Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 6, 23 July 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

MOKU.NA XXIII. HE MALIHINI WAHI.NE. Hookahi malwma o kuu noho ana ma ua Wflbi hou nei o'u, —I kekohi la, ia'u i komo aku ai iioko o ke keena hookipa no kekahi mea a'u i manao ai — loaa aku la ia'u o Miss Dakia {kekahi o na kaikamihine e noho ana ma ua hale nei, u he hoapili lioi no ka Lede Georegiana) c humuhumu mikina lima ana no ka haku wahine, a knhu malama hoi nona. Oia wa]e no ke ni'ho ana ma ke keena aohe mea e ae. I kona ike ana mai ia'u nana lealea mai la oia, a olaio mai la—" E losepa, m.inao au ke makemake nei paha oe i keia wahi ? ' £ pono oe ke maoao pela," no ka mea. owau no kou hoaaloha maikai; a na'u no e kokua ia oe i ole ai pe enuku ia." " Ke mahalo aku nei au ia oe e Miss," i pane aku ai au, a he mea haohaonui loa ia'u , r . ke kamailio ana'mai o keia Lede pela. "O ! aole oe e pono ke olelo mai pela, e losepa." pela i pane koke mai ai oia. " Ua loaa no i kela a me keia he puuwai i like me kou.— Auwe no ka e! " i hooho mai ai oia me ke ano hikilele ; " hemaheina mnoli ka nakii ana o kou !ei a-i! Ina e ike mai ana ka Lede Ueoregiana e nuku ia mai no oe no ko hana mikioi ole. Homai r.a'u e nakinaki pono .. aku." "£Miss, inanao au ua maikai no—" " Aole ! aole i hiki!'—o ka hailele īno īho k no ia i feana u ea hana, a holo mai la io'u Ia ; no'aila u,-\ aku la au e hana e hke me kona J«komaiki>i. CJn haalulu ano e kona lima ia ia e aakmaki ana we ka hookokoke loa mai i kuu pap>liiia. Ua aneohilahila iho la kona mau heJelielena i ka nana aku, a i ka wa i pna ai kuu lei a-i i ka nakinakiia, hamohamo ae Ja i kuu pipalina me ka i mai: " He keiki kanaka maikai maoli oe e loaepa " Ua hu i ino ae la au mai la la aku, a hele aku la i waho o ke keena. ia wa ua like kona mau nanaina 'ku me ke keokeo o ka lole, ua mae, a haalulu no hoi i ka huhu. iMai: ia manawa ir.ai i lilo Hi o MisE Dakinao ke- ' kahi o ko'u mau enemi ino loa. He mau hebedoma i halā ae la mahope iho o keia manawa, a i ka wa i hiki mai ai ke Karitima§£., lohe mai la au mai na kauwa i mai, e hiki rnai am ke kaikaina o ka Lede Georegiaaa—a o kona hapa kaikaina hoi, no j ka mea haokahi o laua makuakane a ma na makuahine ke kue. I. a hoomakaukauia ibo ; ia ka hale no ka hiki nr»a mai o ua malihini 1 hou nei, ua hohnla ia he mau moenalolehou, i a ua hoomaeiueia ae la hoi. na wahi a pau ; o ka hale, Oia iho la ka hana nui iloko o ; kekahi mau la. Ma ka lai manaoia e hiki mai ana ua maiihini hou nei o a hoi ka Lede Calanate Du« nedasa, ua nui ke pioloke iwaena o na kauwa me na manao hakukoi e ike i kona mau helehelena, —he ui paha, a i ole he pupuka paha.no ka mea aole oia i helemua maiiMu-1 ra Hale. Mawaena o ka hoia eha a me ka li- \ ma o ke ahiahi o ua la nei, hoekomo mai ana ! kekahi kaalio a hiki i ka puka ma ke alo o i ka hale. Ua holo aku la maua me Keoni Robata e ukali i ke kaa, a o Mrs Tiveretona no hoi kekahi i puka m«i la me kana lede, a me Miss Dikina. Le!e iho la kekahi 1 wahine ui a ano eleu o kona mau helehelena,! a me he mea la he iwakalua kumamalima kona mau makahiki, a mahope iho puka mai i la kekahi lede i hookomoia na lima iloko o ka hulu hoopuinehana, kalele iho la kekahi lima ona ma ke k-poohiwi o ka mea i puka mua mai, a me ka mama eleu i lele iho ai i oia iialo. I kuu ike mua ana i kona mau helehelena, ua hoike mai ia ia'u he nanii oi I pakela aku, a o kona ōiwi hoi i owilj ia me fce kihei hoopumeh*na o ka hooilo, ua hoike mai ia i ke kilekile hiehie, ano wahine ui. Me na hakukoi mahaio i loaa ia'u, ua komo toa aku*la īa īloko o ka ikoi o kuu puuwai.< Holo aku la ia i ke kaikuaana a puili ae la ia ia me na palama a"ke aloha, a me ke ano ! hiehie lede no hoi i haawi ae ai i kona lima! iloko o na puili aloha me Mr. Tiveretona, hoolaunaia aku la o a ia Miss Dakina, a me ia 1 tulu lima hope ai. Mahope koke iho o keia wo, ua hoomakaukau ia iho la ka paina, a iloko o ia manawa i ike nui ai au ī na hiohiona a pau o ka Lede Calanete Dunedasa. O kona mau makahiki, aole ia i oi ae mamua o ka umikumamawalu, a ua like hoi me ka'u i hoike mua ae nei, he uioipakela ae i a he kakaikahi wale no na poe elike me kona mau helehelena. He uliuli paheekooa lauoho a oia ka mea nana i pakui aku i ka nani o kooa nau papalma. Aole he wahi hoohalahala iki nona ma kona mau ano a pau, o kona poo ua like no ia me he kii pohaku mahelaia—a o ka nani o kona poo a me ka iho'na o n* ki poohiwi, he haawma no ia a ka mea kalai kii pohaku, a me ka mea penakiihoi e hoohalike aku ai me ka noeau mikioi Qui: he oluolu ma kona mau ano, he lealea ma ke kamaiiio am, a he anoi hoi iloko o kona mau nanaina mai—a he lede opio no hoi oia i hoohaumia ole ia e ko Ladana mau huikau mauele ana, 0 ke kauwa wahine a ua lede opio nei o Kalote Murray kona iooa, a oia no hoi kona hoa i h©lo pu mai ai. ttF'wahine maikai ia

o oa helehelena, hc «>Jeu, a me ka miki ma 'na ha»a a pau, a he puni hoi i ke kamailio lealea ana me ke ano hoakaaka. Ueko o ko- | na v la mua 0 ka lautm ana me makou, ua |hoolēalea ia makoa, a me he mea la he da hou ka i iamai ~itvaena o makou. j Aka aole au e hookauiua loihi ma ka hoike I ana aku i kona mau ano. 1 kekahi la ae, hoike mai ia o Kalole ia ; ipako», ua mai ka Lede Calanete ia ' ! ia e hele i £keta, a no kona malihioi ia wa- , hi, nolaila, aole ona makemakj e hele hooka-! hi o ia wale no, o kekahi mea kaawale o ma- ; : kou ke hele pu me ia, pela ke kauoha a ka ; | Le<le Georegiana. Owau ka mea ana i ko* ; i no mai ai e hele pu me ia. Ua ho« aku la ' I au e komo wikiwiki i kuu paa lole hou, a he-,i i le pu aku la me ia i £keta. He aneane hoo- ] | kabi hora paha o ko maua hele ana hiki i j | Eketa, no ka mea ua hele wawae mai maua, j ' a i ko maua hiki ana i ke kulanakauhale, j ! komo ae la maua i kekahi hale ai e paina ai, i | i ka haalele ana i ua wahi hale ai nei, nana | no i uku ko-maua aiana; puka aku la maua \ ! a komo ae la kela i kekahi hale kuai mea ai, j a ilaila i kuai ai o Kalote i ke ti a me ke ko-; j paa, a kauoha aku ]a i ka mea nona ka hale- ; I kuai ma ke kaa lawe ukana e laweia ai ) j I Mura Hale, a o ka hom eha hoi o ke ahiahi ; ! ka wa e holo ai ke kaa, noiaila ua hooholo i iho la maua e noho i ke kulanakauhale a hi--1 ki i ka hora eha o ke ahiahi, ma ke kaa ma- ■ i ua e hoi ai.j " Ano, e los<>pa,'"wahi ana, u he mau mea ; ! kuai hou koe a'u e kuai ai maiokoo ka hale- - [kuai liiina, nolaila aole au e hoopilikia wale ! i ia oe ma ke kono ana aku ia oe e hele pu ' ! kaua ilaila. E kakali oe ia'u mawaho nei, ; ! a i ole 'e hele hoioholo aku oe no kek&ihi ma-! ! nawa a hoi mai au." Aole i liuliu bo maua hele ana aku, hiki ' aku la maua i kekahi halekuai, a komo aku ; la kela iloko, hoohele aku la hoi au e holo- ' holo ma ke alaloa, a hoi hou mai lu mawaho i o ua hale kuai nei, e kakali ai ia ia. Aole i ' hala ae he mau minute henui o kuu ku ana, aia hoi, ike aku la au ia Kale Linetona e he- ! le mai ana, Ike koke mai la kela ia'u, awi- ■ wi mai la, a lulu Jima pu maua. ■ ." E kuu hoaaloha opio," wahi ana, " nani : kuu olioli i ko kaua halawai hou ana ! Ua hoomanao pinepine au ia oe, a mai kakau i j»laf»la mai au ia oe, ina wau i ike i kou wahi i noh« ai." Hai aku la au ia ia i ko'u wahi i noho ai aia i Mora Hale, —mai ka manawa mai i kudaln ia ai r)a waiwai o ka Haku Kavena- ! hTla. . . i Pane mai la kela," He makemake nui pa- [ ha oe e lohe no kekahi mau na hou a'u e hai aku ai ia oe. CJa minamioa nui au no kuu | haalele ana aku ia Kaletona Hale ma ke ano ' mahuka, me kuu haawi ole aku i ke aloha ia oe, a me na kauwa e ae : aka, aole nae e hiki ia'u ke hana pela. (Ja kauoha mai o Mr. Walter Ravenahila ia'u aole e hoike aku i kekahi mea e ae no ko maua hele ana. Ma- ' hope iho o ko kakou hoi ana e moe, hiki mai 1 la oia i ko'u keena, me ke kauoha mai e ala ae i ka wanaao a hele pu me ia. Ua ike anei oe, a i olē, ua hiki anei ia oe ke koho ~ wale i kela lede opio nana i haawi aku ka palapala ia oe? Aka, ua hiki paha ia oe ke manao pela mahope iho o liou lohe ana ua mare o Mr7 Walter i ka wahine." " Ua koho wale noau pela,—aka,aole nae au i lohe iki ua mare ia oia a hiki ikeia wa." I " Ae, nolaila he mea hou ia oe ka lohe | ana, o ka lede nana i haawi aku kela pala-' pala ia oe, o Miss Jenkinson no ia." " O Miss Jenkinson no ka?—He nui na manawa a'u i noonoo waleihoai oia no,aka, ' i kuu hoomanao ana ae no kau olelo, ua hoo- ! pauia ka hoopaUu mawaena o laua i Ladana, no ka hakaka-lua ana o Mr. Walter me * ke Kapena,—a no kekahi mau kumu e ae, nolaila, ua hoopauia kuu manao nona." " Ae, pela io no, ka manao o kona inau makua, aka, aole pela ko Miss jenkinson, j ua paa loa kona aloha ia Walter. 1 kona lo- i be ana e mate ana ka Haku Walter me ke kaikamahine a Boudetede, a me ko Walter j eha ana iloko o ka hakaka-lua, ua lilo ia he ! mau mea ehaeha loa i kona manao, a i ka lohe hou ana e haule ino ana ka ohana Ra-; venahila no ka aie, a e kudaia ia ena ko la- ; kou mau waiwai, nolaila, ua hooholo iho la i ia i kona manao e haalele' i na makua, a e holo mai e irai ia Mr. Walter, a e mare ia ia. i E pono ao e hoike aku ia oe, e losepa, ma-' lalo o ka palapala hooilina a kekahi makua- ■ hioe hoahanau ona i make, i ili mai ai ia ia ka hooilina o na dala hookahi miliona, a ao- : le he kuleana o na makua e keakea mai ai ia ia no ua waiwai nei. I ka haalele ana i ka home o kona mau makua ma ke ano mahuka, ua holo pololei aku la oia i Devonasi-' re ; Kakau iho la oia he {mlapala na Mr. Ka- 1 venahila e kauoha aku ana ia ja e hele mai, a oia keU. palapala i haawi aku ai ia oe e ioaepa. Maloko o na palapala nei ua kauohaia e hele pololei i kekahi hoteie ma Eketa nei, a ilaiia e loaa aku ai oia ia Mr. Walter Kavenahila. Ua hiki ia oe ke hoomaopopo | iho i ka hope aku. Uamahuka mai oia i ka wanaao—aole wale oo ka makauo hoomare ! ia me Miss Bousetede, aka, no ke ake nui: ana kekahi e mare me Miss Jenkinson, a ; owau wale no ka mea i ike i keia mau mea ; a pau, a mareia ai laua." "■Pehea na makua o Miss Jenkinson. ua ' kala mai anei laua i keia mare inalu ana ?" •• Ae—eia wale iho nei no wahi a Ka* ; le Linetona. " Ma Conewala i noho ai laua mahope iho o ka mare ana, a hiki i kekahi mau U pokole i hala aku nei, loaa mai la ■ ka palapala mai na makua maie kauoha ana e hoi aku i Ladan», a oia makou e hele a'liu nei. E kali iki ana makou ia aei nokekahi mau hora pokole, alaila hele āku : no ke ano j maluhiluhi o &lrs. Ravenahi!a ke kumu o kelā kaii iki ana, 1 hele waie jnai nei no au e holoholo, a pomaikai ko kaua hui hou ana."

P(inau nk"j !i nu.PHiea »a R%?enahifa ' ■" makua ?' ■■!■■■■ ■ :■■ r ■ " U-» halii oku laua i U ai:iii puni ole, maiiope iho uWo luun'haalele nnd ja Kaleiou i Hale. Aibi pnkele īio ko-lnkou wni* • wai. ia.« e hook.nulun loiiu ia Ue kudāln #rw. no ka mea im aku nui o_\Valtel- e iioihoi lioii 1 i kona mau wai.wai n pvi. Aka »«■ lial i nae , ka «nanawa kupono." Ma keiii man>i\va puka miai 1m o Kalote , mailoko inai o ka halekuai, a hoolautin akti !la au īa.i» «:e Kale Line-iona- Hehapa hora wale no ka inanawa i.koe. n.o Kole Line;tona i hookuuia niai ai alaila hoi hou aku i i kona niau haku, a iioko o keia hapalua hora, 'ua bele holoholo pu makou-—me bs haawi j aku o Kalote i kona Hma ia Kale a hele kui* ] kui pu aku la laua,-—a ua hoohala ia hoi ia j mau rainute a pau iloko o ke kamailio ana ; ; I a hiki i ko Kaie haelele ana mai ia maua, | hali hou a« la ia i hope. I kuna hala ana I aku, i mai ia o Knloie in'n, oia hookahi ke kanaka maikai ana i launu ni iloko o kona | mau la o ke ola nna, twa ka oluolu a me ka j waipahe ona manao. Hele aku la niaua a ; hiki i k i hoeele, kahi n ke kaa e ko ana, ko;mo ae la iloko, n mahofie iho o ka holo ana jno kekahi manawa, ua hiki aku la ma.ua i j Bdura Hale ma kaJvor» elima o ke ahiahi* MOKUKA XXIV. Ka polulohi kaphaha a mb KA PILIKIA. 1 Ma kekahi la ae,. he la ahaaina nui ia ma l ka Mura Hale, n ua hoalaia na kauwa^pau, | i ka wa kakahiaka nui loa, he hapalua hora aiamua ae oka wn irfau e hoala ia ai. Ua : iho aku ii/ au e haua i ka'u mau hana, a-o : Miss Kalola JVlurray hoi, aole oia i iho mai i : keia manawa a hiki wale i ka manawa e ma.kaukauai ha aina kakahiaka, ia wa oia 1 iho : _ mai ai. Ua komo mai la ia'u ke ano haohao nui nona, no ka mea, i on kauwa e ae a pau i haawi mai ai oia i ka "Maikai Kakahiaka," a la'u aole oia i pane mai, a he ano hu:hu ka i kahakahaia ma kona mau helehelej na. 1 mea e ike maopopo ai au ua huhu io paho oia ia'u, kamailio aku la au ia ia me ke ano hoakaaka, aka, aole oia i pane mai ; me ka maikai, noiaila maopopo ihe la ia'u ■ua huhu io oia. Ua hoehaia ko'a iunaike- i hala iloko o'a, me ke akaka ole ia'u o ke kumu o kona huhu nna. Ikata a maua i hele i pu ai i Eketa, ua maikai loa ko nmun launa , ana, ua l ul u lima mai oia la'u me ka oluolu, l me ke kapa mai ia'n, o ''konn wahi kane : OpiO." ■ ■ ' ■■ ■"' j Mahope - iho «ka pau aina oka paina kaj kahiaka, ua hele nku la au e hona i ka'u hai na, ma na wahi e ae o kn hale, a i kuu iho ; ana mai ke alapii mni, e pii mai ana o Ka!o.te, a hal'iwai pu iho la maiua, pane koke mai fa kela me ka ieo hawanawana : " Aole ou i manaahe keiki kolohe oe, hoopunipuoi ame ka apiki. Ae—nole nu i makemake c olelo nku in oe me keia—nka nole e hiki ia'u ke hai nku no k» mea i pili ia oe. Un maopopo Ki oe ke ono o ka'u e olelo aku nei. Ke kauoha nku nei nu ia oe, mai noho oe a knmailio mai in'o, iloko o ko'u mau ma- . naw» e noho.ui ia nej." Me keia mau huaolelo, o kona pii loa aku la no la iluoa, a iho awiwi aku la hoi nu ilalo ine ka nalu nui o kuu nianao nokela cr.au I olelo, •' kolohe—hoopunipuni—n a me ka | apiki." JJa ike au Bole aa i hana i kekirhi | «nea kolohe. Nolaila ua hooholo iho la au he hana keia na ka mea ppu inoino wale, a me ka niania ia'ii ; a hoomanno n<? la hoi au 0 Miss Dakina ka mea nano keia mau hana. Nolaila huli hou nu p, imi aku ia Miss : Knlote e ninaninau pono ai. ilokn o kekahi mau minute pokole, ua lo"aa aku la oia ia'u e hoea inai ana, nie kekomo i kona kapa komo he e ; a nana mai la oia ia'u me ke ano huhu, » •' E Kalote," wahi a'u, " ua hoahewa ku|mu ole mai oe ia ; u. E pono e hooakakaia I ke>a mea.' " E hooakaka ia no ! 1 wahi ana mo ka 1 nana pono ole mai h'u "He keiki hooka- : mani nui oe." " He hookamani ? nole e Kalote i" wahi a'u » pane koke aku ai, me ka hoopii ia o ka ula i kuu mao papnlina. " Aka," wahi ana, " ua lieoiaioloa la kou knlana poino. Aka, ua hewa au ke kamaii lio loihi me oe. E hoomaepopo leaoee Iose- : pa—aole e hiki ia'u ke hooakaka aku. maho- : poe iho o ko'u ikemaka aua me ko'u maa maka ponoi. Aole au makemakē e hoopilikia wale aku la oe ekekanaki opio. Ke hoohiki hou ifku nei au aele au ef hoike aku ia oe. Ano, mai mai." O kona awiwi koke akii la no ia e hele, a i peU i waiho in iho »i au iloko o ke poluluhi j kaunwha. Heaha la ke ano o keia ? heaha la kana mea i ike ai ? Aele i maopopo ia'ū, manao iho la au ua kuhih<;wa maoii ko Kalo<e manao ana no'u. lho iku la au i ke keena Kuene me ke kaumaha paluluhi o ka ma- ■ nao, a kokua aku 1« ia Keoni Kobau ma ka holoi pa ann. ' 0 ka hora umi o ke kokahiaka keia mauawa a maua i kamailio pu ui me Kalote. Ua hele wawae aku o Kalote i Eketa e kuai ai 1 ke.kahi mau mea mnloko o ka halekuai, a ma ke kna lawe ukana o na halekuai nei e hoi mai ai me na ukana pu ana i kuai ai. 1 ko'u hiki ana i ke keena holoi pa, ike j aku la au i ke ano kaumaha o ko Keoni ' Kobata mau helehelenn. ! Ninau aku la au. " Heaha keia e Keoni ?" 1 " Heahn auanei ?" ann, "eono mau > < , puna nui a me eono puna liilii i nnlowale. a elua mau klaha kala. Aole au i ike i k«hi i nalowale ai.'' " Malia hn ua komo ka poe ailiue i : | ka po nei ?'' wahi a'u- " Aole he poe aihue ?'' wahi s ia : i " Ua paa no na puka a pau i kuu iho nna : i mai i kakahiaka nei," iAok i >;<?//.) ]