Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIV, Number 2, 10 January 1891 — NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NU HOU HAWAII

A keia Poakahi aku, lanut»ri 12, e hoomaka ai ka Kulanui o Punahoa a me kona kula komumaa. Oke kamukut.i oke kopaa m» ka makeke o Na loka, he keueta o ka paona. Ua lawe mni nei ka " AuBtra!ia " he $50.000 ma ka lelo o Auierica no kō Baneko o Uihop 1 Ma o kei» kalana k&uhale.

Ee houpuupuia nei e kukalu i Hui Kanu £ope nui, a aa hookiaia na mea hoakaka a pau e ohohia ai no ka hoomakaana.

Piha pQuo uh Hale Haoa Hao o Honolula uei me nahana 1 keia meu la ahole nei, Ola ia m»tTlcini iimahana mawaena 0 ka 30U a me .4100

Ua hoi mai ka mokukana Berit»uia 4 Nymphe" i ka Poekolu nei, mai kaoa hu«kai holoholo aku nei ma na mokupani ma ka aoao makani. f

Ua hanau mai na Mr. a me Mrs Apana o Kikihale, he mau keiki mahoe tca ke ahiahi Poafeolu nei. He keikikaiie ka maa a he kaikamahine aku .

O ka poe o ka upana o Hooolula nei i haale na hale aole i hela ia ma kn wa Lelo kanaka aku nei, ke kanoh&i'i aka nei lekoa e hoike āe i ke Keen i Helu Kanaka ma Aliiolani Hale.

Ma Wailuka, ulaoi, Pekemah'. 28, aa akō ia aku e ka make o L v ,iaa Aluli, ke kkikemahiae hookahi makahiki aMr me Mrs J T A'uli, Mioa-

ia paa i lawe koke ia aku

Aia ke olelo la o Konela V V Akepoka oaa Kanada, aole oia e hikilele ke ike aku i na mokupuui o Hawaii e hoohalia ana. me Amerik* Huipaia i keia mua koke ibo. Paha!

I ka Poaono i hala, l«uu : r! 3, ua hala aku i ka make kamanina kahiko o Kalia, Hoaolulo, oia o G. Kam&aoala, i ke 70 o ne makahiki o kooa oU ana.

Ua lobē maimakoa, ua psu ka manawa kepa o kekahi poe koa kumau he 15 paha ka aui, aka aole o lakou make make kepa hou me ea dala ohi mua nui ole. Aole aj ia ona ohi dala uui i kioohi ma ke kanawai hou.

Pakele ka hale noho o ke puhiko o Kiiauea, Kaaai, ika la o 1 J.anuari q«i, I a ia e ke ahi i haule mailaoa mai oka puka uihi oka hale puhiko. O ka ike e wale ia ana no i kinohi ka mea i p .kele ui.

Oka oui on» make o Hjnolala nei no ka malama o Dv)kemab \ 1890 i hala he 35 Hawaii, 8 4 Eeniaoia, 3 pake, 2 lapaaa a me 1 o ni lahui e ae. Hnina paa, he 53, O na inai i make iapaaa ole ia, he 10.

Oka hookaku. kinipop) ka haaoli makahiki hoa a ko na Wt»ieha i ka la H*pf> Naia. O kaia hookaka, mawaena no la ona keiki oka Mala Ula o

Lele a me ko Wailuku» Eia nae, ua ahai ka pnpuhi ina keiii o Lahaina.

Ma hope aku, o na t bila kikoo d»la aopuiii i ka waihona dala o ka lahulehu no na aka mal&mn, he pono e kakau inoa pu īa e na poo o na oihana kahi e akain ai kona uku malama. O ia ke kanoha a ke Kahiua Waiwai i keia wa.

Ua lawe ia inai ke kaikamahine a Mr. W, C. Lane i ki ai i ka pu ma Makao, Koolauloa, e ka mok lahi Kaaia i ka po Poaiima i hala, eia i Honolqla nei, aole hae m'iopopa ka palekana. Ua hah po *ia mai o Mr. LsnJ, a eia te paa nei ma» Kawa, Oaha.

I ka la 28 o Dekemaba i hala, ma Houuakihn, Houolula n:i, ua iawe ia aku la e ka make o B, Piuao, a na w&i ho iho i kona ho* pili he wahine, |ie mau keiki elima e ola nei a mo na moopuua he nui e ola aaa. He la»i a koko kona mai i make hikiwawe loa ai. 0 Kau Hawaii, kona one oiwi.

I ke aumoe o ka po l'oaliuia osi # ua kalewa oiai ka mokualu "Z»aUod£A' ma k& euku o ke awa, mai ua P&u&l&pu mii o kaHem«, ma kona »1$ e hoi aua uo Kapalakiko. t)a lial hali mai eiia uo Hooolulu uei, lie 1 phua ouiki mai K.)k«ue mai a me S Haw&ii ohua ouoki mai S*moa āai. E holo loa aku aua | oia do K*palskiko I keia h\. 1 Mahalo i ka elea lauua oie o ka £iaiia &Q{)epa hou o ka p4S4iS4 oiakaa o o Fuaeua ma *a oila «ua uiai I ko kiyaahi a p,u ua kope Ue 40 tto eouo malanu, E Lali aaa ma j k a ua Mnui wile no la ke eo I Ua s r»xi.' pfa"ks ī» t T K Ksī ß iU i o *a ui&ksUiki 16yi, ko kakuu ka| malihim aoa ma k« Uhua o TE2 hoik# aoa ! ro "kakou m a wailioolautkoU*ia ke makaua uoi makou i PAI4IH4 puka !a uau uo eouo malama moaols9l. T

Ua lohe mai makou, he nui ka ua o Maoi i kela mau la'koke aku nei, a nm ke kabe o ka wai o na kahawai o na Waieha a halana ia kekahi mau wahi . Ua hoonaoeue ia kekahi maa alahaka, aka aohe nae i lilo. Ke makemake nei ka Hoi Auwaha Wai o Haika, e hoomoe aku i na paipo wai akea he kanakolu inīha ke anawaena noa kōhi o na paipu wai maa i hooamhoahuaia ai ka wai nana e hoopulu i na aina k inu ko, a o ka -olele aku koe e hooko.

Ua loohia ka ohana o Mr Wilhelm i ka luai a me ka naloea mai ka ei ana i ka īo pipi paakaī 1 loaa mai 1 ka Poaouo i hala, ma ke kaai ana mai ka poe ma&uaawa io pipi miko mai o ,ka makeke. Pehea keia hana kppulu ike o!a o he»i e poiuo ai?

Ūb haiia mai ia mekou ka lono. oiaio o ka hela kanaka a pau o Hamakaa, Hawaii, ua hiki aku no ia i ka 4,943 ka helnna p«a o na ano lahui a pau loa Ma ka papa helu ksnnka eui ftku a ka Luna Hela KauakaNui ka maheleheU ana. ■■■■■.

Ua lou ae i ka p -e lawela ma ka nuka o Mamala, i amna la Poalaa nei he mauo ewalu Vapuai«ka Io?i. A i ke khha ia aoa ae kona kn e, I0&9 iho 1» iloko o ko«!>. o:hi he t iheatei o us papa'? ipiila, be i'a, "M-" msn ili;li a he ruan-pepa- 'boolahV o kpka t> 1 maa holele o K<p la!<iko.

O ka moka kiapa nani hou I jh • lapiliia mai o©i e na 'Ho.ahaumu Hal! a ka mai si ianei i keia mau la aku kapaiia ma k i inoa "Alberfc," as bea ; n no ia ma ka inoa o ke keiki īal«wai o Hanamaala, Kauai, Albert S, W»!c jx, Knpooo oo ia inoa, he hele. no a-ka ala i paki kepaa.

I kekahi kanika Hawaii o Niulii, Kohala Akaa, e kali aua o ka p?>u o ka makahiki 1890 a haoau mni ki m?)kahiki 1891, ua manao ihn, la cia,"o ka mea e aooi ae «i i kona hauoli, ola ka hookani me ke dlana paadn. Aka> ia hooko ana pela, aa paba ia m*i la kona lima akau ame kekahi maka< Aawe kā olioli huhewa e!

Ma keia hope eku, e hoouna aka ana ka PapaOla i na kaa lawe mea jdo 010- 1 ko mai ona pahale i pulami ia ae a hoopaupuu ia mawāho o na pa o ke' &lanai kahi ft na kaa e hele mai ai a la| We aku. Nolaila, e hoomaopopo na, v -aj#a apjia a e maka«la po ka mea pka no keia lawe ia ana aku o na mea ino ma kahi a ka Papa i hookaawale ia.

Ua hoao ae ka aihae e komo malu iloko o ka Hnle Paipalapala £*ress maQka kokeiho o Kuapapanai i ka po Poalima i hala, ma ka paka aniani ma' ka aoao, eia nae aohe daia i lilo a wai-| wai e ae a tfēi nele wāle aku la ke kolo! he. He keu keia aka aibue hoonaea i ka īke mai no l na ipuka o Kaapnjsanoi e hamama aka pna, boao mai uo e aihae. He mau papaaina hnaoli m*kahifei hOa kbi malamaiā ma Kaluaniho a ma' ka halfi noho oke Kahuo Wannnalua' Hai>a« Maui. M» ka ahaaina mnn malaila ae oM 8 Grinb3um a me C Bolte kahi i hoohanohano ai. Ma fea papaaiaa alaa hoī, malaila ae ka Hope Makai aai, Mr. a me Mrs K&hoopai a me kahi poe e ae. Mahaloia ka e'ea o ka hookele a.ke kaene wsbioe.

Mawaena o ka hcra 7 me 8 o ki po o! ka la 27 o Dekemaba i hala, ua komo' aka he paalo makal malalo o ke Ka- 1 pena Makai T B Arcia o Kohala Ak»>n' iioko o na wahi noho o ua pake ma' Poehneha noka hn!i ana i kn opinma. Aka i'ka wa 1 ulanoa ai na inea a peu. lohe ia ka nakeke o ua mia kaua a| ku iho la kekahi pake i ka poku mske le», Ua hopaia ke kapena ma'sai noj, ka Uwe ola, a ua ka nina-l, uiiiAU m* « ka ia 5 mai uei o lanusri,

Ma ke ahiahi mamua iUo q ka la Kahkiiuaka aku nei i hala, he kuma Uau k&likimaka nui kai kukuloia .iloko,] o k« hale noho o Hon. H P Baldwm, a, na kona oaaa Ula 1 lnlnu i na m&knna'l » hooUwa akn 1 na kamaaina o nn wahi pIU kokoke mal, V% pepehi po la he' omlkōo&aaaah'i* maa pīpl a'ua ohiia he' tni«i ieke kopaa s mahelehele ia aa 1 waena o na limahana o ka Hui o' Haikn Nni kela! !

j akeua e ia uiai uei i oU h<>uua, 0 ka mokaahi Uou loa huiU uifthoo e k»-, pilila fckti ana no k* Ahahui llo\ holo, Moknahi Ouion, e k* In:i uioku !'o F«iTildld o 6er!i i «tt!s ka ho'oholo anam»ka AManika lōawaoua o Xu'j loka ma Araeriks, a me Q ieenst >wuJ *tna "EoeUis\ } a iia hiki k.!? hoto tnaWH€us o keU uiaa awa kuiuoku ae la iloko o| eliaia 1h wale no, toa noehcupa«pa| 1a mal sna k< pod mes poU, aole 00 e ueU aaa ke k>, oiai he poo jj Knhi ki h»oU i ka hooholo i nie • paa ekoai ka m4keaa&k«. tlo, k« n&e mua nei ke »0.

Ua kakala iho oei na fapana o Ewa ! halepule qq lakoa a ua paa, no na lilo he elima haneri dala. Nolaiīa, e hoolaaīa ana ua hale Ia i kem ilio. a e malamaia ana ca aouna pule peoni; Ike kakahiaka, na R v Mr Fishtr e malama, a i ka aoma tt». nn JR» v C M Haida o

Ua hoahewaia o Maiaa e fee kiure H&w&ii i ka Poakolu i hnl», uo ka hewa menemene o!e a kopa. pnuwai lokoino i kuko ai e pae i kekahi k&ikamahine Hawaii malalo o umi tr»ak ahiki Nolaila ua kau ka Aha ika hoopai kakanha i elima makahiki ma ka hana oolea me fl.O hoop? i.

Ma k* hora 2 weaaao Pnkha nei īaauan 8, mz Mililaoi, Honolula uei ua oili mai la he k'eikikaua malihiui ua ka wahine a J N&kai Erustborger. He 24 w«le rio oian mnknhiki o kēīa makuahme. aka ua mt,i la nae oia i ka lahni, eiai oka eilima iho la ia o kana mnu keiki e ela ohaha nei Oīa ka lahui i mHkuhhiue H&wiii.

E ka Paeaina—Aloha; O kd Puaono ka la knokoa o Hawaii neī i keii makstiki 1891, a o Ailaene Baki ki Pnaku a o ke poo o na hana a lakou e hoala mai t*ei n 1 ka hoōhiwahīwa, ana. Eia fca ninau—Aole anei he la Sibati la 00 Ailuene Buki? Pehaa la auanel e hiki ai i ua kaula nei o na ia ehiku ke lawelawe ma ia la? E kapae ana nae paha no ka nui o ke aloha aina?

K hoololna aua ka mannwa paoi o 8% Fale Leta o Kohala Akaa ma keia maā aka, oia ho', ma na la a ke Kinao e hoi mSI ai no Honolaln nei, e hooia aoa ka paka o ka Hale Let i h i ka hora 7 poeleele oka 1« mamaa iho oke Kinau e haalele «i ia Mahaeoaa oo kei hoi mai i Houolalu ne , *, i loas ai he wa no na poe pauhaae e kii ai i pa bila kikoo dala iia!e leta.

Ō ka nui o na dala i hoahu ia mai no! k< Haie Lu.na hou e kukuluia aku aoa mai na hookupu, aa dnla hooilina, na! oka panee a me ka ke aupani kokua ' he S 14 357 69. Na d>*la hookupu i k >caole i paa leA- niai i ka ohi, he 1,175. Haiaa pau i maopopo, he $ 15 532-269. Mawaho ae o kaia huiua, ua hoahu* ja aku ma ka lima o Mr T R Walk r, be $ 1.905.80 no ka ana in loko ae o ka hale, to*i kekahi poe mai i haa wi manawalea mai ī na ioaa o na anai^

aā me!e a mea e ae i iaii i v no ka p >ma ikai oka hoolako ana ia loko ae o ka haie.

Ua lioi mai c Kauka Kob si (Dr. KobsyBshi) a oohopaa hale Hela 32. alanui Ema, Honolalu, oia ka hele o ka Leio lapina Kfttara e eoho Qoi. A oialaila ke lawelawe aei oia i ka oihaoa lapauu i k'imaama iaia. Ua eha makahi&i o kona noho ana i Etawaii nei, cv ma Hāmakua 1 Hawaii he ekola makahiki, a mi ilaila ne i Lahaioa 6 hiki loa i Hooolnlu nei. O kana mea akamai loa, eia ka hoohaaeu keiki, aka ua ao no ola a tkam&i ma ka oihkna !apa<m. E naūa ae i kaoa olelo bor»laha e puka Bku nei ma kekahi wahi e fea pppa

He hoika Kala Sabati nui o na Hono a Piilani," kai m&lamaia maloko o ka luakiai o Kaluaaba, Molokai, ma ka !a makahiki hou. Ua oIe!ois, ua Liki aka i ka £00 ka nui o na haumana, na kumakala a me ka poe makiik&i i ak >&koa ae ma ia anaina nai hauoli mt kah)ki hou. Ua hoohala i« he mau hora o ka la ma na haawiua, na himeei a me na paīpai manao ana. Mawaena o na poe haiolelo, o ku lakou Lunam ikaainana kekahi ka Kou. A T P- eh )ole. Maliope oka pau ana oaa hioa, ua noho īho ke auaina e aliaaiaa olioli ma kekiiii papaaina aui.

Oka nui ona loaa o ka H,h mai Moīwahme, no ka eono malama e pau aoa i Novemaba 30 i hala, mat n«» heaWiua mai a ka Ahaoleio, na auhau ohua moka» ea na mai uohn uialoko me ka vku, ua hoa Uia o ka ha!ea3at, na njaksna i ohna a uie «kt» p?mee o ns (!•»!« i hoaie m. ua hīki *ku no ia ika ?16.056.58. 0 bo> ltlo Uoko o la uo ua mea &pau i pili ika E*Uuiaī, he $12.325 34. O ke koeua ma ka waiTiona no ka helu hoo. he $5,76154. Pela iho U ka hoil» * Pnuko imua oke KuMaa Kaiaiaiua. O keia pauhouu* ona kauaka liawaii, ke ka oi»u uti oia uie ka makaukau e > aku iua uoe i loohi» ! na palapu aia'L Uh lawe ia u»d ka lohe ja rao ksi H naw iho oei, u-v ia k-*k*hi no e ki p >!? paui īenlea e. Bwa, mai Wiiaa mai ahiki i W*doinlu « k«k«hi mau kAO&ka elaa i kau aho o koia h ilohoiaua, hookahi ko kuleaua ole. 1 ki hiki aua 9 keia uisu e!ns c.s kahi a laua i xu %k-j--wakp «i e hooh«!a t kek*M wa 0 at h u*S, aa ku aka \ > ke kaaaka i kau om «* wahoi» o ka uoho okaUo a popo:ii uoouikiuoiuo ui» U uie ka ol? I . a*, PeU iho U W k.toskA hiiahiu ole i Uio «,1 t koiu U mua o kt maUhiki ISOL A. k.' o.e 44L t&fti la p«na ua kauaka U.