Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 3, 2 July 1873 — HE KAAO —NO— LAUOHO GULA NOHENOHEA I KA IHU ANU [ARTICLE]

HE KAAO —NO— LAUOHO GULA NOHENOHEA I KA IHU ANU

hp;lu a. Ike aku la (uu i kikahi ia ano gtil« mn e waiho ana ilunn o ku inauii, .o npi wale ana no n, niiike iho. no Ka mea, i knnn noao ana i e hopu i k;» nalo. ua leui ae i-r o;n a kiekie loa 11lioa o ku mi a h.iule iho in iluna o ka mauu. Alo!»:i īlio la o AveiK-.ni i u» la nei. aiianue—no ka nieei, im in liooke»i m. ina 1» lia lawe oi;t i u*\ ia nei no kona : awakeo, o kona ialau ilio lu no la a hookomo ! maiie iliu -la iloku o kn inuiiwiii. E like ia nie ke ano o un lioiloha— i ka i iva'koke no i -ioaa »4 ka iliuihui o na \v..i i ka ;• ia, o kouo pohala ae ia »0 ja, a iiolo aku ia > ilaio o ka papa-kn, a uiaiUil» i pii hou ae ai i oia a hiki i kp kap.i o i,a inuiiwai, u m>ii :a : " E Avenani. ke hooinaikai aku i nei an no l»a inkomaikni ou i.hana m;ii ai 1 ■ ia'u ; riitti make aa e oio ue. (Ja huopaeele ! i.nai ce u.'a a e l.ann nn hoi au nou e iike : lE£ ;s." Alahupe iho o kona kimaiiio pokoie ana : aKu me keia, o kona iuu iiou uku ia no m j >lorto o ka wa), me 'k» w;Vibo il*i> ia Avcnm>i e iiQOpaii;ioiiao oui m e kona knni.uiio ana ; noii cn«: k« in»ik : «i a'ino kt? ano n;-iauuo. I kekuhi in ae, iuia no e hooiii;iu iin;i i ku ! iii i*;, ike nku iu oia i kenalii manu v s/ala iio-; ko o ke kuiann pilikia li >i. E alnula ia ana i 0!t e kek,;iii manu Aeto niii, a irni aimaue no e 'inaa, u imi <a paha oa ai.ipoho ia, uia. aole e koino ke aloiia iloko o Ave»ar<i nooa. ■ Hoolio we la ia, ,v Pe a ki» e han;t hoopili-kia-ai ka mea ikaiha i kaiii mea nuwaliwaii.. Heaha la ke kuieu:t i k>i Aeto e ai ai i Ainia i (inuiii ae i'n.oia i ki la knkaka a me iia ' pua, ka mea ona.e; lawe p.u n'ei me ia. a iena ae la ene ke kaulona poloiei aku i ka Aeto ; : he "hokio" ana, o ka ie e aku ia "fto i« o ko ' pua a koino iioko o kon i kino. Haoie a ma-, ■ke mai ia ka Aeto i ka honun, a hoelai rns-: iie itio ia hoi kn manu /kiaia, me ka iele ki-1 kaha ae kau i ke k§īfyilHau. " E Avenani,'' wahi ina i kahea mai m ;; " Lokomaikai wale oe i ko hoopaksie ana : ii'u, he Wiīhi mnnu Aiaia neie iliho.ie waie i iho no au ; oleu, ;toie no nae au e hn;a ;»īoha ole aku ia ee, e kokuH aku nn nu io o<? e iike me kou kokua nna īa'u," Ua mahaio aku la o Avenam ne ka niaikai o na oieio a ka inaiW Aiala, i honmnu aku la oia i ka heleani. 1 ke k:;ino ana aku i kekahi inoku iaau nui, a nn ke £no kakahiaka nui no hoi., noiaiia, aole i nuakaka iea lia ikeana uku ia niua o kona (lanui ; | aka, he leo kahiuhu nae kana i loheai i ke ! kani ko'u mai i ka iaau, md he mo;-, a, he pueo e uwe ana i ka pilihua. loai heie ae ia oia ine kela ā rna koaaoao : i o ke aI&HUi, a liu waie, ike aku lu oiai ke- | kahi upena nui, ua hohoia ia e kokahiknna- . ka kiamanu i inea hopu i n» innnn iiiii i ka : i po. i iho la ia : "Aioiia ino, ke hoopomo : wale nei no na kanaka i keU mea keia niea, i a ke hoopilikia waie nei i no holoholoia iii- = hune i hana ino ole mt i ia iakou." Unuhi ae la oia i ka la pahi a ooki ho |a ! i Wii maka o ka upena. O ka puka kekeae ) U no >a o ka pueo a i< le lahalaha uoi i ka ; lewa, aka, hoi wikiwiki mai ia nae ne ka | hoolai maiie īho iiuna 9 na eheu. " E AveI nani," i kahea iho ai eia, " he mea m&ehei wa wale no ia'u ke hooioioiahili ualaaku i ke kamailio ana. i raea « maopopo ai ia o Uo'u i hooiohe ana enalaio o Uu mau kauoiu aka, i na ke au no ia o ka mnnawa e hoike mi. E hiki koke mai nei ka poe kia manti, m ua i ) laweia au. a ina hoi un make u-a Whleaku, ; e oie oe e hoopakeie ih3 nei ia'o. o!a a . Ua ; oluolu loa kuu puuwui in oe, a o hana ;o au ; *'• like me k;tu i kokua iho nei ia'u." O ke;#i iho U na olīn ;»no tmi ekoini ha-

; " ~ .;1 . .■ j lawai nmi me ka Avenani huakai. Da ake inui no hoi oia e hiki i ka pabu hopu o kaoa I »Ahi e hele-ni, a aole ro hoioia i Kooaiau- 1 i nauna waie i ka manawa ma ka hele ana a r i hiki wale i ka hale alii o ka nani nona ka ! Lauoho Oula. Naua aku herta i ka wai ua ' mea he nani oia wahi. , | " Mahalo aku au o ka luna o Kanoenoe, | Ka popohe ok)poh% o ka nahele, Me ke ala o ka mauu ne-e i ka papa, ! Ane kalmlihuli ka manawa i kuu ike, i Ke hopn ia nei ka makejnake e Oninipua," .\o kn mea, o ke d<nmana, me he iliili 'olohi la in k« rtana akn. O na lole nani t)oi, : na mea ni, ke dnla,acne namea kamahao a j pau, heaha la ia mau mea maanei. Komo : | iho la ku manao anuanu ileko o Avennni,: i mo ke aha ia auanei oia e koi aku ai i ke ; kaiknmnhine alii e hele. Ina paha e hikii ana iaia ke koi i ke kaikamahine alii e haalele i keia n>au nnni luaole a pau, a e hele |i ka iM(n la. aloila. >~e pomaikai heiu ekahi | la nona mailuna mai. • s. ! Komo iho la ia ī kon» aahu nani i humu : maiau la me keguia o me na pohaku nani, me ka hulu poni a me huiu keokeo, e welo ana iiuna o kona popale, kahi iho la hoi i! -kona iiuoho, a lulu iho In la ia me kekahi | mau pnuda nene lofr, iho la i ko-; na mika, a kaei ae la nia kona ai i kekahi! liihei i hiimu noe.iu ia a me kahi hinai uiiku, he wahi ilio nani ko loko, me ia oia i hooko-■( Ikoke-aku ai i ka puka pa p ka halealii.O ua j wani ilio nei, ua kuaiia e la m.i Bologena i i kona w:i i aeie mai :t i. No ka nani o ko Avcnani mau hioßionn, tio ke kilakiia hoi o ft<ma kii o, a no kona ! hao ana mai hoi keJiahi ia'ia a paihiihi; no- ; Inila, i ka wa i aku ai oia i ka pu«a pa, na aioha mnikai loa i.i mai In oia e i na poe koa kiai pt<kH. a holo akn la kekahi o l.ikou~ē hai aku ia Lauohn Gula Noheno- ■ hīa.iīn nonol mai o Āvenani, he elele mai ka mai o kekahi nupuni kokoke, e hoike la oku nmia ona. I ka lohe aiu o ke kuikmnalune nlii i Ua īnoa (i Avminni, pane mai U ow. ; '• He mnu iono ono maikai keia ia'u, ke ukonn ne nei au. he kanaka ui aku la la, a e makenmke la ana oia e na mea n pau." ■■" Ae," wahi a na hainwahine i hooho like m.M »a ike aku nej..inakou iaia Uiai : kahi kiekiemai o i'uuu, uiai makou e hoo-; ! komo ana i ke kapa. a laia e ku aua malalo 0 ka puka anuni. nohe o uinkou hana la oe, ua lilo Ina makou i ka nniia īaM.'' l J tine mai la o Lauaho Oola, " Nmi io i aku la, ke hoowaiea nei ka oukou i ka nana : i nn kanaka opiopio ! £ kii oukou e iawe : rnai i kuu kapa uliull nui i humn noeau in, ia e b»na rnai i kou lauoho a maikai loa, e ;UH kekahi i mau lei pua hou loa no'u, me i kuu iiamaa hila kiekie a me kau peahi. E i buromi koke la kuu keena hookipa, a e kueiiu oukou t'ka lepo o ka nolioalii, no ka uiea, i peln nu e hoike aku ni iu'u iho "imua onn, i; liai aku ai oia ma nn wahi a p;iu, owau io ino'o Nohenohea 'Liwioho-Guia." Awiwi )bo la ))» i)ai»w>ii))oe t hooko a e : hnna hoi mia e lit.eme he Aioi Wiihine ia.; i No ko lakou pioloke inuna ole ua hookui kek.ihi rne ki kaiii, a rnai ane holo pono oie 1 ka lakou mau iinoii, /Mi.<hope iho o ka pau aoa o ko lakou iioo-. k ana i k? ka.pa;o ke kaikimahine «lii. : 1 hp|« ae la ua u) nei o k;» lauoho Guia • ioko o ke 10-ena n no «nuini kilohi nunui, i'me ke kilohi anu iaia iiio, ina he uvea hema- ; henm e ae kekiihi nna e ike 'ni, ahuh, pn aku ]a oia i kmin noho nlii pnln, i haowia tne kn niho elepani a ioe ka ebuni, a i.poima hoi m» ko onaona o na wai ala. K»ooha ae ikona mau haiawahme e hookani i ka I .kou muu pila, me ke kuu nahemme loa ; mai i ko laiiou inau leo iiK-le, kohaihni, i he-. ■ le a hiki i ka "iiiu wui ohelo." ( Hookomo ia aku ln b Ave(iani iloko o ke keena hookipn, aka.ua hooma.lohi ano « ia | oia e ke kupilikii o ka inanao, no kana mau I mpa i ike hi, a mni aneane hiki ole iaia ke i : kam.aiiio hUu. Hooikaiku ae la oia me-ka 1 lioomaioeloe ana i kona mau manao i hooauwana ia e ka li-a, a haawi nku la i kann ; : mau huaoielo kanaenae me ka maopopo lea.: Nonoi pu aku la rio hoi oia i ua kaikamahine alii nei, mar hoohoka niai oia iaia me ka hoi nele aku i kona haku Moi, a rue ka nele ! 1 kana me:< i kaunui ai. " E Avenuni lokomaikni," wahi a ke kai- : kamahine alii, •' ua maikai loa kou mau ma'nao i hoopuka mai nei, a ke hioike~ aku nei; au ia oe i ka oīaio, ua oi aku ko'u mahalo ; ia oe maniua o kekahi mea e ae, aka, e pono i :oe ke ike, hookahi malania i haln ae nei, e ; hele hoioholo ana au me kuu mau hniawahine a pau ma ke kapa o ka muliwai, a i kuu i i wehe ana ae i kuu mikina iima e l ilau i ke- j kahi m«u me» oi i waiho ia mai na'u, o ka j hauie aku la no ia o kuu komo mai kuu manamonalima aku, a kakaa loa a pohoio iloko o ka inuiiwai. O ua komo ia o'u. ua oiaku i ia mamua o kuu aupuni. Ke ■wniho aku nei! au nau e noouoo iho i ka nui o kuu kauma-1 ha no kona haule ana. Ue hoohiki iho au,t aole ioa au e ae i kekahi e kii mai ana ! ia'u e hele e mare n.e ke kane ana e onou ( mai ai na'u, ke oie e hiki i ua eiele nei e. hoihoi hou mai i kuu komo. Nolaila, e ike | oe ano i kau hana e hana ai no keia mea,! no ka mea, inu oe e noke i ke koi a haia ke anahulu okoa, aole loa e loii ana kuu n»a-; nao!" i Ua hoopahoohao nuiia o Avenani no keia' pane, kjilou haahaa oku la oia iinua o un : kaikamahine alii nei me ka nonoi pu nku e ia»vc rjc u i kana mau wahi nihkann, ka ilio. k'®i> a me kihei ona. Pane mai la oi Lauolui (»<»)a an!o o a a i

kekahi makana, a kauoha mai ia feoi iaia eij hele, a e noonoo no kana mea i oieio aku aj iaia. t kona hiki ana i kona hotele i oēāio ai. «ole oia I ai i kona aina ahiahi, hoi ioa ako ia no emoe.a okahi ikoana *o Caberiqle, hoi aku ia no hoi ia a moe ma ka aoao • o kona kahu, me ke komo wahi ai ole. ia po holookoa a ao wale, aole i moe pono ioa o Avenani. _ { iho la oia : "Hehea la auanei e loaa ai ia'u ke komo i haule ai iioko o keia muiiwai nui do kekahi maiama okoa ae nei i hala ? Hemea iapuwale ko'u huli waleana aku no. 1 oieio waie mai nei no.paha ke kaikamahine ahn keia me kona ike iho no aole e loaa ana. A kaniuhu iho ia oia me ka ehaeha iauna oie. Ika lohe nna o Caberiole v kona olelo ana me keia, i aku la oia. "•E kuu haku, be olelo aku nei au ia oe, mn i hookaumaha oe i kou manao no ka loaa ole ia oe: Ma ka wanaao e hele koke no kaua i ke kapa o ka inuliwai e nana ni." Hnmohamo iho ia o Avenani i kahi ilio aoa me ke kamailio ole, a hoi iho ia e moe me ke kaumaha o ka manao. 1 ka ike ana o Caberiole ua kokoke i ka wanaoo, leie aku la ia e hoala ia Avenani me ka oleio aku, " E kuu h*ku, e komo i ko loie a u. haele ae kaua." - l Hoolohe mai la o Avenani i kona leo, aia ! ae ia, a komo awiwi iho la i kona kapa, a i ka wa kakahiaka nui wale, hiki ana iaua nei i ke kapa o ka muiiwai, a nana hele aku ia keia ma na kapa o ka muiiwai nui, me ka puiki ae i rw iima, a manao iho la e aho no ka hoi ioa. ana, aka ia wa koke no pae ana ka leo e kahea ana laia nei,.—•« E Avenoni ! E Avenam ! ! Nana ae ia oia a puni aohe ann.mea i ike ai, manao iho la la he moeuhane paha. nana, a':a, pae hou ana ka leo. " E Avenani ! E Avenani ! !" !iOw.ii o&.e._Jaihea rrwi nei ?" wahi a Avenani. O Caberiole hoi kahi ilio, no kofm uuku, ua kiei loa aku la oia ilalo o ka muliwai e naua ai, a paue mai la : " Aoie anei oe e nnnaoio mai i o kahi ia gula no keia e hea mai nei, ke ike nei au aia la. u Aole i emo, pii ioa ae ia ua wahi ia nei a ka 111 o kn wai, kamailio mat la oia ia Avei hoopakelekuu ola mailuna mai o ke opu weuweu, u ma kou kokua ana hoi, i loaa ai iu'u ke ola o keia mau la. Ua hoohiki nku.au e like ine kau i kokua mai ai la'u. E AvHnnni alohn e, eia ke komo lima o Lauoho Gula Nohenohea."

U'uiuu iho la o Avemvni e>Jalau i ke komo j mai ka wnha mai hoa aloha la, me i ka hpomaikai ana īaia no na mnnas& tie 1 taus<ini. Aole oia i hoi hon i kona hotele ī noho ai, aka, hele poloiei aku la oia ika ha-! le alii me ka ukaina e kahi ilio uuku i hnop.ha ia a hnnini i ka oliloi. Hoio aku la hbi kekahi niea e lioike i ke kaikamahme alii, ua makemuke o Aven»ni e ike iiiia. " Auwe ! aioha wale ke k«naka opio," pe)a i hoohp ne ai na kaikamahine filii nei. " I bele mai ]>> e ha> mni ia'u n» hona hoi nna. E hoi nku nna oia e hoike i ka Moi no na mea ana i ike liīō nei.'' I k;t hookomo ia ona aku e Avenani, hele aku la oia a haawi aku ia i ke konio i ua kaik.Miiuhine alii hooiuhiiohi nei ine ka oleio iiliu. i " E Aladamft, on hooiohe pono »u i kau niau E oluoiu anei oe.e ae mai o kuu haku .Moi kau k«ne inare ?" (Aole i pau.)