Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 8, 6 August 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

( A haliu aku la n Kakaio n nana la i { ua kanakn nei, aia hoi» hekeiki opiopiowale ' no, aka, o na olelo he awnhia, mo ko ia nel ! hoomaopopo loa nna i konn aahu, he koa oia j no ka puaii kaua 1» >iplp knapuni ann ma ke | kulanakauhale. j A i ae la ua kanaka nei, nie ka leoanopi-1 hoihoi i kona ike anu aku i hekahi kanaka o ■ ka poali hookahi, penei: Nani hoi na | I kamaa bali 0 keia kanaka malihini, no hett ! i la kona ? makemake aku la ka hoi au. £ 1 ! ninau ana wau. malia o hai mai, hele au e ! I hoelale e hana 1 kamaa no'u : he haoie Beri> ' : tama paha ka mea naaa i han.i ln, kn hele 1 ka ia a moau lua, aole o eha o inua ona ina- • nnmana." A i ae la hoi ke kanaka hope : mai. " 1 na hoi ha |>eK, alaila. e ninau pu aku oe, nawai i kahi i kona ma-n au, malia : 0 hai mai kela. alaila, hoouna aku oe i ko'u : mpu au, 1 hana hou m mai a paa." A i aku ; la ke kanal<a mua : , •' Ka ! owai auanei ke ! debolo nana c ike mni ko'u mau «u ke paa ; iloko o ke kamaa buti." A pane hou aku la ka iua, " Ka ! ina, 0 kn nalo ou mau au kou manao. alaila, e ninau kol e aku hoi ha or." 1 : A i ae la ke kanaka mua, " Pela no ka hoi j paha, e ninau ami no au, 110 kn mea. he mea kupono loa ke kamna buti.' I ka pau ana o keia iiiuu kamalminailio 0 : ua knnaka mua nei, ine kona hoa, o ka hele | rlrōkß:mat ta no ia 0 ua knnaka nei 1 o Kaka- ' | io, me ke kaohi 111:1 o konn lin.i mi.i i hope', a i nku la, p " E Hpwai.i «?, mai liana kuaaina oe, aole 1 ou ike aku, he. malihioi oia no ke kuiana I kiekie ? A heaha kau e haua kuaaina nei, a , liio ia hana au, 1 inea hoowahawaha ia ia la, S a 0 ka hai ole ia mai ia 0 kou makemake." ! I A pane hou aku la 0 ua Howaia nei me ka ! oielo ino, penei : Ae no hoi, kona *hano-! I hano, he wahi aea lapuwale wale no paha la. ' ! Aole no o'u manuo rrui i kona mmi wawae ; 0 ko'u mea i makemake loa ai, o ka lohe akti ! , i kahi a me ka mea nana i hana kona miu 1 kamaa.' Oiai, i keia kamailio ana, kauo i hou aku k o Berinctona kona hoa ma kahi ; e, aka, ua kue ae kela, a ua hemo aku, mai i na lima aku 0 Berinetona, a 0 ka miki aku ] la no ia o Hawola, a ku ana mamua 0 kahi a I Kakaio e noho ana. a kunou hoomaikai aku, a kunou hoomaikai aku lu no hoi 0 Kakaio. la hoomaopopo ana iho 0 ua Howala nei i ko ia nei mau helehelena, alaila, ua hoka loa oia, hiki ole lo:i iaia ke efcemu aku, aka.no ka hilahila o ua Howala nei, 1 kona hoa, no 1 kana mau olelo kakana, noiaila, ua ninau 'ku j la oia ia Kakaio me ka 4eo nui, penei : " No- | hea kou mau komaa buti ?"' • A pane aku la 0 Kakaio, me ka nahenahe loa, peiīei: " Ma kahi i loaa ai ka'o pahi - kaua n«J," a eu ne ia oia mai kona wahi i inoho ai, a haka ponoaku la oia i ka papaie 0 ua kanaka oleio kaka'nn nei, me kona iho i maiie ana, a me ka nalu nui ana ona i keia | ano e 0 ke koa Beritania ma kona oleio ana. j laia nei 1 kaawale mai, lohe aku !a oia nei, i ! ka akaaka m«i 0 Berinetona. i ka hoka anao | kona hoa. I lloko 0 keia mau liana ino. a keia kanaka» l aole he ulu mai o ka hoonaukiuki o Kakaio. j No ka mea, he aloha ko la nei i na mea a pau loa e halawai • na me ia. n na keia mea i i aua loa i kon;i manar k<ie, mamuli 0 ke I ano hoohuakaeo no kona kuiana inaoli, a i huli loa aku la keia ma ke ala e hiki ai i ka ! hotele mua loa ana i moe r»i i k« po maa, oia j hoi ka Hamanm 1 I kona koino ana :iku ma ka ruiui kope, halawai koke aku la keia me ke kuene oia o j Jenekini, ka mea hoi a Kakaio i kauohamua ai no kahi paiki lole onu, a hm uku la oia, i ua kuene nei, he makeinake oia i kahi paiki , lole ona, a i kaa nona e hoi ai a hoouna 'ku ! U ke kuene i k» keiki e kii i kaa. Aia hoi kekahi kahaku, ua kahiko ia me ka paa lole eleele, e ku ana me ka nana pono ia Kakaio. a ninau niai' la oia, " Heaha , kau nu hou e ka malihini hanohano ?" A i aku la o Kakaio, ' Aok a'u nu hou." A i ■ ! hou mai la ua kanaka nei, " E kuhi una au he malihini oe 110 kahi mau aina nui inai, n mai Polani mai 1* hoi. aka ; nw ko'u maciag

Jhe malihini haoohano no oe, a i mai la ke kaene, i ua Ipuuika nei, <r Ae he aHi no keia 0 Sobiati kana inoa." A i mai la ua kana- . ko nei, " Ae peia no ka nanaako, a heaha la hoi, ke noi aku nei aa i ke lii Bobiali, ioa oa ; hewa ka'u hßna ana, alaila, ke noi aka nei i au, e kala uni ke lii ina hewa ka'n olelo ana.' 1 "' "- ■. .■■■"■' ■: Aole i pa«ne leo hoo aku 0 Kakaio, 0 ke kunoq hoompikai waie 00, a puka aku la 0 ia nei, e nana ina ua hiki mai ke kaa. Me , ko ia nei olelo iho ileko 0 ia nei, he keu ka hoi ka poe afahaoi a be poe Beritaßia^ Aole hoonpanao iki o ke kaeaka 1 noi mai ai ekala aliu 0 Kakaio, 0 ke kamailio bou mai no ia penei: ♦« Ke manao nei au, aole au i hewa ? ooe no be !ii Sobiati; ano la, . ua loaa mai ia'u ka hanohano. nni, e kamailio iki me kp eueu o Polani." 1 i ka lohe «na 0 Kakaio i keia mau oleio, | alaila, kunou aioha hou j»ku la 0 ia nei, me I ka 1 ana, " Ke hoomaikai aku nei au i | kou manaoaina no'u, akaiaolenae au e lawe I mai ana a hpopiii niai ia'u ; oiai, o na kana- ; ka a pau 0 Polani, he poe kahiko, a he poe i opiopio, he poe alii, a he poe kuaaina, o kona ! poe eueu, he poe aioha iike wale no fakou, a i he wiwo ole like no hoi." : Oka pinapinai mai la ia oka nioaninaa ! iaia nei, a ku ana ke kaa, a mea ae ia keia le.hoi. ■■ 1 ■' :■ 1 Ninau hou ia mai ia keia, " A pehea (a ka i i poealoha aina, aole anei o lakou manao e ma-j ; lama i ko lakou mauwaiwai, ma ka iawe ana j 1 mai ka aina aku a lakou 1 ikeaiemakeana." j A pane aku la o Kakaio, aole hookahi 0 j : lakou, Q owau ka mea hookahi i ahai mai nei! ia'u iho mai ka puuwai inai o Polani. A ; ua haalele aku neaau i ka poe a pou i aloha e pau i ka lij£u ia iloko 0 ka poli 0 Po- ■ lani i lawe ola ia ; a pela hoi ko'u waiwai a | ■ pau a hiki i ko'u ike ana i na kaulahao, e , ; lawea mai ana i mua o ko'u mau maka, e ' : hoopaa ai i kann mau keiki kane." 1 ka lohe ia ana 0 keia mau olelo a K ika ! io, ua ake ioa mai. la-ka poe hoolohe rr:<* ka : j hftl<A pnno lo« , n Immn niai I» n Unolnni , kahi paiki tole oia nei. Wehe ia ne la ka | puka, o ko Kakaio puka aku la no ia, a kau ■ iluna o ke kaa ; a jiela wale no i pau ii ko | ia oei ninau ia, nae ke okianamai o na kaumaha 0 ia nei ma ka hoomanao ana. A pane hou mai la kaimea ninau, " Aloha | wale no«ka hoi oe, e ka mea i hoopiha ia me j na manao kaumaha no ka nele, a he mea ' meneniene no hoi ka ike ana aku i ka mea ; opiopio nani e like me oe, 1 ka nui 0 ka poi- ■ ; no o kou hanau ana mai, a me na inea e po- ' maikai ai ke kino? A pane mai la he Ka- ! huhapule, " 1 ko'u manao e pomaikai loa 'na 1 keia ma kona ano maoli, a e liio au i keiki : nana, ma ka hoolohe ona aku i kana mau : olelo i hoike ai maioko 0 ke keena, he mau ; olelo a ka mea i noho haku .maflina o na ka- ■ naka he mifiona. " Aiae ia ka'meii ninaw " Ae pela io no na helehelena 0 na olelo, he : he anft nui wale no kana mau olelo." j Aiae ia hoi kekahi, "He oiaio no ia, aka ; : aioha no nae; oka noho ana hanohano ana ! a hiki mai ikeia wa. aole hookahi mea i alo;ha iaia." Peia like ka hooho like ana ona | poe oloko 0 ka hale a Kaikaio i haalele iho ai. 1 Aku mai la kekahi Kahunapule, a i mai la, "E pono e aloha aku i ka mea pilikia. 1 ko'umanao, ina e ike ana wau i kona wahi i ; noho ai, alaila, e hele ana au e hoolauna makamaka aka me ia, a e kokun aku iaia ma : kekahi mea." « MOKUNA XI. KA hale woho 0 Kakaio. " i ka hiki ana 0 Kakalii ma ka hale ana i , hoolimalima ai, ua hookipa aloha mai ka ;ku wahine mea hale; nolaila, i ka ia nei i nana iho, aohe hana lokomaikai e aku i koe, | i hana ole ia mai iaia nei. O kahi mai ola i nei, e«oho ena no ia ma ko ia nei kino, aoie ' i oluolu, nolaila, hiki ole lon iaia ke heie loa aku ma 0 a jnaanei. i ■ No keia mai oia nei, ua kaumaha loa ka manao o ka haku wahine o ia nei, me ka i ' ana, aole keia he kenaka e, aka, he keiki 80

na'u, ka makuakane o kuu moopuna i make . ai- m A hopohopo no boi ua wnhine »ri ike nno u ka utai i ka nana aku. A hoolilo loa o Kakaio laia iho, na ka wahiue ka malama ana, oiai, aole ana \vahi dala e kokun ai i laau nona, a ehooluolu aku ai, i ka manao o ka haku mea hale. A o kahi roea iki i loaa i ua wahine uei, oia iho la ko la i nei wahi laau, me ka hoopaa loa la o na pu* ka o ka hale, a me ka a mau o kf nhi hoopumehana. Al(a, ua lilo keia mau haon ana a ka wa> hine, i mea pono oie. uii oia inau ka nawaliwali i kela wa keia wa, oiai, e paa mau ana .na puka. Nolaila, ua lioouna o'ia i Kauka e hele niui e nana i ka mii o kana keiki. 1 ka hiki aua mai (• ke kauka, oia o V.nikeni, hoahewa loa a » ka hoopaa loa ama i 'ia puka oka haie.im ka a ikaika ana o ke ahi, a piha loa o loko ( ka hale i ka wela, □ 'ilo ia nita i mea e oui loa 91 ha mai

No ka hooponopono ana oke kauka, sa ioaa iki mai ka oloolu 0 laoei. A hoom&ikailoa aku la ka wahinet i ka hooponopowo ana o ke Kauka. A ua nahaio 4oa ke kaoka i ka hooona ia ana aku ona, e heie mai e nana i ka mai o Kakaio. A ninauinau poooaku lake kauka i ka mai, me ka inanao nui 0 ke kauka i ka loaa mai o ke dak no kona uku o ka iapaau aoa; a haawi aku b ke kauka i na k»hik«bi e pono ai ka mai, a paa ui, hoi ke kauka. j A pii aku Ia ka wahine, eoa ke keena 0 j Kakaio e moe ana, me na mea a ke kauka i i haawi raai ai. • A i iho la ka wahine, he ku-: uka pi maoli keia, i ka ike nohoi, he mea e : aneane ana e make, aole wahi niea a hana 1 waie iho ma ke ano aioha, aka, heaha ia hoi 1 kana, e uku no au i kahi inea i loaa ia'a. 1 ; Ike ahiahi a Kakaio i haaleie ai ike anai- i na a ka poe mahaoi, na pono oie ioa ko_ia nei .1 manao. ano hilahila no. No ia mea ika ni-1 nau ana 0 ka wahine i kona inoa, hai aku la , oin 0 Mr. Konesetine. 1 Ma keia pomaikai i loaa mai iaia ael, hoomanao ae ia keia i ka lokomaikai lua ole o ke Akua Mana i kona hoomakaukau apa i wahi nona. A noiaiia, he pono loa ia'u ke haaleie i kuu fnoa alii. Oiai, ua naaupo au ma na hana e loaa ai kahi ola mai ka poe mea hana mai, Pela wale no kona lia ana i kona mai, ahiki wale 1 ke ola ana. I ka pau ana o ia pule, ua oiuolu ioa ae ia j keia ; hele ma'.kela ame keia wahi oioko o jka haie ; aka, koe nae ke kaumaha o kona 1 manao ao kona aie nui i ke kauka,a na ia j mea, i hoonui hou mai ka nawaliwali 0 ke ! kino, a aneane hou i kekahi wahi o ka make. A i ka nana aku a ka wahine, e auo pii hou inai ana ka mai, a noonoo iho la ua wahine nei, no ka niehameha paha, | hoihoiiiku la oia i kekahi o-kana mau mooi puuu e noho pu rue kauqmj, a e-iawefftwe'ku ' ina kana mea e uiakemake ai. J ka hoihoi ia ana aku 0 ke keiki kokua ia Kakain. pn lapn loa keia keiki, me ka piplli ln» »na iiiu ka aoao 0 ka mai, me ka hoakak i aku, 11 lilo ae la in mea. i mea oluolu loa . i ko Kakaio manao, a hoolana ikiae la iaia : m»i k« ninipo loa ana. M.OKUNA XII. Ka Powa a me Kona HOPE. » No keia hookoene iki ana ae 0 Kakaio, I mai kona wahi nawaliwali loa ana, ua hiki j iaia ke komo i kona wahi aahu, me ka ma- | kaukao e hele i ka holoholo. | He kakahiaka huihui loa, ua wa nei aia ! nei, i mānao ai e hele i ka holoholo, me ke

kokua pu ana o kahi keiki ma ka heie ana. Iho aku la oia mai kona keena aku, a hiki i kahi 0 ka haku wahine, noi aku la oia ehele oia i ka holoholo ; aka, hopohopo nae ka wahine, mamuli paha loaa hou mai i k# mai hou, aka, mamuli 0 ke koi ikaika ioa o Kakaio, ua hookuu oluolu mai ka haku wahine. la puka ana aku o ia nei iwaho, ko mai la na ea huihui, a liio iho la ia mea iaia nei i mea oluolu loa no"ko ia nei ano ikaika iki ae; a 0 ka kahi keiki no hoi ka >holo hele mamua me ka nounou pohaku ana. Oiai, iaua nei e hele ana, hoea mai ana ke kaa lio 0 ka Moi me ka ukali ana 0 na kanaka mahope, me ka holo ikaika loa, no keiamea.ua puiwa kahi keiki, a uwe loa me ka lelele hele, a hina ilalo, 0 ka ioaa mai no hoi ia, i na huila 0 ke kaa, 0 ko Kakaio lehai koke aku la no ia i moa e hop.u aku i na kaula kaohi 0 na lio kauo kaa, a 0 ka paa aku ia no ia, aole hiki keholo mai imua.a ina e paa ole 19 Kakaio, ina ua p%ki liilii kahi keiki. A ike , mai la ko iuna o ke kaa i ka paa o na lio, lele ibo la kekahi 0 na hoa o ua huakai nei, a lalau iho la i ua keiki nei, me ke ano kaili | ioā, aiaila, ua haaiele koke o Kakaio i na lio | a leie mai ia me kooa manao e hakaka ao i : na e hana is® maia na ua poe nei, aka, aole i 1 hana ia kekahi mea ino ia ua hookuu I maikai ia mai no ua wahi keiki nei, maAioli i 0 ke ano okalakala o Kakato, a o kona hopo

; iho la no ia i ka lima 0 ua wahi keiki aei, a i komo aku la iaua nei iioko 0 kekahi hotele, I i a mailaila aku hoi ioa laua nei i kahi 0 !a> j ! kou, oia hoi kahi 0 ka wahine mea hale. ! A ike mai la ua wahine nei i kanaka, aia ' | Kakaio 0 hii mai ana i kahi inoopuoa ana, j i holo koke ua wahine nei, a ninau i ke kuoan ; 0 keia mea e bii hele ia mai nei kahi moo»; | puna A hai aku la 0 Kakaio, i puiwa mai | | oei ke keiki. A< ke komo ioa aka tio> l ko 0 ka hale, a wailko iho la oia oei i ua wa- > | hi keiki nei maluna o kekkhi noho loihi, o t , ke ala ae ia no ia 0 01 keiki nei, a olelo aku |la i ke kupunawahine. '• loa aole o Koqe* : ' Beti»e e paa i na lio kaoe kaa o ka Mol, i na i oa make au. No keia hahai aoa ake keiki,: nolaiia, hai 0 Kakaio i na mea a paa o keia haoa, me kona manao aoa e hoomaik&i piha m|j ana la ka hako wahine no kooa manao ol| i kona ola mamuli 0 ke'ola 0 kana mooaloha. J ka paa aua o keia bai ana a Kakak», ao> lo$»e wahi mea, a hooiaaikai mai hoi oa wnhi«e neū« eia wale no ka pane a ua wahine nel: "Ua like loa iho la no me kou hoopaia nna e a'u. Ua hele no hoi oa aiike - me, ka mea 1 make, a ma ko'u ahonni Wia. ua'oia 0« ' (J}oit / pau )