Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 9, 13 August 1873 — No ke Kula Ao Hanalima me ka Hoopololei ma Keoneula. [ARTICLE]

No ke Kula Ao Hanalima me ka Hoopololei ma Keoneula.

~E /ta7fttpepa Eo iiavMii P<moi; . , AiMa os.—Bla ke ahoaui a me ka lokomaikai, piim o koa mau Luna Hoopono- , pooo; ua ae ia mai au « hoike aku i na mea j I e piii ana i keia kula» a e hoakaka aku no ! hoi } 'na b|ohiona, ame kulana o keia j kola eko (īei. Abe mea pooo e hoopoina i ole ia e ka poe a pau e helahelu aaa i keia i nupe{& oa hoakaka aoa e pi!i ana i keia, kola; oiai &koue helohelu hoonanea ana i ke kaao kaniana o ke Ahikanana o Poiani, a 1 me ka Moqielo Watohia o loaepa Wiiimota, : a na hanahuna' huikau e ae. Nolaiia, | ke nonoi ia'ku nei ko ka lehulehu mau na-! i naioa, e alawa iki iho lioi me ka -hopaiai- j maka ole. A mahope ae nei, hoakaka pa-1 kahi aku noaui na mea kupono a'u i minao ; ai e hoopuka aku. { Ka wa | hoomaka'i, a me kahi e ku nei na haie. Ua hoomakaia keia kula ma ka makahi 1865, ma Keoneula, Kapalama, j Oaha; kauoha a lea Ahaolelo o ! ka makahiki 1864-5; malalo iho hoi ona hooponopoho ana aka Papa Hoonaanao. O ke kaawaie o kahi i ku ai keia hale kula, raai ke kj|towaena ponoi mai o ke kulana> j kauhale, hfe aneane akahi miie oo ia, a e ku ! ana na bate maiuna o ke kahua palahalaha | maikai i afieane eha eka kona ili; a i mahi ponoiahoi|e na haumana o ke kula i keia wa. NO NA HALE. i Oka nui ona haie, eha no ia. ano | lAaa haie e moe ai na keiki. ua hookaawaie, I he hale okpa ko na keiki liilii, a peia hoi na ! keiki nu»Qi, i ole e hoopilikia wale aku ka I poe nunni ika poe liilii. A o kekahi kumu j i hookaawale ia'i peia, no ka oi aku o ka nui I o na hauniana niamua o ka nui o ka hale i

I manaoia no iakou a pau. O kekahi keia o ! 1 na hemahema nui o keia kula. Ua pono ole ] i ieeia mau hale e ku imua 6 na makn o ka 1 | iehuieha e nana mai ana, a malia paha ; e i komo ana na manao haohao'iloko o ka poe 000000 oia'o, kuokoa, a makemake hooulu , lahui hoi, no ke kupono ole o keia mau hale. j ! No ka roea, ma kekahi mau manawa i haia : aka nei, ua heie mai kekahi mau malihini Imai na aina emai, a me kekahi poe k6oni* ; mana maikai hoi o ko kakou kuianakauhale | | aiii nei e makaikai i keia kuia, a uu makai- j | kai pu hoi ma na hale moe, aka, ua komo e | ; ke ana o fca hilahila iioko o ka puuwai o ka l ! mea e kakau nei i keia, aole nae i ili keia j j hemahema maluna o na hokua o ka poe I ! nana e malama ana i keia kaia, no ka mea, f he mau hemahema kahiko mai no keia. NO KA HALEKOL/). ' £ ku naa ka halekula ma ka aoao hikina ; akau iki o na haie moe, he wahi hale lanai: puni keia no ke Kamaalii Wahine Vitoria ( ' K. Kaahumanu i make, aka, no ke kukuiuia ! ana o keia kula maanei, noiaiia ua hooliioia | 1 haiekuja. Aole no au i hopoiiopo ke <.telo ae. O keia no kekahi heiiiahema a'u i ike f ai no keia kuia, he haiki loa ua wahi rumi e i kula'i. No ka mea, ma ko'u ike, a me ko'u 1 . noonoo maoli. Ua like no keia kula rae ke i | kuia nui o Lahainaiuna ma kekahi mau I mea, no ka oiea, mai na mok'upuni a pau o ; keia aupuni e komo mai ai na haumana no | keia kula, aoie no Oahn wale nei no, aka, i no ke aupuni hoiookoa, aka o ka noho ana | 0 k« Lahaiiuna poe haumana, eha waie no i j makahiki, aiaila pau. aka, o keia, he kakai-1 I kahi ioa oa haumana i hoopaaia mai no na ! |makahikieiuaaemimai,oka nui o na j haomana, ua hoopaaia mai a hiki i ke oo j ana, a ina paha e komo nui mai ana na haumana e iike me ia ki loihi o ka manawa, j alaiia, mahea ia lakou e kula ia'i? Noiaiia, i he mea pono e nana nui ia keia mau inea. j NO' KAHI R(rru PAINA. O kahi romi paina- no'na hauinana, he ! : wahi rumi ololi haik; ia ma ka lanai o ka | halekula. I kekahi inanawa, no ka haiki' iloa hoi o keta wahi rumi, ua kuku pa hauj mana iiuna i ka wa e paina ai. Noiaiia, e like me na hemahema e pili ana i na hale i 1 hai mua la'e nei pela no keia, Ua hoopuni ; ia nae kekahi hapa o keia mau haie me na | pa kiekie, a mawaho aku o keia mau pa, e i ku aoa kekahi haie kiekie, oia hoi ka ha o ; na hale a'u i hoakaka ae nei. Ua kukoluia ; keia hale e Mr. Hulipt.hu no na kumu haole, : elua no hale, ilaio kekahi a iiuna kekahi, a i ka nana'ku. " Hanohano Maunaloa ke kuahiwi o Kau," ka ua mea o ke kilakila o kona ku ana. NONAKŪMU. O iee kumu mua nana i hookele i keia kuia i «a makahiki Inna o kona hoomaka ia ana.o Bir. Hyde no ia, a no ko'u noho pu k ole ftoa «m« ia iloko o kona au, nolaiia, ua hiki ole ia'u ke hoakaka pijja aku i ke ano, * me ke kuiana jo ke kula ia wa, aka ma na lohe, ua oteloia inai, he paakiki, a be ooiea inoino kupoao oie ka ka malama ana ia wa ma na mea apao. Mahope ihooka hala aaa o kekahi mau makahiki, ua waiho mai i ia oia i kona kuiana hookele no keia kula. Ua pamia kona hakahaka e Peter. Coaey,! kona hbpe ma ia wahi. A nō ko'u noho pu oie ana no me la iloko o kona au, noiaiia, aoie no e hiki ia'u ke hoakaka piha aku i ke 1 ano. a me ke kulana e keia kula ia wa. Aka, ' ua oieioia nae iioko oia ws a laua i noho ka- ! pena ai no keia kuia, ua makau nui ia keia kula, a ua lilo ia i mea e hoowahawaha nui ia'i e kekahi poe, ma ke ano, me he mea ia, o ke keiki e hookomoia ana ma *keia knia, ua iike no ia me ke kanake i haule mal luna aku o na palekai o ka moku, a iioko o na - ale ahiu o ka moana, kahi i hiki oie i ua mes poino la ke pakeie.no ka mea . o kona hope-» na maopopo, ke ole > loaa ka mea naeal hoopakeie ia ia, o ka make no ia. A no A a>au hana paakiki, a me kekahi mau iiookuemi manao e ao, nolaila, ua manao% leeia kula, he kula uio, aka, ma ka oiaio mt* : oli a mo kona ano, a ine ke kuinu i kakulu^i ♦

as kaia kala, oa oaaaao au. Oa' likē keia !; kuia me ka Puahonaa i ke kanaka e alnaiu ■: ia ana e kau aiei* i hoopai aka enake ma- : luna ono. Peia no ker «eiki e hele auwaDa i waie aua io a ia oei me ka malama pono q|e ia ; a e hana ana paha i kekahi mau hana ku * i;ke karalma, a mikamina paha, i ole e loaa ia ia ka Pouhonua maikai, aiaila, e liko au>; anei kooa hopena me ke kanaka poino ma ' ka moana. A he*mea pono anei ke hoopaa : aku > keia pae opiopio ma Kawa, kahi i ku-1 poao no na kanaka makua e hoopaa ia'i ? ■ Ke manao iq§opopo nei au, aole he kapono molailn. Nolaila, ma keia oiaa hoakaka uuliu ana, amena mea mahope ae nei, he , mea pono no e hoopauia na manao puiwa, a j ms na manao waiohia 0 na makua oo ka la* kou mau keiki i hoepaaia mai ma keia kuia ; i keia wa, a e hoopaaia ana paha ' hope aku, no ka mea, aole &o i hanaia na keiki a kakou roa ke ano he kauwa koapaa haalele ioa, aole loa no pela. A mahope o ka waiho aha mai o Coney i kona kalana . Ua paniia kona hakahaka e Miss Mary S. Parker ke kaikamahine a lsa Rev. B. W. Parker kekahi hoi o ko kakou maa makua raisionari ; ma na malama mua o ka M. H. 1869. Ma ka maiama hoi o lune oka ma> kahiki 1869, a ma na la hepe hoi o ia malama, a mamuli hoi o ko iakoo iokomaikai piha, ua koho mai lakou la'u, a me ka'u wahiine i mau kokua kunao. Ama ko'u ike ana» a me ko'u hoomaopope ana i na hooponopoj oo ana o kona au, a i kokua pu ia ho» e mai ua, h"e mea hiki ia'u ke hoike aku me ka !'■ hookamani ole, oia ka inanawa maopopo i j hoomaka'i ka maikai, a me ka holomuao keia kuia, aole au e hoike aoa i keia ma ke

j ano kaena, a haanui hoi; aka, oka oiaio ka'u e hoike nei, no ka mea, ua hoike mai ia na kahoaka, a me na hiohiona o ka paulele io o na haumana maluna o na kumu, a i pela no hoi na kumn i na haumana, aole no

]au i ike i ke kue a me ka mokuahana mawaena o na kumu a me na haumana, a hiki wale i ka hora hope loa a lakou i waiho mai ai i keia kula. Noiaila, nae ke aioha walo* hia oiaio, ke puana ae nei a'u. " Ua hnia ka Puulena aia i Hilo." lloko o kona au, ua hoomanawanui pu makou i ka iahi, a me ka inea o na hana o keia kuia, me ka paupauaIho oie ; e hooikaika i na wa a pau, me ka ' ! manao e hookaawaie aku i kekahi mau hanai ! ano pouli, a me na ao omamaiu iao hooka- ! maniia eua hookeie onaau i haia. Ua ao i | ia m haumana ma na olelo elua, ma ka ole-! | io haoie a me ka oieio Hawaii. A ma ka la 1 o lanuan o leeia makahiki e I naue nei, ua kaawale aku lakou ; aka, ma ka : po mamua ae o ko iakou kaawaie ana.ua hoike mai ia na haumana i ko lakou aloha ! io, me ka pauleie hookamnni oie i na kumu | a lakmi i aioha nui ai ma ka haawi ana i ka I uwe waimaka e hoopuiu ana i ko lakou niau ■ iihilihi maka, inai ka poe nui a ka poe liiiii, aole hookahi puuwai i hoeha ole ia. A manmli o ka lakou ma» hnnn maikai, ua knni ! paa ia ke aloha iioko o na haumana, a oa , lilo ia i kia hoomanao pau ole iloko o ko j iakou mau puuwai pakahi. Oka nui ona | makahiki a lakou i noho makua ai no keia I kuia, ua aneane no ia e'alima, a nawai hoi Ika oie oke aloha. Ama ko lakou waiho ! ana mai i keia kuia, Ua paniia ko lakou | hakahaka e Mr. Geo. H. Dole, ke keiki a ka ! Rev. D. Dole o Koloa, Kauai, a kaikuaana hoi oS. B. Dole, Aua noho hou no mau t i mau kokua kumu, a mai kona noho aaa mai a hiki i keia wa, o ka ewalu keia o na malama o kona noho ana e malama i keia kula, Ama ko'u ike ame ko'u hoomaopopo ana, ua pomaikai hou no keia kula ma ka loaa ana he kumu i ano like me na kumu j a'u i haawi mua ai i ko'u mahalo piha. a he j mea pono no hoi e puana ia keia man him. j olelo kaulana—"Nani kela." j KA NOl 0 NA HAUMANA. I Oka huina ona haumana mai ka wa a'u j i noho ai maleeia kuia a hiki i keia wa 144. A maiioko mai o keia huina, elima kaikamahine i hoopania mai. A noiaila he 139 ka nui o na keikikane, ke hui pu ia ka poe i hemo me ka poe e noho nei. A mailoko mai o ka huina ona keikikane, ekolu wale no i make, eha i hookaawaleia aku no ka loaa ana i ka mai lepera, ka mai wehe hoi

i ka pili hooko ta ioko. A he 71 i hookuuia no ka pau o ka- manawa e noho ai (uaanei, & he6l ka huina o na haumana e koe nei» aka, hookahi i muhuka. nolaila, he 60 bau> mauna e noho paa nei, aka aole nae i paniia na poka wai o Katanihakoi. NA-AINA E lIAAIAI Al. Ekolu no wahi e mahiaiai aa haumana o keia kula. Elua mau aina ioi kaio, a o kekahi ma ka pa hale kola. Ua makaukau na haumana ma na mea e pili ane i ba mahiai ma ka aina ioi kalo, a pela ma oa ano mahiai o ka aina kula, aole hemahema, koe walenonae na keiki liilii loa, aole oae iakou i waiho wale ia aku, ua hana no lakoa ma na hana kupono ia lakou, e like hoi me I ka ikaika kupono a ke A{cua i haawi mai ai I no iakou. A o ka ai e !oaa mat aoa ma ka j lakou hana. aoie no i haawiia aku ia hai, I aka, ua iawe no iakou e ai ponoi no kkou I iho, e iike me ko lakoa luki ana, pela no e I hoopomaikai mai ai ko lakou lahi io lakou. A he ratio like maikai keia. NO HUKA IUNA. Ua hookanwe.le pono ia no na hora hana, oia hoi mai ka hora 5| a. m., a hiki i ka ( hora 7 a. n., oia ka wa mahiai ma ka pa hale kula. A mai ka hora 8£ a. m., a hiki i ka bora I J£, oia na hoia mahiai ma ka aina loi kalo. Aka, aole n&e lakou a pau i hana ma ia ano hana hookahi wale no, akt, ma na' ano hana lehulehu no, oia hoi, o kekahi poe, ua hana lakou ma ka oihana tela, a na lakou no * humuhumu i ka loie o na : haumana a pau o keia kola.a o kekahi poe ma ka mahiai, a o kekahi i Le kuke mea

ai, a o Be<kahrpoe i ka hoomakaakau i eal >'.awa ka «?a paina e hiki mai aoa» a j» j kekahipoe e holoi aaa i ua lole, a o hekahi e palomi n e hoomāemae ana i na hale, a i kekahi mau hana e ae. ' ] NO MA HOUA KOLA. * ! ! Aole ma ka hanalima waie no i aoia ai «a ; haumana o keia kuk, aka, ua aoia ma ke i kula kekahi. Ekoiu no ano kula e āok nei ma keia kula i kem wa, ota hoi mai ka hoi*a ' 7 a. ro., a hiki i ka ho*a 7| a. ka wfa : e aoia ai ua haumaoa ma ke ao kuia paikau hoa. A mai ka auina ia mat ka hsra 1 p.m. j •a hiki i ka hora 4 p. m. oia ka wa e kulai'a ! :ai ma na paiapaia, oia hoi ma na palapala ] I ha&le ane na paiapaia Hawaii. A o rta j hom e ae o ke ao i koe ua iilo no ia no na wa paina, kekahi i mea e hooikaikaai i ko iakou mau kino, a e hooiana hoi i ko manao. Aaa hui pu ia aku h&i ia iakou ma aa hora 8 a hiki i ka hora 4 ona auioa k;i Sabati a pau, eia ka wa e aoia ai lakou ma na mea pill koiīi Sabati. NO MA WA PAIHA. « fikoiu no wae paiaa ai na haomana o keia kuia, e iike, no jaha me na kuia. e ae, oia hoi, kakahiaka, awakea, ahiahi ; aole nae iakou i ai ma ke ano ai hookahi wale no. No ka mea, ma na aina kakahiaka, a me na aiaa awakea, he poi no ka «i, a he kamano, a he bipi na ia, a ma tia aina ahiahi, aele like'. I kekahi ahiahi, he barena me ka maiakeke i hui pu ia me ka wai, a i kekahi ahiahi he raiki i hui pu ia me ka malakeke, a i kekahi ahiahi he kalo a he aipaa i hui pu ia me ka malakeke, nolaila e na makua mea keiki, aole anei ouko« i manao ua kohu keonimana na keikia oakou? f ko'u ma« nao peiaka ka ike 'oa iho. i NO KE OLA KINO ONA HAUMANA. ."■! He_maikai a oluolu pono ke ola kino o na haumana, he ikaikn maikai na kino, a he puipui maikai hoi, mai ka- poe nunui a ka poe Hilii, ma ka'u hoike ma kahi e pili ana i ba nui o na*haumafta, ua ikeia ekolu wale no keitri i make iloko o keia mau makahiki ehaaoi, aka he wahi mai no ke loaa ia lakou, aoie iiae i mahuahua loa, ua malama pono ioa ia iakou iloko o ko lakou wa mai.a hiki i ko lakou wa e oia loa'i. N0 NA LAKO 0 NA lIAnMAMA. Ua hoolakoia na haumana mamuli o ka lokomaikai piha, a manuunuu wale o ke aupuni. Ma ko'u koho ame ke koikoi o ko'u noonoo, ua ike maopopo au, he kakai-

kahi wale paha o na makoa mea heiki i hiki ke hooiako pono i na keiki a lakou, e like me na hoolako ana a ke aupuni. No jka mea, na ke aupuni no i hoolako me na buke kula, na lole aahu no na wa kula, ame na wa hele pulojjfia tnoe, ria pela moe, na huluhuln moe, na uluna a me na pate uluna, a me na lako e pili ana i na mea paina, e like me na tini poi, na pa piula, na puna, a rae ia mea aku, ia mea aku, aole pau i ka hai ia'ku. Nolaila, e na makamaka a pau mai ka hikina a ka la i kumukahi a ka weio haaheo ' ana a ka la ika la i ka iii kai o Lehua. Ua ike pu ae la kakou i na wehewehe e pili ana i ke Kula ao Hanalima me ka hoopoloieiima Keoneula, kahi hoi i hooliloia e kekahi pioe , wahi makau nui ia e iakou ; aka, ke manaoiana hookamani ole nei nae au, aole paha hookahi o na makamaka o'u i a a e hoino mai i keia'kula, lia puuhonua hoi q ko kakou mau keiki i haalele waieia. Ake manaolana pu nei hoi au; aole paha hookahi iwalena o ka poe e lilo ana i mau Lunamakaainana, a i mau hoa hoi no ,ia Haie Hanohano i makemake e kinai, a hoopio i keia wahi e hoonaauaoia'i na opio o kakon i haaiele waleia, a i wahi hoi e hookahuii ia'i ke ano ona lawehala opio o kakou; ano ka mea hoi, he mau opio Hawaii wale no ka nui o na haumana e hoopaaia mai nei ma keia kula. Aole anei he mea pono ia kakou ke 1 hoomanao i ke ano o kela oleio kaulana a ko kakou poe kahiko, oia hoi keia : " E ike j ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha | 1 ka ilio." A ma keia wahi. ke manao nei ao; oia paha ka piha a me ka lawa o na mea a'u i maoao ai e hoopuka aku. Aka, mamua o ko'u hooki ana i kfeia, ke haawi aku nei au t ko'u mau hoomaikai ana, a me ko'u mahalo piha i na Luna Hooponopono o ka nupepa Ko Hawm Pomi, no ko iakou ae ana mai i kelohi mau kokmu o ia nupepa, m na mea e piii ana i keia kuta; ai na keiki hoonoho hua iawe lima palanehe ole o ia nupepa, ko'u aloha hope. Me ka mahalo oiaio, S. K. Mahoe. Kula Hoopololei, Aug. 9,1873. j