Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 9, 13 August 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

Ae aku la o Kakaio me kona hilahiia loa, 1 no ke nno helu maoli o ka hakji wahine ma ; kona kokua ana, ma na mea e ola ai kanoai. : O ko ia nei lalau iho la no ia i kahi papale,: 0 emi aku la keia a ma ka paia noho. A pane hou aku la ka wahine, kuuhaku maikai, heaha keia ou e hele mai nei a haikea me he la e make ana oe." , A i aku la o Kakaio, "Aole, he haikea ! wale iho no. Aole nae oia ka oiaio, ua hila* | hila maoli, no ke &aukau ana mai. " E hai j mai oe e Konesetine!" wahi aka haku wa- | hine. Hooie aku la no o Kakaio, "Aole| mai lele pau mai oe ia'u» ua hiki no au pela | e hooluolu ae ai, a malie o oluolu ae no hoi, i alaila, o ka pau no ia g ka pilikia." i aku Ja ka haku wahine, " A ua pono ae la ; e kala mai nae oe ia'u, malie o ko'u pi> nai pinepine aku ia oe ka mea e nni ioa ai kou pilikia." ; Aole ekemu hou ako o Kakaio. o ko ia nei j hoi no ia iloko o ke keena e moe ai, me ka ; noonoo nui ana i kona a me ko- • na mau hoaaloha. Oiai, oia e noonoo ana, i puana ne la oia penei : "Ua pau aku oukou | 1 ke kaawale loa, a owau wale no ia e noho | nei, a pehea la auanei nu e hana aku ai i ka J haku mea hale, nann hoi na mt>a e hoopou ia > nel e a'u ?" • j A no keia mea, ua manao oia e kuai i k» i wati pakeke; i ka huliana ae ma kahi e wa- > iho ai, aia hoi, ua lilo i kekahi mea ana i ike ! ole ai. No keia lilo ana oka wati, nui ioa 1 hou iho la ko ia nei minamina,me ka i ana, : •« Ka ! ua manaoe pauana kahi aie malaila, | eia ka e lilo ana i ka aihue." ; A pehea la auanei, e pau ai ka aie o ka | haku wahine no ka lapaau ana o ke kauka i A wehe ae la oia e nana i na wahi . mea oloko o kahi paiki j me ka hue ana a ! pau loa iwaho, a lawe ae la oia i na mea gu- ] la, a ka makuahine i haawi ai iaia, a lawe ; aku la oia ia mau mea i kekahi haole hana | gula, a kuai aku la oia i ua mau mea gola ! nei, no na daia ehiku me hapalua. la loaa ana mai o na wahi data, hoomanao , ae la o ia nei, e kaa ana kahi aie i keia mau ; wahi dala. I kona ike ana aku i ka haku { wahine, e kamailio ana no kana keiki» i | ka pau loa o kana wahi dala no ka uku j ana ike kauka ma ka lapaau ana i kana [ keiki. ia lohe ana o Kakaio i keia mea.ua [ piha loa oia i ka hilahila, a huna ae la oia i j kona mau niaka, i ole e ike mai ua wahine : nei, a o ko ia nei hele loa aku la o nia. i 1 ko i;» nei hiki ana aaawaho o ka puka o ! kekahi hale hana gula, a ka haku wahioe o J īa nei i kuhikuhi mai, ike aku la keia i ke- j kahi kanaka hanohano, oia ka haku o ua hale | nei, e wehewehe ana mē ka hookaawaie ana i kekahi mau puoloiluna oka papa kuai. I ko ia nei hoomaopopo aku, he kanaka hoopono maoli, ua haku nei o ka hale, nolaila, manao iho la o ia nei e kuai aku ina mea gula ana me ka makepono aole hoi eiike me i kela kuai poho ana me ke kanaka iudaio, | akamai i ka hoilihune, i mea e aloha la aku i ai e ka mea waiwai, a hoemi wale iho i ke ; -kumukuai a pomaikai hela. A komo aku la o Kakaio iloko o ka hale. Kunou mai la, ua kanaka nei me ke ano aloha, me ka ninau mai i ko Kakaio make-; make. Wehe ae la keia i kahi poki mea gula a ia nei a waiho iho la iluna o ka papa ; kuai, a i aku la. " He inakemake au e kuai ' liloaku i keia mau mea gu]a." He mea kuinahaoloa keia mea i ka manao i 0 ka haku o ka hale, i kn nana ana mai, he | mau inea nam wak no keia, a lalau iho ia oia a paa ae la iloko o kona mau lima, A ninau inai la ua kanaku nei lan nei, i ke ku« inu kuai. A i aku la o Kaka u>. " £ nana mua iho oe a maapopo kou makemake, alaila, hai aku au 1 ke kumu kuai." I mai la ke kanaka, - Ae he gula maikai o ka lahilahi hoi ka hewa ; nolaila, aole au e haawi aku ana a oi aku ī ka ekoiu gini (oia hoi he $7.50.) Oke ano nae oka hana 'na, he nani loa, aole he aho e like me keia ma Pelekane nei, n aole no hoi he wahi waiwai m'u ke ole e hoohehee hou ia "

A i aka la o Kakaio, " Ua lilo ia oe no ke(namoo dala au i haawi mai la." A übu mai ia ua kaimka nei, i na dala ehiko me : hapaiua, ia loaa aoa mai o ko ia nei oiioii ] iho la no ia, a puka ako la iwabo. O ko ia nei hoi aku la oo ia Hto ia nei haie, ia hiki ai?a aku, papaoi mai ia ka haka wahine o ia aep, i ka poka o ko ia nei wahi keena a iaia nei e pii malie a&a ma ! koia neiramij o kaukaii raai<ia ho iao ka j wahine mea haie mahope e ia nei, a komo j ana, ua noho iho keia iluna o ka noho. A ninau akq ia dia ia Eakaio, i kona wahi j i hele ai. i (nai la o Kakaio. "1 ka holoholo ako nei au. Ika manao hoi, oka loaa aea mai o na ea oldola i ke kauaka, he mea otaolu ia, noiaila, hele aku nei au." ; No keia maa oieioa Kakaio, ua oluolu loa j ka manao o ka hako wahine, a hoi aku la ka I wahine ma koaa wahi, hoi i aku !a keia hiamoe, no ka mea, ua iupea ia keia e ka hui- | hui o ke kehao, noiaila, o ko ia nei houie'ku i la no ia, aiaka puoho ana r ke bo, oiai, aole ; mea nana e hoonioni mai o la nei, e puoho i koke ai keia. MOKUNA XIII. Ka ohana p ka Wahine Kanemake. ; Iko ia nei puoho ana aei i kakahiaka, aia i hoi, uapau loa aku ko ia nei nawaliwali, a ua | ano ikaika ioa ae ia keia. A hoouna aku la | keia i kekahi mea e hookaa i ka bfla | kikoo ake kauka, a i kona aie no hoi i ka | wahine mea hale. No keia naea, ua mao pu ae la no hoi ke kaumaha o ko ia nei manao ! no ka aie, a o ke koena dala i koe iho mala- | ! ma loa keia nona hemaheina hou aku e hiki j mai ana. A heie hou aku Ja oia iloko o.ka I haie hana o ke kanaka hana gula, tne ka ma- j nao e hoolilo lda i na mea ana, oiai, aole he j • mau mea waiwai ia roa Enelani, e oia ai oia | ji ka mahina hookahi. A noonoo nui »ho la j ; oia, no ka inea, pau koke ole, me kona hoo-' i manao hou ana i kana mau mea i hooliio ai. 0 kona ike mele, ua lilo i mea waiwai oie j mahilo, no ka hauwi mele ana aku i mn.i o | ka leholehu i ioan mai ai kahi hapaumi, oiai, j aole poe makemake, nolaila, noonoo iho la : keia, i hana nana e hana ai. Iloko oia noo-: I noo ana.ua iana mai kona manao, e hoolilo ; i iaio i mea pena kii, a oiai no hoi, oia kuna i i hana makemake loa ; a no ka nui no hoi o na , | kii i koai la. | : A hooholo iho la oia e kuai i peni kala a ! ;me ka pena i mea nana e hana ai. I kona < | hana ana a nui na kii, oionao iho la oia e 1 I hele me ka imi i ke aianui e hiki ai ke hele i loa i ka haie hana pena kii; ulu hou ae la i | ka manao kanalua, no ke ano like ole o ko i ; lakou ano aahu me ko Eneiani. Oko ia ; I nei, hele aku la no ia e kuai i wahi kuka no ] ; ia nei a me ka papaie. 1 ka loaa ana mai, o ko la.nei komo iho la no ia me ka hoo ana i nn kii ana iloko o ka i poli; ama ka hora 8o ke ahiahi, oka hele ' aku la no ia. ia hele huli ana oia nei a lo- ; ihi loa, loaa iho la ke alanui Nupoka Nui i oia hoi kahi ana i makemake loa ai; ia hoomaka ana aku o ia nei e hele, kuia hou aela ko ia nei manao hiiahiia n > ka hele loa ana aku a hiki i kahi i makemekeia, aka hoi, hiki aku la o ia nei, i kekahi hale pena kii e kokoke mai ana. i O kona mau manao kaumaha a pau i kahi |o ke kanaka hana gula, ua palua ia mai ia ; kaumaha, oiai, ua loaa ka hoohalahala ia o i ka mea oi loa o ka nani, a o keia mau kii j hoi, he mea aba la i ka mnnao o ke kanaka ; pena kii. Oko ia nei iho hou aku la no ia i mai ke kipaepae o ka puka, o ka awiwi aku | la no ia o ia nei i ka hooheie ana iaia nei ma I kahi e, oiai, ua piha loa mai la o ia nei īka | hilahila ne keia roau kii a ia nei. | A i wale iho la no ogp o Kakaio iiokoona 1 iho, " Palupalu maoli au, ke manaoaku nei, ' e loaa kahi pono o ka noho ana aku ma kahi : ike i loaa mai, eia nae ke hoopohala ia mai 1 nei." Aka, i mea e maopope loa ai ka make- , make oie ia o ko ia nei awiwi no ia a kahi a la nei i manao ai e lawe i na kii. o ka wehe , ae U no ia a kiola aku la, i na kii ana ilana i o ka papa kuai, a ninau .iku la, '< Me kuai : kii nq nae paha oe, eia i*a kii kuai la, ua : makemake anei oe ?" 0 ka ialau iho la no ia p ke kanaka i ua mau kii nei, a nana iho la, a ninau aku la i Ike kumukuai. Pane aku iao Kakaio, '>aole lau i maopopo i ke kumnkuai o keia mau mea." 1 ka lohe ana o ke kanaka hana pena i ke- ; ia olelo, o ka haalele iho la no ia i ua mau kii nei īluna o ka papahe e. A ninau mai, " Ko hea kii keia, he mnu mea hoomanao keia no Geremania ?" A i hou mai la ua kaiiaka nei. " Ina he mau kii naaikai keia, ala la, he hiki no ke kuai ia, aka, be mea ole wale no keia mau kii lopuwale." He nui m> na poe pena kiio nei, kuhi anei oe e kuai aku ana au no mea lapuwale nohaehae «ale. Aole loa. j Ia lohe ana o Kakaīo, i keia mau olelo' hoinoino a ke kanaka o I o m ueī lalau ak«i.

! la no ia i ua mau kii nei, a ia nei, me ka | maaae e puka aku iwaho me ka ekemu ole, > i ka hoomaopopo ana mai o ke kanaka i ko ia nei ano huhu, kalele ihoiaoia i kona iima | matyna o na kii, me ke kahea ana mai.—E hai aku au ia oe, aoie be konaka heie uiuiu e iike me oe e kaieha nei i mua o kou hoa kuai. A k'e haawi aku nei au i hookahi gini ao keia mau kii, a e manao iho oeo ka uku kupono iho la ia. Aka, aoie wahi hooiohe aku o Kakaio, ue loa ae !a no e hele, waiha koke mai la ua Kakaio nei, i ke dala iluna o ka papa kuai. aole nooia nei nana aku. haomai la no keia ina | kii ana a puka aku la iwaho, me ka i ana, j (( Aoleo na dala a pau o kou hanaunaka i mea nana e hoohenehene ia'u, a e kuai hou j aku aiau me oe, oiai, ua hoohoka mai oe j ia'u ma kau mau olelo mua." « ; A hoiaku la oia i kona wahi, me Jk& nalu I jiui ana i keia hoohokaia ana ona. ' No ke anoe ioa ona helehelena o Kakaio, | ua nalu e ita wahine kanemake iloko ona, i I keia ano e loa ana o Kakaio, nolaila, ua ho» oki loa oia i ka ninaninau ana, oiai. he mea i hooaluhua wale ia t ka mea i hoano e ia na i hiohiona e kekahi mea e kaumaha ai ka manao. Aua ae wale aku ua wahine nei iaia i nei, e komo iloko o ka hale, a puka paha ! iwaho me ka olelo ole mai ina pela kona ; makemake. ua noho wale no oia, a uo ka i pono ole o kona manao, nolaila, ua haalele ! oia, a hoi ioa i ka hale. ! laia nei e hoi ana a hiki ika hale, hemea | mau ia Wiliama, ke ohaoha mai iaia nei, me |ka i mai e pii. pu me Kakaio iluna. Aua J liio no ia noi a Wiliama i mea oluolu loa ia j ia nei, oiai, oia kahi mea hooiau kanaka mai iai ia Kakaio ma kona keena mehomeha. A | ua liio loa keia wahi keiki i wahi hoa nona ! e hoomaha mai ai iaia i kona kukule I ana. . f'■ ■■■ ! I kona heie ana i kekahi ia, a ahiahi hoi mni. e uwe ana ka feaku wahine mea hale, i : kahi moopuna kane ana, oia hoi o Wiliama. ine ke i mai ia Kakaio, ua mai la o Wiliama i kpin. lu a po, aole he oluolu mai ia'u, aaole : hoi i ke kaikuahine. Komo aku la x*{Kakaio iloko o ka rumi e i moe ana o ke keiki, a i aku la, he mai fiva i ikaikar loa keia. Ua hoouna kekahi e kii ia ■ Kauka Vinikeni, e hele mai e nana? Hoole j mai ua haku wahine nei. I aku la o Kaka- ! io, " e kii hoi ha au ike kauka. A hoomai- , kai aku la ka wahioe. U ka holo aku la no ia o Kakaio me ka i mama loa ī kahi o Virtikeni, elitna paha mii nule o ka hiki mai la no ia i ka hale me ke

Kauka. I 1 ka nana ana t> ke Kauka i ka pana o ka | lima a me ka helehelena o ke keiki, hoomaopopo iho la oia, he mai heppra ko ke keiki. ia lohe ana o ke kupunawahine, nui loa iho la kona hopohopo, a hoomaliehe aku la 0 Kakaio i ua kupunawahine nei, i pau ae kona hopohopo, a ma ia hoomalieiie ana. ua hoi ua wahine nei e hiamoe, a aoho kiai iho ia keia a me kahi kaikuahine i ke keiki mai. ; Ike kakahiaka ana ae, hoea mai !a ka puupuu ma na moka oke keiki mai. Nana pono ae la ua wahi keiki nei ia Kakaio, hohola ae la oia i kona mau lima.'me ke noi'na ia Kakaio, e kalele ihoma kona umauma. ; O ko Kakaio hapai ae la no ia i ua keiki mai i nei, a wahi iho la keia a paa i ka huluhulu, alaila, hii ae la keia i ua keiki mai nei, oa loaa ka hiamoe i ke keiki mai no na hora paha elua. i iho mai la ke kupunawahine e nana i kana moopunu, aia hoi o Kakaio, e kiai ana no alaila, honi mai la ua wahine nei, i na lima o Kakaio, oiai, e hii ana no o Kakaio i ua keiki nei, iloko o kona poli, a kaii nui iho la lakou i ke kauka no ka hiki mai. I ka hiki hon ana mai o ke kauka, hoike mai la oia i kekahi oiau olelo e olaolu ai ka manao o ke kupunawahine, me ka hawanawana ana ia Kakaio, penei: Ina e aawaliI waii aha ka pana o ka lima o Wiliama, ala* | ila. aole e taiki ka malama ana i ka mai no 1 kona ola, oiai. o keia eaai he ikaika ioa. I ! la lohe ana o Kakaio, onaale ioa iho la ko* j na naau. Nana pono aka ia keia ina maka | 0 ke keiki mai, aia hoi aole wahi i koe, aiai- j la, o ka haaiele mai no ia i keia ola ana. Ne i keia ano o ke keiki, manao iho la oia, aoie I mea e oia ai keia keiki, noiaila, o ka hii i waie iho la ne ka ia nei ma ka poli. Mai ia hora mai a hiki i ka hora i ane hemo aku ai ke keiki mai kona mau hma ako, ua pulama loa mai oia a hiki i koaa ike ana : 1 ka hana pau o ke keiki, hoomaopopo iho la o Kakaio e make ana ke keiki. me ka mauli- i awa ana, manao iho la oia aole no e kala i haalele mai ai ka ahaoe, oiai, ua pau ka ikaI ika e hiki ai ke hoomaopopo. i Ika make koke ana oke keiki, oke kikoo j koke mai ao ia oke kauka no kona lapaaa ana, me ka ike ole ua make. Ike iho o Ka> kaio, aole e hiki i ka haku wahiae ke uku ia bila, nolaila, ua hookaa o Kakaio i ka aie o kekeiki mai i ke kauka. O na lilo no ka hoolewa, ua hiki oie ia Ka- , ieaio ke uko, oiai, aole aaa wahi ken*ta i koo INoonoo mau iho la oia no keia mea. aka, aole le hiki iaia ke pane ako no ia mea, aka, hei P manao hou iho }a oia, ka! malie o aloha ia I mai au i ka hiipoi i keia keīki, oiai aola a'a | Ueiki, n ko hai kaumaha ka'u e lawe nei. I (Aott i |»om )