Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 10, 20 August 1873 — Untitled [ARTICLE]

O si Hīuoulo a ka Hoer. J. Makini Kapena ma ka luakini Kaumakapili, i ke abiabi Poalua iho nei, a4 hoopuka ia hoi e oiakou ma ka aoao eha o ko kakou pepa o keia la, ua hoolooo ia no ia e kekahi aha kaaaka nui, o na kanaka maoli, a me kahi mau haote kawalawah. Oke kumumanao o ka haioielo, no ka mea pili no ia i ka hooponopono aupum pili Kuhiaa no ke Kuikahi Panailike me ka haawi ana i ke Awa o Puuloa, a oiai, kamea haiolelo e hoike ana i ke anaina no na pomaikai nuie loaa mai ana i keaupuni holookoa ma o ke Kuikahi Panailike la, ua hoike wiwo ole mai nn oia i kona manaokue i ka haawi aku i kau wahi hapa o ke aupuni. O keia hoopaka manao hope ana. ua ku like no la me ka manao o ka hapa nui o ke anaina, a o na mahalo aoa i haawiia aku, aole no la ma ke ano ulumahiehie ia, oiai, o ka io maoli, ua hoakaka iea mai no ka inea haiolelo ine ka maopopo i ka pono nui o ka oihana mahi ko no ka pomaikai o ke aupuni holookoa. Aka nae, i ka puana ia ana o keia lala ano nui o kana haiolelo, ua minamina makou i ka lohe ana i kekahi mau kamailio ano kupono ole no ka pomaikai o na haoie e noho nei, a e hana ana ina oihana maloko o ke aupuni, a i kokua ma ka aoao o na Kuhina no ke Kuikahi Panailike ma ke ano e hookaokoa, a e hookaawale

ae ana ia tafeoa msi ka manao hiipoi nui ia e na kamoaina. He mea kupono oie "nn hoi i ia mea haiolelo e hoakaka, o ka pomaikai ana o na liaole e hoohona nei ins ka mahi ko, he pomaikai like ana ia no ka lahui holonkoa ; a mohope, hoinoino aku me ka we-a ana ina na niea e houluku mai ai i na mea e ala mai ai na manao hoino naaupo. O keia manao hope, ua akaka no ia ma ka hoomaikeike ana ae, ke manao nui nei na haole e loaa i koke ko lakou waiwai, me ka manao ole i iho iko pomaikai ona kanaka Hawaii. j Mai ke Keonimana mai i like nu hoo-1 naauao ia ana m* kn Mr. Kapena, a me na hoomahele ana o ka ike, ua manaolana iho makou, he ano okoa loa ne la kana mea e kamailio ai e pili ana i na haole. • v 1 Ua manaoiana makou, e hai aku ana la oie ika oiaio; ma»na mea e pili ana ika pamāikai o ke aupuni, oo na kanaka Ha* wa'u 'no ia ftomaika't e pau, oiai, o na hao}e i hookupaia, he mau Hawaii nolakou. Aole he Hawaii, a haole Beritania, Amerina, Geremania, a ano lahui e ae, paha i

kaanaie ae kon» mau pomaikai mawoho oha pomnika» nno o ka lahui holookoa. ninau, heaha la ka pomaikai 6i e hana ai na tauaani Hawaii, he kanalima a keu, me ka manao ole ia o ko lakou wahi 1 hanau ai. No ka mea, a lakou a pau, eia no lakou iluna o kahiWaapa hookahi," a e poho like auanei lākou, a eau pu ana hoi i ka moana hookahi o ka poino. Ua lohe malioo ina haole Beritania, Geremama 3 me na Amehka e olelo ana, e oi loa ana ka makepono o ke KniPanailike, ina e hiki ana la ke kuai ia, ma • a hoolilo ana aku i ka hlii aina o Puuloa, a i ole ia, o kau Wahi mahuahua ae paha. O kekahi pf>c haole hoi, (he kakaikahi loa nae lakou) ke olelo nei iakou, he oi aku ka maikai o ka hoi hope ana o na kanaka Hawaii i ka hunae malo, a e haalele mai hoi na haole i keia aupuni mamua o ka moiia ia ana aku o kekahi . , kapuai aina. Aole no e hiki ana kekahi o keia mau mea elua ke hanaia, oiai, o na haole i loaa paka mai ko lakou mau waiwai maanei, ma ke ano pono, a me ka pololei, he mahi ko paha, hale kuai, a o kahi mea e ae, aele no lakou e kono ia e mohai wale aku i ko lakou waiwai nokahi manao palaualeio, ina, he waiwai hooilina ia no lakou no kekahi mau tausani makahiki e hiki mai ana. A ina lakou e haalele mai ana, he meaane hiki ole i na kanaka kupa paa o ka aina e hoi hou i ka hume maio. l!a waiho ka Mea Mana Loa ia kakou, ma ke kuamoo kalepa moana ona lahot nui, a aole loa e biki ia kakou ke alo ae ma hai o ua kuamoo nei. A pehea la ka loihi e hiki ai ia kakou ke hana i mea e hookaawale aku ai i nd poiuluhi, o ka hookahuli ia ana o ko kakou kuokoa, me ke kokua ole ia mai e waho. Ina, aole e hiki ia Kina, me ka lahuikanaka eha haneri miliona, a ia lapana hoi me kona mau kanaka, he kanaha miiiona ke hoomau i ko lakou noho palama ona, he oiaio, aole no e hiki ia kakou ke hoomau i ko kakou kulana ma ka hoi hope, a he olelo paiaualelo na kamailio ana e hoi hope kakou i ka hune, a i ole ia, e haalele mai na haole ia kakou. Aole loa pela e pono ai; aka, e hana pukakoo, a e nooooo iokahi i ka mea e pomaikai &i na kanaka, he kanalima tausani a keu o ko kakou nei lahui, me ka hoomaopopo aaa, o kekahi hana noi e pomaikai ai kekahī hapa, he pomaikai like no ia no ka* kou a pau B like la me na lima. wawae,

oa matta, he mau lala ia no ke kioo hookahi; i»ca e eho ai ki puowa), mai mana'< iltc o ka puuwai wele no eba ana a kpe ke kino a na lala ona, aoie, e ioaa like no ka efaa i oa lala a paa Pela ttu hoi ka poe enahi ko» o ko lakou poho ana, aole wale oo ia "i pili maluna o na poe e hana ana ia mea. Ke poho na poe mahi ko, o na poe a pau e hilinui nei ko lakou mau kokua ana mai ia lakou mai—na kaiepa, mekanika, na mahiai, na luiAa,- —a oke aupuoi boi—e pono e huiiae i kekahi mea e ae, a » ole, alaila, oke poho like «o ia. A heahaia auanei ka hopena no kakou nei ? E lawe mai no {>aha na poe kalepa t na lole, makemake ae na kanaka e kuai mai, aka, auhea ke dala e hiki ai ke kuai ? Owai ka inea nana e hana na mekini, ina aole he dala e hiki ai ke uku aku ; owai ke kukulu a hooholo i na moku kuna, i na aole he ukana e hooili ia'ai oia ; owai ka mea e hooili mai i na waiwai o na aina e ke ole he mea nana e kuai; owai hoi ke uku aku i na dute, ioa aole he waiwai e hooiliia mai ana ; owai k hoi ke uku i na

auhau, ina aole he wahi e loaa mai ai ke daia e hiki ai ke uku aku; mahea la eka« he mai ai na loaa o ke aupuni, ina e maioo mai na kuinu oka loaa, —a oka pokole, pehea la e loaa ai na uku o ka Moi, na Kuhina, a me na luna aupuni a pau, ina aole he mou loaa o ke aupuni ?

Aole anei e hiki i na poe haiolelo ke waiho aku i keia mau ninau oiaio maluna ae i mua o na nnaina halawai ? O na manao aloha aina, a mena manao hoopi* ha palaualelo wale no ka inea nui i haawi ia me ka manao ole i ka niea io e pomaikai ai ke aupuni ma kona mau ano a pao.

O na iiea-a pau e hanaia ana no ka loaa ana mai o ke Kuikahi Panaiiike.no ka pomaikai no ia o na kanaka Hawaii, he KaI nalima Kumamalima tausani, a o nameae hoao ana e keakea i ke Kuikahi Panaj/ike, e hoao ana no ia e keakea i ka pomaikai o Kanalima Kumamalima tausani Hawaii, a o ua mau Hawaii la, oia no na mea a pau, he kuleana paa ko lakeu makina o keia mau Mokupuni*

U \ oleloia e kekahi poe, uia e ae ia ana na poe mahi ko e hana i rama mailoko ae ona malakeke e kiola wale ia ana e likeme ka mea mau, alaila, he waiwai nui ana ia o lakou. Ke i nui nei no, he puu dala nui ke loaa mai ke kalepa ia aku ka rama i ko na aina e, a ma keia mea, e nana nui ole ai na niahi ko i ke Kuikahi Panailike.

Ika nana ana i keia, loaa no ku[mu kapono e kanalua ai i ka poioiei o keia niou wehewehe ana. Ua lohe mai makou inai kekahi mai o ka poe mahi ko, o kekunmkuai o ka miknw e hana ai i fca rama ka mea pilikia 100 a nui no hoi na lilo, a me ka pilikia o ka hoomalu ana i na kanaka mai maluana i ka rama a me ia mea aku, a nolaila, o ka huina o keia mau mea a pau, ua oi aku ia i ke kumukuai oka rama. Eia no hoi, ke olelo nei kekahi, ina e hanaia ka rama ma na maiii ko, alaila, he mea hiki oie ke hoohana i na kanaka ma na kihapai, mai ko lakou inu ana i ka rama, He hana paha i na penei e olelo ai ka haku hana; " E haawi no au i $5.00 no ka malama a me hoofcahi omole rama i na ahiahiPoaonoa pau." Aole anei u nui na kanaka o ua haku mahi ko nei ? a o kekahi haku mahi ko hoi, aole makemake e haawi i ka rama, e loaa uuku ana kona mau kanaka. He hiki anei ke malama ia ke kanawai me ka ittaika maluna oua kanaka Hawoii e noho aua inaluna a ma na wahi eaeo na mahi ko ? Ke hopohopo nei makou e hehi ana lakou i ke kanawai! Ua lohemai makou, ika olelo ana o kekahi mau haku mahi ko a me kekahi mau Kalepa o Honolulu nei penei: Ina e ae ana ke kanawai i ka hana ia ana o ka ram&pio)e loa lakou e hana ana ia mea aole no hoi ina e loaa ana hemau tausani dala ia lakou, no ka mea,' oka rama, hu mea ino ia,a aole a lakou hana me ia mea. Ua like keia ene ka olelo a Petero ka Lunaoleio ia Simona ka anaana penei: "E lilo pu oe me kau dala i ka make," no ka mea, ke nianaoionei lakou, o ke dala i Ipaa hewa mai, aole ia lie meae pomaikai ai.

Ma ea halawai mau i kelo a me keia malama o ka Papa o ke Keena Kalepa, i halawai ai i ka Poakolu iho nei, o keia pule, ua hapai ia ka noonoo ana no ka ana moni gula. Ua nui na Hoa i kokua ma ke kamailio ana e hoolilo i ke dala gula Sotiereign, Q Beritnnia i elima da!a paa ka waiwai iloko ona, a o kekahi mau ano dala gula e ae, e like no ia me ho lokou ano mau. No ka waiho ta ana oka noonoo o ia mea i kekahi komiie oua Paj» la o ke Keena Kalepa, na lakou e hoike mai ma keia halawai malama ae o lakoae hiki mai nolaila, ua waiho 'ae makou i ko makou mau hoakaka ana no na mea e piii ana i keia mea, a mahope iho o ka lohe ia ana o ka hoike a ia Komile.

Ma ke ku ana mai nei o ke Kiapa D. C. Murray mai Kapalakiko mai, i hoi mai ai o Kev. Mr, Prpnr. ke Knhunapule o Kaukeano. : '