ka pono* ka mea e mau ui ke Kuokoa o ka ain&. Nolaila, e o'a mau hoa makaamaua e papakahi kakou e makeo i ka la o ka aina hapaa, he ekola mau mea eu e kakia ai iloko oko kakou mau puu wai. I—O ke aloha aiDa. 2—o ke aloha alii. 3—o ka mftkt ai ke Akua. No keia meu olelo» aa haawi ee la ke anaina i maa leo haro no fea Hon. J H WaipuUani, a paa ia lawe o D Hj Nahina Esq. ike kahua ka hoomai j kai mai ike auaina, a hoike mai la j Ike kahua o kana haiolelo, eia ksia. j Ea la hoihoi ea o Hawaii. Ua aneane e pan loa na mea e pili ana i ke kamahaha o keia la i ka hoikeia e ko'a mau maa, nolhila ke hoolaana akn nei au ia e ukoa i ka moolelo o Haalilio, a maluna oia meolelo ko'a haim&nao no keia la a oia keia. Ikawa i laweia ai ke ea o Hawaii ōei e Lo Keoki, uh noonoo nai ka Moi KnaikeouU ika mea e hoi hou mai ai ke ea oka aina. Ama ka hui ana 6 kona mau kahioa, uh hooholom a kol'cj a o HaaliHo i Elele mai ke Alo AHi akn o Hawaii a i ke A!o A!ii o Beritama Nai. No!si!a, ū* holo akn īa o Haalilio Eoelaoi no ka mea e pitt ana ika Uoi* hoi hon ana mai ikeea a ruo ka heoiaio !oa ana ia lioihoi E.\. , Ua hoomana piha is o H lalilio eka ka Moi Kaaikeon!» ma keia holo aua] 6 haaa ma oa ano a pau e hoi hou uiai ai ke ea o Hawaii. O Eikēke pu kekahi ma k*ia holo ana. Ik« hiki ana ō Haalllio ms F.a,lsui oa hni pn oia tae kēkahl loto kaulana' anakeialoioi kokua ia Haslilio ma oa mea e pi!i ana \ ka pooo o Hawaii nei, no ka nkn i n i kuahiwi a j.au o Hwiwni o<?i. ksia noho ao*a Hw!:!io i Kue«a haoa o Hawaii a mo Ntr" uo ka uie-< epi!i ana i k(> Kaofcoa o Hawuii uet a hoi tni ka hoonb īoa ia ka mea »» pili *n* i ka h nhii ka. Stat «ni *Ku helo o HaaliUo i F*f a hi*ua i kuik tuo ia awpuui oo te Knok a o HiWaii ud,

Haalele ia J?araDi a hoi mai no Hawaii oei a make ma ka moana, a pee mai koaa kmo lepo i Hawaii nei, a ma loko hoi o kona mau aaha i ioaa iiio ai na kaikahi ana i iiaoa ai me Eueiani a ma Ffii'aui. A mai ia manawa mai a hikī i keia wa, oia ka pih,a ana o na makahik! he 47 o ka noho Kuokoa aua o Hawaii nei, e like me ka ke'lii W H Bioe4 hoike maa iho nei, Nolaiia, ka paipai aka uei &u ia oukou e o'a mau hoa kanaki, e hoomana a e makma khkou i ke Kaokoa oka "inH, e h-iun e hk» m*' O' h a ko'u m«Q ma« 1 hoike iho uei. a pēla e man ai ke E4 o ko kakoa aina i ka dodo, O ka hopena keia o na haiolelo o ka la a aa panai ia me na leo huro. M* fee noi a S Laztro Esij[. maoinli o ke ohohia ia oca haioielo o ka ia, nn hooholoia« hoolahaia ma ka nupepa Paeaīna pukala a me puka pole, na hana oka la, i ike mai ai na kini ma kamaka mai Hawaii a Niihau i na aooai o ka " L<* Kuokoa " ma na aekai o Kōna Hema Hāw&ii. Da hookna ioa i% na haaa o ka la me na iao huro ekolu oo ka La Knokoa malalo oke alakai ana a H. Weterhoūse Esq. Me na keiki hoonoho" hua metala ko'o welina pa aoa. Me ka mahalo, w Sam A Kaawa. : Kakaaolelo, Hookena, S. K. H. Nov. 29,1890.