Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIV, Number 7, 14 February 1891 — NU HOU HAWAII [ARTICLE]

NU HOU HAWAII

Ua loaa bon uoai aei do mawaena o oa pake o Papaikoo, Hile, Ilawaii, he maa t oi opiuma. Lehulehu nn tfam(.aina haole i kipa ae ma ka Halealii i ki ponei e he-o-lohe kumakena ai. Ua pahola lauehea mai na lono, ua WHĪho aku la ka Luna nni o Khluupapa i koaa kulaua uo ke panaiaau. Wehea na ipuka ou e Mauna Ala. eia mai ka makaoa au la ke hoihoī ia aku la nau e malama ! Ua hoouoa boq aku ka Oihana Let > ma ka mokaahi "Australia" o ka Poalua oei, he 3,677 mau leta a me 792 mau napepa, Ma ke kakahiaka nui apopo, o hbli) ia aku ana na alanui kahi ak i huakai iioolewa e nee aka ei, me na mauu, e like me ka maa. Ua lawe akn ka mokuahi AlatoedH mai ka Hale Leta ako o Hod<3lolu no □o na aina e, ia 6480 man let% a m.e 2836 mau nupepa. Ua lohe msi makoiL m ka puali pokaa pokuniahi ia ftka ana ma AuwßĪolimu e klpu ana i na pu Lani mioate i ka la hoolewa o ka. Moi. i£ia ke kapiliia nei e Mr, Williama he pahu kupapau hou loa no ka Moi make mailoko mni o na laau Hawaii koa a me ke kou. E kapae ia ona ka manawa holoholo mao o na kaa ahi o Ewa i keia ae, a eia mai ma ka pepa o keiP. la na hooponopono no ia la wale ho, . Aohe mau aoaiua haipule e ia ana e na ekaleaia like ole i keia kakahiekn Seb >ti aenei, m«mu!i o ka lilo anao na kanaka i ks hoolewa alii e malamaia Sibati, He aaaina hookaui«gaua kamakoua ke malamaia ana maloko o ka luakini o Kaumakapili i ka po Poakolu o kela pale aku, Ftberusri 18, a aa makemakeia na poe a pau e hoopiha ae. ; T 'T : : . • ;.. v : —' —'■ 1 ■" 1 ■ - » Ua ka ae i Kaholui i ka la Sabati aei, ka moku kialua "J. D. jSpreckles" iloko o 9 la holo me ka hapa, mai Ka palakiko mai. Pahee kela! O ka nui o na kahili i komo iloko o ka huukai hoolewa hope a Emma Kaleleonalhni ma ka ia 17 o Mei, 1885, na hiki aku no ia ik* 134 ona aoo kahiii apau.

E malama wele nna do o Kawaiahao i Kula Sabati 1 ke Jtakahiaka la pale, ao ke aoaiua haipale ua ia no ka lilo o ka t»a&bwa i k& hoole^a oka Moi m&ke, oit>i aa poniponi !oa keia hoolewa. . Ua koho aka ka Aha Kiekie ia Kbuka G Troosßsau i Luua Hoopono pono Waiwai no ka mauawa, no ka waiwai o ka Moi make Kalakaua, ahiki Ika wa e ka paiapala hooiMoa ika malaoaa aenei o Maraki. E mele ana auei na bele o Kaumakapili i ke Sobati e hoolewaia ai ka Moi make. O ka maa nana i hapai ka noouoo ho ka hoolako ia Kaumakapili me na bele mele, oia no ka Moi i hala e aku la, O ka uui o na pee i komo iloko o ka huakai hoolewa .0 ka Mrs B Pauahi B;hopa i ka la 2 o Noveinaba, 1884, he 1133. Oba loihi oka huakai ha hapalua mile, a o ki manawa 1 bala i k* nea aua o huakai, he ekolu hapaha hora.

Ua haalele ka mokuahi kaua America M Ircqaois "ia Simoa, a s ua maau mai !a malana o na ale oka moaua me ka hookele ana i koua īhu uo ' ke awa a Honoluia uei, kahi ona i manao ai e ku mai ana ianei mahope aku 0 ka la 24 aenei o keia malama.

Ua lohe m'ai mskou, eia o Saineul Nowleiu ke pulauia mai ujei i na koa oka Paall Kiai Moi i pau iiio uei Ika haaleie, oaa ka liooaiaauiaa paikHU hou »na ia l? kou uo ke kqaio aoa msi e hoopuipui i ka liaak*ii hpo lewa ame ka malauia aua i ke kjipa kaui oiiuuīe o ia la,

Ua k)psia mai ke Keeua o ka uu pepa KO Hawaii Paeaina i ka Poakahi »ka uei e MrWiU A Peaira. lie A^ua Hoolnko Hoolaka msi ka Uui o Ohamberlaiue & (X\ o Doa Moi4es, mokaaiua o lowa, Amerika Huipujia, He w«ip,th« a oluolu ua an«'me kei» tta'ihtoi. E hookaulua aua 'oia mt»at*ei uo k« hapa uui o keia malama a e holo aku aua oia e ike kuoiaka i ka pele kamaliao o Kil*»u<s&, a o kipa pu ae oia ma ke Kula o mao kllohi ai la m&hiko uui. I E WBW aku isia l ua mea a pau e LpÜba aSeaia aku ai o li&w.\ii uei ma ua aiua e. 1

_ Aia aa ke alo iho o ka Hale Ē.aawai Helu 1 kahi o oa puali kioaiahi o Hooolala uei e akoakoa ai i ba la apopo. ' ! Mawaeoa ona ohna i holo akn ma ka Anstraha o ka Poalan.iiei, o Kaak» J. Brodia kekahi. E holo ioa ana oia i iiereiiua eaoai j ka iapaau aaa o keia laau o!a a Kaoka Keeh. -

Da haawi ae o Mr a rue Mrs F Wilhelm o Aona i ka la 8 aku nei, Le ahaaiiaā bo <mru'H(i 1h haunu oo ka j o ka makahikī o ka laaa keikikaoeJ Malaila ae he uui w.ale oko laua mau ! hoaloha a me oa makanaaka kahi i hoohanohauo af i ka laua p^painn, Ku ka p:iiia o oa kupi;a ma ka lia'e hohhu kpia o Papaikou, □ iio. Oke kuma. do ka hiki ole ke ku na moku ma ke rtwa kahi r huluiia mai ai ua mau Kopaa Ja no H iaolula npi. Ua olelo la, aia fee akōakna la m'ilnila oa eke he iwakalua mao t-msarii. j I!al> ō Ewa i ka Poauoaa i hbla, ks7 haole w aiwai mei nei o Gubteu>ala, me ua Kahioa oko na aina e ame Loip ke Kuhina Araerici, he tnau ahimoku kaoa a me keknbi mau haole malihini me kekahi kam«aina o Honolulu neji kahi i hoomakaikui ai i oina waiwa|i nui o Ewa. Nui na poe makena i kau mai malupa o ka mokualii Mikahala okp Sab ti aku. nei» Aole i emi malalo o amikamamalima mau Kaa i piha i kp poe makeiia i holo loa ae a komo iloko o ka pa alii ia kakahiaka nui.

Eia ke pai buke nei o Mr. J. M. Poepoe i ka moolelo piha o ka Mpi Kalakaua i make, m»i kona hbnau ana mai a. h ki i koaa make ana aku nei mp KapalakiUo hoihoi kiao wailualambi ai i Hi,uelulunei. E makaukaa anakeija buke m ke kus>i ia aku i keia la. '

I ke ahiahi Pouk'ihi aku nei.ua halihali &ka ke Komite Umikumamahiku aka lahui i xia oleio mahalo a me ia Adimarala Gsor«p B>rtiuiiu, a me ka lahui Amerika ma p ka Elele Kuhina Amerika Stevans la a me na olelo hooholo hoalohaloha i ka Moiwahine a me ka M« iwabiue kanemake. ■ '

Ua loaa aku i ke kakahiaka Poakolii nei mauka o Niolope, Nuuanu, ma konpe wahi moe, o Hulue (k) ua m*ke loa. 0 ke kumu ī ikeia ai, i kaheaia aku e hele mai epnina, oi'* use aohe lohe mai ai ke kii kmo ia ana aku e koala, ai|n hoi ua loa a puauuanu ke kiuo. 4 fca la 10 o lanusri, 1890, ua lioo piiia kekehi pake eka Aha Kiekie o Lum Choy kona ino«, i elima hanerj da!a a ua hoopahhao ia be hookahi makahiki, ano kona wawai ole, ua hookuu ia oia mai ka noho hoopaahao hou ia ana aka U* hoopii ia mai nei malalo o ka pauku 221 o ke Kivila.

I Ang ta 0 ka makhhiki 1 hala, up ili ia a oahaha loa ka moSa "Notsro" ma ka mokupuni lepo manu o Haalani, a mahope o ka eha malama oka noho ana malana o kela mokapnoi o ke kapena a me ea laioa, u'a lawe is aku !afeoh i Nukilani e ka mokuhhi !

Oiai aole i hookaawale īa lis wuhi no na luuaA'anāwai laoomalu a me apana maloko o ka liuakai ho">lewa o ka Mcjii mfike t nolaila ua mauio :jiakou.o kalii kaawale no oukou e komo ai, oi-i np o na Lana Aupuai, a 1 ole ia mp kahi paha oka Papn L->io, Aka o k,e Aliikoa nui naua e hoopoaopouq i ka huakai ka mea mana.

He oiaio no ka makou lohe i lioike aku ai. ua waiho aku uei o Luua ]N T ui |o Kalawao Tkouias E. Evaoa i kona bo aua oihaua, ake kali aku nei ola'i keia wa o ka- loaa ae o ki mea paui,i kona uoho aua oiham, a ke kali aku nei oia 1 keia wi o ka L>aa ae.o mea paui i koua hakahaka, alaila h<f mai oia i waho nei. j

Ua haule ka Ahu Kuhiua o i aoUo pooia e i ka la 24 p lauuaii ma ko ka Ainoieio h. ohulo aua i kek&hi oielo luliu&i oie, a ma ka ia 26 ae t ua loaa he aha kuhiua hou. Oa waiho iho ka Aha KuLiaa i p i iloko oka Wdihou« i na dala ho $7SO. 000, & ua olelo ia o kola ka wa uua lo» i ikeia ai he koeua nui ke mun aua aaloko o k& o i t «lupuui uaiaau. M» waeua o ua oiolo hooho'o l;o.tK»lia !oh%he uui i hoea aku i luuā oka Moi ws!iu6 Kaueui(*ke i keia ma t . Ia ibo ueCo ka Mia. A S Oooke kii kamo Uu akv§iloko o ka iw;k<io o kouikoui aua i ka puuwai o ka Moiwaluue i ho.> aele t ia ika 31oi k-uio 010. * Ksu uo u * ua kfeiki o huua i ua iwi o uh uiakua, eia ka, ua ua makun uo e Uuu* akui ui l«i o&\ keiki. :j: - :■

Ua haku īho i#i ke Kumn Puhi Ohe Berger, he mele hou lea a 1 kapaia ka " Maki Hoolewa Ks!ci'itioa, " a e pohi i&oa loa ia ana ma k» wa e haaieie ai ka huakai hoplewa i kapa 'alii. He loLe ole paha 110 Ka Leo ia Kaaiauenoe, ka mea naiia i helu p»ipa ina poe naua i pepehi ka Moi oia ke ano'hoomaaueu, a pau pu!u me ke haku oua leo lok iuo la, Ilukni ua makamaka ilio mi ka hielo ka ike. Ua haalele mni ka mokuahi " Aastralia "i ke awa o Kou i ka~ auina la Poalaa 1 h»la, a na holo aku no K«pa-1 iakiko, me ka iaw« pu aku ia 32 ohua kapeua, 25 ohoa onpki, 17.318 eke kop&a. 2 226 eke laiki, 11 r.pa ili k«o me hipa a oie 6 234 ahoi mtucv, no l. kou | ke kumukuai i kohoia he $117.279. I ka h( rrf 6 n mahope iho o ke ahiahi Poaooo i hsla, oiai ia waneao no "ki Al«m<d i o ke ku ana mai iaoei mai Nukilaui raai, oa holo loa nl u oia no Kapahkiho, me ka lawe pu aku ia 5 ohoa kapena, 4 ohaa oūeki ame 107 ohua oiai oa Pc»na?aaa mai a me 1000 tona kopia oiai keia awa hku. Mamuli o ka nui o ka ino o na awa kumoku ma ka aoao makani o Huwaii, kahi o na kopaa e i!i mai ai iluna o na moku lawe ukana, ua kupni maoli ni kopaa o na hale ukinu o ua mahiko e wili awiwi nei me ke «ke e paa e «Uu ika hiki i ilahiko mamn i a 1 oka la 1 o Ap t >rila nei. He apa loa ka liaa ana mai iluna o ea mokn.