Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 6, 23 July 1873 — KE KAAO —NO— KAKAIO O WALEKAU AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO —NO— KAKAIO O WALEKAU AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

\10KUNA VIII. KA UA.Al.rLE- ANA O KAKA(OJA WAL«KAC, 1 kn oluuoiu ann ae n Knkaio, .1 koe naeha 0 ka haou, aia na ke an 0 l<a manawa ia e hai mai, n pukn nku la oia iwaho 0 kona rumi, me kn manao e holoholo i loaa mai ai na ea hou oluolu. I ka ike ann mai 0 na alii koa iaia nei, ua hakoi wale mai no na wai» maka o ka lehulehu, no ka nui 0 be aioha. A mai keia poe mai i lohe ai 0 Kakaio, J ko lakou nei hana ona i kekahi palapala hoopii 1 ka Moi, e noi ana, e ae mai ka Moi ē hoo» lilo ka aina i na poe lanakila, a me kahoo» una ana i elele i kahi i hoomoana ai na en®« mi e hai ak» i kn .manao-o kn Moi n me na leanaka. A Lu mai la o Oen. Suwaro, a noi inaai ]a 1 na nlii koa, mai paulele maluna 0 ka oukou mau mea kaua ; aka, e nana aku no ka wa e hiki mai ana mahope, a oa hoo. holo ia keia mau manao. I ka wa i hooholo ai na hoa kuka 0 ka Moi e hoolilo ia Polani no ka poe mahhini o kahi I e mai, ua kue mai o Kakaio, me ka iana : j Aole loa wau e kau i ko'u inoa ma na olelo hooholo a oukou, a puka aku la oia iwaho 0 kahie Ahaoleloai. Nohoiho la ko ka hale me ka nune ana, heaha la ka manno 0 ke lii tfuteotu nw heiu mea ; j i ka ike ana o ka M011 keia kue ana 0 Ka« j kaio, ua komo ae la oia iloko 0 ke keena 0 : Kakaio ikomo oi, o ikemai laoKakaio moe 1 iho la oia ilalo rna ke alo 0 ka Moi, a papa mai la ke Alii. mai tnoe oe ilalo, aka, e noho j pono ae oe ihina a e hai mai oe i kou manao | no keia mea. Aole he wahi olelo a Kakaio ; 1 pane aku i ke alii. Alaila pane hou mai la kealii, penei: " E ! ke keiki koa opiopio, aia ina ou la ko'u manao 1 nui ana, ka mea opiopio hookahi 0 Polani i ; koe, ka lei nani hoi 0 knu noho Moi ana no Poiani nei." 1 Haloi wale mai ta no na waimaka o ka Moi 1 i kona wa e kamailio ana ia Kakaio. No 1 keia mau olelo hoalohaloha a ka Moi, nolaila, ua pane uku 0 Kakaio, penei: •• Ua makau* i kau loa au e moni i 'kau mau kauoha a pau | e ke 'lii, aka, o kuu haawi nna aku, i keia } pahi kaua a kuu kupunakane 1 haawi mai ai j iloko o kuu lima, no na enemi, oia ka'u mea i makeinake ole loa." A pane mai la ka Mai, •• Aole 0U1 manao pela, aka, he mokemake wale no ko'u e hoike aku i ke noi a kuu poe makaainana ia oe, oia hoi. no ka hoolilo ana aku '1 keia aina iloko 0 oa lima 0 na enemi, Aele no hoi o'u make* make e noi aku i kou ae no ka hoolilo i kou 1

aina, aka, he auwe aloha wate ae no ko'u nou.no ko'u manao, e hoomake'na oe ia oe iho no keia kumu lapuwale i manao ole ia. Aia na be au o ka manawa, e hookahuli mai kakou, ajafetlo i« naHifna o na enemi, a ua hoo* maopopo ia no hoi na roanao kanaka, he papau wale no. a no keia mea, i hoolanaia mai ai keia mau olelo a ka lehulehu. Aka, nou nei, aoie a'u hana, ua ae loa au 1 na e kii la mai ana au e make, alaiia, e make no au, i na he mea ia e pakele ai ka iehulehu." No keia mau olelo hoalohaloha a ke 'iii.ua | ula puni ae la o Kakaio, i ke umi i kona ( oloha, a puana ne la o Kakaio penei: ''lna] ua makaukau kuu haku, no na kauoha a na j enemi, alaila, ke i nei au, aole Polani i koe, | oiai, aole a'a hana i koe, a o ka hooko wale : no ka'u i na kauoha a kuu makuahine. A j ke noi aku nei nu i kon e ku Moi, e ae oluolu maī oe ia'u e holo au i Enelani, mamua o ko'u ike ana i ka hiki ana mai,o ke au hulihia ana o Polaini me ka wehweii : nui." A pane mai la ke Alii, " Ke hookuu aku ; nei au ia oe, e heie oe i pau ai kou luhi, a e j uhai no kuu pule la ce, ma na wahi a pau I au e hele ai, oia hoi ka'u noi.i ke Akua, e ! hoopakele mai ia oe. A o kou inoa aole loa ' i,i e nalowale, oiai, ke kau nei kou mau ia» ; nakila ana, i nn wa a pau »u i kaua ni me na enemi.'' A hamau iki iho la ka !eo o ka Moi, no 1 kekahi mau minute, a pela no hoi o Kakaio, a liuliu iki, kulou iho o Kakaio ma na wawae o ke 'lii me ka puliki ana i na lima o ke aiij me ke aloha nui, A nana iho la ka Moi ila> lo iaia nei i ko ia nei uwe ana. a uwe pu iho %

la ke alii, me ka ianii o kealii, e ku iiana e kuu makamaka opiopio, a e lawe oe i keia komo lima, eia hoi iioko nei kaa kii.a e iilo keia i mea nau e liooinanao rtiai ai ia'u i na wa a pa» loa no ko'u aloha. a me kau mau hana kaulana a pau i hana mai ai w'o. A ku mai la kp kakauolelo! a ka Moi oia hoi o Zamoibe, a haawi mai la i kona aloha, alaiia, kukali iho ia/V Kakaio me na hoomaikai ana i ke aloha o Zamoike, a ma ia wa »o, ku mai i«e Batezou a baawi mai la i koaa aloha me fea hoike ana ikekahi niau olelo hōolanalana manao 1 , a ke lnoi nei makou na na lani oe e fyokua mai iloke o na wa a pau au e kaawale aku ai, n>ai ko kakog akoāleoa aha, a pine aku la o iKakaio, " pela io na lani e koko& mai ai ia'u," me ka honi palua ana ona i na iinn o ka»Moi,a pau in, haawi aku īa oia i kona kunou hope loa ana, a puka aku ia oia iwaho. A\hele a*ku la oia ma ke aianui, e feiki ai i ka papu mawahn o ka hale alii, a ike iho ]a ōia, oa ku io na mea a ke aiii i hoi moi ai iah, oiai, tia ma* kaukau loa na koa e haawi pio aku i ka lakou mau mea kaoa, a o na alii hoi o ka aina e hoomalielie ana i ka uwea na makaainana i ke aloha i ka aina, ineika i aku, mai ' kue oukou, ke kauoha mai Ina haku hōu o i' kakou, ma ka iakou mea e olelo mni ni, mn* j laila aku kakou. i Moe iho la o Kakaio, maioko o ia papu a > kakahiaka nui, ala ae la keiai hoomakaukau | i ka lio, o makaukau. o ko ia Inei holo aku la no ia, a hala jaha elua hora, hiki aria ke'i kaa Jio o Gen. Suwaro, iloko b Walekau. aole o Kakalo, ua ahai aku la ka lio. la hoio ana o Kakaio a hiki ma ka puka pa o ka halealii, ku iki iho la oia nei, e lulu , lima aUha pu me kekahi kanaka i hele mai' s wehe mai i k& pukapa, eia hoi o Saledina, i aiai/e ku ana, uhuhu ae la ka lio, me ka leo ino e ioa, i jke ole ja mamua »e.

A pane oIhi | a o Kakaio, I o ke aioha no !<ott e ka maknmaka, eia au ke hoālele nei i ita !ufai o na kapuaa, a na ōukou hoi i;i e īoomanawanui Hbu; aka, rwe ke kaum ha !»o nae ao e hele nei, no ka nalo o Ua inoa o io kakon aina kol&iwi oia hoi keia Polani, a iin >a Kem mnu oieio a nauaio. n 1M10 ika la oia. ia holo ana o ja nei, a hilii ma Mast»via )ia hoi ka palenn e kaawnle ai o Polani, a ne Peniaia, iehai iho la oia ilalo mai l.onn io iho, a bu iho la maluna o ke ahuae koko<e aku ana i ke alahaka, n nana ae la oia aa o a maanei, he mehameha wale no, alaila, luli hoi hou »ku la oia iho&e, iloko o kahi i ma i hele mal ai, a i ka hiki ana ma keliahi »ahi,huhuki aela oia i kamauu.a hoopa ae a ma kona maa lehelehe, me kona puana leo ma ae penei': " Aloha oe e Polani! Alotn no 3oi ko'a mau pomaikai kino !" A hoo ae la oia ī keia mt a hoomanao no Polani, maloko o kona poli, a kau ae !a oia 3talun% o kona lio, a holo al u la a hilii ma ie alahaka, hele aku la oia a kau ma kela loao, o ko ia nei kuu aku la no ia i lfa holo ) ka lio, aole i emo, hiki keu i Danetika. Noho iki iho la keia ma laila, no kekahi nau )a; e hoomaha iki ai i oluolu ae kona manao ehaeha no kona aina. I ka oluolu ina o kona manao, hele aku oia e ninau i' iekahi kapena moku, no ka iawe ana iaia i Pelekane, a I ka hoomaopopo ana i ka uku uoku, ua oi aka mamua o ka nui o kana

nau wahi daia 5 alaila, noonoo iho {.1 oin i i& mea e hiki ai tca iio i Enelani. la ooonoo nui ana no keia mea, aneane luemi hou kona manao no ka holo, aole oiia nakemake e haaiele wale i kana kauwa booohe pono a hoa make no hoi ii<rko 0 na hooīka kaua weliweli ana, mail ka moa a hiki ka hope loa, nolaiia, he pono patia ke imi i wahi e malama ia ai ka lio. No keia mea, 101 hoo keia 1 ka hoteie ana iaoho ai. a ni«

| nau aku ia oia, i ke kiai o ka hote!e, no ka | mea kapono oana e malamn ka lio ona.alai 'la, oielo 'mai la ke kiai, • Ae na ike au i | kekahi kanaka Beritania, L kalep» kahiko | loa oia no keia wabi." - i A pane aku !a o Kakaio, " Ua olioii ioā au i ko'u lohe aoa, hekanaka 8eritania oia." 0 ko ia nei awiwi ae la no ia e heie i oa ka^' naka nei; a oiai iaia nei e hele nna, be makaokau los ,m*i la,k» wa holo o ka moku, no . ka pa maikai o ka makani.no keia mea, kakau iho la oia i wahi palapala e noi ana ia , Mr. Hopetown e oluolu oia e malama i ka iio, a haawi aku la oia i ua' leta nei ma ka iima o ke kanaka nana e I lawe ka lio. i ua kanaka Beritania nei, m« ke k&uohi aku i, ua kahu lio nei, e lawe pono i keia leta a Uaawi ia Mr. Hopetown. |a o kona haalele ibo la no ia, me ka loaa ol« niai o ka pane iaia no keia ieta ana ia Mr Hopetown. O ko ia aei awiwi aku iei no ia i ka helo a ee aku iluna o ka moku. A hala paha he hapa hora, o ka holo no ia o ka moku i Enelan>, MOKUNA IX ! No ke Kai Baletika. j Oiai, iloko o keia mau la e hoiu ne. j moku maluna o ka ih o ke kul ; aia wola no

ka aai o ka manawa o Kakaio maluna 9 papaaele o ka moku, i ke aoa me ba po. No , *ona ma1»triake nui e loaa iaia he hoōlealea . namai ia ohua mai, i mao ae kona aloha I I i hope.ma koaa hui naau aku me n& ōhua,! • me k kamailioana. A Ihūo aku la ka moku ma ke kai Baleti«a, a lailaiia aku, hiki ma ke kai Beritanio -jholo k ae la na ohua, ma kela a me keia aoao o ianaoku, me ke ktthikobl«nft.mk'aer>\ \ ka awJfi mai o oa kapa kai koioiu o Eae* 'lani, m; he ohn ia ka paa mai i ka huina aouli. ka ia nei nana aku i na ohua, ua liele wal a hauoli, o ke kaa wale iho la no a ka ohmana ka hana nui, tns ka hooho ana ae, aia"v Lae Fa!amahoro a roe ka Puu o bke9«e——- 1 : !Vo k«ia pioloke o na ohua i ko lakou wahi i mu rmu ai.'mftimai >ho !a ko ia nei naau, i I* ike i hartakou la oholi mai, oiai, he wri iakou ua maopopo, a oia nei, {ie ; mlihini loa i» wahi, a o ke kula oneanea pna aaanei, kahi e noho aku ai, aole he ike mi o ka hnina ohua i ka ia nei mea e nootio nei. ' Hu mai la ko ia nei manao ia Pemaboreke ! &maseta, (kahi pio ana i malama al) e like j ne ka hoomanao ana ae i ka mea i make ka- | hko loa. i ko iaua wa e noho pu ana ma I V!anau, hook%hi puuwai, a hookahi manao, i a'ilĒI wale i ka haalele .ana o Somaseta ia : V]anau, me ko laua ae-iike ana, e hoomau iaaku ko laua iiuna makamaka atia ma na lea. I'ka la i hoouka kaaa ai a pio ai, ua w.hi Somaseta nei ia Kakaio ma, a e ole no hd o K&knio, hoi o!aaiia Pelekane. no keia lo:omaikni o Kakaio, oa hoohiki paa loa mai ou, aole oin e hoopoina īki ana ia Kakaio, aif wale no o ka make ka mea e pau ai; a o m'au olelo nei, ua kakauia ma ka huke hotnianao a Kakaio ; aka hoi,»ua hauie ua ! wa'ii boke nei, nolaila, ua minamina loa o | Ka>aif>, ina ia hoi hoike aku ia maa olelo ] anr. . :i i bi \v;i nd o Kakaio i Polani, ua paiapala | oia i uH wahi pio nei, aka, aole nae he loaa | iki mai n. ka pane, a elua paha kona palapa* , |/i: riM, ft fie oia mau ka ne!e o ka paneia mai o oa ieta a la nei, i uau a«u aiime ua olelo, ma ka hale o Sir. Robert Somaseta, Enelani. A i iho !a o Kakaio, o ka hoailona keia o.ka poe aloha ole, a hoowahawaha i ka ! makamaka; no keia mau mea ana i hooma-1 nao ni no keia Somaseta, na hoopiha loa ia ! mai la keia e ke kaumaha i kahi makamaka ole.

I kona hoomaopopo ioaana, aoie e ikemai ! ana o SoniBse(!i, nolaii.-;, naiu iho la oia iloko j ona i ka mea e pono ai oin, Oiai, oia enoo- | noo ana, hoomanao ae Ja oia i kekahi hoa 1 Oiia, he kanaka Beritania oia, a ua holo moi no hoi i Enelani nei, e aho paha ka hele i ' < ona la, a ua pau ae ia hoi ka hoomanao ana ia Pemaboroke Somaseta, oiai, aole e ola na ' i iwi iaia. Me keia mau hoka ana ona, ua ■ : halia ae la oia a nana aku la nia ka nooana, I ana i holo mai ai mai ka aina ana i aloha i nuiai.a hu mai ia ke aloha o na makamaka ' i kaawale ioa aku. i ka vva i komo aku ai iea moku o lakou ■ f net, iloko o ka nuku o ka muliwai Temesa, mahuahua loa ka hauoli o na ohaa e ae, no ke kokoke e lele i uka, iliki iho la hoi ka pe- j huini mahope, aoie i emohani ana lakou nei ' ma Sheerness, oili loa mai la ka oioi o ka ! luakini o Sooa Paulo, ikuwa loa ae la na ! ohua, me ka i ana o kela a me keia, » aia ko i . makou wahi, a aia no ko'u mau makamaka, | i a aia hoi ka'u wajiine, oia iho la ka olelo a i na waha be lehulehu, a oia nei, hopepe wale i iho ia no. Eu ae la keia niai ko la nei wahi i noho'i, ' me ka nana ole-mai o na hoa ohua iaia nei, ake aku la lakou la, o ka lele i kula a launa pu me na makamak?. A koe ibo la oia nei wale no ko ke keena Kapena, me ka nala nui iloko iho o ia nei, me ka i ana, o ka oi loa keia o ka wa. mehameha a'u i ike ai ma na mea pili i ka oluolu o ka naau ma 4ta , hoonanea ana me na makamako. 1 ka nana ona ma.o a maanei, aole he roea aaa i ike e . hiki ai ke kaawale ae ka hookokule ehaeha ' 0 ka naau no kahi makamaka ole, a e haawi! aku ai hoi i ke aloha, he ole loa no; no ia mea Y aia « m«e om kigthi v tra * hale>pa a me na pahu mea aie ae, me keku- i lu mau ana o na wai a ke aloha mai kona mau maka aku. Puliki ae la i kona maa maka, a i iho la, no ka nawaliwali o ke kino, ua hele mai nei, _i mea eeluoia ai, aka, ua hoka, a ke mahunhua mau nei ka pilikia o ka naae, (no ka hoomanao mau ana kaa ! 1 hala,) i keia wehi makamaka ole. O ka nui o na ohua, eia i ka oneki kahi i pioioke ai no ka nui o ko lakoa haaoli, a eia no hoi keia ilalo kahi i hoopepe ai. A ka> mumu h$le mai ana ko alapii i kekahi wahi sela o lu/ia o ka moku, a hiki ilalo, a ninau • mai U jf " Aole anei e oluolu oe, e ala ae iluna ef moe nei ?" O ko'a wahi pahu na, au e tsie U, a ke makemake nei aq. e komo i ko'u w|hi kapa maemae no Va leie ana abu luka, m kaii mai ia paha kou wahi malraa. hine iafo, e ake ana o faa lele aku." \ (Aole f 9