Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIV, Number 1, 3 January 1891 — NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NU HOU HAWAII

He omuimai ko kt> Lanakaaawai Hoo mala o Hiio i kela mau i.a tku uei. Ua lobe m°i makou, aia «eaeī i iloko ke !ii Ok* aina manoa oia u Hon' J. P. Parker. 7 ! a o Wilikoki ke olelo hele uei 4 be Lo' pailua loi oia I ua haole Mekuoika a he hoopailui pa i na kuhiua U« hoi m&i fea tccka kaaa Amer;ea i'Mohieao" 1 ke kekahiaka Pualoa nef mai Hilo loa maī, ' A keīa auina la e noi mu ai ka MaliuUm mai kaua nku nei ia Maui ue Hawnii. Ohaohu uo na kaa "hi li.we obua o ka la hapanu'u nei, ke hela Ia ua koa a piha pono. Lehulehu no nf» laoku waiwai o na aina mamao mai e kaa ia aka neī na a aka o ke ku mai. j E ia ka aina hauai hoioholona o " a | huka ma Hawaii, ke piepiele hele ia mei uei ma ka mekeke kusi. laehineī, i haak-Ie aku ai ka mokaahi AoBt'ra/i« i ke «wa o Kap (akiko, a holo mai no Honolulu nei. Ua lohe mai makoa, o Mr. W. C. Pa rke aku aua ka Hope Ilamaku n«na e luwelawe na hihia imua o Hoo a>alu.

| CJa ba!a aku o Mr. L. A. Kakina ma [ke Kiouo oka Po<laB nei ao Hilo a | kamoma Io« aka i ka aapuoi o Madi~ j oae Pele. Ma Moanalui, i ka po Poaooo aku oei i īiala, ua meke ako ta o Kelupaion Lokai i ki 32 paha o kooa mau mukahi ki. He pua iiuko o ka ppu kona mai i make ai. Ua hookieLie ia o Mjr. A. W. C terke i keiku'i Laoa noi no ka Baī A!ah»o ame Aiaa o Oahu, he hookoha hoi 1 mah»io la e ka poe a pia i koleaua i ka bui. He 7PO e»a o k* mahiko hou loa o ĒWa i komo ua puUpula ko īloko o ka Sepo ah'ki msi 1 ka 1a 31 o I>akem«ba i H ,to no keta hana qo ka {pahiko hou to« o hke me i/i Ku m»ii »o ka aiokQ'»bi lifoko}>i i ka wauaao Poalua hku nei, a hoouna koke ia oo e ho'.o aku no kooa mau awi i ka hcra 5 ahiabi ois la. Kotkoa ole iho ka ua mea he puni haoa. I ka ia Hape Nuia iho nei i hooma ka m?i ai ka alike sku o ke kume kuai o ka hau paakiki hoanuanu uiamu li oka hui sn« aeuei o na hui hBna h'ia elua a 1 hookahi. 008 hale eui o knnaka e nkoakoa sna i ka po hetu kanaka ma Honolulu aei, o ke Knla Kaenehameha, Hale Pa ab«o o K&wa.'oa HalekuU Yirigmi a tne Bihopa, na H-ilemai Moiwnhine Papule a me KnliLi.

Ua hoom3Dso hou ka Hui Alahao a me Aiua o OkLu īa makou, a ua hoomeu hou uiai !r s i ka lakou makaoa e !lke me ko k* uaakahiki i h( la. O ua hoonioik&i a me na mahalo a uoi no ko ka poe naaa lokomaikei. | H a hoīke ko na kola Sabati I m&i&io o k«\ mnkui o Kawiia- | hf»o ikala S ibati aka nei i haln. Nai oo na kula i hele mai, aka ua haule nae ke kula o Kamoiliili. Mahalo no i ka poe paa mau ma keia hnoa. Ua lohe nifti makou ma ke tjlep m« aiai Wamuae m»i, i ka ia Stb ti nka uei, D kemt b t 2S, u* haalele umi Sa o A. Kuiuiki Hipai, Kupskiko o kn u>ahiko o Waiauae i kei« ola au 4 O Hilo i Hawaii k»>ua oue hauau. j Ea ko Hilo p>e ke haohao oei i ka hanioleiao k ,lj < i kie «ka oke alanoi o ke laa o Pele, oiHi he wa hookaa aubau-kfii a ua uui be dala o ke aupn oi, ei« une aohe haon iki ia n k fl ia haua nui i ! u u e p <a a maalahi ka heie di)h o uh k'iu hele X k;-. la o D »ka aei i b»ia. u.t hHule īho uiaUuai u ka halepale e kokiilaia uei ma Kauoa, Kauai, kamauH eian e kipih nei o Khuauiu k-i ioon. O kr* k!fkie kahi aua I hsu!<? ih ■> «i s lu> k aka ua uui ao ka p(>m*ik«i ma ka p.uuo ole aoa.

Aia hoohaofi ia la na kokua m*i lep-'Ta o Kalawao ma k* hoopuia ann i ke kua wahie ma ka pali o ke alanui e hooiho ia ai na pipi. D» boopoui-!>ikii'a mai o Etv Z S. K. Paaluhi a me kana wehine, ma tta la 30 o Pekemaha, 1890, mn ka haawna aua mai īa leua he keikikane uui kai.Ua lohe mai makou, oa makaua ae o Loi a me Kuke i ko iaua mau paahaD>v hooiohe a hana poloiei a puui ka maka h>ki rkn la Khrsimak« aku uei, ma ka pa umikumamahma d<la pakahi. Ua malamu io ia ka ahaaina hulaha ia a oiwi o Huwaii" i haawi ai mt>loko o MiHlaui H ile, i ka po maiuuu iho o ka 3*ipe Nuia, a aa hala aku ua moa a pau me k-t holopouo a ku ole ia, Ua hoolaaia mai eei i ka la 21 aka eei i hala o Ddkeaiabi, ka luakini haoie hou loa o H»lo. Pumehaua ka hot?me ua ana a ko Liilo, oiai oa oaa ae la ka hale hou a he aiua puauaanu o Hilo o o ka noho ana, O ka paahana o ka mahiko o Wniake», ma Hilo, Hawaii, i a-e ia ai kekahi o kona mau lala e ea huil* o ke kaa abi huki ko a pakele mahuneho 09 mai ua make loa aka aīa ma ee.kahi la o ka heb&d jma i pau Pakele o Pahia kekahi kokaa mai o Kalawao ! ka Ia 15 aku nei i hala o Dekemaba, i hiolo ia oka Icdo a m ka pohaku a paa na lima, puka ke poo. O kahi i poiuo ai ma Kalnehala, i hele oni i ka baua paipu wai. Da loha mfji m&koo, ua holai aku ka moku;ibi Kflauea Hou.no Kalanpapa i ke ahi?>hi Poakahi nei, ia 29 mau mai lepf'r» aaai ka halemai hookio eku o Kalihi. O kekahi poe o lakpu, na m&i a Dr Latz i lapaau ai a hoopauia aenei »i.. '

Ma ka la hope o ka makahiki i hala ako, oa puka nka k<t moka kalepa Girvia nsai kaia nwe* a holo aku la no Ua hah pa aku oia ma iana o kpna kino, ?a 37 344 mau ekē kopaa, no lukou ka waiwai io i koho ia fae $179.932. I Nui ka hoohalahkla o kahi poe hele noho o Honolulu nei i ka hoolako ole ia aku o lakoa me na pepa pai hekihaka heln kanak». a o fca hele no īa o ka hoohaiahala n i ka makeke kuaiia. Pehea la keia hem'ahema e lapaaaia ai ina o ki nonohua iho. Mananli oJta bui aaa aenei o n« Hai Hana Hho o H-jaolula nei a i hookahi, nolaila aa hoolah* ia mai nei na ku makuai o ka paona hau ako. o ka la 1 o e hooenahaahuaia ana, koe aka ka poe lawe maa i ka haa e pia nei ma Da bake o na hui elua, Eia no kahi moknahi kolo mokn o ke aōpuni, ke hoapßapaia mai nei ka ha na ana. O i aenei mamaa o ka mala ma ka apa ana, ahe onoai ka na mo kuahi oka Hai Hooholo mokuahi e kolo mai nei i na moku pea o na aina mamao e komo mai nei. He eluu d gere o ka hihhia pepehi kanaka ma ke kinawai hoa, oia hoi, Re degere mui, o kona hoopai he li ma ka amau<;; o ke «lua, he hoipaahao ma ka hana oolaa a pau ke ola, a i o!e ia be hoopaahao >na ka hana oolea aole e emi iho malalo o ka iwakalaa maka i»iki. * O ka nai o ka poe i helu )a maloko o Kaapipauui i ka po S>btti nei, Dtkemab« 38. e hke me ka heolaha a kW Luaa Heln K»Q4k-» nai. he 27 kßne a me I w ihiae, oia hoi, 3 luaa aupuai 4 paahao ame2l p >e Uwahala o kaii ana oka hoakolokolo ia aku ike ka kahiaka ae.

Ua nnloko o ka nlulaau o Khoooka, H*as Mnai Hikiua 1 k'e awake® K«r eioiHka aku uei i liaU, be aha »)oa knhokaho m ks h?.ka pneli ktl-> hooolo inaia a kana paoo u ,1», E labalatiH io aua oo knlo a ua kaua ks o ka iiwa* aua ne )a a ki la hauau jo &a Ee>ku kukalu k& ahaaiua. J I ka hora 11 awhkoa o ka Po*koia aku uet i hali» I>ekaajaba 31, ua kipa aku o Huu. J. L, BLauluk»>u, & K. K,aue, J l\ a uie J. Uialoko o Llalealn 10l -ui. « pahola ak ( u U i ko Ukou uaau Uovnmaikti i ka Alii ka M Ujv><s uo k.« la.aa.aoa i«ia o ke Kai'alinio o na o ke ola au«. Ca apo uiai ke A!u na ka la haaau» i ukaliU e Kā Ms» ko fx.atua Aliiwaliiu)?. i'oooi&L kelani a iu? k.t Puuka !v>uorUoa. s hookip* «ku 1h t U8 koouioiaua ai i kja K>nu Uiiuli, . |;

Ua hoouua i ku n« poe ona kopaa o Hoiiolulu nei, mawaho ae o ka milionu, maluna o ka moka pea ''Rob3it I*ewers" i ai i ka Jfoalaa nei no Kapahkiko, ia 22 691 eke k >paa ame 485 eke iaiki, i kohoia ke kumu kaai no lak u a paa be $12196&. Eia na paahao i hookomo ia ae i Ku apapaiini i k» 1® hape nuia iho nei, he 1 haalele haoa, I kuamuam'ī, l keakea i ka hang a ka makai, 1 olelo hooweliweli, 1 Hea liaukae, 1 »ihue, 1 apuka 3 hak .ka me hoeha. 3 no k* paho i ka po a me 23 ona rami. Ua luhe mnkoa, eia ka noouoo ia nei e hooaoho i Lunakauawai Apana iiO Kipahulu e like oia ka hookaawale ana a ka Ahaolela i paa, i haawiaa kaokoa uo kei* luua uupuui hou. O na moho e lohelohe ii mai uei uo ia makalua, he mau Hawaii wale nae no a eliīn ?l i apana ponoi. Ma ka hookuka kiuip>po i ma ke kahua hou i ka auina !a Hape Nuia nei. mawaena o Kamehameha me Alanui ame Alahaka, ua ahai ae no ka hui Nai Bupant i ka lanokila oka la ma ka hooi aaa.ae ī ka lakou maa pnui ahiki i ka 19, a me ka hooemi loa r aua iho īko ka hui paoaioui a i ka 3 wile to pani. Ma ka Poalaa, Dekem»bi 29 ua hoo hui ia ka beriti maemae o ka mare o Mr. Pakala Manuwai a me Miss Mahiai, a mahope o ka paa ana o ka mare ua haawi ae nā paa m»re i kekahi papaaina i lulau i oa kohi keiekele a ka puukolu, a oia ks makou e kalokalo ae uti i na Mana Laoi e hoomaa ia ko olua noho olaolu ana a hiki i ko olua mnn la hope, E mahalo ia kā mare do •oa me» a pau

O k* bihjaJiibila o Mr. J. E. Basb i hopu i'i i ka PoakaLi aka nei, ua hop. paneeia a ka Poalua ae o keia. bebedoma e ninaninauia ai, Ua koho aku ka laweh&la ia Mr C. W» Ashford i Loio naoa e pale kooa hewa, a ua haaiele i koaa loio mua nana i pale wale me kahi kenaia ulaala ole no elua manawa. Malia paha ua hewa ka mano aukuu, eia la ke inele mai nei i kela hooaēae paanaau ī na Hawaii. O kela mau tini opiuooa he 50 ī hopu :ia ai ma Waiknhalulu ika po mamuu iho oke Kprisiaiaka i hila iho nei a lawe ii ai i e malamaia ai , flo ka hookolokolo, eia ke wawaia mai uei, na lilo ua mau tmi opiuma ia i hoohaoiia ai, i mau tini poi, Hu ho ka aka o keia mea he opioma. Mamaa aka nei, ua hana mana ia ka opio ma o Kahulai mai a lilo i pohaka, a i keia wa hoi, ua loli aeiei i tini poi. Eia he laina kaa lio hoolimalima k« hooholo ia nei mawaena o Manana ioaa Ewa ame ka ehukai o Paaena. O na la ® holo ai oka pule. oia ka Poakahi, Poakolu ame ka Poaono. Ua hana ia keia i mea e ai ka poe e makem*ke aoa makaikai ia Waialua ī kaa aita ma ke kaa ahi & Manana. Uka no k-i holo ana aku, he 53,00, a ma e aku mua no ka holo aua aku a me ka hoi ana ueai, he $5.00 whle no.

loa e p&Q p >no ole ana ka helu i& »na oka iahui Htwaii ma k* po o ka la 28 o Dekeaihbi i baU, 1890, e like me k>i kekahi poe e wnnaaa e mai nei i o la honoa, alaila, he makahiki popilikia io no ka 1890 oo ka helu kauaka ana. No ka mea, aote maauei wale i ike ia ai ka hoohalihaU ia o ka heīu k«Qflk«, &ka m* Am«r'e\ ka hoom*ka an& «ka hela i hoohalahnla uui ioa la ai eka lahai, aua hiki loa aku na nema i mna o ua ahaolelo laliui* Mh ka ttor« 12 aw«kes ppnoi o ka 1« 1 v» I«uuaru 1891 oei, maloko o ka Halekula Kaali o k* Akau, ua ui .Uuiaia he ahaaina hauo'i umk-ihiki hi u e m kumu a me ua hauuuaua o ka kuia, lUelalo o ka lekomai&ai o ua hoh« lolia o ke kula uaua i haawi mauawaWa oiai i ua lak» ahahiua, e iike me kapoi ua puaa, ua ia law»lu luaoioua. kuloio, palau, hiau, U l * haupas, ua hua ai, w&i uiooiona, kope, palaoa, me&ouo, uieli o k« nahelehele a eoe nn ko mouioua, O ka poe i hiki ae e hoohaa .h-»uo » ka p* pa*ia* uiawah» oke ktjj»u « ui»» ka oha ua, o liev o,l\ Eiaekoun ke Eahuu* pale Pukiki, Ikv, $ S, K IWuhu roiepe WAhiue, Mary Oahua « u»e kekahi uiau hoaai © B e. Ua hoom»ka k* ai «u« uie ka pule » S&k>a. lU o Ua uoho iiio kkou » pau e p*iua uie M «Makai* e a me ke aks.Uti a, hookuu f a!e i k» u<x* 3 amua la tae ke moie aui> i u« hiuaeui m-iiloko uiai o k« llokuio X4ui> e piU «a* i hi»uo!i uo k* ia, KeouiSnaoa.

U i honuluiiua ia kēkahi poe o Ma- 1 ooae kekahi e malamanei i'oko oka hale hookahi, "i kaoa alōha ka-1 kia p-ta ika iwT'a me ka manu aea ! punans ote, m"a ka kokaheleke inau a 1 ame ka haawawa mau o knuliale. Ua ffaku)a he mooleli) ao keia kanaka kana mau haoa a m& ko lakoa uoho ana maiuhia ole, e hoike ana i inoa pnk&hi, aka ua ao aku m «koa i ka mea kakau he oi aku ka p «uo ka li ohiki i palapala hopu no ka poe haihai kaeiawai inamua o ka hooloiahili wa,le ana. Nolaila ke kali nei mik u i ka hopena 0 kana hahii e m u -opopo (ā aole oia he aiea ho!ohb!o olelo. ]■<■■■ v ; - 1 lJa make ma ka li 27 aku oei o Dejteaiaba, ma Kulaokahua, Houolulu oei 0 Mrs Abbie Dabel, kaikamahine a Johu Harr.eoa, i ka 19 o koua piau M4fc*hib.i, tnabqpe o ke kaa mai |iikiwawe loa ana. O ktaa kaue, oia o jK.tpeaa Dabel o ka moku kiapa 3.avmi \V B Wodfrey, aia i Kapalakiko. aole i |ke i kn hala aoa o kana wahine opio |ue ka hua iloko oka opu i oi aku mi |maa oka 9 malaaaa, Aloha no ia ewe i aku e ia aku la e ka make Ikawa i mauao ole ia ai o kpn'a hi>ra hope la, Ua hoolewa ia aka kooa kiao kupapau a k-iuaia ma ka iliaa o Nuu auu i ka auioa la.!Sabati mai. ;i ■-■ ■ I Ke pahola a.ku nei. makou iua hoala ha o ko oaakou Kara.olelo nui (Jcseph Olumaialii K.awaiaui), i makaoa &e iaia 1 kekahi mea aoa e hoomomoa uei, i paneeia mai ma ka !a 27 aka nei o De kemaoi, a i ka piha aua o ua oaakahiki he kaiiaha kamnmawalu o kona ola am ;tne ka īkaika o ke kiao. O ko makou makemake ka haiwi pakahi aka ma ua o ka poe maaawalea i aa mthalo a 'me ua hoomaikii pa'.eni ole, akfi ua |hoop )hihibi ia makoa uj fea hiki ola ike lo.ia ua inoa. NoI«i!a i lawe ei ma i |koa 1 ke.ia.wa maikai e paholaaku ia la : kou, ina no ua üblo ka lakou hsna muī Ikai mai ko mnkou maka aku.

i Ike ahiahi 1» fTipe Nuiu oei, us kodo »e keknhi komukala Sab-ti o Kjwaiahao ira haaoaaaa o kana papa e hui laaon me ia ma kooa kakela ma Nounna. Ai ka nkonkoa ann «e o oa baomana, oa b»swi»a mai ia l»k.m na imakoi p;ikflbi no ka lawūa ana i na Imakana i bookomn ia iloko o kek«hi Jlaa, Ikawa i h K)kaa aki ai na haamana i ka lnkou io»a makoi, ua leu ae i>» na puolo i kela a ma keU makau pa|kahi« Aia nae iloko-.o keia maei puolo oa makana pahi umiumi, pahi peln liei-aī a pela aku. Ua b&Bwi pu ia i |Qa wahine aoa hnumana a me na kamalii a kkou keia pomaikai oka lawa ia ana.. Ua ku ma kei* awn i ka Poakolu nei, :ka moku pes hou loa <l Alb?rt" i kapili ia ® na Hoahauaa Qall u Port £lake!j no ku Hui kulepa nui o H. Hackfield l& Cj. o keia kulaeakauhale, do ka kumu lilo he $53 000. O kekahi keia o pa hana akamai a ka hma kanaka i maian ai, aua pomaikai oo ea .aoao elua. Oka nui o keia moka, he 648 mau ti>na, a ua hiki i koua opu ke moni i 750000 kapuā p«pt o ka hooih hooknLii aua.' Mnmuli o ka loaa ana o keia moku maikai, ua pakui hoa ia max ika heiuna ona moku e hooholo nei mawaena o Hawaii a mena aina e, he halelana hoohikihiki ukana hou no ko |kakcu mau waiwai e lawe ia aku ai.

1 Ua h »Io «w wl maī ka lono i fee ao'moe o ka ta hope !ia o fea mak&hiki i Ihaln, Bba ka hora 9:30 hhiahi o ka Foa'kolo, Dekemat>B 31, tna Makeo, Kooilnoloa, Oaho, ua ki itio !a o W. C. Laioe me kn pa panapaa» \ k»oa le-iikama hioe omlknmßCQnl!tna mskshiki, oia o iHeleo ko a>» ka pu>ako!e. Oke Ikumo o kei» kipn, ua roaa»o ia mai ka looonoo oU)ao m»ī oo ia o ka makaaka!ne, wahope iho o k» an% ako o k»a« wahioe i nloha nut »i, ke kokoo|lo«k i alo pu me ia iloko o na ioea, a i uie,i he vhmajieiki lehalāhu je olft uei Ca kahen kokeia o Dt ]McW' y s iiio.Dr LuU oi&i l&ua uih h wahi ae ik> Old k4 lunuaoUuH a<>he pilikin aui, &k&&ai*h* mai Ntii m>. Ua hopa U o Jlr, Laue t hookuu i* un k& bel tI Ke makemake nei Hai Heihei IWa»pa He Uni e hoolnu-«liuia lnīoa ma K«kftftfco 1 piH i HhU w . & jp* o Hei Mklhla me \a rusuj\o eku Ikulo t h*te «r&ai>& uol maweeua o ka I# 8 COD * $ 4 000 io« etan he htx> ••«linik loihi inni ka hxku niaa mai |Ak«i, uiauiuli o ki t oi o o*> moka e apu ih *ku uei e uiai ui« b» ksk« u : wh i kei« ui«m kue k*Ui i m*. ]kemnke i« ai« uiv kahi o hoopalak lUh* »ke { a# wapo piii aioku. uolaiia ibe elim* w»«le oo tu*k*h;kt i maopooo ,H € io-a *ua. Ko keu &uo pokole [O ka iksU itta haQlnu*U(a s ke kuh*u juei ks Lui i ki hsji4i i kek ta*u Uoo4* w * 'kiu.i fcalpo»o ka *i hoollmalima, i u «k* i»u% *ku o b» h&a» hou I k« h«ku i ** ** a paa *i U ai«o«wi h->oU