Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 7, 30 July 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

I ka lohe ana o ke kuke a me ku wahiile malama hale i keia olelo. hele. mai la laua i be keena kuene mc ba hookahalm nui ia o laua no ba nalowale ano e ana o keia mao met. Aka.aole i emo, holo ino mai la ke kauwa wahine a ka Lede Georegiana mai luna mai me ke ono hikilsl» makau i kahav Uahaia iluna ona. " Eia kahi meā hou " wahi aoa i kahea maioi; "o ke komo iima kumukuai nu«oka haku wahine—o ke komo ilaimnna i hoojio-. ho pu ia me na momi,—- " Ua aha ia ?"—i nmau aku ai n»akou. Pnne mei la oia. • 1 ka po nei, ua waiho iho ka haku wahine i ua komo 1« iluna n ke pakaukau ma ke keena uai II Ua ahaia ua komo la /'V— •• Ua lilo !wahi ana, a pane aku la iiilikou : '• Ca lilo pu me na pi !" Ma keia manawa, hookanua mai- ana ka bele o ke keena hookipa, a holo kiki aku la au ilaila. Loaa aku la ia'u o Mr. T l itereto* na, kana lede, ao Miss Dakina me ka Lede Calanete pu kekahi e noho «n?.. Pane nioi U ka Lede Georegtana la'u. •• 'E loeppa Wiiimota, ua loke anei oe no ka r,alowale ana o kuu komo?" Ae, e kuu lede." wahi a'u, a-a me—. 1 E hoomaka aku ana au e kamailio, me ke i aoo hopuhopualuiu, aka, ua hooki koke iho la au i ke kamailio ana. '♦ Henha kau mea i manao ai e olelo mai e ioaepa 7" ' ninau mai ai ka Le- ; ile Oeoregwna. * Mai kuawili wa.'e aku oe i ke keiki," ' wab> a Mr. Tiveretona ; '• e Lana aku oe ua i bookunjdgrtīm kona nanaina. Nana pono ' niāi iWoia ia'u me ka olelo ma>. ' E losepa e kannilio mai: Hebha kau mea i manao ■ ai e olelo mai, M<n kanalua ina oe e hoike | mai i\ka oiaio r;o. ke:a hann 'ino t hanaia, raai kanllua—" ia W;i i kamaiiio ae ni ka L<de Calanete i 1 ke kaikuaana. ■'E kuu kaikuaana, e pono ; e ninaninau inalie aku. ia :;i, •> e hookuuaku : ia ia e hoike mai i kona mau mea i ike ai. j i ka nana aku he keiki maikai kela a ha-1 wanawana aku la oia, m»' ! ua lohe oi» aku ? ia mau olelo. " Aole loa uu ī .jce . ke Uoiiio.iimn daimana ; aka, ua mioaunm au i lea hoik» aku. nalowale hakahi i.i.iU j)3.—' ' Kekah) inau ri ! ' i hooho ue m o Mr. , T(veretona, • He nihue anei ku i komo mai i ka hale ? ' a hookani wikiwiki ae lu oln i ' ka be e, a ia »vu hoea mai la o Keoui RobutB. i Kauohi ae ia ua haku nei; - E kii aku < i na kauwa u pnu icr. e liele mai lakou la ; nei. i ka hiki--ana roaJ.-a.ria kauaa.a-pnu,---ua hoomakaia kn ni«anioau pakahi ana la ;■ •akou , a hoole like mai la keia a tne keia •iole he mea hookahi o iakou i ike i ke komo, ameliapa. Muhope iho o komakou ninaū hou ia ana ua hoohoio tho la o Mr. Tivere-: t6aa e huli i na keena moe o na kauwn a pau. A ia īa i hoomaka aku ai e puka, ua ukaii aku ia na kauwa a pau a me a'u pu eiahope ona. Ua buli mua ia iho la na keena o oa kauwa wahine a inahope i ko na kauwa kaoe, a I ka hope loa i ko'u. Iloko o keia ! manawa e huli ia nei o Miss Oakina no ke- j kahi, oia ka mea nana e huīi ponoi iloko o ! na pahu, na moe, a me na moena. [ ka hi- i ki ana i ko'u keena, ua manaoio au e ne-j ie ana noe like me ka nele ana o na keena ! e ae. Aka, iloko o kuu kahaha nūi, aiahoi, i ua ioaa ae la ke pa malaio o na moeoß, ua ! wahiia a paa i ka pepa, a ua nakinakiia hoi i ikekaula, | 0 ! auwe au ka mea poiiio ! Ua kunewartewa aku la au i hope, ua ano ohea hoi kuu mao ike, a ua ane anuanu kuu puuwai, e ; aneane iho la hoi au emaule. Ke lohe 'lā au i i *»a leo e hooho ana. « O iosepa ! Keiki ' mo maoli oe !" Aole au i hoopuka aku i kau ! wahi huaolelo hookahi, ua māule a make iho ; la au no kekahi minute. Aka, ua j»hala ko-} ke ae la au no ka ikaika loa o na laanao kue ' iloko o kuu lunaikehala, e hoole ana aole au i i hoopa i kau wahi lihi o kuu manamanalima ! ' bana » k «ia hewa. A me ke kuoo oiaio i hoohoae aiau: Aole ni'u ! Aole ioa au i ike i ka huna ia ana o keia mau pa V Na ' kekahi mea manao ino i hana keia i kumu e hoohewa kumu ole mai aī ia'u !" la'u i hoopuka ae ai pela, nana ae la au a puni, a i kuu ike ana aku i ko Mr Tivere-' tooa mau helehelena, me he ruea le ua kukuni paa ia iluna ooa na hoahewa ana no'u. -I® oia, " £ losep* ! auhea ke komo lima ? e hoike mai, aole he pono i koe no kou huna ana, ua akaka loa kou bewa." " £ kuu haku," wahi a»a, " Aoleau i ike. j Ma ka iooa o ke Akua, ke haiaku neiauaole l«a au i hana hewa iki! He mau kumu e ae ka mea i ili mai ai kaia hewa no'u, ao- ( le na kuu lima ponoi, Ua kahihi wale ia ' mai au e kekahi mea opu iooino ia'u." . ! " Ua hoole hoopnakiki wale oe me ke ku-! mu ole," wahi a Mr. Tiveretona ; a komo hou j aku la oia iloko o ke keena me-ka huli ae i! ka moe, a mahope o kona huli ana «e i ka ptla moe, aia hoi, e Waiho ana ke komo |i- j n»a ua wahiia a paa me kau wahi pepa. " Ōl •lewpa 1 ' WBhiaßobat9. <• heaha

keia hana ao■?— mai iīi ivol6 iiialuni o ma* kou na »heWHi ' j' * f *••«» kf i « f.o.ivo, n ine na pakali;' •. -• E lawe iihu ia ;;i ilaio i ke keeua hwokipa !'' pela i hoolio inai «i u Mr, Tiverttona, ine k.'t lalau (n;ii i kekahi Uina o'u, a o Kee- | iii IJobatar hoi pu ne la oiu tua kekahi iima. ■ Aole au i hewa Ok» Akua ke ilie i kuu hewa ole !" ī pane aku ai au nie ka Uai- . makn. aka . aolo li'e inea i heoiohe mni i Wo'u ' l"> . ' UOKUNA XXV Ka Hale Kaa. - t : I ka hiki ana o makou i ke keena hookipa, hoike aku la o Mr. Tiveretona i na lede i ua } | mea j nalowale, a ia wa ua hoohuoi nui loa i iho la ko iaua mau nanaina maiia'u. , " E Robata. ' wahi a Mr. Tiveretona, •' e , 1 kii oe i makai i ko kulaoakauhale." - J i kona wa i kamailio ae ai pela, o ko'u j i pane koke aku la no ia. •' Ma ke ola o na . | lani, e hoomanao 1 ke ano o kau meae hana i ai pela. Aole loaau i haoa i keia hewa. Ke ( nonoi nei au i ka lani e hooia mai oo kuu hewa ole ! Owau nei, he Keiki o-a makua . ele,—aole o'u wahi makamaka hookahi roa j ke ao uei a pau, aole he hoaaioha, aoie no < hoi he mau pilikana e ae e.hiki ai ia'u ke j ( kuhi ae i ka pono ilaila. I keia wa, e hooi-! Ii ia mai no keia mau hewa no'u,—aka, no kekahi manawa pokole, a loihi paha e hiki; mai ana, e hoike ia mai no kuu hewa ole, j alaila, heaha la auanei kou maoao i kou wa j e nana ae ai i hope no keia hoopino wale ia ; i o ke keiki makua oie.—he poino hoi i hoo- : hewa hala ole ia ma kon mau lima!" i '* He makehewa kau olelo mai peia e ke keiki ino!" wahi a Mr. Tiveretona. " Ua akaka loa kou hewa. Aoleanei ooe ka mea | i iho mua ilalo i Lakahiaka nei ?" Pane niai la o Robata. "Oiauo, no kai mea, ke hoomanao mau nei au, oia r.o ka I mea hiki mua i na kakahiaka a pau mamua I o na poe e ae." i Pane ae la ka Lede Georegiana. >• i loaa ' < mua ai ia ia ka manawa e aihue ai i na pa, akahi no a loaa paka kona aihue ana." "He oiaio loa ua hewa oe e loaepa-" i pa-1 ' ne mai r.i ke kane. " Ua ikeia kou mau he- j i lehelena wiwo i kou wa i hiki mua mai ai i j ke keena nei, a me ko makou manawa e ni-! ! naninau.ana ia oe.—No na mea a pau i na- j iiowale, he pono ia'u ke haawiaku la oe i ka i ! lima o ke kanawai nana oe e ao mai. E bo- 1 j Io koke oe e Keoni Rofaata i Ek«ta a hoi ko- j 1 ke mai me ka makai." ] ■' Owai auanei ka mea kupoao oana e hoo-' i uiakaukau ka ahaaina ?" i oieio ae ai ka ie> I de Georegjana. ' Aole e hookuuia o Keoni | : Robata. he nuī loa kana hana i keia la. E j hoopaaia keia keiki aihue i ka hale waiho ! lanahu—a i ka*i wahi e ae paha a hiki i ka 'laapopo."^ y • Pela ka pono, wahi a ka lede Calanete. " Aka, i hea kalii kupono e hoopaaia ai keia keiki.?" i ninau ae ai ka haku kane. 'A, aia ka !—E hele mai oe e Keonimaloi ko o ka hale kaa e hoopaa oi ia ia." Lawe ia aku la au mai ke keena hookipa ■ aku, me kuu kai huliihuluia e Keoni a me Mr. Tiveretona, a hiki i ka halekaa, onou ia mai la au iloko a papani ia mai la ka puka me ka lakaia mai mawaho. He ane pouliaii 0 ioko o ua halekaa :— e hiki ai ke noho iho; nolaila, wehe ae la au 1 ka puka o ke kaa e ku ana iloko, komo aku la iloko, a kiola aku la ia'u iho iluna o na noho pulu o ke kan ; Uwe iho la au me ka ; ehaeha nui. Iloko o keia noho ana o'ii, aole i maopopo ka'u maa e hana aku ai. Ua haohao nui au" i ka mea nana J lawe i na pa a me ke komo ; lima a huna iioko o ko'u keena moe. Aoie i laweia keia ma ke anoaihue maoli, akama ; ke ano e hapala mai ai i ka hewa iluna o'u; i a owai la keia enemi o'u ? Aole loa au i | manao na Kalote Murray i hana keia. Aka I 0 '" ®' a kekahi mea erae i hoohiki mai he | enemi ino no'u ; oia hoi o Miss Dakina. Ua ; hoomanao iho ia au nana paha i hana keia, j Ae, pela kuu manae paa, naoa no. Hookahi hora a rne ka hapa kou noho ana j I iloko o ua halekaa nei, lohe ae la an i ke kaj wewe o na kapuai Jio a ku iho la tna ka pu- ! ba P a - 0 keia ke kaa lawe okana o ka haie j knai mea ai, a jna keia kaa nohoi e hoi mai ai, o Kalote Murray. Oiai au e hoolohe ana L i ka mea e hanaia ana no ua kaa nei, lohe , aku la au i ke kahea ana ae o ke keiki o ke ; kaa. " Eia na mea a ka wahine i kauoha mai ai e waiho maanei." ; Ninau ae la ke kuke •■ Auhea ua wahi. ne la ?" •' Aoie au i ike," wahi a ua keiki oei. | " "Ua kauoha mai oia e kali ia ia oo keka' j hi mau minuie pokole a hoi mai ēia, aka, aele i hoi īki mai a hala ka hapalua hora , okoa o ko'u kali ana, nolaila, ua holo mai | nei au me ke kali hou ole aku aooa." Lohe aku la au i ke pani ia ana ae o ka puka pa, a nobo iho la au me ka haohao no ke kumu i hoi ole mai ai o Kalote. Mawaena paha o ka hora ekahi a me ka lua, wehe mai Keoni Robata i ka paka o ka halekaa, aWh mai ia i kekahi pa mea āi na'u, he berena a me ka waiu bata paa ko loko, a he omole w*i kekahi. Mahope koke ; iho, lohe aku la au i ka nakeke aoa ae o na i kaa a ku ma ke alo o ka hale, a ia wa i ma- ! nao iho ai au, o ka hoomaka ana mai keia o ; na hoaai e hele mai, ka pt» hoi» konoia aku ; ai e hele mai i ka ahaaina. I ka hiki ana i ; ka hapaiua o ka hora eono, hiki hpu raai la oKeoni Robata me ke pa berena a me ka ; waiu* bata paakiki. Papani hou ae la i ka.j j puka me ka hoolou ana ae i ke apo, aole nae i i i ki mai, aole no hoi i unuhi aku i ke ki. j [ Ua maopopo ia'u aole oia i laka u paa i ka ; puka, nolaila, hele aku la au, a hoohole ae i la i kuu lima, maloko aku o ka hakahaka o ; na pani, aia hoi, loaa aku la ia'u kepoooke ki E mihuka anpi au ?—aole, aole 'he

• ';iaea ii * i» i ka • ; he«i : ; ! - ■ i- . ... Mn Ku.u « f lir., |iuc.wlt- w---irt.li o nu, t T»iki ■ nu ia'uke ioi)r uku i ii.i m.Uii a jwii e kmf»u--i; īlio m ana inji ka u hale, (.e kawe- • :we anii o iiu. kaa lio. .1 iih;: ke kaul «ua o ifa. . . a-ki». (><ki)tt muu lue.i u J>uu -u-'u t» iolie i.ei, i oka iiooniak* i".i !oj iuj mui no iu uua > j pou hoaai e hlki.—Uu uhi «nai la ke kolokn i . eleeie o ka |0, a o kuu walii o noho nei; ua hke iho ia ke konouli me be lua pouli la o kekahi o tu bale paahao. Ua puka hou mai la iloko o'u na booraango uo Kaleiona Haie, oiai uu e heiuhelu 'ana malaila i na buke . i eooolelo o na uiea lioomanamana, u ine na i iapu o ka nie kela poo ka ma- | kaiii, noaa na ulia i hoeehia ia ai kuu inau ; { a-a iolo e ka makau maloko o ka pa halepu* ' le—a me kqu ike ana i t«> kino wailua o Anaheia. Ke lele niama ae la na hora o ka po, eia no ao ke nobt> nei me ke pue i ke anu,—me na lia ano e, me na kuko piooie hoi no kela a tne keia roea e hoonui ai i kau kaumaha.. Aneane paha e hiki i ka liora umi o ka po, hoomaka mai ln au e hiamoe, a ine he mea < ia ua hiltio iho la au uo ua inea a pnu o.ke kakahiaka ae e kakali raai ia no'u. Aole au i ike i ka ioihi o ko'u manawa o ka hiamoe ana, ua honla hikiwawe ia mai ia j au no ka loha aoa i ka nakeke malie o ke i pani puka, m« he nea la e weheia ana. Ata ■ ae la au a noho malie iho la, me ka hoo!bno ' malie ana i ke ano o»ka ieo a'u i lohe ai ; ; aole i emo ike aka ia au i ka hamama ana i ae o ka puka r a me ke aka o na kanaka elua ! e hawanawana ana. Oke ano oka I# he ] mao ieo kane> Hoolohe aku la au me ka li j makau, no ka mea, heaha k ka hana a keia I mau kanaka $ nihi maiu mai nei i ka po, me f ■he aihue ia. Papani hou ia ae ia ka puka,; kamailio ae la kekahi me ka leo n.ahoahua | 'iki, ika i ana " Ano e Eila, hoinai ka ni-! ka !'" - i<-.' ■', ] i A! o kela ieo ua kamaa ina mau ia'u! Ao- i | ie au i kuhihewa iki ma ka manao ana, no ! > ka mea o ka ieo no ia o Tade. Mahope iho ike koke aku ia au i ke koe j j ana i ke ahi koe, a i ka maiamalama ana, j aia'hoi, ike maopopo aku la au i na helehe- i lena o Tade, a o kona kokooiua, aoie au i ike. I Aoie nae laua i ike mai ia'u—a o ko'u mea i j ia i pono ikiai, a i kahi manawa mahope iho |ua hoopouliuli hou ia iho la ke kuikui a !a--i aa i ho-a ae ai. j Pane koke ae k kekahi. E Tome Tade, e komo kaua iloko o ke kaa e noho ai, a ina e hele mai ana o Keoni Hobata e laka i; ka puka a nana ae iloko nēi. aole oia e ike mai īa kaua." Me keia <nau huaoleio a'u i lohe ai, ua hoonui hou ia kuu makau ; pehea la auanei e pakele ai au ika ikeia mai. Hooholo aku j la kuu lima i ka lou o ke pani aniani ma kekahi aoao oke kaa, me ka «akeke ole, a i ka hemo ana o ia pani, o ko'u oili aku la no ia, a hauie ma keia uoao oke kaa. Ma ia I manawa koke no o ko'u haule ana ilulo ua j hemo ae la ke pa/ii o kekahi aoao, a pii ae | ia ua mau kanaka uei iloko o ke ktwe noho ai. Papani ae !a-j ka puka, aole nae i papani i ka puka a'u ī wehe ai, no ia mea.ua iohe au i ka iaua mau.kamailio ana. laela o Tade. •« R_ Bjila, manao nnei oe ē loaa ana Ta kaua kau wahi pemaikai ia nei." '■ Aole e'u kanalua no ia mea," i pane ae ai o Bila. £ ]ike me ka oiaio o kuu inoa Biia Umiumieieele (B]uckbeBrd,) pela auanei ka oiaio o ka ioaa ann ia kaua o kekahi ōmoie kini i keia po." Me keia olelo a ua kanaka nei i inaopopo ai ia'u kona inoa. Ninau hou ae ia no o Tade. Pehea ka loihi o kou noho ana i keia wahi ?" '• O ekolu makahiki i hala aku nei, he mea mau i na Tiveretona ka malama ana i kaa holoholo no iaua, a owau no ko laua kahu kaa a me ka tnea nana e malama i na lio." '• A no keaha ke kum j i haalele ai.oe i

I keia wahi ? no ka nui anei o ba hana, a no | ke pi pahi," pela « ninau hou ae ai o Tade. 1 j " Aole no ka nui o ka hana—no ke pi ma-1 oli no o na_Tiveretona; manao iho !a lauao iiai loa ka iilo ke hoomau i ka malama ana ! 1 kaa holoholo, nolaila ua hoopauia ka holo-' holo aaa raa ke kaa, a kaai ia na !io, nele 1 iho ta au i ka haaa ole. Ua hoohemo ia au mai ka noho hana ana me laoa, a komo aku ai au ; ka hui i kapaia ka hui o ka poe ino, aka, e hoomanao oe, he hui keia o kn poe maikai!—a pela i hele ole ai au e huli ī bana hou na'u, oiai uā hiki ia kakou ke hele e kikeke ma na a pau o keao nei, a eola ana hoi ma ka nui o ko'a maalsa." " Loaa aae i ka pololi," wahi a Tade. " &lai make paha oe i ka pololi ina aole e !aana mai nei oe me a'u. iloko o na isa» kahiki ekofu i hala ae nei; aole anei oe i hele hou mai ia nei e makai ai ?" "Aole, aka, elua la i hala ae nei, hele oiai la au e hoomaalo maanei, me kuu maeao ua haalele paha o Kaooi Robata i keia wahi, aka, ike iho ia tto oia ke noho nei." <l laa pela alaila, ua kimaaina oe i kana mau hana mau mahope iio o ka pau ana o ka ahaaina. J£ waiho ia ana no paha na pa naea ai iloko o ke keena holoi pa ? Heaha la hoi. he manaolana ko'a, e no ia. kaua ka pomaikai i keia po: alaila hui me ka uku o ka kaua haoa o keia la. He iwakalua dala giai pakahi e oaa la kaua i ka la apopo no ka lawe ana i wahine opiopio, a hoi pu me keia mau pa mea ai.— ' " A!' i hooho ae ai o JJila Umiumieleele. .( " O ke keonimana nana ta kaoa haua i keia la, me hemea la akahi no oia a ike i ka wahioe ui, ola paha ke kumu o kooa kooo ana e lawe malu i kela wahine. He ane like nae ua keonimana la me Bir MaleoUn Wavenahama. Ua ike lihi au ia ia i kona wa kamalii, he keiki kolohe,—uno ahiu,—e alualu tmau ana mahope o n» kui&emahine. me ka

~ • —-—y noonoo ole i ke ano o kana koiohe, o kona nialemake w*bl« no katta inea i inānao nui. 0 ktsa kf keiki n'u i niākeiuaku air K! he k;vik.nnaliine «{Mopio tu;nkai tio iwfeT*eui itii<T 1 lin'e ht." jj (<.<.l«yr,</i'/.Y,|