Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 9, 13 August 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

Ae, o Miss Dakina no." " A ! ka iokoino lapuwale ! ka wahine na-■■■{. na oe i . I:umaka»a !—E losepa e noho oe « ai.' v . .■■ --.i " Aoie," wahi n'o. aole loa au eai a hiki ] \ kou hoike ana roai ia'n i ke kumii o kou ! inea i ninau mai nei.' " Ae, aka, e hoike mai oe m'u no na oiea [ a pau i hanaia mawaena ou a me Miss Da- j kina no kahi manawa i ae, i hikiai ia'u j ke manaoio i ke kumu o kona hoomauhala ' ana nou.'' ' .Vo ka i.i la noi, nolaila ua hahai aku ia au i na mea a pau i hanaia mawaena o'u a i rne Miss Oakina no na malama elua i hala j ae.—a peia hoi me kana mau olelo i ka po ' mua i hiki mai ai ka Lede Calanete a me Kalote, me ka hoike mai no kuu maliu ole aku i kana uwalo mai ia'u, noiaila, e lilo aiu

oia he enemi ino no'u, i na manawn a pa» o l;o'u noho ana ma Mnra Hale. • Ka wahine lokoino kumakaia !" i hooho ae ai o Ralote me ke ano hookae ia Miss Dakina, maopopo ia'u ke kutn<i ō kona maaao ino ana ia o>e.—-Aole loa oe i hewa, īia akaka ia'u koii hewa ole. na'u no ei hooi3io aku i kou hewa ole." •' A ! e Kalote ! aole oe i ike i ke ano o ka hauoli a«f hookomo mai nei i kuu uhan»!" lalau aku la au i kona limn a hoopa ae la i kuu mau lehelehe. " K losepa, e ai.oe i kou aina kakahiaka,aka mai ninau hou mai oe ta'u i keia wa, e hoohauoii ia oe iho, Aole no au i hoike aku . i kekahi mea e ae no ka'u mea i ikeai, o ka Letle Calanete wale no. mai. E hiki no ia oe kr kolio ilio ī k i mea nana i hana keia ; aka, e ike koke no oe i ko ano o na mea a'a e mauao nei e hoike ma ke akea. £ hamau i kou inau hoopihoihoiia, aka, ua lawa kou ike, a m« ka manao hoohuoi, e hiki mai no iie wa e hooiaio ia ai kou hewa ole. E ai oe aiio—eleomo i kou lole—a mahope iho ae ilale, E haaiele koke ana au ia

oe i ke.ia wa .' ; Ku koke ae la la a pnka aku la i waho, aka. huli hou mai ia i hope me ka olelo mai. " E. losejsa, e hai mai. ua kala mai anei oe no ko'u olelo huhu ana 'ku ia oc i-kc kakac neliinei ' Aia n hiki inai ka inannwa >■ ik'p ai o« i ke a»o o kuu hookne ana—" '• E kala aku anoi ia e Kaloie ? E mau ko>i manao ana nok> loa au i manno ino iki noi) a-'hiki i keia ws, n® ka criea, ua ike no au ua hoahewa waJp niai «e ia'u n»e ke kuhihewa." " He keiki .o(aohi ka oe e losepa," haawi niai la i kona lima i- luJu alolin pu nie a'u a hele aku la. Mahope iho o kona liala ana aku, ai iho la ;iu i na mea ana i iawe inai ai. Ala ae la komo i!vo la i kuu mau kapa, aka, kikeke ana 0 Keoni Robatn ma kuu puka, a i kuu kahea ana aku e komo mai, olelo mai Ia oia me ke kiola mai i ka lole : " E komo i keia iole a iho ae i ka hale auau." Komo koke ino la au a ihoaku la i ka hale auau, aia hoi, ua hoomakaukau e o Kalo(e i wai wela auau no'u. Mahōpe iho o kuu auau ana, hoi wikiwik; aku la.au i ko'u keevia, a komo ibo la»i ko'u kapa komo, a ia'u e iho ana tna ke alanui pii, halawai mai la ka Lede Calanete Dunedasa me a'u, i maj la nia 14 A, e loscpa. J keia manawa koke no i iioomanao ai hu e huli mai ia oe. -t?lt4ioahewa kumu ole la oe—i oi ae mamua o ka hiki ia oe ke Aka, aole nae oe i hewa, ae. he mea pono kehoike koke ia 1 keia manawa. O kii ia Kalote e pii mai i ke keena hookipa." Awiwi aku la au e huli ia Kaiote, me ka hai aku ia ia i ka olelo kauoha a ka Lede Calanete. I ko Kalote ike ana niai ia'u, kahea koke mai la oia. " Mai, e Josepa, e pii kaua iluna. Lalau mai la oia i kuu lima, a alakai aku la ia'u iluna a luki i ke keena uai. I ko maua hiki ana aku e noho ana na haku iloko, a rne Miss Dakina pu, a e hilinai ana hoi ka LedeJCJalanete iluna o ke Koki. i kona ike ana mai ia'u, ala koke ae la oin iluna, me ka hoopiiia o ka e-na i na maka. " Ua noi maa aku nei a-u ia oe e Mr. Tiveretona," wahi ana, " he makemake au e hele pu mai o Kalote me losepa imua ou no kekahi hana a'u i manao ai." " Heaha iahanae Calarjete ?'' wahia.Mr. Tiveretona, "e hoakaka mai i keia wa." " E hoakaka koke ia aku no," i paneae ai 0 Calanete, ' aka he makemake au e kahea la na kauwa a pau e akoakoa mai maanei, mamua p ka hoakakaia ana no kela ulia ino 1 kauhihiia mehinei maluna o losepa SVilimoka. Ke nonoi hou aku nei au, o na kauwa .pu kekahi akoakoa mai e ikemaka, no ka meā e hanaia ana.'' " E kuu kaikaina aloha, e Calaneie/' i ui ae ai ka Lede Georegiana, tne ka naohao nui. ' Aole loa i maopopoia'u ke kumu i nalowale ano e ai ke komolima a me na pi. ' " E kuu kaikuaana," i paneaku ai ka Lede Calanete. " E hiki ia'u ke hooiaio aku ia oe i kekahi kumu hou e akaka ni ka niea nana i lawe i ke komo lima a me ke pa ; a ina kakou e hooloihi i kh imi pono ahn i na kumu i naio\va!f ai oa rn>u mea 1« ilaila.

he niea ia c hoino kiunu ol<> ke kanaka ' •t'lna pela, e kaheu iu na kauwa a pau e ; hele maii pane mai ,ai o Mr, Tiveretona. ; '• E holo oe e losepa—e kaheu nkn in lakou ehele koke mai'ia nei." lho koke aku la au ma ke alapn a' kaliea aku la i o'u mnu hoa kauwa a pau. lloko o , -kekahi mau minute pokole iia kai iike aka ; la m»kou a hiki i ke keena hookipa, ia wa,(. parife mni la o Galanete ia'u. " I keia wa, e { hoike aku oe e losepa i? Mr. Tiveretona a j inei<edeGeoregiana i na meaa pau au iJho- j ike ai ia Kalote i ka hora i hala ae. no n.a ; mea e pHi ana i kekahi mea kino. v Nana aku la aa ia MissDakina a ike aku ; ; la, aia hoi ua haikea ano e kona mau heler*&lena. He haikea mau no kona mau he!e- i helena, aka, i keia wa, ua like me ka liaikea ; ! mailo ana o ka inen hanu olf. ! Hoomaka aku■ la e olelo : "Ua minamina au i ka hooliloia ana mai o'u he mea na- j , na e kamailio hoahewa aku i kekahi mea ki* no nialoko o keia wahi ; aka. aole naema ke | ano imihala wale i mea e hewa ai oia. O i kekahi mea e noho nei maloko o keia keena i keia wa. he enemi maopopo ia no'u, no na kumu i hiki ole ia'u ke hoakaka akea ae, aka malia paha e hiki no ia oukou ke hoomaopo- ! po wale iho, a no iaman mea i ukiukiai oia | ia'u. A o .ua mea la o Miss Dakina no ia." ' Ku koke ae ia oia iluna me ke kahea leo nui ae. " E losepa, keiki ino maoli oe!" ! aka' noho hou iho la ilalo iluna o ka noho me ka olelo iho. "E hele koke ana au. E haale-

le ana au i keia wahi !"■ " E Miss Dakina," i pane ae ai o Mr. Ti» | ' veretona, " ke kauoha aku nei au la oe e noīho malie. Oka losepa Wi!imota mau oleb e pili ana nou. aole no ia e lawe la ana, ke ole e loaa na hoike kupono nana o hooiaio ■ mai." - ' - "Ae, he hewa ino loa keia," i olelo mai iai o Dakina "O ka Lede Georegiana ka i ike lea a e hiki laia kemanamo no kuu hewa ole." " He oiaio ua haohao nui loa au i keia wa wahi aka haku wahine. " E hoakakii lea mai oe e losepa Wilitnota i na kumu kupono o kau inea e kamailio nei." •• Pela no," i pane aku ai au ; •' Ua hoowalewale niai o Miss Dakma ia'u, i ka wa i aiieane ai hookahi malama o kuu noho ana inalalo o olua; a i kekahi po, olelo mai la oia ua aloha lot?oia ia'u mamua, aka, mahopeiho.ua hoowahawaha ino mai nae ia'u no kuu puni ole i kana mau hoowalewale ana mai, me ka oielo mai, e lilo ana oia he onemi ino no'u, a e hana no oia i na mea e hoahewa kumu ole iii'i au."

'• He wahahee ! he wahahee loa,' - i liooho ae ai ua waiiine mo nei.—" Na'u no oia e ao aku—e poalo au i kona mau inaka e pono ai !" la wa. Ua holo uiai oia i o'u la, aka. ku ae la o Kalote iluna a keaken ae lu mamua ona, ine ka olelo aria—" He oiaio—he oiaio loa^—Na'u no * hoike akn i kn'oiai'o o ka'i. mea i ike ai." " Nnu e ke-na kauwa !'' wahi a ua wahine nei, rnc ka hookanaleo ae i ka ai iluna, a ua kikohu ii iho la kona inau helehelena me ka huhu wela. " E lioomaopopo i kou kulana, a malaila oe e ku ai." "Ma ke ao nei a pau." i olelo aku ai o Kalote, " aole loa he kane, a he wahine paha i enu iho kona kulona malalo o ke alii, ina aia iloko o kona mana ka mea e hiki ai ke hoomalu a ke hooponopono i na hihia ; pela ke ano o ko'u kulana i keia wa. Maluna ae o na mea a pau, he mea pono ia oe e Miss Dakina ke noho malie me ka hoolohe mai ia'u : aka, he kuleana no l:ou e hiki ai : ke pane mai," " Ua pono—e lohe ia ka Kalote Murray : niau olelo,' i olelo ae ai o Mr. Tiveretona, a : kuhikuhr aku la-ia Miss Dakina e hoi ma kona noho. " Mamua ae o ko'u mau hoike ana aku," wahi a Kalote, " he mea pono īa'u ke ninau ae ia losepa Wilimota, ina aole au i olelo > aku ia ia i ke kakahiaka o nehinei, he keiki • ino oia. e hiki ole ai ke pauleleia ;—he ka- ; ' naka opio hookamani, a ua minamina au i ' ko'u noho pu ana nie la malalo; o ke kaupo-: ku hookahi ?" 1 "Ua olelo io mai no oe ia'u me keia mau huaolelo awahia," i pane aku ai au, " a ua , kahaha nui >loa au no keia mau olelo ana. i Aoie nae i mappopo ia'u ke kumu o kou olelo ana mai pela." '• Aole io no. aka, akahi a maopopo lea ia'u na kuniu o keia mau mea a'u i ike ai," * wahi a Kalote. "Ua maopopo lea la'u, ua ■ kahaha io no oe no ko'u mau olelo hoino wa- \ leana aku. Ua nonoi 'miu oe ia'u e hoaka- , ka aku i ke kumu o keia mau oleloa'u, aka, aole au i hoike aku, a hele wale aku ai au ī Eketa. Aole paha i poina i kou mau hoa kauwa ko'u ano huhu a me ka hookae ana la oe ma ka papaaina i ke kakahiaka o nehinei.' Ae like mai la na kauwa a pau, mai ke kahu wahine o ka Lede, ke kuke, ka wahine malania hale, a hiki ia Keoni Robata ;a oiai lakou e hoopieloke ia ana e ha-B»Srtao hoōhuoi, pane mai la o Ka|ote me kein mau hoakaka ana malalo iho :— " I ka po mamua ae o ka po nei, aole au i i hiamoe maikai iki, ua hoolu-a-a ia au no na mea ai a maua me losepa Wilimota i ai ai nia ka hale kuai mea ono ina Eketa. Aka, mahope koke iho o ke aumoe. ala ae la au me ke ano ikiiki ī ka wela, a aole lioi i pili hou iho e moe. Oiai au e hia-a ana pela, lohe aku la au i ka uina ana o na papa o ke alanui pii, me he mea la lie mau kapuai e hele nihi ana. Hoolohe pono toa aku la au, me ka manao ua kuhihewa palia au ma ka lohe ana ; aka he manawa pokole mahope , iho, lohe pono loa aku la au i ka nehe ana o ka lole, oiai e pa hele ana i ke pani o ko'u puka. Ala ae la au ;» wehe malie ae la i kiiu (i.uka nie 1,.- kiei akii : iwaho. Nn I,:j iiri * .

lamalana «*vai o w«ho i na hokn, nolaila, aa hiki ia'u ko »kc maopopo ul<u i ke ano o fcekahi wahinp; a aoie hoi au i poina ma ka ike ana i koqa mau hiona moko. Heie malie aku ia ua wahim* itei ka mhi, a kT>mo iloko o ke k£ena o losepa Wilimotn. hilahila koke iho lo au, me ka hiki ole ia'u ke hoomaopopo i k'a'u mea o hana ai. Aole au i lohe i ka hoi hou ana ae o ua wahine nei, .oolaila, ua Jiukuni paa ia iloko o'u be kuhihevfra, no kekahi hew'a i oi ae ke ino i kono ia*i ua wahlne nei e' hele ilaila—aka, ma na mea i ikeia, ua akaka lea ko'u kuhihewa ana. Ae, he «teio, aole no oiai i noho lioliu niala* ila—ao!£ i oi ae ka loihi o kona manawa o ka noho ana malaila, mamua o ka hiki ana ia ia ke waiho pono i kona mau mea i mai nao ai e imihala.—Ano, e hiki ia oe e Mr. j ; Tiveretonā ke hoomaopopo i ke kumu o ko'u 1 kapa ana iit fosepa Wilimota he keiki ino hookamani : no ka mea, ua heie aku kela | wahide e imi • kona keena.a o un wahinela 0 Misa Oakāna 4lt> ia." j. Mahope koke iho o keia hoike ana a Kalote Morray—ua piboihot nui loa o Dakina, me ka ha'aha'u ana; a kukuli iho ia oia imoa o na mea a pau me ka hooho ae. " Ae, he oiaio ! Na'u no i hana ! na'u no i lawe i aku i na paa me ke komo Hma 1 E hoopaj kele mai ialu ! e liala mai i kuu hewa !" a 1 haule īho la ia ilalo ke aio. " E lawe aku ia ia i kona keena," wahi a i Mr. Tiveretona me ke kuoo. Kn kokēne Ja oia a kuhikuhi aku la i ka wahine ino, me ke kauoha ae i ke kuke. a me ka a-ahine malama hale e lawe koke aku laua ia ia. " £ loaepa," wahi ana i pane maiai ia'u. " Ua minamina au no na re.ea i hanaia nou, aka, no ka nui o na hoike i ike makaia ia wa ke kuma i kono ia ai au ei hana aku ia oe pela—" .■■■. ■! ■■■'■ " E lawe aku i keia wahine lapuwaie,'" i kahea ae ai ka Lede Georegiana, oiai na kauwa e kaikai ae ana iai ia, " I keia wa kohoomakaukau ai oia ī kona mau mea a pau a hele aku !" alaila, huli ae ia oia mai ona aku me ka olelo liilii iho. " Aole he mea hiki manao nana ? ka wahine hookamani ino ' Aoie au i īke i kahi wahine i like me keia iloko o na la o kuu ola ana!" " Ae, —he wahine oi ka hoi keia o ka hoo> kamani." i pane ae ai ka Lede Calanete. " 1 ka ninaninau ia ana i ke kakahiaka o uehinei, aole loa au i manao nana i hana keia." Hawanawana mai la o Keoni Robata ia'u me ka i mai. '• Olioli loa au no kou hewa ole e losepa," a i kona haia ana aku, pane mai la kn Lede Georegiana. " Eia ka'u olelo i kua manawa ; e pono e ukuia o !osepa, a e makana ia hoi no ileia man hoahewa wale ana ia ia—" " E kuu Lede," i panei koke aku ai au, " ua uku pono ia mai au, ma ka hoikeia ana ae nei o na kumn maopopo e ike ai oe aole au i hewa.'' " Mai panemai oe la'u t io^epa—mai lioomaa hou la oe iho i ka pt no mat pela ! E pono e haawi la kn mnkana nou," —unuhi ne !a i kana eke moni, a lawe he umikumawalu peni. Aka, pane k'ok« aku l« o Mr. Tiveretoua ia ia. " E waiho mai oe na'u ia hana. £ losepa, ua minamina nui au no kou hoahewa wale ia ana, a, aole e hiki ia'u ke hoopoina no kau hana maikai i ka po nei, Eia na sjlina elima, he mukana nau." " Ke hoomaikai aku nei ;iu i kuu haku," 1 pane aku ai au, " aka, aole loa o'u manao no ka makana ia mai. Kf hai hou aku nei, o na hoomaopopo ia nna iho nei no kuu hewa ole, ua lawa ia no'u ? hauoli piha ai," alaila, hookokoke akū la au i ka Lede Calanete Dunedana, me ka olelo aku ia ia. " Ke ninini r jtku nei au i ko'u mau'hoomaikai a pau o wu me kuu kino ke ola, i uku no ka hana aloha e ka Lede opio, a nie kou hooikaika ana i pomaikai nou ; oiai he wahi kauwa haahaa wale iho n® au ; laka, ua ioaa nae ia'u na manao aloha a me kn mahalo nui nou e like me he—" j Ua oki pu iho la kuu leol ua hamau iho la ka pane anaaku, no ka mea,ua lanakila mai la na hakoko ana a ke aloha kuhohonu maluna o kuu nuiu manao—ma ka manawa i ike aku ai au, e haka pono mai ana ka Leda Galanete la'u me na nanuina o ke aloha, oluolu, a me* ka i-i hoi e komohia ai au e aioha aku ia ia, me he la o ko'u kuahine ia mai ka pupuu hookahi mai,—a oiai hoi—ua maopopo lea ia'u kona inauao nui ana no'u kahi me he la ke keiki i like pu ke kulana me kona. Ua paka koke aku la au iwaho o ke keena, i ukali ia mai e Kalote mahope, a hele aku la m iua i ke kihapai puar e holoholo ai; no ka mea, ua ake nui oa e lohe mai kona mau lehel ;he mai i na poino uiia wale a pau i loaa iu ia, a me keano 0 kona pakele ana mat ka mana mai o Sir Wavenahima mai. AIOKUNA XXVII NA OLELO A KALOTF. | HAI MAI Al. Mamua ae o kona vva i lioike mai ai la'u 1 ka moolelo o kona hopuia ana, ua,hojke aku la au ia ia i ko'u mau l oomaikai nui no kona kokua nui ana ia'u. Alaiia hoike mai la oia ia'u i ka moolelo o l;ona hele ana a me ka paa nna i ka hopuia _ " Ua ike oe e losepa," i lioomaka mai ai oia," ua hele aku au i Eketi i ke kakahiaka o nehinei e kuai i inau mea ai. O ka hora uini ko'u wa i hej/e ai „ he aneane hookahi hora kuu hele ana, hiki i ke Ua hele pololei aku au i ka lialekuai meaai, kuai iho la i na mea ai a pan i makemakeia, a kauoha ae la i ke keiki, nnna e hoihoi ia'u tia ke kaa a hiki i Mura Uare nei, me na mea ui a'u i kuai ai. . Ua hele aku au i ka e kuai i kekahi mau mea a'o i makemake ai, oiai ke keiki o ka halekuai mea ai e hoomakaukau ana e ope i na mea ai a'.u i kuai ai,—na liai aku au ia m, hehapaha hori kn'.i liel* m ntai I

ko'u wa e hele a»a c»8 ke alanui, halawai naai la me a'o kekahi kanaBaopiōpio, he ano keonimana, me he la he iwakalua kumainakolū kona mau makahiki. Ninau mai la ia'unie ke aho mahaou ma o Miss Kamika ko'u inoa. Oielo mai ltl o Miss Kamika īa'u, he kaikamahine i launa mua nie ia, me ka nenoi ana e kala aku ina' kuhihewa oia. Aka, o keiamau hana ana, he ano hoouhiuhi wale no i'nalo ai kona manao ēhana ko* lohe mai ia J u. Olelo aka la au ua kuhihewa loa oia, aole ia o ko'u inoa. Alaila booioli ae la i ke kamailio ana aa ike no ia J u mamua, a no ka loihi loa o ke kaawale ana ia ia. Uaane manaoio au i knna olelo, nolaiia oluolu aku ia au, a helepuaku la maua. No ko'u makemake ole e ike ia mai ko mnon hele pu ana, noiaila, ua awiwi aku !a au. Aka, no kahi mau mi«ute pokole, ua hiki hou mai I» oia ma kuu aoao, me ka oleio.mai ia'u o kana Lede upio aloha. Hai aku ln au ia ia, nole au he L«de, he kauwa lawelawe wale no maiaio o kekahi Lede, noiaila, he mamao loa kona kulana mai ko'u aku. Nonoi aku la au la ia e haaleie mai ia'u. Nana inoino mai la oia ia'u me ka olelo huhu mai, aka, aole au i lohe pono loa aku i kana olelo,—oiai ua awiwi aku !a au a komo iloko oka halekūa'i lilina. Aole oia i komo pu mai mea'u, a no kuu ano makau, ua hoolohilohi loa au iloko o ka halekuai no ke kuai ana i kekahi mau mea. a hala ka hapaiua hom." (Aoh< ipan.}