Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIV, Number 1, 3 January 1891 — He Moolelo NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio na Hilana. [ARTICLE]

He Moolelo NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio na Hilana.

MOK.UNA lYt Ka Olali o na Hilana—Kb Kaeaea O NA KuiLONO. ■** O Mokuleīa ka'u aloha Ka woiho papu mai i ke alo ūa weia i na kui kepa o Lihae I ka oni a na kaula o Haleaaau Ualwo ia ebb ale ake kiponpaa A hole Waioiea i ka ihe aka makani. « # * #* . Nolaila, hoi aka Ia oia no kona wahi panee oo Ua hoolaoia ana i kona kiao a mulail» oīu kahi i hia-a wale ai oo no kek&hi manawa loihi, oiai aia Joia ke lohe ala ī ke pohapoha paapaaioa ona kapuai lio ame ka halula me be kikiao makani la,'a oia ka ua keikialii nei i hoomanao ae ai, o kona hoopa kele kamah".o no ia e haaheo ana me kona lio mal'ma ona kualono ia mau hora o ke kulnaumoe. Oka malahilohi makahiamoe iaa iihiiihi oaa alii opio la oia ka mea nana i kaiii koke aku iaia i|oko o ka aina moeohane pahaohao, ana ka leo hoaia o kona hoopakele i hoala aka laia— Aohea wale oe mana o ke kola E ala mai oe e moe loa nei Eia ao o kalaa o keala I ka ua akiakiu. E like me ka pilipaa ana o ke aloha mawaena ona hoaloha elaa, pela no ke keikialii Walakn R re i kona huopa kele, ka mea hoi a ui keikialii ls i moeuhane mua ole ai o kona makuahi ne hanauna no ib. M»hope iho oka pao ana oka laua paina kakahiaka, aa haalele iho la laua i kahi ana no luoa o na ku&Iono ka paha houu no ka mohai a alaua ana oka oi Basinia i kana keiki malana o ke kahoa koko oka medala kila ame ke alahele o ka make ma ke kua o ua Mo. E like me na h%awio& i loaa i ke kai kamahine aiii Eo&inia oka piha eleu &me ka puahiohio ma na hana pe!a oia i uwila «e ai me koua lio keokeo maiuua o na kualouo, me ke aui peahi pu aii» oihi i kaoa keiki e ukali aku ui&hopo o koua meheu, a he mea oiaio e kuu makauiaka helnhela» ua haaheo pa ae na keikinlii Walaka Eare la i ka haoohauo o kela inoa—Ka Olali o na Hilaua— Ke kaeaea o ua kaalono oi«i o!s ua tnea a pau e pili ana ika hoīolio, ua haele like se ka makua me ke keiki, a Le uaua aku ia laua, he mau makaui puahiohlo laua hoa e kiuUohu ai ka i Auaoturika. Ee w« loihi loa keia hookelakela aua oua mau holulio ta uih ka ko.ua o ko laua uiau lio, hoouiaha iho la laua oo ko laua paiua awakea; a mahope o ka pau aun oka laua paina aua- aa law# ae !a laua lka hanohauo oke ku !bq« kaolio me ka oi o nā kiU o ea ao a alakai pauaho ole aua a ka ui Kuaiuia

0 ka law'e ana o ua. Makani. Puahiohio la i kooa kalana kaulio me ka oi 0 01 madfela Kil», ua hlo ia i mea na ke keifciaJii Walaka Bare i haaoii. . loaai, no ka loaa aoa laia he wa iuaikai e onio kapalili aka ai i ka welelan o kanapaM imoa o na maka o kom hoo . pakele. ka mea hoi a oa keiWalii la 1 moeah%ge palaualelo ai e loaa ana ka haōohano wa ka olelo ia ana al.u o ke keikia|u Walaka Kare ka mea napa i hoohoka i ka ike a m« ka loea o kaolio keokeo kamahao p ca Hilaoa 0 Wale, Aka e kua makamaka helohela, e Ike ana kaaa i ke kahihewa loa o keikialii la o ka uwahi paada, oial i ka wa a laua i lawe ae ai i ka hanohako o ke kahua pniu makakiH na hoike 6 mai la na hana a ua kauUo keokeo la aole oia he holoo>a i ka wai paoo, aka he~kaeaea! He Olali! a he weli maopo po no ka makakilaUa nai a lehulehu na manawa a aa kaikiahi lj» i hoao ae ai e kaili i ka ha 1 nohano o ke kahua ma kona aor.o, aka i na hoohoka ia aku ia e na pale a mō na onlu puahiohio aoa a ka ai Kariiiia a na keia hoohoka ia ana o ua keiklalii la na ia mea i hookaka loa aku 1 kona ; manao a oia kana i puana m&lie ae; ai He palaoaiu a me ke ano na J<liQa pale a me na onia ana a kau' hoopakele, aka he mea paakiki n&e kg, olelo ae na lawa i ka wikanioolei o nf h«aoa pehi a kekafti koa ke hoohaahaa 1 kela mau at o ka makakila. - Alaila a kuu makamaka heluhelu mf ! keia mau olelo a Walaka Eare, e i|Ji a hoomaopopo īho ai kaua aoīie lo^ 0 ka Hilana nana e kaihi i ka Lano^ 1 o kela inoa mai ka ui Basinia aka "ē like me na meu ī hooheno ia ma kjj* poo o'ko kana moKu^a —Ka olali o na i Hilana—Ke kae T ae r a o na Kualono. * k ■ • , • MOKUNA T. | Ka Makaki Ahiu O HA BILA2SA—Ke ! KEIKIALII O EA UW4HI PAUDA. Hoohae ka naulu oni ka opoa - Alala ka waha o Hihimanu . «Hoaka ka aalama he momoka Hoohuelo āoa i ka pali o Makaoa 1 makana na'u c Hoohila Ka ilie hala ole a ka Malaakele Pa iho iho ilana o Mannahinn Hananee i ka wai o L imahai. • ** ** ** 0 ka loihi a me ka lehuluhu o na la o ko ke keikialii Walaka Kare maalo ana ae ilona o na kualono a me na Hi lane o Wa!e me kona maku&hine, na ia mea i hoouwila ae i ka lio u!aula o ua koa a aiii opio la, a lawe ae la oia i ke kahua o ka haaheo m&iiope o aa kapuai palamimo b ka lio keokeo Npj, t'Vgnle o na HiUna, a ma ka olelo po k ole ana ae he makaahine oia no na Hilena a me na konlono. E like me k& piha uwiia o ka lio ula ula, pela no hoi ka elea i loaa i ka kei kialii Walaka Rare e haaheo aaa ma Ijana o na kaalono a me na poa. A oiai aohe ike hololīo i koe a ke kaikamahinealii Euainia e liaawi 'niui ai maluna o kana ke ku.oolaila ua lawe &e la oa keikialii la o ka uwahi pauda i ke kahaa hololio, a iiaalieo ae ia tae kooa lio ma ka hooholo aua iaia ma kulana like oie ko ka uiaau koae o na pali nihoniho (lio keokeo) a he oi«io e kuu makamaka lieluiiela» akelekele uo ke kaiiua lia&liea. o ka lio | keokeo ī ka iio uiaula o ke koa opio Walaka B«re.. , j Maaiuli o keia kulana haaheo ī loa£ 1 ka lio o ke keikiaiii Walaka Ikre, , Ua hooiiiaoe uiai ia ka ui i kana keikl uo ka iuoa o koua lio, a oia ka ua Walaka Bare nei i pane aku -ai. n Ka ka la o k* U apopo e hai tku ia oe i ka iuoa o ko'u Uo v a ua i* ia uo> hoi e hai uimi la oe owai la wau. , 1 1 ka hoea aua <n«ti o kela uiauawa Uoea aka ua uiaa uivk i la aialuaa o k4 laua uiau kahaa a Uoko o k% laua ui»u kukalolelo kaka t>ua o kafei i kekahi ua oili e «.ku, U. ki Uo keokeo. uo UwiC aud a lilo o i ke. 'kon, |

Ō oili hikiwewe ena f>ku o fea lio keofe|n, na ia mea 1 hojhuule Qjua loa la Wft!aka II re ma Iko ku)«zja o ka e!e'D?&ka oia mea n»e, aole ia i uvns 18 !rCu e u» ftlii dpjo 1», «ka liooholo skcf?a oia i kooa lio m* ka meleu o ka kenkeo e f>hiī la ka papuhi', a he mea oiaio iloko o ua hakoko loihi aa keikiaHi la, aia hoi oei ae la aa \io ulaula e kela me kn lio keokeo « cfe ka kou moa k&kau e hoomaoe ae n3 & > i Soohee ka naulo, ooi ki opaa ' I Alala ka woha o Hihimanu . & Hoaka ka aulama he momoku J?Hoohaelo ana ika pali o Makanā fo ka manawa loihi keia hookelakela M a ua njau moho la, ao!e loa i loaa fi%Pwa no'ka manu koae o na pali niho nilo e hemo hoa aku fii mei ea ukeli v p3i koke ana aka lio ulaala, a oia ka 1 kaohi mai ai i kona līo a h i ali mai la oia i kana keiki a pane maī 1«, be alii—aole anei koi; lio i kupooo ■ ]ob ke kapa ia oka Mek?,ni Ahiu ona ? Oiai ua like maoli no oia "'he ka makahi ka hahani mahope o a ke ole au e kuhihewa ina i haale ana ko'a lio, alaila o kou lio ana ke pookela o na Hilana nei a koe wale iho no ka lio o kou makaa j*iani }? Aawe ? wahi a Walaka Esre, o kela Tīo eleele poni anei» ka mea a*u i lohe ai na aohe ona laa e loaa a puni a o Pelekane? Ae e ke oie lio hookahi no, waa Rasima. Aia ka mea hilu aole waa i īke i koana e like me ku'u i lohe wale ai, a o koa lia keokeo nei, osa ka'u i ike maka iho nei a'a e poma ole ai ka akena akn imaa oka lahni Pelekane, aka ne kau īnoa i kapa mai nei no ko'a lio, ke l&we mai nei aa a papahi aku maluoa onaJ kela īnoa, a ia*u e huli hoi aku a?j/3o ko 4 u halealii e hoike aku no wau imua o ko'u laaui no ka hololio keokeo o na Hilana o "Wale nei i ponī i kela inoa maluaa o kou lio, ai mea no ua luaui la ou a ike ai i ka oia--10 ame haaheo o keia inoa eaa aka ana au e hookelakela pu me ia. E ka alii, wahi a Kaeinia, mai kuhihewa aē no kela lio eleele poni o kou makua kane. oiai he olali a he kaeaea oia nona kekahi kaulaua loa i 4tana i& mai na o kua lahui nei, a pela no hei me*Pelekane. Alaila e kuu hoopakele, e loaa anei iau ka hanohano o ka lohe ana i ka moolelo kaulana loa o kela lio mai kou maa leheiehe mai? E kala mai iau e ke alii no la mea a e hoikala pu mai hoi iau no ka liiki leo ana lau e hoike aku ! ka moolela o kela ilo, aka e ke alii, e lohe ana oa nona i aa e huli hoi aku ai iuaaa o ke tilo o koa makaa nui, Alaila e kna hoopakele e kala pa mai ifto no ka*u mau ninaa la ae wahi a Walaka, „ Alaiia e kuu m&kamaka heluhelu; me keia man hoohuai o!eb ana mawaeoa o ka makua a me ke keiki, hoohnai hoo ae la laua i ka ulu o Liele i ka lai, Hoaka ka aulama he mooioku, Hoohnelo ana i ka pali o Maknua I makana mau o Hoohila K.a ihe hala ole a ka Malua kele Pa iho Hona o Maunahina Hananee ! ka wai Lumahai. Ae e kuu makauiaka, ua haaUeo Uou ae ua mau ao opua la a ka hoohae uau lu uialaua o ka uuiauma lali iklia o ua knalouo a me na Hilaua o Waio, a ma ka olelo pokole ena ae uo kaua e kuu makamaka helulielu Haehae ka manu Ale i ka wai—O ka loihi, ke katnsaiua po»c aua iho o ke keiki alii WaUL, i m kualouo a me ua Hiiim* o Waia. u* is mea i; hapai koko jo īaia e iilo i koa pukam uo ki uiakikila & i oLii ka*heo hoi no ua HU&la, A o keia kahī a l~a i hoom«o< akū ai i Laua keiki # u* huaoloio nwila o ke kea Ua kupouo uiaoU uo o< e "Wafj»ka ma ke kapa aii& « ke keiki ahi o ia iw#ki i>aud4, Keaha'la a ms ke auo hea ae i ai īau tola e kuu walii a aUka i muau uiai ai, kau msu haua e ke alii ua Uoi*< ouh o kou mau heioh^le.

A me na kahonka o oiwi kibo na iH to»ju men 1 lioiiee mai iftn pela, Ao e līe a!H ua hoike mai kau mau baa t ' o &!ij opio oe i aele kou puowai i» ujfit be )obe wāle a o na oali hoi o kon mau he koa kaulana oei na !a aku m'ilnpe. a o na hoike a me na kahoaka o k m ikaika e ku aku ai īmua 0 oa debfilo a pau o ke ao. Anoe ke alii — Uti bku la anei ia oe ka'u mau olelo? Ua hoouwila ia ae ka puaw&* o ke keiki aiii Rare i keia mau olelo a kona makaahioe, a o ia ka na keiki ulii la i pane aku ai. Ae e kua lnopakele—Ua aku la iau kau man olelo, a ke haawi akū oei au i kou mau hoomaikai ana no keia hanohano nni au i hookau mai nei, a ke hoohihi mai na leni i ko kaui mauola, alaila okn kahna a kaua i ena I ena auanei me ka uwahi paoela, o ia ka Waiaka Bare i makemake loa ai matuna oia olaila e haaheo me kela inoa ke Keikiahi 6 ka nwahi pauela. O kau m«m mea ! upu ai eke alii, e hooko īa aku ana no ia iloko o na la pokole aole e loihi loa mai keia mana wa aku, aka e ke aliī aole nr\e oe e hoea aku ana malalo oīa īnoa, aka e hoea aku ana oe malaīo oka inoa a'u e poni aku ai ia oe, ma ke ano he uait» oe no ka aahn nlaula mailuna aku o na kaalono ame na Hilana o Wale nei wahi a Rusinia. Ke haawi aku nei au i ko'u aaau hoo maikai ana nou e kuu hoopakele no keia hooliao§hauo g!ua au i papahi mai nei maluna o'u, a i na paha eia me au ka noho alii o kuu makua moi 1 na ua hookau aku au maluna ou ī ka laahia oka īnoa Alihikaua nui ao na manft ,ne. i pane_ aku ai. o Walaka Kare. v Me ka maii&lo no e ke keikialii, aka he mea hiki iau ke lawe mai i kekahi mea mara oe msi ma ke ano makan*, oiai ko'u maa la ma keia ao ua hela ia ma ka mea kaupaona, a ua ike ia kou mama. Nolaila eke alii, mei haawi i kou mau noonoo ana no ia mau mea, aka e haawi i na hx>lala akahele ana a kon mau noonoo maluna o ke kahua e hoo nipaa -īa ka hanohano o ka nohoalii a me ka makia o kou aupani, wahi a Eu ainia. A —o knu iioopakele, ua loaa pono mai la ke kaona nai o kou mau manao ia oe, a he naea oiaio e kuct lioopakele e huii eku ana au iluua o ke kah.ua kaua no ks paio ana no ka hanokano o ko'u aina ho mea hiki ina m«na lsni ka hoohui ana ia'u malana o keia kaliua k&ua me kela keikialii kipi o lrel6ni, alaila e ka makani Puali'oliio oke kuluaumoe, ma ka inoa o na lani na Walaka Rare e liookaawale ae i kon* D.ao mai kona kino ae, i uku psnai no kina mau hana kipi & pakaha oka hohe o ka nohoali 0 kuu iuaui moi. . O keia mau olelo a Walaka Eare ui hoopuka īa ae iā me na kaakoko o ka inalna e haskokolii aua ikma o ua keiEialii me he— Nanlu lioohae'la K(k ooi lele o ka opaa. a oia sa ua Eu&iaia la i Uaawi uiai ai i na uana pono aua maluna o kaua keiki a liuhu pane ruai la oia, ua kokckt mai ka la au e liuli hoi aku ai no ks hooko ana i kau hoolnki, &ka e "V< atīi ae o liaaleīe aiia «aa; ano o lawe i k<? lahua o ke kaus ks koa a e uiolia Lope aka ia oe iks nnti no ke kuahu e alaua ia ai oe i lilo t koa no na liaua ike liololio koe keo o na Hilana o Wale uoi. Nolaila e ka uiea heluhalu* uia keu maa ole!o a Uanheo liopo a< la Uoa m»luna oko kahua hookala t na wt\la!a kila uo ka Laawi h Icn a'aa aka o ua ui la o aa kualono i koii: !iV>a maluna o kaua kei&i, a ka oL Iō pok >te aua ho uo ua khikiaiii ia • ka uwahi p*ucta, aohe ike i koe o k ui Knstma a hiki ai ke haawi hou ai' na Walaka e moei, ol&i ua e na keiki*tu la mai ka, h'ikaa o k lio ike ehuehu, ai ks olali au*& a m<xUla klla ike alapp i ik% opao. U* b<x*ioiia hoa ia « Willum Fo6k 1 Luu«kau«vai Uoomala liowolul uo wak%Uiki,